TOSUNKI MIĘDZYNARODOWE Przedmowa:
Polska swój wyraz organizacyjny znajduje w ubieganiu się o członkostwo w Unii Europejskiej, członkiem NATO stała się w 1999 roku. W 1998 wzrost autorytetu i aktywności Polski poprzez przewodniczenie przez Polskę Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE). Obecnie blisko 200 państw świata, zróżnicowane są ze względu na wielkość, zaludnienie, siłę militarną,: własne interesy, system wartości- istnieje wiele czynników zarówno sprzyjających jak i zakłócających rozwój SM. Np.: Radziecko-amerykańska konfrontacja globalna przez kilka dziesięcioleci XX w. Określała atmosferę międzynarodową. Nasiliły się konflikty etniczne. Wzrost roli ekstremistycznych nurtów religijnych, zwłaszcza fundamentalizmu islamskiego. Destabilizacja życia wielu państw poprzez różne odmiany terroryzmu (zamachy, zabójstwa, szantaże, napady). Wzrasta przestępczość wewnątrz pń. I w skali międzynarodowej (narkotyki, kradzieże, przemyt, pranie „brudnych pieniędzy”). Zaledwie 20% ludzi żyje dostatnio,80% odczuwa niedostatek. Istnieje wiele zjawisk, które nakłaniają wiele rządów do lepszej i ściślejszej współpracy międzynarodowej.

CZĘŚĆ PIERWSZA
ZARYS TEORII STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH

Rozdział I.
GENEZA STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH I ICH TEORIA

1.GENEZA I ROZWÓJ SM.
Słowo MIĘDZYNARODOWY pierwszy raz użyte przez Jeremyego Benthama kon.XVIIIw. Wiek wcześniej łac. INTERGENTES -Richard Zouche. -Obaj definiowali dziedzinę prawa zwaną prawem narodów lub ius gentium(-termin pr. rzymskiego stosowany wobec aliantów Cesarstwa Rzymskiego). XVI w. rozwój koncepcji suwerenności, w XVII koncepcja ta zaczęła określać geogr. wydzielone społeczności zwane narodami. Ius gentium nie wyraża już rozwoju prawa regulującego stosunki miedzy suwerennymi narodami.Zastępuje je słowo międzynarodowy. Powiązania między narodami:▪polityczne, handel i finanse rozwój st.ekonomicznych,▪migracje, aktywność misyjna, podróże studentów i nauczycieli, rozwój środków przekazu=stosunki kulturalne,▪aktywność publicznych i prywatnych organizacji we wszystkich dziedzinach życia= stosunki społeczne Stosunki międzynarodowe rodzą się z tych samych powodów, co każdy system polityczny lub społeczny w celu realizacji swoich politycznych, ekonomicznych i innych interesów.Narodziny nowożytnych SM XV i XVI w.Do 1000r.p.n.e.nie istniały interakcje o charakterze światowym. Zwrot między 500r.p.n.e. a 200r.n.e.=dokonały tego rolnicze imperia powstałe w Chinach, Indiach, na bliskim Wschodzie i w basenie M.Śródziemnego./kontakty międzyregionalne/.Chiny>Azja Centralnaok.100r.p.n.e.droga karawanowa tzw. Jedwabny Szlak>do M.Śródziemnego. Rzymska kontrola nad Egiptem utwaliła szlaki między Wschodem, Indiami, i Chinami. Intensywność interakcji dopiero po otwarciu bezpośredniej drogi morskiej między Europa, Indiami, Chinami,a także odkrycie Ameryki. Następuje dynamika generowania głownie poprzez ekonomiczny i technologiczny postęp+struktura społeczna, geografia, przypadek pozwoliła ludziom zachodniej części euroazjatyckiej masy lądowej zdobyć militarne i handlowe przewodnictwo w SM. Polityczny podział Europy, istnienie wielu ekonomicznych i militarnych centrów siły, uniemożliwiało zdominowanie kontynentu przez jedno państwo.”Kolumbowa era”, opłynięcie Przylądka Dobrej Nadziei, przez pierwsze portugalskie okręty, rozpoczęły okres niezagrożonej zachodnioeuropejskiej dominacji po1500 r.(kontrola oceanicznych szlaków morskich, korzyści handlowe).Europejska technika, rynkowa ekonomia, pluralizm centrów siły i racjonalizm to podstawowe elementy „europejskiego cudu”, który umieścił Europę w centrum świata(P.Kennedy).Obecny sys. międzynarodowy: zawarcie pokoju westfalskiego koniec wojny trzydziestoletniej (1648),rewolucja przemysłowa, rozwój nacjonalizmu w następstwie Rewolucji Francuskiej, i zamorska ekspansja.>pluralistyczna polityczna organizacja państw, system równowagi sił z mechanizmem budowania koalicji oraz globalne wojny=najsilniejsze państwa to przywódcy, ustanawiające reguły globalnego systemu politycznego i Światowej ekonomii (ekonomia międzynarodowa typu rynkowego, działanie sił rynkowych).XVI w. to przejście w przenoszeniu aktywności tradycyjnie związanej z M. Śródziemnym ku nowemu atlantyckiemu i północno-zachodnioeuropejskiemu centrum nowożytnych SM. Korzyści z ekspansji to: handel i kolonialna rywalizacja wpływały na postęp nauki i technologii, ekonomiczna aktywność zdominowana przez doktrynę merkantylizmu. DOKTRYNA MERKANTYLIZMU-wcześni merkantyliści>wzrost bogactwa = podboje, wojny. W XVII w. Europie zdolność do prowadzenia wojen uzależniano od korzyści czerpanych z krajów pozaeuropejskich. Pogląd:Naród może osiągnąć siłę i bogactwo rujnując rywali. Podstawową ideę merkantylizmu wyrażało hasło: handel rodzi bogactwo, bogactwo można przełożyć na armię i floty zwiększające siłę państwa. Po wojnach włoskich (1494-1516) Portugalia podjęła działania doprowadzające do ustanowienia systemu globalnego sankcjonowanego przez traktat z Tordesillas- Port. najbogatsze państwo świata XVI, pierwsze państwo narodowe, a Niderlandy inicjatorem systemu państw narodowych. Inne przeobrażenia a świecie, to: reformacja, walka o panowanie, Hobbes i Spinoza wprowadzają swoje poglądy na prawo natury, wojny religijne zastąpione polityką siły, racji stanu. Upadek Hiszpanii osłabił potrzebę współdziałania i otworzył okres rywalizacji. Postępowała konsolidacja Francji pod panowaniem Ludwika XIV. Rozwój Anglii-Olivier Cromwell. Po trwających ćwierć wieku walkach o przywództwo w latach 1688-1713, zwycięstwo nad Francją przypadło Anglii. Dzięki: panowaniu na morzach, utrzymaniu równowagi sił w Europie, merkantylistycznemu handlowi i polityce kolonialnej. Eksport do St. Zjed. wzrastał, rewolucja przemysłowa. Pozycje utracone w latach 70-tych i 80-tychXVIII w. Wlk. Brytania odzyskała w wyniku Rewolucji Francuskiej i wojen napoleońskich. Londyn stał się finansowym centrum świata. Do lat osiemdziesiątych XIX w.Pax Britannica opierał się bardziej na otwartej i współzależnej ekonomii (zrodzone z liberalizmu przekonanie ,że nie zdobycze terytorialne, ale wolny handel zapewnia bogactwo., niedyskryminacja)a porządek polityczny identyfikowany był z: powstrzymywaniem ambicji terytorialnych Rosji i Francji, rozszerzaniem brytyjskich baz strategicznych, morską supremacją Wlk. Brytanii. Państwa rywalizowały jednak o panowanie nad kluczowymi regionami gwarantującymi kontrolę szlaków komunikacyjnych. Ekspansja ekonomiczna ma tendencje do kierowania się ku regionom gwarantującym maksymalne korzyści, a te zależą od politycznych uwarunkowań bezpieczeństwa i zysku. Ostatnie ćwierćwiecze XIX w.: transfer przemysłowej technologii do Stanów i Niemiec, później Rosji i Japonii, stworzył nowe centra strategicznej i ekonomicznej siły. Powstanie dużych państw o silnej ekonomii zburzyło tradycyjne kalkulacje równowagi sił: np. Niemcy, Stany. Po II wojnie światowej przewaga USA - a te posługiwały się zasadą wzajemności w liberalizacji handlu. Wpływały one na wszystkich swoich aliantów, zmuszając do kompromisu i akceptowania długiej listy wyjątków od zasad wolnego handlu. Bilateralne klauzule najwyższego uprzywilejowania stały się podstawą do liberalizacji handlu światowego. W 1947 roku 23 państwa stworzyły w Genewie GATT (Układ Ogólny o Cłach i Handlu), na który złożyły się 123 bilateralne porozumienia handlowe. W końcu lat 50-tych utworzenie EWG EFTA doprowadziło do zastosowania barier taryfowych i kwotowych przeciwko Stanom Zjednoczonym. Do 1959 r. St. Zj. były zdolne finansować odbudowę ekonomii aliantów i powstrzymać Związek Radziecki, korzystając z nadwyżki handlowej i rezerw złota. Po 59 r. a dokładnie po 20 latach Stany w poważnym stopniu utraciły swoje rezerwy złota i zasoby finansowe nabyte w XX w. Podstawowe czynniki zmiany rozwoju stosunków międzynarodowych, wprowadza się ze sfery technicznej, ekonomicznej, świadomościowej. Zmieniają się aktorzy sceny politycznej, cele polityki zagranicznej, i środki jej osiągania,- malejące znaczenie państwa narodowego, priorytetem społeczeństw nie bezpieczeństwo a dobrobyt. Rewolucja technologiczna doprowadza do narodzin broni masowego zniszczenia, wysoki poziom współzależności ekonomicznej, oraz idea społeczności międzynarodowej wyrażająca się zmianami w ludzkiej świadomości i rozpoznawaniem problemów możliwych do rozwiązania globalnym wysiłkiem.
2. STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE JAKO DYSCYPLINA.
Potrzeby bezpieczeństwa i rozwoju, pokoju i wojny , porządku i sprawiedliwości zawsze stanowiły przedmiot zainteresowania badających stosunki międzynarodowe. W latach 20-tych XX wieku refleksja o SM zdominowana przez liberalny, legalistyczny, moralizujący punkt widzenia. Norman Angell (1872-1967)-głosił idee bezsensowności wojny, możliwości jej uniknięcia, krytykuje postanowienia Traktatu Wersalskiego, stworzenie rządu światowego opartego na organizacjach międzynarodowych, kooperacjach między suwerennymi państwami. Ramslay Muir(1872-1941), Francis Delaisi(1873-1947), Charles E. Merriam(1874-1953), Dawid Mitralny (1888-1977)-wiara w postęp ludzkości w ramach klasycznego liberalizmu(wzrost ekonom., ekspansjonizm, zachodnie wartości, dominuje eurocentryczny i lib.-chrześcijański paradygmat).Krytycy idealizmu to:Edward E.Carra i Hansa J.Morgenthau.Lata 50-te i I poł.60-tych to badania konfliktów i interakcji o charakterze strategicznym.(próby określenia środków zapobiegania i ograniczenia wojen, oraz badania psychosocjologiczne).Np.J.Dollard (teoria: frustracja-agresja), badanie stereotypów narodowych jako przyczyny konfliktów, roli transformacji wartości społecznych, instytucji i socjalizacji, systemów edukacyjnych, środków masowego przekazu a także percepcji i mispercepcji w SM. L. Fastinger badał proces podejmowania decyzji w konfliktach. Badania zapoczątkowane w latach 50-tych, można podzielić na trzy kategorie:1).bad. poświęcone gromadzeniu i opracowywaniu informacji związanych z kluczowymi pojęciami o SM np.wojna, alianse, organizacje międzynarodowe.2).konstruowanie i testowanie hipotez ustalających zależności między zmiennymi i pojęciami(alianse a wojna, konflikty wew. A międzynarodowe, imperializm a rozwój narodowy.)3)budowanie modeli. W 80-tych wzrost znaczenia korporacji narodowych osłabił perspektywę państwowocentryczną w nauce o SM, kierując uwagę badaczy ku stosunkom transnarodowym.Głównie badacze amerykańscy, zainteresowani reżimami międzynarodowymi rolą procesów instytucjonalizacji SM. Lata 80-te i pocz. 90-tych dominujący temat to kategoria „zmiany”(R.Gilpin, G. Modelski, B. Buzan, R.J.Jones, O. R. Holsti, R. M. Silverson, M. Olson, P.Kennedy).Wydarzenia i procesy które dostarczyły bodźców temu zainteresowaniu to;arabskie embargo naftowe z lat 1973-1974 i kryzys energetyczny, procesy detente, rozpad sztywnego dwublokowego sywtemu Wschód-Zachód, zmniejszenie amerykańskiej i upadek radzieckiej dominacji w ich strefach wpływów , żądanie nowego ładu ekonomicznego i powstanie pentagonalnego swiata.-ukształtowany po II wojnie św.relatywnie stabilny system wszedł w okres zmian.- badania statycznych i dynamicznych współzależności między poszczególnymi elementami stosunków międzynarodowych. Kenneth N. Waltz- połowa lat siedemdziesiątych, krytyk, zarzucał popełnianie błędu indukcji, czyli statystyka opisuje rzeczywistość ale jej nie wyjasnia., brak teorii.Testowanie ad hoc tworzonych hipotez nie potwierdza ani nie obala żadnych teorii. Empiryści np. J.D. singel, świadomie zakładał, że najpierw powinno się sformuowac empiryczne generalizacje ,a potem polączyć je w rodzaj dedukcyjnej siatki lub teorii .Koniec lat 70-tych nastąpil powrót do prób konstruowania ogólnych teorii dedukcji.powstało wiele prac badawczych, nie rozwiązały one jednak podstawowych zadan stojących przed dyscypliną.:problem poziomu analizy w SM.,brak spójnego wyjaśnienia zjawisk międzynarodowych. Waltz , na pytanie czy należy badać „jednostkę” czy „cały” system, odpowiada dzieląc teorię SM na dwie grupy: kryterium podziału jest poziom, na którym poszukuje się przyczyn wojny i definiuje się warunki pokoju.Poszukiwania na poziomie jednostkowym lub narodowym określa jako redukcjonistyczne, a poszukujące przyczyn wojny i pokoju na poziomie systemowym. Prowadzi to dokolejnego istotnego wyzwania. Drugim dylematem jest to, jak zbudować prawomocne i poddające się testom teorie wyjaśniające skomplikowaną i zróżnicowaną rzeczywistość, jaka są stosunki.

3.TEORIA STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH.
Kryterium chronologii (jako najprostszy klasyfikator SM). Podejście idealistyczne(okres międzywojenny), teoria realizmu politycznego(po II wojnie światowej), podejście behawioralne (lata 60-te), oraz okres postbehawioralny(koniec lat siedemdziesiątych) w postaci powrotu do konstruowania teorii dedukcyjnych nawiązujących do prób podejmowanych wcześniej. Hedley Bull: podejście klasyczne i naukowe.Klasyczne oparte na filozofii, historii, prawie. Naukowe aspirowało do zbudowania teorii SM opartej na logicznych i matematycznych dowodach lub empirycznych procedurach weryfikacji. Istotne próby, to; teoria systemowa, teoria gier, podejście symulacyjne, konstruowanie modeli SM, teoretyzowanie oparte na danych ilościowych. W latach 80-tych zarysowało się porozumienie dotyczące akceptowanej klasyfikacji teorii SM.Trzy dominujące perspektywy teoretyczne to realizm, pluralizm strukturalizm.
Realizm Pluralizm Strukturalizm
Polityka siły i bezpieczeństwa Polityka współzależności i transnacjonalizmu Polityka dominacji i zależności
Charakterystyka systemu międzynarodowego: Anarchia: model kul bilardowych: państwowocentrycznych Społeczność światowa: model pajęczyny :wielocentryczny Centrum - peryferie: model ośmiornicy: wielocentryczny
Główni aktorzy: Państwa, rządy, organizacje międzyrządowe Rządy: organizacje międzyrządowe:

Międzynarodowe pozarządowe; ruchy społeczne; regiony; jednostki; Klasy społeczne; organizacje; elity ekonomiczne i polityczne; korporacje wielonarodowe;
Główne motywy: Walka o siłę/władzę; interes narodowy; strategia militarna; alianse; Wyzwania globalne; współzależność; interesy ponadnarodowe; Siła ekonomiczna; eksploatacja; interesy klasy; zależność;
Trzy główne obszary różnic między realizmem, pluralizmem i strukturalizmem:
1) w kwestii stosunku między całością a elementami w SM.
a)realizm: stałe napięcia między interesami państw a dynamiką sys.,które tworzy atmosferę braku bezpieczeństwa i możliwość przemocy w SM.
b)pluralizm: świat jako pluralistyczny polityczny system, w którym zachodzą ciągłe procesy wzajemnej i wielostronnej adaptacji.
c) strukturalizm: istniejąca struktura międzynarodowa warunkuje wszystkie działania polityczne: interesy i działania elementów są odbiciem stosunków w interesie jako całości;
2) w uznawaniu możliwości zmiany lub reformy w SM.
a)realizm: makropolityczna zmiana w systemie międzynarodowym jest skutkiem nierównego rozwoju państw lub upadku poszczególnych państw.
b)pluralizm; państwa są zdolne do zmian reform i transformacji: system globalny wymaga efektywnego zarządzania; działania polityczne mogą uczynić istniejący system bardziej efektywnym i zgodnym z potrzebami jego członków.
c)strukturalizm: jedynym mechanizmem fundamentalnej zmiany systemu jest radykalna transformacja
3) w stosunku do wartości i politycznego działania;
a)realizm: racjonalna kalkulacja interesów i możliwości;
b)pluralizm; wartości opierają się na możliwości postępu i rozwoju nowych form i zasad zachowania w SM.
c)strukturalizm: potrzeba radykalnego politycznego działania prowadzącego do przezwyciężania sprzeczności systemu systematycznie uciskającego innych członków.



Rozdział II
CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE STOSONKI MIĘDZYNARODOWE

1.SYSTEMATYKA CZYNNIKÓW.
Przebieg, zakres i i intensywność SM rozpatrywanych jako proces wzajemnych oddziaływań wszystkich jego uczestników, są uwarunkowane różnorodnymi czynnikami.(zależne od podmiotów SM, jak i od ucz. Podmiotowych, trwałe, okresowe, a treść znaczenie i wpływ tych czynników zmienia się wraz z epokami. Szczególnego znaczenia dla potrzeb analizy nabiera ich uporządkowanie i usystematyzowanie.-(czasowe, przestrzenne, strukturalne, dynamiczne, podział ma char. umowny, ma też zalety i wady.)
Podział: WEDŁUG KRYTERIUM CZASOWEGO;to historyczne, aktualne i potencjalne, odzwierciedlają one relacje między teraźniejszością, przyszłością i przeszłością oraz wskazują na sposoby ukierunkowania i wykorzystania tych związków. WG.KRYTERIUM PRZESTRZENNEGO: narodowe (lub państwowe) i międzynarodowe (lub pozanarodowe). Czynniki międzynarodowe można podzielić wg. Ich zasięgu terytorialnego na; lokalne, regionalne, kontynentalne, i globalne. WG. KRYTERIUM STRUKTURALNEGO: czynniki obiektywne ( materialne, rzeczywiste=naturalne, człowiek, obszar, klimat, środowisko, zasoby naturalne i gospodarka, technika, systemy, partie polityczne) i subiektywne (moralne, świadomościowe=idee, poglądy, koncepcje, doktryny, programy polityczne, religie). WG.POLĄCZONEGO KRYTERIUM DYNAMIKI I INTENSYWNOSCI ODDZIALYWAŃ: Do grupy czynników warunkujących procesy oddziaływań międzynarodowych zaliczamy uwarunkowania(mają one wpływ pośredni, tworzą przesłanki i warunkują procesy): geograficzne, demograficzne, narodowe, ideologiczne, religijne.
Do grupy elementów realizujących procesy oddziaływań międzynarodowych zaliczamy czynniki(mają one wpływ bezpośredni bo inicjują, organizują i kontrolują te procesy): ekonomiczno-techniczne, militarne, organizacyjno-społeczne, osobowościowe. Czynniki warunkujące oddziaływają wolniej i słabiej, działanie i dynamika czynników realizujących jest intensywna i zauważalna w krótszym okresie czasu.
2.CZYNNIKI WARUNKUJĄCE.
A)najtrwalszym czynnikiem jest ŚRODOWISKO GEOGRAFICZNE (położenie i ukształtowanie terytorium, linia brzegowa, klimat, rodzaje gleby, surowce).W przeszłości wielkie rzeki i żyzne doliny determinowały narodziny potężnych cywilizacji(np. starożytny Egipt), wyspiarskie położenie Anglii, dobrowolna izolacja wpływała na losy Indii, Chin i do poł. XIX w. Japonii, a przesmykowe położenie na Panamę. Podział na: państwa morskie (wyspiarskie i półwyspy), ograniczone terytorium lądowe, ale chronione przez naturalne przeszkody, realizowały one ekspansję poprzez handel i kolonizację. I na państwa kontynentalne- nieograniczone naturalnymi przeszkodami, dążyły do maksymalnej rozległości swego terytorium ale np.Anglia i Japonia w różnych okresach swej historii realizowały zasadę izolacji i ekspansji. Jak zauważ J. Stefanowicz na morzach dokonała się dwukrotna radykalna zmiana.W XVI w. wielkie odkrycia geograficzne otworzyły nowe możliwości przed państwami położonymi nad Atlantykiem (Portugalia, Hiszpania, Anglia, Francja) osłabiając dobrze prosperujące kupieckie miasta portowe Włoch. Obecnie oceany nie są areną rywalizacji kolonialnej, ale dają dodatkowe możliwością użycia broni nuklearnej państwom dysponującym trudnymi do wykrycia łodziami podwodnymi z bronią jądrową -przewaga supermocarstw. Obecnie tam gdzie państwa dysponują zaawansowana technika wojskową, położenie geograficzne ma mniejsze znaczenie. W XVIII w. poglądy Charlesa L. de Montesouieu „O duchu praw' przeceniały wpływ klimatu na zjawiska polityczne i postawy społeczeństw zorganizowanych. Ludy klimatów gorących były wg jego teorii bardziej tchórzliwe i łatwiej popadały w niewolę niż te w klimatach chłodnych-odważne i wolne. W XIX w. Prof.Frederick Ratzel usiłował dowieść, że klimat rzutuje na temperament, sposób życia ludzi, co wpływa na życie polityczne. Plemiona północne zwykle dokonywały podbojów plemion południa.-próba usprawiedliwienia ekspansji terytorialnej cesarstwa niemieckiego. W 1922 Ellsworth Huntington- klimat wpływa na ludzi pośrednio jak i bezpośrednio poprzez oddziaływanie na produkcję żywności, częstotliwość chorób, dostęp do wody itd. R.W. Wheeler próbował dowieść cykli klimatycznych. Angielska szkołę determinizmu geograficznego reprezentował profesor Oxfordu Halford J. Mackinder.-głosił, że usytuowanie lądów i mórz, ich zasoby komunikacyjne determinują rozwój państw. Za szczególnie korzystne uważał. Kontynentalne położenie państw, centralna pozycja strategiczna umożliwia oddziaływanie we wszystkich kierunkach, co daje państwu większą siłę.np. Rosja położona na pograniczu Europy i Azji-daje jej to pole do podbojów i organizowania „przestrzeni eurazjatyckiej” oraz rozciągania wpływów na Chiny i Indie-Również położenie Niemiec przed I W.Ś. Przeciwstawne poglądy Amerykanin Alfred T. Maran, przypisując decydujące znaczenie potędze morskiej.Narody pozbawione zasobów zewnętrznych chyla się ku upadkowi bez względu na sile i liczebność.Karl Haushofer wzbogacił koncepcje o kategorie „przestrzeni życiowej”niezbędnej państwu , podobnie jak prawo do ujscia rzek przepływających przez jego terytorium.-powolali się naziści, uzasadniając agresywna polityke Niemiec wobec sąsiadów. W pakcie zawartym przez Niemcy, Włochy, Japonię w 1940 r. za warunek trwałego pokoju uznano zapewnienie każdemu narodowi należytej mu przestrzeni. Doświadczenia II W.Ś wyparły teorie determinizmu geograficznego. Znajdowały one swoje uzasadnienie jedynie w XIX w. w związku z intensywna ekspansją gospodarczą i polityczną na lądzie morzu, niejednokrotnie dokonywaną przy użyciu sily zbrojnej.
B.CZYNNIK DEMOGRAFICZNY. W przeszłości liczba ludności pełniła decydującą rolę w określaniu potęgi państwa, a prężność demograficzna (wysoki przyrost naturalny ) służyła uzasadnianiu ekspansji terytorialnej pod pretekstem przeludnienia. Od XIX w.do pocz. XX w. w wysokim przyroście naturalnym widziano jedno ze źródeł militarnej siły państwa, bo wyznaczał on liczbę ludzi, których państwo mogło powołać pod broń. I W.Ś. to szczyt tego zjawiska, technika wojskowa na niskim poziomie, spore zapotrzebowanie na żywa siłę. Dopiero postęp naukowo techniczny wpłynął na spadek znaczenia tego kryterium i konferencja rozbrojeniowa w 1930 r. co znalazło pełny wyraz w II W.Ś. potencjał przemysłowy, a nie liczebność sił zbrojnych. Pojawiła się tendencja do tworzenia armii zawodowych. Jednak kraje zacofane technicznie, a dysponujące dużymi zasobami ludzkimi, utrzymują nadal liczne armie. J. Stefanowicz zauważył, że stosunek między liczbą ludności a siłą militarną zatoczył koło. Od starożytności do XVIII w. przeważały armie zawodowe, nieliczne z powodu braku wystarczających środków w kasach królewskich. W XIX w. wprowadzono niemal w całej Europa powszechny pobór, aż do I W.Ś. Następna wojna sprowokowała rozwój technologii i broni o dużej skuteczności rażenia.-najważniejszy globalny dochód narodowy i poziom rozwoju gospodarczego. Problemem stała się jedynie tzw. Bomba demograficzna w Trzecim Świecie, czyli nadmierny przyrost naturalny, brak źródeł utrzymania.
C. CZYNNIK NARODOWY
Proces formowania narodów nie jest równomierny w skali globu: w Europie zakończył się w okresie rozpadu feudalizmu, a trwa nadal w krajach Trzeciego Świata, głównie w Afryce.W SM rzadkością są państwa jednorodne narodowościowo.Czynniki o char. historycznym jak i gospodarczym sprawiają, że w wielu krajach istnieją mniejszości narodowe. Wielonarodowościowy charakter państwa może być przyczyną problemów wew., często zasilanych z zewnątrz, oraz problemów w związkach z sąsiadami.Gdy mniejszości narodowe skupiają się w sąsiedztwie państw tej sami co oni narodowości mogą wykazywać tendencje irredentystyczne, czyli dążenia do przyłączenia się do sąsiednich państw(np.Kaszmir). Narody dążące do samostanowienia mogą prowadzić do rozpadu zarówno mocarstw(ZSSR), jaki małych federacji(Jugosławia, Czechosłowacja). Najważniejszą współcześnie kwestią narodową wymagającą uregulowania jest problem kurdyjski. Sposoby zapobiegania tym problemom, to:zapewnienie ochrony mniejszością narodowym, pod nadzorem organizacji międzynarodowych. Po I W.Ś. pod auspicjami Ligii Narodów.-słabość obejmował ochronę mniejszości niemieckiej w Polsce, ale nie na odwrót. Przesiedlenia lub wymiana mniejszości narodowych,(dobrowolne bądź przymusowe). Przyznanie danej mniejszości narodowej autonomii przez państwo, na którego terytorium ona zamieszkuje ( np. niemieckojęzyczna Górna Dyga w północnych Włoszech.). Karanie zbrodni przeciwko ludzkości. W 1949 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwaliło Konwencję w Sprawie Zapobiegania i Karania Ludobójstwa. Problematyka narodowa stanowi podstawę doktryn nacjonalistycznych. W XIX w. przypisywano narodom misje historyczne- misje znajdowały wyraz w ekspansji politycznej, gospodarczej, kulturalnej, nierzadko dokonywanej przy użyciu siły dla zdobycia źródeł, surowców, rynków zbytu. Niekiedy doktryny nacjonalistyczne zabarwione były elementami religijnymi(nacjonalizm żydowski), rasowymi(narodowy socjalizm w Niemczech), historycznymi lub ekonomicznymi(nacjonalizm włoski, japoński).
D.CZYNNIKI IDEOLOGICZNE-u podłoża tych czynników tkwią struktury społeczno-ustrojowe państw, ich zróżnicowanie w zależności od systemu ideologicznego oraz przynależność do odmiennych systemów światowych. Rezultatem są różnice w postrzeganiu zjawisk i procesów międzynarodowych, ścieranie się koncepcji i programów działań dotyczących sposobów realizacji nowego międzynarodowego ładu politycznego, ekonomicznego, społecznego, kulturalnego, informacyjnego. Przejawy wpływu uwarunkowań ideologicznych na stosunki międzynarodowe był rozwój światowego procesu rewolucyjnego i zmieniający się w efekcie międzynarodowy układ sił. Znajdował on odbicie w pluralizmie ustrojowym świata. Upadek komunizmu pod koniec lat 80-tych ograniczył rolę ideologii i ich pochodnych- doktryn-w polityce i SM.Francis Fukuyama -ideologiczny „koniec historii”, zwycięska okazała się liberalno- demokratyczna ideologia bogatego „Zachodu”(Północy), która jednak jest poważnie kontestowana przez nowe, totalistyczne koncepcje ładu społecznego, zwłaszcza w Azji i na bliskim wschodzie (fundamentalizm islamski).
E.CZYNNIK RELIGIJNY: wpływ tego czynnika na SM zmienia się. Przyczyna naturalnej solidarności (rodzina narodów chrześcijańskich w Europie),jak i konfliktów (święte wojny-między krajami chrześcijańskimi a muzułmańskimi w średniowieczu oraz miedzy europejskimi katolikami a protestantami. Więź religijna jest istotnym czynnikiem w formowaniu się narodów oraz w utrzymywaniu świadomości narodowej przez mniejszości narodowe. Bywa też pożywką kształtowania się ruchów nacjonalistycznych (syjonizm, nacjonalizm islamski). W wielu krajach systemy rządów były ściśle związane z tzw. religią państwową (katolicyzm w monarchii austro- węgierskiej, prawosławie w Rosji carskiej, mahometanizm w krajach muzułmańskich, sintoizm w Japonii). Kościoły oddziałują na opinię publiczną -w sprawach polityki wewnętrznej (partie polityczne o charakterze wyznaniowym, jak i międzynarodowej.-obecnie głownie na politykę państw słabiej rozwiniętych, zwłaszcza islamskich i postkomunistycznych, obecnie zauważalny konflikt miedzy liberalną demokracją a fundamentalizmem islamskim.
3.CZYNNIKI REALIZUJĄCE
A.CZYNNIK EKONOMICZNO-TECHNICZNY (potencjał gospodarczy państwa, postęp w nauce i technice).-Potencjał gospodarczy zawsze warunkował pozycję gospodarcza państwu.W starożytności i średniowieczu-zasoby naturalne, żywność i wyroby rzemiosła.W epoce wielkich odkryć geograficznych -uzależnienie gospodarek poszczególnych państw od stanu i tendencji gospodarki światowej lub regionalnej.-żelazo, węgiel, stal, metale kolorowe, ropa i uran. Epoka przemysłowa -wzrost znaczenia gospodarczego w ocenie bezpieczeństwa i pozycji państwa na arenie międzynarodowej, pogłębia się zróżnicowanie państw spowodowane nierównością w poziomie i tempie rozwoju ekonomicznego. Współcześnie aktywny udział w handlu i gospodarce światowej daje zarówno możliwość wpływania na inne państwa.i odpierania ich nieprzyjaznych działań, jak i rodzi niebezpieczeństwo nadmiernej zależności np. od obcych źródeł energii (kryzys naftowy i jego konsekwencje dla importerów tego surowca). Życie gospodarcze podlega procesom internacjonalizacji.-wali o źródła surowców, rynki zbytu, miejsca inwestycji kapitałów, transfer technologii, tempo postępu naukowo-technicznego: to dzięki niemu wyłoniły się nowe dziedziny współpracy międzynarodowej, np. w kolejnictwie, transporcie lotniczym, telekomunikacji. Powstały też nowe działy prawa, i organizacje międzynarodowe, które je koordynują. Rozszerzył się zakres SM o Antarktyka, Arktyka, przestrzeń kosmiczna, dna mórz i oceanów).Współpracy międzynarodowej wymagają tez zjawiska niepożądane, jak uprowadzenia samolotów, terroryzm międzynarodowy, handel narkotykami na skalę międzynarodową. Dzięki transportowi szefowie państw i rządów mogą się dowolnie często spotykać na szczycie, a dzięki rozwojowi telekomunikacji dyplomaci mogą otrzymywać instrukcje od swych rządów(np. ”gorąca linia” zainstalowana między Moskwą a Waszyngtonem po kryzysie karaibskim). Ale pozyskiwanie energii atomowej może mieć tyleż pozytywne co negatywne konsekwencje w zależności od intencji jej użytkowników. Wpływ postępu naukowo -technicznego na sposoby prowadzenia wojny jest szczególnie widoczny w ostatnim stuleciu - zwłaszcza w zwielokrotnieniu siły rażenia. Wpływ stosunków ekonomicznych na stosunki polityczne może mieć charakter bezpośredni i pośredni. Kraje dysponujące potężnymi środkami materialnymi i wyższością techniczną silnie oddziałują na gospodarki państw słabszych. Stopniowe ograniczanie, całkowity zakaz dopuszczalności użycia siły zbrojnej a w następstwie przymus ekonomiczny jako formy legalnego środka polityki zagranicznej. Może on przybrać formę pomocy ekonomicznej lub sankcji gospodarczych (bezpośrednio lub za pośrednictwem OM.)-sankcje te, to: dyskryminujące taryfy celne, kwoty importowe, embarga na wywóz towarów do niektórych krajów, odmowa kredytów, lub zezwoleń na import, wojny celne).Oddziaływanie na politykę innych państw jest szczególnie skuteczne w stosunku dla państw małych lub mało rozwiniętych. Czynniki gosp.oddziałuja też na SM za pośrednictwem doktryn i instytucji.np. doktryna protekcjonizmu zakłada ograniczenie swobodnej konkurencji międzynarodowej w celu ochrony własnych producentów. Coraz powszechniejsze w stosunkach regionalnych jest znoszenie barier celnych i ograniczeń w przepływie towarów, usług, kapitałów i siły roboczej (strefy wolnego handlu).
B. CZYNNIKI WOJSKOWE.-wpływ siły wojskowej na SM jest niepodważalny. Niegdyś wojna była dopuszczalnym instrumentem rozwiązywania sporów międzynarodowych. Współcześnie ius ad bellum jest całkowicie zakazane przez powszechne prawo międzynarodowe zakaz stosowania siły i groźby jej użycia.Mimo to istnieją państwa, które decyduja się na jej użycie w sytuacji, gdy zastosowanie innych środków nie przyniosło rezultatów- wyścig zbrojeń.=armia, marynarka, lotnictwo, składniki gospodarki decydujące o liczebności wojska, jego zaopatrzeniu, uzbrojeniu, zapasach. Po II W.Ś wprowadzenie kryterium podziału na broń nuklearna i konwencjonalna. Stany zjednoczone dysponowały przez kilka lat monopolem, wpłynął na sformułowanie w tym kraju doktryn polityczno-wojskowych (doktryna zmasowanego odwetu, elastycznego reagowania, ograniczonej wojny jadrowej).Rozbudowa arsenałów jądrowych osłabiła prawdopodobieństwo ich użycia w celach ofensywnych, a zwiększyła w celach defensywnych. Po zakończeniu zimnej wojny spadło ryzyko posłużenia się bronią jądrową przez dotychczasowe mocarstwa, jednak nadal jest wyznacznikiem mocarstwowości.W połączeniu z niestabilnością polityczna większości tych państw rodzi niebezpieczeństwo dostania się broni atomowej w niepowołane ręce lub wybuchu wojny przez przypadek .Klub atomowy się rozrasta-RPA,Izrael, Indie, Pakistan, podejrzewa się o jej posiadanie Iran, Koreę Północną. Większość państw nadal przeznacza ogromne sumy na zbrojenia, co dowodzi jak duże znaczenie przypisuje się ciągle sile wojskowej.
C.CZYNNIKIORGANIZACYJNO-SPOLECZNE. Instytucje państwowe i między.- ich organizacja i współdziałanie wpływają bezpośrednio na SM. Równie istotne są procesy decyzyjne oparte na selekcji informacji, ocenie sytuacji, diagnozowaniu i prognozowaniu.-dlatego szczególnego znaczenia nabiera poziom przygotowania i sprawność kadr służby zagranicznej instytucjach narodowych i międzynarodowych, wspomaga je nowoczesna technika.
D. CZYNNIKI OSOBOWOŚCIOWE.- wybitne jednostki-przywódcy państw, narodów, decydenci polityczni, których działania są usankcjonowane przez systemy wewnątrzpaństwowe. Wymogi sytuacji sprawiają, że zachowania jednostki nie dają się ująć w jednoznaczne schematy. Politycy działają w pewnej przestrzeni społecznej i politycznej, więc nawet genialne zamierzenia jednostek rządzących nie zostaną zrealizowane bez uzyskania poparcia określonych grup społecznych. W warunkach demokratycznych decyzje polityczne rzadko są decyzjami jednostkowymi, raczej są rezultatem działania grup nacisku i organów kolegialnych. Ważny jest również stan zdrowia przywódców.

Rozdział III
CO WPŁYWA NA BEZPIECZEŃSTWO I SUWERENNOŚĆ PAŃSTW

1.Czynnik gospodarczy:
- jest to siła ekonomiczna państwa polegająca na włączaniu się w większe struktury integracyjne
- kontrola nad sytuacją gospodarczą na świecie sprawuje grupa najsilniejszych państw świata tzw. G-7
- rozbudowa zasięgu działania ponadnarodowych struktur gospodarczych (koncerny, holdingi itp.) kontrolują procesy gosp. zachodzące w świecie (przemysł naftowy, stalowy, produkcja kawy, wydobycie i przeróbka miedzi, przemysł kosmiczny, lotniczy itp.)
2.Czynnik finansowy:
- kontrolą nad gospodarką finansową większości państw sprawuje sieć banków w tym takie jak Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank Światowy.
- metody działań: udzielanie kredytów pomoc finansowa, ustalanie kursów walutowych
- państwo zadłużone pracuje pod dyktando światowych centrów finansowych.
3.Czynnik technologiczny:
- postęp naukowo-techniczny jest głównym czynnikiem ekspansji gospodarczej.
- towary najnowocześniejsze wypierają przestarzałe. Produkcja odbywa się w sposób wysoce zaawansowany sterowany komputerowo eliminuje lub podporządkowuje sobie słabszych. Co oznacza, ze słabsi produkować będą podzespoły o większej pracochłonności.
- postęp techniczny wpływa na zmniejszenie zaopatrzenia w siłę roboczą (wzrost bezrobocia)
4.Czynnik ekologiczny
- są to skutki rozwoju przemysłu negatywnie wpływającego na przyrodę
- zatruwanie środowiska rodzi ujemne skutki dla życia ludzkiego
- postęp może szkodzić gdy nie jest poddany najsilniejszej kontroli człowieka np. elektrownie atomowe ( Czarnobyl )
- zagrożenia płynące dla ludzi z istnienia dziury ozonowej, topnienia lodowców, kurczenia się wielkich przestrzeni leśnych
5.Czynnik informacyjny:
- obejmuje środki techniczne masowej informacji metody ich używania i wpływ na świadomość człowieka.
- główną rolę odgrywa sieć stacji telewizyjnych i radiowych wzmocnionych techniką satelitarną.
- dużą rolę odgrywa szybkość przekazywania informacji i jej treść polityczno-ideologiczna
- istnieje tendencja do koncentracji ośrodków produkcji i rozpowszechniania w ręku gigantów międzynarodowych (korporacje)
- postęp techniczny w dziedzinie środków masowego przekazu jest bardzo szybki, zlekceważenie tego może drogo kosztować przyszłe pokolenia (niedostateczny wpływ na humanizacje społeczeństwa, współżycie narodów, wzajemny szacunek, tolerancje
6.Czynnik militarny
- idziemy ku czasom gdy nie będzie się opłacać podbijanie nowych terytoriów. Skuteczniej i taniej można podporządkować inne kraje za pomocą środków ekonomicznych, finansowych, technologicznych, zarządzania, nowoczesności handlu, panowania nad środkami masowego przekazu
-czynnik militarny powinien być jedynie narzędziem w ręku demokratycznych struktur p politycznych, poddających ich kontroli-NATO
- tworzone są ponadnarodowe jednostki wojskowe (korpus francusko-niemiecko-belgijski, korpus niemiecko-holenderski oraz tworzony duńsko-niemiecko-polski)
- siły zbrojne szczególnie obciążają budżet państw małych i słabo rozwiniętych. Koszt ich utrzymania będzie wzrastać i rzutować na inne czynniki: bezpieczeństwo
- więcej uwagi i środków należałoby przeznaczyć na rozwój współpracy.

Rozdział IV
UCZESTNICY STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH.

1.Pojęcie uczestnika międzynarodowego
- uczestnikiem nazwać można każdego właściciela jakiejś aktywności, która wpływa na stosunki międz. W sensie pozytywnym lub negatywnym. Działalność ta powinna być ciągłym, świadomym i zamierzonym działaniem, wywierającym skutki wykraczające poza granice danego kraju.
- udział podmiotów z określonej zbiorowej aktywności, działanie w związku oraz wnoszenie własnego wkładu w tę aktywność
- podział uczestników na państwowych i pozapaństwowych, do tych drugich zalicza się: narody, org. międzyn., ruchy międzyn., uczestników transnarodowych (przedsiębiorstwa, fundacje, kościoły), uczestników subpaństwowych (partie polit., org. społeczne, osoby fizyczne)
- podział dokonany przez J.Kukułkę rozróżnia dwa typy uczestników: podmiotowych i przedmiotowych:
a) uczestnicy podmiotowi:
- podmioty prawa międzynarodowego (zdolność do działań prawnych)
- podmioty stosunków międzynarodowych (zdolność do oddziaływań w ramach rożnych rodzajów stosunków międzynarodowych)
b) uczestnicy przedmiotowi:
- zaliczamy do nich zjawiska i rzeczy które stanowią elementy systemów oddziaływań międzynarodowych wykorzystywane przez nich zgodnie z ich interesami (czyli uczestnikami międzyn. stosu. są osiągnięcia technologiczne kulturalne, arsenały najgrożniejszej broni, międzynarodowy podział pracy, prestiż państw i narodów, stereotypy i mity międzynarodowe, koncepcje i doktryny polistrategiczne, ważne żródła surowców i energii
2. Strategia i polistrategia państw.
- państwa mają wpływ na dynamikę i rozwój stos. międz.
- podstawą ich funkcjonowania są systemy oraz normy prawa międzyn.
- mają niezmienne prawo do suwerennego działania na arenie międzyn. realizując różnorodne formy swej aktywności międzyn.
- podział państw według J.Popiuk-Rysińskiej:
a) mocarstwa uniwersalne, zdolne do działań w skali globalnej we wszystkich we wszystkich dziedzinach stosunków zewnętrznych, np. USA
b) mocarstwa sektorowe, zdolne do działań w skali globalnej w jednej dziedzinie np. gospodarczej-Japonia
c) mocarstwa regionalne, zdolne do efektywnego oddziaływania w regionie np. Francja
d) państwa zdolne do efektywnego działania w skali lokalnej, np. Polska
- wątpliwości budzi brak zdolności (do działań międzynarodowych) protektoratów. Znane są 2 rodzaje protektoratów: Międzynarodowe i Kolonialne.
Międzynarodowe opierają się na umowie miedzyn. Zawartej przez suwerenne państwa (podmioty) na mocy której protegowany zrzeka się części lub całości swej zdolności do działania na płaszczyżnie zewnętrznej na rzecz protektora. Np. Bhutan którego protektorem są Indie.
- wybór strategii politycznej państwa dotyczy wyboru typu, rodzaju formy stosunków (współpracy, współzawodnictwa, konfliktu lub walki)
- w polistrategii bierze się pod uwagę nie tylko sytuację realna lecz w większym stopniu uwzględnia sytuacje mające miejsce w rzeczywistości, nieznane, możliwe i prawdopodobne (zjawiska i sytuacje hipotetyczne) np. wybuch wojny jądrowej.
- Polistrategia zajmuje się aspektami operacyjno-prakseologicznymi polityki zagranicznej i spełni wobec niej funkcje instrumentalną i służebną
- w polityce zagranicznej stałym ośrodkiem zainteresowania jest interes państwa, a w polistrategii ośrodek koncentracji uwagi jest zmienny, gdyż każdorazowo zależy od zagadnienia wysuniętego na pierwszy plan przez strategię ogólną.
3. Narody:
a) jest to wielka grupa społeczna, która związana jest wspólnotą losów historycznych, kultury, języka, terytorium i życia ekonomicznego. Wyrazem tej wspólnoty jest świadomość narodowa, poczucie własnej odrębności w stosunku do innych narodów, dążenie do podniesienia prestiżu narodowego jak również działanie mające na celu `` tworzenie i umacnianie własnego państwa`` ( J. Kukułka )
b) narodów dotyczy również zasada równości i suwerenności
c) narody mogą stać się uczestnikami stos. międz. Pod warunkiem ,że dysponują swoja organizacją np. Organizacja Wyzwolenia Palestyny
d) narody mogą:
-nawiązywać i utrzymywać stos. z innymi uczestnikami
-zawiązać traktaty międzynarodowe
-uczestniczyć w pracach organizacji międzyn.
-wchodzić w skład różnych związków państw ( ale nie na zasadach pełnego członkostwa )
4. Organizacje Międzynarodowe
a) org. międzyn. powstają wtedy, gdy pewna zbiorowość państw akceptuje dotychczasowe oddziaływania wzajemne oraz uznaje celowość ich powtarzania i kontrolowania ( J. Kukiełka )
b) wspólna realizacja swych celów, które są zbieżne z celami innych państw
c) przez org, międzyn. rozumiemy zrzeszenie państw bądź też innych osób prawnych lub osób fizycznych z różnych krajów, powołane do życia realizacji zadań określonych w statucie ( R. Bieszanek )
d) org. musza składać się z co najmniej dwóch państw lub osób prawnych pochodzących z trzech państw ( Osmaczyński )
e) org. międzyn. muszą podlegać prawu międzyn.
f) org. jest to system współpracy państw członkowskich którego podstawową cechą jest istnienie stałych organów wyrażających w swych decyzjach wole całej org. i powołanych do realizacji i wspólnych zadań odpowiadających zgodnym interesom tych państw
g) org. rządowe zrzeszają państwa
h) org. pozarządowe inne osoby prawne lub osoby fizyczne
i) org. wszechstronne
-ONZ
-Organizacja Państw Amerykańskich
-Organizacja Jedności Afrykańskiej
j) org. wyspecjalizowane:
-UNESCO
-FAO
k) kryterium przestrzenne :
-org. uniwersalne np. ONZ
-org. regionalne np. Wspólnota Europejska
-org. mieszane np. NATO

l) kryterium interesów potrzeb
- org. polityczno-wojskowe np. Unia Zachodnioeuropejska
- org. gospodarcze np. Wspólnota Europejska
- org. kulturalne i oświatowe np. UNESCO
- działalność org. dzieli się na zewnętrzną i wewnętrzną
5. Funkcje org. międzyn.
a)stabilizacja zmierzająca do utrzymania i utrwalania statusu polit, terytorialnego, ekonomicznego lub kulturowego.
b)integracji zbliżającej uczestników stos. międzyn. wokół realizacji wspólnych celów oraz zaspakajania wspólnych potrzeb i interesów.
c)istotna jest wiedza ( wpływ na członków taki aby postępowali oni zgodnie z jej decyzjami)
6. Wspólnoty i ruchy międzynarodowe:
a) członkami organizacji pozarządowych są osoby prawne i fizyczne pochodzące z różnych państw, nie działają z upoważnienia rządów
b) funkcjonują na podstawie prawa wewnętrznego państwa, na którego terytorium powstają.
7. Podział organizacji
a) polityczne- np. Światowa Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna)
b) sportowe- np. Międzynarodowa Organizacja Lekkiej Atletyki
c) wyznaniowe-Światowy Kongres Żydów
d) naukowe-Stowarzyszenie Prawa Międzyn.
e) kulturalne i oświatowe- Międzyn. Federacja Operatorów Filmowych.
f) zawodowe i inne.
,,Ruchy międzynarodowe są związkami zazwyczaj słabo zinstytucjonalizowanymi, choć powołują własne organy czy tylko sekretariaty, to zwykle ich efektywność daleko wykracza poza działalność samych międzyn. organów. Organy te mają bardzo ograniczone funkcje. Ułatwiają porozumiewanie się członków ruchu, harmonizują ich działalność . przygotowują międzyn. spotkanie-ułatwiają współpracę i koordynację stanowisk” ( J. Popiuk-Rysińska)
8. Interesy i oddziaływanie uczestników stos. międzyn.
a)interes jest taką funkcją potrzeb, która skłania uczestników stosunków międzyn. do podjęcia działania i zaspakajania potrzeb
b)rodzaje interesów międzyn.
-interesy światowego systemu stos. międzyn. takie jak światowy pokój czy bezpieczeństwo
-interesy ponadregionalnych systemów stos. międzyn. np. takich jak system powstały w procesie KBWE.
-interesy regionalnych systemów stos. międzyn. jak Unia Europejska.
-interesy poszczególnych państw.
-interesy uczestników stos. międzyn. działających wewnątrz państw zwłaszcza wtedy, gdy funkcjonują równocześnie we wnętrzu wieju państw, a sposób i cele ich działania są koordynowane w skali międzyn.
9.Podział interesów J. Pietrasia:
a)egoistyczne ( interes jako dążenie do przetrwania, ochrony integralności terytorialnej itp.)
b)egoistyczne i altruistyczne i samozachowawcze ( dążenie do ekspansji, samowyrzeczenia i samoobrony)
10.Podział interesów J. Kukułki
a) egzystencjonalne ( integralność terytorialna i bezpieczeństwo)
b) koegzystencjonalne ( współpraca i uczestnictwo)
c) funkcjonalne, skuteczność ,sprawność i innowacyjność
11.Oddziaływanie uczestników dzielimy na:
a) oddziaływanie nieukierunkowane i niezamierzone
b) oddziaływanie celowe, świadomie realizowane-ukierunkowane.
c) Zjawisko wpływania tzn. bezpośredniego kontrolowania, wydawania poleceń i stwarzania sytuacji przymusowych ( np. grożenie siłą , interwencje i okupacja ) zamknięcie granic, ultimatum itp.

Rozdział VI
CZYM JEST POLITYKA ZAGRANICZNA

1. Pojęcie polityki zagranicznej
Polityka zagraniczna państwa to wszelkie działania służące zapobieżeniu jakiejkolwiek szkodliwej aktywności obcych podmiotów polityki. Powiązana jest ona z bezpieczeństwem i ochroną wartości narodowościowych, strzeżeniem wszelkiego rodzaju tajemnic, rozpowszechnianiem i kreowaniem wizerunku danego państwa na forum międzynarodowym. Polityka zagraniczna jest prowadzona przez państwa za pośrednictwem upoważnionych do tego organów, osób. Prowadzona jest w interesie państwa , formułowanym przez warstwy rządzące, oficjalnie utożsamianym z interesem narodowym lub ogólnospołecznym. Reasumując, jest prowadzona w stosunku do innych państw, z innymi państwami lub przeciwko innym państwom. Polityka ta
w ujęciu podmiotowym jest traktowana jako zbiorczy wyraz postępowania państwa w stosunkach międzynarodowych warunkowany zarówno obiektywnymi, jak i subiektywnymi czynnikami. Podejście przedmiotowe to tego zagadnienia to spojrzenie na kompleks obejmujący wszystkie strefy stosunków państwa ze światem zewnętrznym. Politykę zagraniczną kreują i realizują ludzie. Pozostaje ona nadal domeną jednoosobowych lub zbiorowych organów państwa. Centralnym ogniwem polityki z. jest zawsze decydent, określający i konkretyzujący zewnętrzne interesy państwa i porządkuje je w skali ważności. Polityka
z. pojmowana jest jako działanie państwa względem innych państw i jest przejawem nie tylko wł. interesów,
ale i jako wynik cudzego postępowania. Rozmaite grupy nacisku prowadza utajnioną kontrolę polityki zagranicznej niemal we wszystkich państwach. Tzw. kontrola korygująca działań decydentów dokonywana jest przez biurokracje resortów i instytucji współuczestniczących w wykonywaniu polityki zagranicznej, która porównuje się do góry lodowej. Wydaje się być poprawnym stwierdzeniem, ze polityka zagraniczna współcześnie funkcjonujących państw jest procesem racjonalnego myślenia decydentów. Polityka zagraniczna nie jest tylko i wyłącznie jedną z polityk szczegółowych, tj.: polityka kulturalna, gospodarcza, społeczna, jest natomiast II stroną polityki wewn. Poszczególne polityki szczegółowe mają swój wymiar - przedłużenie zagraniczne.

2. Czynniki polityki zagranicznej
Obserwacje i badania dowodzą, że różne elementy środowiska geograficznego, wielkość i struktura ludności, potencjał gospodarczy, narodowe zdobycze kulturowo - cywilizacyjne, cechy ustrojowe, wszystko to oddziaływuje na kształt polityki zagranicznej, jej cele, zasady, metody i skuteczność. Obecnie zjawisko, które możnaby określić mianem wzmożonej ruchliwości państw w międzynarodowym porządku ich ważności. Dotyczy to czynnika gospodarczego, a przykładem są lata 60 i 70, które przyniosły m.in. rozwój RFN, Japonii. Równocześnie nastąpił regres gospodarki brytyjskiej. Środowisko geograficzne jest tym czynnikiem, który wpływa na politykę zagraniczną państw , w kilku f. o zmiennym hist. znaczeniu. Jedną z nich jest powierzchnia terytoriów państwowych. Czynnik rozciągłości nie był i nie jest bez znaczenia. W dalszym ciągu zachowuje swą wartość. Czynnik przestrzeni b. istotny z milit. punktu widzenia, szczególnie w regionach słabo rozwiniętych. Warto jednak dodać, że wady i zalety rozciągłości terytorialnej słabną, natomiast zdecydowanie istotnego znaczenia nabierają zagospodarowanie terenu, gęstość i koncentracja zaludnienia oraz sieć komunikacyjna. Podobne ewolucji uległ czynnik terytorialny w sferze gospodarczej. W państwach o niewielkim odsetku ludności wiejskiej, rozległość terytorialna może stać się przeszkodą czy też przesłanką wzrostu gospodarczego. Zbliżoną analizę uzyskamy rozpatrując rzeźbę terenu, uwarunkowania klimatyczne, kształt terytorium i bonitację granic. Wzrasta jednak rola i znaczenie posiadanych zasobów naturalnych jako kryterium aktualnej, potencjalnej siły państwa. Stwarzają one możliwość oddziaływania na stosunki międzynarodowe i umożliwiają wykazanie skuteczności polityki zagranicznej państwa. Istotną rolę odgrywa też położenie geopolityczne. Na jego zmianę może wpłynąć tylko konflikt zbrojny. Ma ono ch. względny. Zjawisko to nabrało nowych treści. Przykładem mogą być kraje neutralne i niesprzymierzone, odnoszące korzyści zarówno w sferze bezpieczeństwa i rozwoju współpracy międzynarodowej.


Państwa buforowe zaś posiadają większą swobodę, także w p. zagranicznej. Ewolucja technik wojennych państw i strategii mocarstw wpływają na zmiany geopolitycznych uwarunkowań państw. Kolejnym czynnikiem polityki zagranicznej jest integralność terytorialna państw. Oznacza ona określony obszar powierzchni znajdujący się pod władzą wyłącznie jedynego państwa. Jest to podstawowy atrybut suwerenności państwowej. Kolejnym czynnikiem jest cz. ludnościowy Dawniej, gdy przemysł opierał się na sile roboczej, liczba ludzi w danym państwie była wskaźnikiem jego kondycji gospodarczej. Wpływała ona na określenie potęgi państwa na arenie międzynarodowej oraz stanowiła o potędze militarnej. Rewolucje przemysłowe, sytuację tę diametralnie odmieniły. Podstawą siły państwa stał się globalny dochód narodowy. Np. Szwajcaria, przy liczbie ludności 6,9 mln mieszkańców osiągnęła w 1992 r. dochód nar. na 1 mieszkańca w wysokości 36 230$. W odniesieniu do większości krajów uprzemysłowionych związek między liczbą ludności a potencjałem ekonomicznym jest zachowany. Odwrotnie jest w większości krajów rozwijających się. Innym aspektem tego czynnika jest stopień zdolności do koncentracji wysiłków.

Nie bez znaczenia jest także dla polityki zagranicznej kwestia przypływu i odpływu siły roboczej. Jej niedobór może doprowadzić do znacznych migracji, natomiast konsekwencją masowego napływu siły roboczej z innego obszaru może być starcie się odmiennych kultur, tradycji, co może prowadzić do niepotrzebnych niepokojów społecznych. Przedmiotem polityki zagranicznej jest także problem narodowościowy. Zatarcia powstają tam, gdzie podłożem jest dyskryminacja określonych grup narodowościowych, etnicznych i religijnych. Sytuacje takie osłabiają zawartość polityczna i siłę państwa, ale stanowią tez prowokację dla różnego rodzaju napięć
w stosunkach z niektórymi państwami obcymi. Wymieniając czynniki mające wpływ na politykę zagraniczną należy wymienić też siłę militarną państwa. Jej klasyfikacja powinna mieć ch. swoisty i dwupoziomowy: jakość wojskowa - stopień potęgi państwa oraz miejsce zajmowane przez państwo w strukturze stosunków międzynarodowych. Zależność polityki zagranicznej od siły wojskowej jest wprost proporcjonalna do rozmiarów tej siły. Koncepcje milit.- strategiczne w najznaczniejszym stopniu kreują politykę potęg nuklearnych. Wytworzyło to stan tzw. odstraszania, linii polityki zagranicznej przyjętej przez St. Zjedn. w dobie konfrontacji w ówczesnym Zw. Radzieckim. Są też państwa, które w zależności od uwarunkowań wewnątrzpaństwowych lub w przypadku zagrożenia zwiększają swoje siły zbrojne. Siła militarna ma priorytetowe znaczenie, przez co warunkuje politykę zagraniczną, dla państw walczących o prawa do samostanowienia. Następny czynnik związany jest z ekonomią. Zasobność i duże rozmiary gospodarki narodowej mogą decydować o zakresie i skali pomocy udzielanej partnerom zagranicznym. Znamienną rolę odgrywa tutaj nowoczesność struktury gospodarki narodowej. Utrzymuje się pogląd, że im wyższy jest poziom rozwoju ekonomicznego danego państwa, tym większe możliwości skutecznego działania na międzynarodowej arenie gospodarczej. Innym czynnikiem jest tożsamość narodowa - jest to czynnik wywierający wpływa na kształt polityki zagranicznej danego kraju. Jest to b. ważne z punktu widzenia obecności w środowisku międzynarodowym państw, bowiem kwestie zasadnicze, tj.: stosunek do pokoju, zbrojeń, rozbrojenia, wychowania społeczeństw to także kwestie kulturowe. Polityka powinna być realizacją dążeń narodowych. Tożsamość kulturowa każdego kraju ulega ewolucji. Ważne jest to, jak dorobek kulturowy danego państwa postrzegany jest przez inne podmioty stosunków międzynarodowych. Jeżeli jest on powszechnie akceptowany
i szanowany, to odpowiednie koncepcje i strategie pozwalają wykorzystać ten fakt w polityce zagranicznej.

Ustrój, jako sposób zorganizowania społeczeństwa decyduje znacząco o obiektywnej sile narodu oraz państwa,
o jego pozycji na arenie międzynarodowej, a także o skuteczności polityki zagranicznej. Obejmuje swym zasięgiem wszystkie strefy życia narodowego. Państwa o podobnych ustrojach i ideologiach funkcjonują
w stosunku do siebie w silnych powiązaniach. Na polu polityki zagranicznej skłaniają się do wzajemnej, intensywnej współpracy. Zauważalne jest też preferencyjne traktowanie się przez partnerów o zbliżonych cechach systemowych. Wyjątkami są np. konflikty radz. - chiński czy chińsko - wietnamski. Poszczególne czynniki warunkujące politykę zagraniczną państwa możemy również sklasyfikować ze względu na ich charakter na czynniki wewn. np. ustrój polityczny danego państwa i czynniki zewn. np. oddziaływanie innych państw i instytucji o ch. międzynarodowym. Inną klasyfikacją może być podział na cz. subiektywne np. realizowanie założenia doktrynalne elity rządzącej i czynniki obiektywne np. położenie państwa i jego granic.

3. Cele polityki zagranicznej
Istotę polityki zagranicznej można określić opierając się na wymogu równowagi funkcjonalnej wobec interesów grup najbardziej wpływowych w państwie, który wyznacza i określa cele owej równowagi. Można je rozpatrywać jako równowagę wewn. i zewn., przy czym należy zaznaczyć, że każda równowaga rozpatrywana jest w 2 strefach: ekonomicznej i politycznej. Wewnętrzna równowaga ekonomiczna - to np. pełne zatrudnienie zasobów produkcyjnych, natomiast zewnętrzna równowaga ekonomiczna - równowagi bilansu płatniczego -wyraz zasady rozrachunku gospodarczego z innymi państwami. Wewnętrzna równowaga polityczna - to pokrewność bieżących interesów podstawowych grup społecznych z działaniami władzy politycznej, natomiast zewnętrzna równowaga polityczna - równowaga praw i obowiązków danego państwa w stosunkach z innymi państwami. Brak danego rodzaju równowagi może oznaczać korzystny stan spraw dla państwa i społeczeństwa lub może być odzwierciedleniem istotnych strat społecznych. Główny element tej linii politycznej stanowi zapewnienie ochrony i bezpieczeństwa mieszkańcom kraju. Drugi, to zapewnienie ekonomicznego rozwoju kraju, m. in. poprzez wspomaganie odpowiednich resortów gospodarki, równowagę rynkową stabilność finansową i wiele innych wyznaczników międzynarodowej ekonomii politycznej. Trzeci element realizacji interesu narodowego w ramach polityki zagranicznej, to wykreowanie sprzyjającego dla kraju i w kraju tzw. środka politycznego. Oznacza to możliwość swobodnego wyboru przez obywateli danego państwa formy sprawowania rządów, sposobność wyartykułowania swych opinii w tematach znaczących dla państwa i wpływu na nie. Czwartym elementem jest zapewnienie spójności narodowej, co ozn. unikanie posunięć mogących prowadzić do nieodwracalnych wewn. podziałów, wszelkiego rodzaju sprzeczności i konfliktów mogących rozbić jedność narodową. Celem polityki zagranicznej państwa jest niewątpliwie optymalna realizacja interesów grup najbardziej wpływowych w państwie. W społeczeństwach demokratycznych celem polityki zagranicznej jest realizacja interesów całego społeczeństwa, lub zdecydowanej większości.

4. Środki i metody polityki zagranicznej
Dzięki szerokiej gamie instrumentów państwa mogą próbować osiągać wyznaczone cele polityki zagranicznej. M. in. chodzi tutaj o środki militarne, sposobności penetracji i interwencji oraz drogi dyplomatyczne. Środek militarny w realizowaniu polityki zagranicznej polega na wyraźnym lub dorozumianym zagrożeniu użycia siły lub użyciu siły. Posiadanie arsenału milit. kwalifikuje się jako instrument polityki zagranicznej, bo uwydatnia on i podkreśla prestiż kraju w stosunkach międzynarodowych i jego wpływ na ogólną sytuację. Związek Radziecki mimo braku stabilności ekonom. kraju i polit. nieładu zachował supermocarstwową pozycję do czasu rozpadu w końcu 1991r. dzięki właśnie zasobom militarnym, którymi dysponował. Penetracja i interwencja zakładają zaś próby manipulowania, wpływu danego państwa na wewn. sytuację polityczną i zachodzące procesy w innym państwie. Mogą być one wypełniane przy użyciu metod, tj.: propaganda, militarne poparcie dla ośrodków decyzyjnych, sabotaż i terroryzm. Środek polityki zagranicznej - drogi dyplomatyczne polega na nawiązywaniu i utrzymywaniu stosunków dyplomatycznych z innymi państwami. Metodami są bezpośrednie rozmowy i negocjacje na szczeblu międzyrządowym i prezentowanie swoich stanowisk w zakresie polityki zagranicznej na forach międzynarodowych za pośrednictwem organizacji międzynarodowych. Inna metodą jest tzw. sygnalizowanie stanowiska przez zainteresowanych, albo upoważnienie kogoś do zaprezentowania owego stanowiska, które z kolei ma zostać zinterpretowane, jako wiadomość, przesłanie dla innego rządu. Trzecią metodą w dyplomacji jest tzw. dyplomacja publiczna, czyli wysiłki mające na celu kreowanie wizerunku państwa w środowisku międzynarodowym, a przy tym podkreślenie jego możliwości wpływania na stan globalnej rzeczywistości. W latach słynnej „pierestrojki” osoba Michaiła Gorbaczowa, jako reformatora swego kraju diametralnie zmieniała sposób postrzegania Zw. Radzieckiego przez Zachód. Środek ekonomiczny
w polityce zagranicznej traktować można, jako metodę kija i marchewki. Rozszerzanie dogodnych taryf celnych, udzielanie niskoprocentowych kredytów, udzielanie różnego rodzaju pomocy krajom potrzebującym, to przykłady pozytywnego wykorzystania środka ekonom. w polityce zagranicznej. Może być tez opcja negatywna w postaci sankcji ekonom. nakładanych przez 1 państwo -a, na drugie - inne. Są to ograniczenia handlowe, wycofanie lub zaprzestanie udzielania pomocy, blokowanie inwestycji.

5. Racja stanu
Racja stanu jako zjawisko polityczne i wartość polityczna pojawiła się w momencie powstania organizacji państwowej. Są różne definicje, które można podzielić na 3 grupy: określające rację stanu jako bezwzględną wyższość interesu państwa nad innymi interesami i normami; określające rację stanu jako względną wyższość interesu państwa nad innymi interesami i normami; określające istotę racji stanu jako autonomię interesu państwa w stosunku do innych interesów i norm. Racja stanu pojawia się w encyklopediach w kilku aspektach: wzgląd na dobro państwa, reguły postępowania politycznego, kryterium oceny działań politycznych, priorytet dla interesu państwowego, prymat interesu zbiorowego, moralne podstawy podejmowania przez państwo określonych działań, priorytet nad normami moralnymi i prawnymi, argument dla określonego działania politycznego. Racja stanu to także: kierowanie się w polityce wyłącznie względami na realny interes państwa, choćby wbrew moralności, czy prawu; dokonywanie przez państwo wyboru działań w największym stopniu stwarzających możliwość umocnienia jego potęgi, z prawem użycia w tym celu przemocy; podejmowanie przez państwo działań pozaprawnych i pozamoralnych dla zachowania jego istnienia. Racja stanu będąc wartością polityczną spełnia istotne funkcje wobec innych wartości politycznych. Są to: rozszerzanie / zawężanie katalogu wartości politycznych; hierarchizacja wartości; interpretacja wartości; integracja wartości; relatywizacja poszczególnych wartości w odniesieniu do sytuacji historycznej. J. Stefanowicz i M. Dobroczyński doszli do stwierdzenia, że „racja stanu nie poddaje się żadnej ścisłej definicji”, a W. Dziak i A. Faliński stwierdzili,
że „nie ma jedynie słusznego sformułowania racji stanu”.

Rozdział VII
AMERYKAŃSCY UCZENI O WSPÓŁCZESNYCH PROBLEMACH ŚWIATA

1. Zainteresowanie rozwojem społeczeństwa u myślicieli amerykańskich
Myśl społ.-polityczna nieustannie poszukuje i propaguje teorie, idee, poglądy wyjaśniające mechanizmy funkcjonowania i rozwoju społeczeństw, państw i zbiorowości międzynarodowej. Ludzie zwykle zadawali pytania o sens dziejów, o kierunki rozwoju społeczności międzynarodowej. Tak jest i dziś, po upadku ZSRR
i państw tzw. realnego socjalizmu w Europie, dwóch wielkich bloków wojskowo-polit. Umocniła się pozycja USA, modelu państw demokratycznych i gospodarki rynkowej. Znalazło to wyraz w pojawiających się pracach teoretyków, myślicieli, uczonych. Mają one tłumaczyć to, co się stało i rysujące się trendy rozwojowe w końcu XX w. i pocz. XXI w. Wielki rozgłos uzyskała praca amerykańskiego politologa, filozofa Francisa Fukuamy pt. „Koniec historii” wydana w 1992r. Upadek ZSRR i systemu socjalistycznego autor metaforycznie określił jako „koniec historii” w dotychczasowym kształcie. Uważa on, że system demokratyczny w postaci liberalnej demokracji ma niepodzielny okres panowania. „Tylko liberalna demokracja nie jest obciążona fundamentalnymi wadami, sprzecznościami wewnętrznymi oraz niedostatkiem racjonalności czyli tym, co wiodło dawne ustroje do nieuchronnego upadku”, uważa Fukuyama. Książka ta budzi żywe dyskusje i nie zakończyła stawiania pytań. Następnym amerykańskim autorem książki pt. „Mocarstwa świata. Narodziny - rozkwit - upadek” jest Paul Kennedy. Rozpatruje on zachowania wielkich mocarstw na przestrzeni pięciu wieków. Najnowsza teorią traktującą o biegu dziejów, dziś, jutro, jest „Zderzenie cywilizacji” Samuela P. Huntingtona. Autor jest profesorem Harvardu. Zaczęło się od jego artykułu pt. „Zderzenie cywilizacji” opublikowanego w kwartalniku „Foreign Affairs” - lato 1993r. W 1996r. pod tym samym tytułem autor ogłosił książkę, co pobudziło do dalszych dyskusji i zainteresowania jego poglądami.

2. Teoria „zderzenia cywilizacji” Samuela P. Huntingtona
Autor w swych publikacjach wymienia 7 kręgów cywilizacyjnych decydujących o przebiegu wydarzeń wczoraj, dziś i jutro. Stosunki miedzy kręgami określają linie konfliktów globalnych. Autor stwierdza: jestem „stanowczo przekonany, że w przyszłej polityce światowej nie będą decydować konkurujące ideologie czy bloki gospodarcze - lecz zderzenie wrogich sobie kultur. Jeżeli miałaby nastąpić nowa wojna światowa byłaby to wojna między odmiennymi cywilizacjami, przyszłe pola bitewne przebiegają wzdłuż frontów kulturowych”. Przez dziesięciolecia po II wojnie światowej gł. konflikty miały miejsce w „Trzecim Świecie”, regionach mało ustabilizowanych, między państwami „niezaangażowanymi” w bloki wielkich mocarstw, lecz wpływających na przebieg konfliktów. Obecnie świat wszedł w fazę wzrostu roli innych cywilizacji niż Zachodnia. Ta ostatnia dąży do wpływania na nie, ale zachowują one własną tożsamość. Kluczowym pojęciem teorii Huntingtona jest cywilizacja. Rozumie on ją jako wielką jednostkę kulturową z którą ludzie się identyfikują. Obejmuje ona; wspólny język, historię, obyczaje i religię. Ten ostatni element wpływa na wiele wydarzeń za sprawą fundamentalizmu islamskiego, chrześcijańskiego i hinduistycznego. Główna teza autora: „świat będą
w przyszłości cechowały głównie zmienne stosunki między 7 - 8 kręgami kulturowymi: zachodnim, islamskim, chińskim, japońskim, hinduistycznym, słowiańsko - prawosławnym, latynoskim i ewentualnie afrykańskim”.

Konflikty w przeszłości dotyczyły wrogich ideologii, w przyszłości będą miały miejsce między antagonistycznymi cywilizacjami, gł. między chińską, islamską i zachodnią. Tu będą powstawać lub zaostrzać się punkty zapalne kryzysów i tu może być przelewana krew. Krwawiące granice ma dziś głównie świat islamski, jednocześnie posiadający wysoki wskaźnik urodzeń. Sprawdza się to w konflikcie bałkańskim
i czeczeńskim. Państwa islamskie wydały olbrzymie sumy na pomoc bośniackim muzułmanom, co przyniosło niekorzystne skutki dla prawosławnych Serbów. Główne kręgi cywilizacyjne: Zachodni: obejmuje Am. Półn., Europę Zach. i Środkową. Jest to krąg zachodniego chrześcijaństwa, katolicyzmu i protestantyzmu. Obejmuje państwa o bardzo wysokim poziomie rozwoju gospodarczego, dużym potencjale militarnym, słabnącym przyroście naturalnym. Chiński: albo konfucjański, występuje w Chinach i Azji Płd.- Wsch. Wykazuje dużą dynamikę wzrostu gospodarczego i posiada olbrzymi potencjał ludzki. Chiny z szybkim tempem wzrostu gospodarczego i modernizacją armii stanowią wyzwanie dla Zachodu, tym bardziej, że Chiny pomagają
w uzbrajaniu Pakistanu i Iranu. Japoński: krąg jest ograniczony do wysp japońskich, region o bardzo wysokim rozwoju gospodarczym i cywilizacyjnym. Muzułmański: ma duży zasięg, gdyż wchodzą doń nie tylko kraje arabskie lecz również Pakistan i Turcja. Konferencja Państw Islamskich skupia 52 państwa, działa liga Państw Arabskich. Tu występuje zjawisko fundamentalizmu islamskiego (Algieria, Iran, Sudan, Afganistan). W kręgu tym wzrasta najszybciej ilość „ludzi zbędnych” . Ten krąg kulturowy kieruje się własnym systemem, kodeksem wartości. Nie da się powiedzieć, że wolność jednostki znajduje się tam w centrum wartości. Premier Malezji Mohatir Mohamad powiedział, że „wartości europejskie stosowne są dla Europy, natomiast wartości azjatyckie są uniwersalne”. Hinduistyczny: ogranicza się do Indii, państwa zbliżającego się do 1 mld ludzi. Słowiańsko - prawosławny: występujący w Rosji, cz. Białorusi i Ukrainy, Rumunii, Bułgarii, Grecji i Serbii. Zachodnia granica przebiega wg podziału z 1500r (państwa bałtyckie - Rosja, Katolicka Ukraina Zachodnia, prawosławna Ukraina Wschodnia, w Jugosławii: 3 wyznania prawosławne, katolickie i muzułmańskie., Albania, Grecja, Turcja. Linia konfliktowa ze światem muzułmańskim na Południu i na Syberii z kręgiem konfucjańskim. Latynoski: to w dużej mierze krąg katolicki obejmujący gł. Amerykę Południowa, Środkową i południowe stany USA . Cechuje ten region duży przyrost naturalny lecz ledwie umiarkowane tempo wzrostu gospodarczego. Afryka: nie stanowi wyraźnie wyodrębnionej cywilizacji, gdyż rodzima zniszczyli Europejczycy i Arabowie. Cechuje ją nasilenie konfliktów etnicznych (Hutu - Tutsi), wysokie tempo przyrostu ludności i bardzo niski poziom wzrostu gospodarczego. Teren Afryki jest polem rywalizacji różnych religii i kultur. Wysoki procent analfabetów i niedożywienie, niski stan sanitarny - powodują, że Afryka może być największym przegranym XXI w. Współcześnie występują konflikty we własnych kręgach, a nie tylko między kręgami. Przykładem - katolicy-protestanci w Irlandii Północnej, talibowie- muzułmańscy, Uzbecy w Afganistanie. Wszystkie kultury pragną się modernizować, korzystać ze zdobyczy techniki, ale nie chcą ulec wpływom Zachodu. Zdaniem Huntingtona „narody Zachodu powinny powiązać się ze sobą, gdyż inaczej oddzielnie ulegną zagładzie”. Huntington zwraca uwagę , że ludzie Zachodu „upewniali siebie samych, a irytowali innych podkreślaniem tezy, że kultura Zachodu, jest i powinna być kulturą całego świata”. Takie podejście występuje w 2 formach:
a) cały świat ogarnia zachodnia, amerykańska kultura masowa przejawem której jest coca- kolonizacja, amerykańska kuchnia, styl ubierania, muzyka pop, kino i artykuły konsumpcyjne; b) pojęcie nowoczesności związane jest z modernizacją występującą w innych cywilizacjach, której treścią jest westernizacja, eliminująca tradycyjne wartości, instytucje, obyczaje i zastępowanie ich tym, co dominuje na Zachodzie. Autor stwierdza: że „w myśl obu tych tez świat, jaki się wyłania, jest jednorodny i zachodni w sposób uniwersalny - obie, choć
w różnym stopniu są błędne, aroganckie, fałszywe i niebezpieczne”. Kulturę utożsamia się z konsumpcją dóbr materialnych, natomiast sercem kultury jest język, religia, wartości, tradycje i obyczaje. Cechą charakterystyczna kultury zachodu jest mnogość języków, tym różni się ona od innych cywilizacji, gdzie panuje 1 język (chiński, japoński, arabski czy rosyjski). Druga cechą jest dominacja indywidualizmu, równych praw i swobód. Inne cywilizacje przejmują modernizację, lecz odrzucają westernizację. Saudyjski książę Bandar bin Sultan w 1994r. powiedział: „Import z zagranicy jest piękny, gdy dotyczy błyszczących, nowoczesnych przedmiotów.
Ale trwałe instytucje społeczne i polityczne przywleczone nie wiadomo skąd mogą być niebezpieczne - zapytajcie o to szacha Iranu. Islam to dla nas nie tylko religia, ale także sposób życia. My, Saudyjczycy, chcemy unowocześnić swój kraj, ale niekoniecznie przerobić go na modłę zachodnią”. S. Huntington stwierdza,
że Japonia, Singapur, Tajwan, Arabia Saudyjska i, w mniejszym stopniu , Iran, stały się nowoczesne, ale
nie zachodnie. Współczesne tendencje rozwoju cywilizacji wskazują, że wartości świata zachodniego są w odwrocie. Ilustrują to przykłady. Pierwszy - zasięg języka angielskiego, który w 1958r. dla 9,8 % ludzi był językiem pierwszym lub drugim. W 1992r. ludzie ci stanowili już 7,6%. W 1958r. 24% ludności świata posługiwało się jednym z pięciu głównych języków zachodnich, a w 1992r. było ich mniej niż 21%. Drugi przykład - zasięg zachodniego chrześcijaństwa, które wyznaje 30% ludności świata. W następnej dekadzie przy trwającym spadku wyznawców, liczba muzułmanów przewyższy liczbę chrześcijan. Pod koniec XIX w. Europa panowała nad światem dzięki imperiom kolonialnym.


W końcu XX w. dominują tylko St. Zjedn., a europejski globalizm odszedł do historii. Warunkiem przetrwania cywilizacji zachodniej jest siła USA i utrzymanie, rozwijanie jedności świata zachodniego.

3. Jaki będzie XXI wiek?
Drugą połowę XX w. charakteryzuje upadek imperiów kolonialnych, radzieckiego, japońskiego i hitlerowskiego. Okazuje się, że obecność przedstawicieli jednej cywilizacji na terenie innej nie jest stałe, tylko konfliktogenne
i prowadzi do upadku. Pogląd Huntingtona jest polemika z Fukuyamą, który twierdził, że zwycięstwo świata zachodniego nad światowym systemem komunistycznym (totalitaryzmem) zapewni okres pokojowego rozwoju ludzkości. Wynikać ma to z wyższości zachodniej cywilizacji (demokracja, wolny rynek), która obejmie cały świat Cywilizacje pozostają w konflikcie, bo cechują je odmienne systemy wartości. Wg Huntingtona XXI w. przyniesie gwałtowne zaostrzenie konfliktów wzdłuż granic dzielących cywilizacje, gł. europejską cywilizację Zachodu i cywilizację islamu. Ta granica jest długa - od Atlantyku (pół. Afryka) aż po Indonezję. Granice cywilizacji są konfliktogenne. Widoczne jest to na przykładzie fal imigrantów zmierzających do USA, zachodnich państw Europy. Na tym tle narastają przeróżne problemy (nielegalni uchodźcy, deportacje, rozbudowa służb imigracyjnych). Biedni będą przedostawać się do krajów bogatych. Stąd poglądy, że wiek XXI zdominuje ta cywilizacja, która skutecznie zabezpieczy się przed nowymi wędrówkami ludów. Będą one bronić swego dobrobytu i zdobyczy, stylu życia przed naporem biednych z południa i wschodu. Polska nie należy do krajów bogatych, a mimo to w 1996r. ponad 2 tys. egzotycznych przybyszów zwróciło się o azyl do polskich władz. Polska granica na wschodzie może stać się granicą cywilizacji.

4. „Budowa nowej cywilizacji” A. H. Tofflerów
Innym spojrzeniem są prace Alvina i Heidi Tofflerów, zajmujących się futurologią. Duży rezonans wywołała ich książka „Szok przyszłości” wydana w 1970r., traktująca o „ogólnym kryzysie społeczeństwa industrialnego”. Książka „Trzecia fala” analizowała przyszłość społeczeństwa postindustrialnego. Najnowsza nosi tytuł: „Budowa nowej cywilizacji. Polityka trzeciej fali”. Kolosalną wagę przywiązują do roli informacji i narastania przewagi pracowników społeczeństwa informatycznego. Zatrudnienie w rolnictwie spadnie do kilku %,
a robotników do kilkunastu %. Dominować maja zatrudnieni w sferze usług. Nadal będzie wzrastać rola wiedzy i wykształcenia. Ludzka praca będzie zastąpiona przez skomputeryzowane systemy. Tofflerowie poruszają gamę problemów, które rodzi rewolucja cybernetyczno - informatyczna, jej wpływ na życie gospodarcze, kulturalne, polityczne i funkcjonowanie społeczeństwa. Rozważania te pobudzają do obserwowania tego, co ma miejsce zarówno w nauce, technice, produkcji i organizacji społeczeństwa.

5. Teorie pesymistyczne
Na Zachodzie pojawiają się prorocy przepowiadający przyszłość z pesymizmem. Thomas Gomer - Dixon, politolog z Uniwersytetu w Toronto zaliczany do katastrofistów. Twierdzi on, że będą miały miejsce klęski ekologiczne, które zmuszą setki milionów ludzi do migracji. To spowoduje załamanie granic państwowych
i chaos. Robert D. Kaplan, autor książki pt. „Duchy Bałkanów” oraz historyk wojen Martin van Creveld
z Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie, zapowiadają zmierzch wysoko rozwiniętych państw narodowych. To doprowadzi do anarchizacji świata. Zapanuje nędza, epidemie, wojny lokalne oraz olbrzymie migracje ludzi. Wspomniany wyżej R. D. Kaplan w lutym 1994r. na łamach amerykańskiego miesięcznika „Atlantic” opublikował reportaż pt. „Nadchodząca anarchia”, która zdestabilizuje obecnie istniejący pełen problemów świat. Szczególnie ponuro rysowany jest obraz Afryki (czarnej) i państw tj.: Liberia, Sierra Leone, Uganda, Somalia, Rwanda, Burundi i Zair. Wszędzie tam trwają konflikty o różnorodnym nasileniu, które powodują wędrówki setek tysięcy ludzi. Nic dziwnego, że mogą pojawiać się wnioski w rodzaju tego, jaki zgłosił
1 z członków parlamenty Kenii, aby uśmiercać chorych na AIDS, gdyż nie ma już dla nich miejsca
w szpitalach. W Kenii jest zarażonych wirusem HIV około 1.700 tys. chorych, a codziennie umiera 110 - 120 osób. Podobna sytuacja jest w Ugandzie, Tanzanii i Mozambiku. Caspar Weinberger (sekretarz obrony
w administracji prezydenta W. Reagana) i Peter Schweizer z Instytutu w Kalifornii opublikowali książkę pt.
„ Następna wojna”. Uważają oni, że pomimo zakończenia zimnej wojny i rozpadu ZSRR świat nadal jest pełen niebezpieczeństw. Natomiast USA nie są przygotowane do zapobiegania wyzwaniom. Przedstawiają oni
5 wariantów rozwoju sytuacji w najbliższej przyszłości. Przewidują agresję Korei Półn. na Południową i Chin na Tajwan. Amerykanie mają ponieść olbrzymie straty. Iran zastosuje terroryzm w skali globalnej. Kolejny scenariusz - ogarnięty chaosem Meksyk zaleje uchodźcami południe St. Zjedn. Również Japonia wyczerpana wojną handlową z USA wejdzie na drogę polityki imperialnej. Ma stać się to około 2007r. Około 2006r. Rosja rządzona dyktatorsko ponowi próbę podboju Europy. W ciągu miesiąca podbita ma być Polska. Amerykanie maja opuścić Europę. Rosjanie użyją broni jądrowej. Europa stanie się częścią rosyjskiego imperium. Książka ma wskazać ograniczenia i słabości obecnej polityki obronnej USA: mała liczebność armii, lotnictwa, marynarki, brak systemów obrony przeciwrakietowej i obniżający się poziom wyszkolenia wojska.

Autorzy są przedstawicielami kręgów kompleksu militarno - przemysłowego, dążących do zwiększenia budzetu wojskowego USA.

6. Krytyka i zastrzeżenia wobec idei Samuela P. Huntingtona
Idee H. posiadają zwolenników i krytyków. Ci ostatni zwracają uwagę na słabości tj.: a) „Zderzenie cywilizacji” zakłada, że istoty ludzkie stale szukają powodów do zwady, potrzebują do swego istnienia wrogów, których zwalczają; b) Założenie, że wysoce rozwinięte Chiny będą dążyć do hegemonii i zagrażać Ameryce, co może grozić wzajemną wojną atomową między mocarstwami nuklearnymi. Różnice między cywilizacjami nie musza automatycznie prowadzić do wojny, szczególnie w sytuacji gdy obie strony mają wiele do stracenia; c) Wysoce dyskusyjne jest założenie , że inne cywilizacje nie będą podatne na wpływy, osiągnięcia innych. Przykład rozszerzenia się modelu demokracji i praw człowieka jest tego dowodem; d) Zakładanie konfliktów pomiędzy cywilizacjami zbyt upraszcza sprawę. Zapomina się, że wielkie konflikty wybuchały też między państwami tej samej cywilizacji (wojna domowa w Ameryce, w Hiszpanii, agresja Niemiec na Francję). Różnice między cywilizacjami nie muszą automatycznie prowadzić do wojny. Nie ma przeciwwskazań dla współpracy zachodu
z Chinami, Indiami czy Japonia; e) Wojowniczość islamu może ulec zmianie jeśli nastąpi poprawa sytuacji materialnej i stabilności systemów politycznych państw o dominacji islamu; f) Współczesny świat rządzi się dziś inaczej. Obecnie głównym źródłem dobrobytu jest wewnętrzny rozwój gospodarczy, nowoczesność
i efektywność gospodarowania oraz handel międzynarodowy na szeroką skalę. Polityka hitlerowskich Niemiec dążąca do „Lebensraumu” i Japonii - dążenie do „wielkiej wschodnioazjatyckiej strefy wspólnego dobrobytu” zakończyły się fiaskiem i narodową katastrofą w II wojnie światowej. Dotyczy to też polityki państw imperialnych w swoich koloniach. Rozwój państw w ostatnich 40 - 50 latach pokazuje, że nie wojna prowadzi do dobrobytu. Dlatego rozwój gospodarczy uzyskiwany pokojową drogą nie zagraża innym wojną. Współczesny świat jest wielostronnie powiązany choćby gęstą siecią organizacji i instytucji międzynarodowych służących pokojowej współpracy i rozwojowi. Oczywiście, żaden kraj nie może pretendować do roli panującego, posiadającego monopol naprawdę i wzory do naśladowania; g) Huntington absolutyzuje istnienie różnic miedzy cywilizacjami i państwami oraz nieufności między narodami. Różnice i nieufność nie muszą prowadzić do wojen, mogą wzbogacać narody bez wyrzekania się własnej tożsamości; h) jeden z niemieckich komentatorów tygodnika „Die Zeit”, Ch. Bertram napisał: „Myśli Huntingtona powinny być przyjęte jako przypomnienie,
że należy się wystrzegać fałszywych proroków, którzy odwołują się do uprzedzeń, a nie do rozsądku, i którzy oferują świetlistą drogę w niepewność. Być może istniała jedna mapa drogowa w czasie zimnej wojny, jednak jej czytelność była pozorna. Ale nowy porządek międzynarodowy, jeśli nadejdzie, nie będzie wynikiem działania busoli, która poprowadzi przywódców przez mglistą rzeczywistość, lecz wynikiem poszukiwania wspólnych rozwiązań. Prawdopodobnie obszary przyszłych konfliktów zostaną określone nie przez rywalizujące ze sobą cywilizacje, lecz z powodu braku odpowiednich instytucji międzynarodowych”(„RP” numer 38 z 14 II 1997r.).Narastanie współzależności może rodzić różnorodne skutki. Stąd wielka wartość polityki dla przyszłości.

CZĘŚĆ DRUGA: AKTORZY POLITYKI ŚWIATOWEJ I OBSZARY ICH AKTYWNOŚCI

Rozdział VIII
AZJA - PROBLEMY POKOJU I BEZPIECZEŃSTWA

1. Kwestia zjednoczenia Korei
1.1. Korea - kraj podzielony
Korea jest małym, strategicznie ważnym i politycznie podzielonym półwyspem w Azji Wsch. Posiada długoletnią historię jako pomost kulturowy przekazujący chińskie zdobycze do Japonii oraz japońskie wpływy na kontynent azjatycki. Nazwa wywodzi się od dynastii Koryo sprawującej rządy od 913 - 1392r. Po raz pierwszy naród ten został zjednoczony w VIII w. n. e. Był okupowany przez Japonię w 1905r. i formalnie zaanektowany przez nią w 1910r. Podczas II wojny światowej obiecywano Korei niepodległość po porażce Japonii. Jednak pod koniec wojny Korea została podzielona na 2 strefy wpływów wzdłuż 38 równoleżnika szerokości geograficznej: oddziały rosyjskie rozpoczęły okupację terenów na północ od tej linii, natomiast siły amerykańskie na południe od niej. Próby zjednoczenia nie miały szans powodzenia, dziś także. W 1947r. ONZ zgodził się na nadzorowanie ogólnokrajowych wyborów nowego rządu, odmawiając dostępu Korei Płn. Wybory odbyły się na południu, a ich rezultatem było zakończenie 15.08.1948r. militarnej obecności Amerykanów
i proklamowanie Republiki Korei. Rząd w Korei Płn. proklamował niepodległość Koreańskiej Republiki Ludowo - Demokratycznej pod przywództwem Kim Ir Sena. Obydwa powstałe ośrodki rządowe chciały przejąć jurysdykcję nad obszarem całego półwyspu.




1.2. Wojna koreańska
W wojnie koreańskiej (1950 - 1953) koalicja Narodów Zjednoczonych pod przywództwem USA wspierała Koreę Płd., natomiast Koreę Płn. Związek Radziecki i komunistyczne Chiny. Wojna utknęła
w martwym punkcie, czego rezultatem był powrót do politycznego status quo. Atmosfera zimnej wojny doprowadziła do militarnej konfrontacji USA ze światem komunistycznym w Korei.

1.3. Atak na Koreę Południową
Wycofanie oddziałów amerykańskich oraz przemówienie 12.01.1950r. Sekretarza Stanu Deana Achesona wspominające o wykluczeniu Korei Płn. spod „opieki” amerykańskiej w rejonie Pacyfiku, zachęciło Koreę Płn. do przeprowadzenia ataku wojskowego przeciwko Korei Płd. Nastąpiło to ok. 4:00 rano, 25.06.1950r., atakiem artyleryjskim. O 5:30 rano nastąpił atak główny - północnokoreańska piechota i czołgi. Tego dnia USA zwołały nadzwyczajne zebranie Rady Bezpieczeństwa Narodów Zjednoczonych. W rezultacie omówień i określeniu ataku, Korea Płn. została wezwana do zawieszenia broni i zaprzestania działań militarnych. Ponieważ apel został przez agresora zignorowany, 27.06. RB NZ zebrała się ponownie i podjęła decyzję o wspomożeniu zaatakowanej Korei Płd. w celu przywrócenia ładu międzynarodowego i pokoju. ZSRR nie był reprezentowany podczas obrad RB, gdyż w ten sposób bojkotował ten organ protestując przeciwko obecności w nim przedstawiciela Tajwanu. Prezydent Truman w dyskusjach z Achesonem uzgodnili, że inwazja kierowana jest przez Zw. Radziecki. 27.06. Truman podjął decyzję o wysłaniu Siódmej Floty do Formozy, chcąc niejako tą demonstracją przestraszyć Chiny. Głównodowodzącym został Generał Armii Douglas MacArthur. 7.07. RB NZ wydała deklarację, na mocy której wszyscy członkowie NZ mogli udzielić militarnego i każdego innego wsparcia USA w konfrontacji z Koreą Płn. Największego wsparcia udzieliły: Australia, Kanada, Wlk. Brytania, Turcja. Zaangażowanych było w sumie 17 narodów. Celem generała było dotarcie i utrzymanie portu Pusan, co zostało uwieńczone sukcesem, a 12.09. opór północnokoreański został przełamany. Nadszedł jednak czas kontrataku wojsk sprzymierzonych, a celem okazała się port Inchon. Był to teren trudny ze względu na ukształtowanie terenu. MacArthur zdecydował się podjąć ryzyko - oceniono, że było to niemal posunięcie hazardowe. Lądowania dokonano 15.09. odcinając północnokoreańskie zaplecze logistyczne. W następnych dniach wojska sprzymierzone zajęły port lotniczy Kimpo oraz Seul, podczas gdy piechota zwróciła się na południe w celu połączenia z Ósmą Armią i kontrolowania okręgu Pusan. Do 01.10.1950r., siły Korei Płn. zostały wypchnięte z Korei Płd., a siły NZ zostały utrzymane na południu od 38 równoleżnika szer. geograf.

1.4. Przekroczenie 38 równoleżnika
Stanowisko prezydenta Trumana oraz narodowej RB w sprawie przekroczenia 38 równoleżnika przez Koreę Płd. było przeciwne, gdyż twierdzili oni, że wyparcie wojsk agresora z terenów na południe od 38 równoleżnika było zwycięstwem. MacArthur uważał, że zniszczenie Armii Korei Płn. jest niezbędne, aby uniknąć podobnych incydentów w przyszłości. 11.09. Truman przyjął argumenty doradców wojskowych, co miało zaowocować nie prowokowaniem Chin i Zw. Radzieckiego: zakaz zajmowania przez oddziały ONZ terenów Mandżurii, czy ZSRR; jedynie Południowokoreańczycy mogą stacjonować wzdłuż granicy; w przypadku, gdy Chiny lub ZSRR naruszą owe postanowienia, zostaną one odwołane. 07.10. Sekretarz Generalny ONZ ogłosił rezolucje w sprawie unifikacji półwyspu i upoważnił MacArthura do wysłania swoich sił do Korei Płn. 19.10. poddała się stolica - Phenian. Wojska Korei Płn. zostały zepchnięte na linię rzeki Yalu - granicę z Mandżurią. 1 listopada 180 000 komunistycznych „ochotników” przekroczyło linię rzeki Yalu. MacArthur przygotował z kolei ofensywę na
24.11. zmagania trwały do początków stycznia 1951r. i przyniosły upadek Seulu. Od 7 stycznia 1951r. oddziały sprzymierzone zaczęły zapuszczać się na północ. W marcu ponownie przekroczyły 38 równoleżnik. Należało zmienić taktykę wojenną w obliczu przeciwnika, Chin. MacArthur chciał zaatakować Mandżurię, czemu sprzeciwiał się Truman, skłaniający się do podpisania zawieszenia broni. Zgromadzenie Ogólne ONZ uznało Chiny za agresora i nałożyły sankcje ekonomiczne. W obliczu zaangażowania chińskiego alianci chcieli zakończenia konfliktu, by uniknąć wciągnięcia do niego ZSRR i uruchomienia broni jądrowej. Na skutek rozbieżności, co do prowadzenia konfliktu na linii prezydent - administracja - MacArthur, doszło do dymisji Generała. 22 kwietnia 450 000 armia chińska rozpoczęła generalne natarcie, co zmusiło aliantów do wycofania się za 38 równoleżnik i zatrzymania 8 km na płn. od Seulu. 10 maja nastąpił II chiński atak. Alianci zmobilizowali wszystkie siły , zaatakowali w miejscach, które były zaskoczeniem dla Chińczyków i w końcu maja wycofali się ponownie do Korei Płn. Pod koniec czerwca wojna utknęła w tzw. „martwym punkcie”
w bliskości 38 równoleżnika. Obydwie strony, przez następne 2 lata toczyły częste potyczki wojenne wzdłuż granicy.

1.5. Negocjacje
Pod koniec czerwca 1951r. Zw. Radziecki zaproponował zorganizowanie konferencji między walczącymi stronami. Zawieszenie broni oznaczało jednak dla każdej ze stron coś innego. ONZ chciał zakończenia działań wojennych i odłożenia zagadnień natury politycznej do czasu zorganizowania konferencji międzynarodowej po wojnie. Strona Północnokoreańska chciała omówienia kwestii politycznych w trakcie negocjowania warunków zawieszenia broni. W rezultacie dało to dwuletnie dyskusje, zanim osiągnięto kompromis, co do rozejmu.
27 lipca 1953r. podpisano w Panmundżonie układ rozejmowy bez udziału przedstawicieli Korei Płd. Cztery gł. postanowienia to: ustanowienie linii demarkacyjnej i strefy zdemilitaryzowanej, ustanowienie nadzoru nad przebiegiem wykonywania postanowień rozejmu, postanowienia regulujące status jeńców wojennych
i gwarancje dla rządów uwikłanych w konflikt. Po formalnym zakończeniu wojny obie strony nieprzerwanie prowadziły wzajemną obserwację. Korea ani o krok nie zbliżyła się ku unifikacji półwyspu. Wojna przyniosła nasilenie goryczy i niezadowolenia miedzy Płn. a Płd. Dla stosunków międzynarodowych wojna miała znaczenie - doprowadziła do napięć na linii Waszyngton - Pekin.

1.6. Korea na progu XXI wieku? Trwały podział czy stopniowa unifikacja?
Rozwój obu państw koreańskich szedł po 1953r. odmiennymi drogami. Korea Płd. cieszyła się poparciem Zachodu (USA), a Korea Płn. Bloku Wsch. (ZSRR, CHRL). Ich ostateczne przyjęcie do ONZ wskazuje na „nieodwracalność” podziału na 2 organizmy polityczne, ekonomiczne i społeczne. Cały czas mamy jednak do czynienia z podnoszeniem problemu unifikacji Korei, a przykład Zjedn. Niemiec jest świadectwem tego, że niezależność i uznanie przez ONZ o niczym nieświadczą. Wojna koreańska formalnie zakończona nadal trwa. Nie doszło do zwołania zapowiadanej przez układ w Panmundżonie konferencji politycznej w sprawie uregulowania problemu koreańskiego. Decyzja ONZ z 1954r. usankcjonowała obecność wojsk amerykańskich w Korei Płd. Do trwałego pokoju i likwidacji napięć nie przyczyniły się ani odprężenie w stosunkach Wschód - Zachód, ani uchwalona przez XXX sesję Zgromadzenia Ogólnego NZ rezolucja „O przekształceniu rozejmu
w Korei w trwały pokój i tworzenie dogodnych warunków do przyspieszenia samodzielnego, pokojowego zjednoczenia Korei”. KRLD konsekwentnie krytykuje rządy w Korei Płd. za jej dyktatorskie działania
w stosunku do opozycji oraz obecność obcych wojsk na jej terytorium. Działania Korei Płd. w latach 80 były deklaratywnie nastawione na normalizację stosunków między „dwoma Koreami”. Propozycje Korei Płn. opierały się zaś na postulacie wycofania obcych wojsk, samodzielnego zjednoczenia obu Korei. Od 1984r. doszło do stałych kontaktów między organizacjami Czerwonego Krzyża obu państw. Seul odrzucił Północnokoreańską propozycję zorganizowania Igrzysk Olimpijskich 1988r. w obu częściach Korei. Było to przyczyną bojkotu Igrzysk w Seulu przez Koreę Płn. Lata 90-te, to okres pokojowej rywalizacji o normalizację stosunków obu państw koreańskich na arenie międzynarodowej. Owocowało to regulacją stosunków z Pekinem, Tokio i Moskwą oraz przyjęciem obu państw koreańskich do ONZ - 17.09.1991r. We wrześniu 1990r. doszło do pierwszego od czasów wojny spotkania premierów obu państw. W 1991r. doszło do podpisania 2 porozumień. 13.12. w Seulu podpisano porozumienie o pojednaniu, nieagresji i współpracy, a 31.12. w Panmundżonie porozumienie denuklearyzacyjne. Kwestia północnokoreańskiego programu jądrowego stanowiła przeszkodę
w kontynuowaniu rozmów. Strona północnokoreańska długo nie wyrażała zgody na inspekcję jej instalacji nuklearnych. 6 maja 1992r. premierzy obu państw na spotkaniu w Seulu podpisali porozumienie w sprawie budowania dwustronnej komisji ds. politycznych, wojskowych i gospodarczych oraz utworzenia biura łącznikowego. Uzgodniono tryb łączenia rodzin. Przez cały 1993 i 1994r. trwały spory i wielokrotnie przerywane negocjacje na temat inspekcji Północnokoreańskich instalacji nuklearnych. Drogi zostały przetarte, ale ich powodzenie będzie zależeć od woli obu stron oraz ich niezależności w sprawie przyszłości obu Korei. Przełom 1997 i 1998r. przyniósł katastrofę w rolnictwie Korei Północnej i klęskę głodu. Wywołało to reakcję społeczności międzynarodowej i próby pomocy humanitarnej ze strony innych krajów np. Korei Płd. W obawie o „rozmiękczenie” sytuacji w kraju władze Korei Płn., z jej nowym przywódcą, którym po śmierci Kim Ir Sena, został jego syn Kim Dzong II, postawiły w stan gotowości swa armię. Na początku czerwca 1998r., za zniesieniem sankcji USA wobec Korei Płn., opowiedział się prezydent Korei Płd. Kim De Dzung. Phenian wpuścił pracowników Światowego Programu Żywnościowego ONZ i zgodził się na pomoc żywnościową. Korea Płd. i USA liczą na rozmiękczenie systemu północnokoreańskiego na drodze nacisków ekonomicznych. Jest to metoda sprawdzona po doświadczeniach Europy Środkowo -Wsch. oraz braku izolacji Korei Płd. ze strony Rosji i Chin. W chwili obecne 38 równoleżnik nadal dzieli i skupia duże siły militarne koreańskie i amerykańskie.
Ma to związek z ciągłym napięciem wynikającym z rozbudowy przez Koreę Płn. jej potencjału strategicznego opartego na rakietach balistycznych zdolnych do osiągania celów w regionie, jak i w USA. Wg dostępnych danych na Półw. Koreańskim stacjonuje 37 tys. żołnierzy amerykańskich, armia Korei Płn. liczy 1 116 000 żołnierzy, a Korea Płd. dysponuje 690 tys. żołnierzy. Przedmiotem spekulacji jest nadal posiadanie potencjału nuklearnego. Sama Japonia wraz z USA przystąpiła do tworzenia systemu obrony antyrakietowej. 7 stycznia 1999r. doszło do podpisania porozumienia Japonii i Korei Płd. W sprawie współpracy militarnej i wymiany informacji. Umacnia to stopniowo pozycję Japonii, jako poważnej siły militarnej w regionie.

2. Konflikty Indochińskie
2.1. Indochiny - historia do 1945r.
Indochiny to nazwa nadana wcześniejszym terytoriom zależnym Francji w płd. - wsch. Azji. W chwili obecnej region ten obejmuje obszary państwowe: Kambodży, Laosu i Wietnamu. W 1887r. Francja ustanowiła Zw. Indochin, federacja obejmowała Kochinchinę (Płd. Wietnam), Annam (Wietnam Centr.), Tonkin (Wietnam Płn.) oraz Kambodżę. Laos został przyłączony pod protektorat Francuski w 1893r. Wpływy kolonialne doprowadziły do zmian kulturowych i instytucjonalnych. Zachodnia technologia wkroczyła w sferach gospodarczych. Ekonomia została zorientowana na eksport surowców naturalnych oraz drobną wytwórczość. Klasy średnie przejmowały język francuski i wyznanie rzymsko - katolickie. Administracja gospodarcza i polityczna była zdominowana przez Francuzów lub rodzimych frankofonów. Zjawiska te wywoływały protesty rodzimych kręgów patriotycznych. W końcu lat 30 w Wietnamie Partia Komunistyczna kierowana przez Ho Chi Minh stała się siłą dominującą wśród ugrupowań nacjonalistycznych tego obszaru. Rządy Francji zostały przerwane
w momencie, gdy po klęsce militarnej Francji w europie (1940r.) nastąpiła inwazja japońska na obszarze Indochin (XII 1940- Półn. Indochiny, VIII 1941r. Płd. Indochiny). Japonia starała się zapewnić dogodną pozycję do dalszej ekspansji w płd. - wsch. Azji oraz kontroli nad Chinami - zależało im zwł. na bazach lotniczych położonych na tym obszarze. Formalna administracja rządu Vichy nad Wietnamem trwała aż do marca 1945r., wtedy to Japończycy proklamowali autonomiczne państwo Wietnamu Cesazrza Annamu Bao Daia. Podobna sytuacja miała miejsce w Laosie, gdy w kwietniu 1945r. król Sisavang Vong proklamował niepodległość Laosu pod protektoratem Japonii. II wojna światowa doprowadziła do osłabienia mocarstw kolonialnych w tym też Francji, Japończycy wykorzystywali hasła solidarności ludów azjatyckich przeciwko Europejczykom
i Amerykanom. Na obszarze Indochin szerokie kręgi społeczne i siły polityczne uznawały jako pożyteczne przepędzenie kolonizatorów, nie godząc się jednocześnie z zamianą ich na Japończyków. Inaczej niż na pozostałym obszarze Wietnamu rozwijała się sytuacja w Tonkinie. Już od 1941r. działał tam antyfrancuski
i antyjapoński Front Niepodległości Wietnamu - Viet Minh założony i kierowany przez Ho Chi Minha. Wiosną 1945r., armia wyzwoleńcza Vieth Minhu opanowała obszary na północy Wietnamu, walczyła zarówno
z Japończykami i z władzą Bao Daia. Po zajęciu, 19 lipca Hanoi i 25 sierpnia Sajgonu oraz abdykacji Bao Daia, 2 września 1945r. Ho Chi Minh proklamował w Hanoi utworzenie Demokratycznej Republiki Wietnamu - DRW. Na mocy porozumień dotyczących kapitulacji Japonii, Indochiny dostały się pod okupację wojsk chińskich na północy, na linii 16 równoleżnika i przez oddziały brytyjskie na południu. Brytyjczyków błyskawicznie zastąpili Francuzi, którzy czuli się już „gospodarzami”. Francja rozpoczęła próby odbudowyw. swego imperium.

2.2. Pierwsza wojna indochińska
Przygotowany przez Francję 70 tys. korpus ekspedycyjny zaczął lądować w Wietnamie już 12.09.1945r. Dążenie Francuzów do obsadzenia gł. portów i węzłów komunikacyjnych spotkało się z oporem ze strony sił Frontu Niepodległości. 7 stycznia 1946r. doszło do porozumienia z Kambodżą, 6 marca 1946r. doszło do zawarcia franc. - wietnamskiego porozumienia w sprawie uznania Demokratycznej Republiki Wietnamu za wolne państwo wchodzące w skład Federacji Indochińskiej Unii Francuskiej. Laos dołączył do Unii 27 lipca 1945r. po podpisaniu porozumień z Francją. Dla Francji układ z Wietnamem był tylko działaniem taktycznym i szybko został przez nią zerwany. Francuzi zorganizowali w Sajgonie autonomiczny rząd Kochinchiny oraz rozpoczęli działania w celu podporządkowania sobie płn. kraju. Wojna rozpoczęła się 19. 12.1946r. W lutym 1947r. po upadku Hanoi rząd DRW przeszedł do konspiracji założył swoje bazy w górskich rejonach Viet Bac rozpoczynając wojnę partyzancką z kolonizatorami. Opór przeciwko Francuzom przeniósł się wiosną 1947r. na tereny Laosu i Kambodży. Brak większych sukcesów militarnych skłonił Francuzów do współpracy z Bao Daiem, zgodnie z porozumieniem podpisanym 8 marca 1949r., państwo Daia miało mieć własną armię, finanse oraz ograniczona reprezentację dyplomatyczną. Francja uznała suwerenność Wietnamu, Kambodży i Laosu po ratyfikacji przez Zgromadzenie Narodowe umów z tymi państwami - 29.01.1950r. Na skutek jesiennych operacji 1949r. wojska Chińskiej Armii Ludowo - Wyzwoleńczej - ALW zajęły obszary prowincji Guangxi, Guandong Yunnan. Odtąd poparcie Komunistycznej Partii Chin - KPCh dla Viet Minhu przestało mieć jedynie charakter moralno -propagandowy. Po powstaniu Chińskiej Republiki Ludowej - ChRL wsparcie DRW leżało
w interesie Chin i było ważniejsze niż hipotetyczne uznanie ze strony Francji. Chinom zależało na wiarygodności na półwyspie oraz w tej części świata. ZSRR i ChRL uznały „de iure” rząd DRW a USA i Wlk. Brytania rząd w Sajgonie. Konflikt francusko - wietnamski stawał się wojną domową i rywalizacją mocarstwową. Trwająca wojna przynosiła Francji duże straty, niepowodzeniem skończyły się tez próby wprowadzania Wietnamu do ONZ. Od września 1951r. pomocy militarnej Francji zaczęły udzielać USA, popierając jak w Chinach, ugrupowania nacjonalistyczne na tym obszarze. Nie pomogło to jednak Francji i Bao Daiowi w uzyskaniu przewagi, a tym samym zwycięstwa militarnego w wojnie z Armią Ludowo -Wyzwoleńczą DRW. Ostateczna klęska militarna francuskiego korpusu ekspedycyjnego oraz wojsk

Bao Daia została poniesiona podczas bitwy o twierdzę Dien Bien Phu. Po 56 dniach szturmu garnizon Dien Bien Phu skapitulował 7 maja1954r., oznaczało to przełom w wojnie. Naciski opinii publicznej, społeczności międzynarodowej i klęski militarne zmusiły Francję do rokowań z DRW. Miało to miejsce na Konferencji genewskiej trwającej od 26 kwietnia do 21 lipca 1954r. Negocjacje rozpoczęte 18 czerwca 1954r. doprowadziły do zawieszenia broni na terenie całych Indochin oraz podpisania układów rozejmowych - 20, 21 lipca 1954r.

2.3. Wojna wietnamska
Stany Zjednoczone realizując doktrynę „powstrzymywania komunizmu” dążyły do umocnienia na płd. Republiki Wietnamskiej rządu Diema. Dążyli tez do budowy systemu „zbiorowego bezpieczeństwa” w Azji.
Po podpisaniu układów rozejmowych tysiące Wietnamczyków wywędrowało z płd. na płn. i odwrotnie. Diem dążył systematycznie do zniszczenia komunistycznej infrastruktury na płd. Wietnamu. Drastyczne działania ze strony Diema obejmowały represjami komunistów, opozycje liberalną i buddystów. Zbrojne ugrupowania walczące przeciwko Diemowi przyjęły nazwę Viet Kong, a 20.12.1960r. doszło do powstania Narodowego Frontu Wyzwolenia Wietnamu Południowego - NFWWP skupiającego ugrupowania przeciwne Diemowi
i amerykańskim sojusznikom. Działa militarne Viet Kongu wspierane były logistycznie przez DRW i Chiny. Wojska Diema chcąc odizolować partyzantów od ich zaplecza zaczęły grupować ludność wiejską
w „strategicznych wioskach”. W odpowiedzi na prośbę pomocy ze strony Diema amerykański prezydent John F. Kennedy podniósł liczbę „doradców woskowych” do 23 tys. Protesty i klęski militarne wosk Diema skłoniły USA do poparcia wojskowego zamachu stanu, który 1.09.1963r. obalił dyktatora. Okazał się to jednak środek nieskuteczny, Viet Kong odnosił dalsze sukcesy militarne. Prezydent Lyndon Johnson kierując się „zasadą domina' doprowadził do sprowokowania incydentu w Zatoce Tonkijskiej (2 - 4.07.1965r.), co w efekcie doprowadziło do interwencji wojskowej USA w Wietnamie. Liczące 50 000 siły amerykańskie rozrosły się
w 1968r. do 389 000 żołnierzy. Otwarta wojna przeciwko NFWWP oraz DRW wzmagała jedynie opór Wietnamczyków. Początkowa taktyka bombardowania celów militarnych została przekształcona w „dywanowe naloty” niszczące też cele cywilne i powodujące straty ludnościowe. Napalm i broń chemiczna (defolianty)zostały użyte do niszczenia dżungli - naturalnego schronienia partyzantów oraz pól ryżowych. Opór ze strony Viet Kongu był silny, rosły szeregi zdeterminowanej ludności przeciwnej „obcej agresji” i rodzimemu terrorowi. Metody stosowane w Wietnamie wywoływały protesty na całym świecie i w USA. Szokiem dla Amerykanów była „ofensywa Tet”. 30 stycznia 1968r. siły wyzwoleńcze zaatakowały ponad 100 miast i baz wojskowych. W Sajgonie partyzanci dotarli aż do samej ambasady amerykańskiej, na pograniczu z Laosem zdobyto bazę Khe Sanh. Szok, jaki wywołała w społeczeństwie amerykańskim ta ofensywa, zmusiła Prezydenta Johnsona do ograniczenia bombardowań DRW oraz wyrażenia gotowości do rozmów z DRW. 20 stycznia 1969r. doszło w Paryżu do rozmów pokojowych, gdzie przy stole rokowań zasiedli przedstawiciele USA, DRW, NFWWP i Rep. Wietnamskiej. Dyplomacja Nixona kierowana przez Henry Kissingera dążyła do zawarcia „honorowego pokoju” w Wietnamie. Nixon ogłosił też plan „wietnamizacji” wojny wietnamskiej. Polegał on na zmniejszeniu udziału wojsk amerykańskich w wojnie, przejęciu odpowiedzialności za działania wojenne przez Sajgon, zwiększeniu pomocy materialnej i szkoleniowej dla wojsk Wietnamu Płd. Tymczasem z inicjatywy NFWWP doszło do zwołania na terenach wyzwolonych Kongresu Przedstawicieli Ludowych (6 - 8 VI 1969r.), uchwalenia utworzenia Republiki Wietnam Płd. i powołania Tymczasowego rządu Rewolucyjnego - TRR. Rokowaniom pokojowym towarzyszyło, zintensyfikowanie nalotów na pozycje NFWWP oraz ich sanktuaria na terenach przygranicznych Laosu i Kambodży. Wietnamizacja nie doprowadziła wcale do osłabienia walk czy konsolidacji płd.- wietnamskiego systemu politycznego. Administracja Nixona prowadząca politykę odprężenia, uwikłana w kampanię prezydencką 1972r., została zmuszona do podjęcia stanowiska wobec Wietnamu. Nixon przyrzekł zmęczonemu społeczeństwu amerykańskiemu i społeczności międzynarodowej wycofanie wojsk amerykańskich z Wietnamu. 23 stycznia 1973r. parafowano w Paryżu „Układ o zaprzestaniu działań wojennych i przywróceniu pokoju w Wietnamie” - do uroczystego podpisania przez 4 ministrów spraw zagranicznych: USA - W. Rogersa, DRW - Nguyen Duy Trinha, TRRWP - Nguyen Thi Binha i Rep. Wietnamskiej - Tran Van Lama doszło 27 stycznia 1973r. Na mocy art. 19 układu paryskiego w dniach 26.02.- 2.03.1973r. została zwołana w Paryżu międzynarodowa konferencja w sprawie Wietnamu. Wzięli w niej udział uczestnicy porozumienia paryskiego, wielkie mocarstwa (ZSRR, CHRL, Francja, Wlk. Brytania), a także państwa uczestniczące w Międzynarodowej Komisji Kontroli i Nadzoru (Indonezja, Kanada, Polska, Węgry) oraz sekretarz generalny ONZ. W 1973 i 1974r. nie ustępowały walki miedzy wojskami Thieu i TRRWP, rząd Thieu otrzymał w tym czasie amerykańską pomoc woskowa w wysokości 1,3 mld $.wiosenna operacja „Ho Chi Minh” doprowadziła do zwycięstwa walk wyzwoleńczych. Do połowy 1976r. istniały 2 państwa wietnamskie DRW i Rep. Wietnamu Płd. ale 17 równoleżnik nie dzielił już Wietnamczyków. W 1975r. delegacje obu państw rozpoczęły rozmowy na temat zjednoczenia, 25.04.1976r. odbyły się wybory do Zgromadzenia Narodowego,
a 2.07. 1976r. Zgromadzenie proklamowało powstanie Socjalistycznej Republiki Wietnamu ze stolicą w Hanoi. Jednak na ostateczny pokój w Indochinach trzeba było jeszcze poczekać. Skutki wojny są odczuwalne i dziś.

2.4. Trudna stabilizacja Indochin
Zakończenie wojny i unifikacja Wietnamu nie oznaczała całkowitego spokoju i stabilizacji w tym regionie. Do głosu doszła rywalizacja mocarstw i ich globalne interesy. Tym razem dotyczyła ona współzawodnictwa między ZSRR, Chinami o wpływy w tej części. W kwietniu 1975r. oddziały prochińskiego Zjednoczenia Frontu Narodowego Kambodży obaliły reżim Lon Nola. Maoistyczne ugrupowanie „Czerwonych Khmerów” premiera Pol Pota i wicepremiera Ienga Sary doprowadziło do przemianowania państwa na Demokratyczną Kampuczę (5.01.1976r.). Terror i ludobójcze metody stosowane w radykalnej „przebudowie” społeczeństwa spowodowały wymordowanie około 1,5 mln ludzi. Pol Pot zacieśniał stosunki z Chinami zastrzegając kontakty z Wietnamem, kulminacją było zerwanie stosunków dyplomatycznych w grudniu 1977r. Systematycznie dochodziło do potyczek granicznych i szykanowania mniejszości wietnamskiej w Kampuczy. Opozycja kambodżańska zjednoczona wokół Zjednoczonego Frontu Ocalenia Narodowego doprowadziła do militarnej interwencji wietnamskiej w styczniu 1979r. i obalenia rządu Pol Pota. Rada Rewolucyjna Kampuczy pod przewodnictwem Henga Samrina proklamowała Ludową Republikę Kampuczy. Upadek Pol Pota i zaangażowanie SRW
w Kampuczy spotkał się z niezadowoleniem Chin. 17 lutego 1979r. 0,5 mln armia chińska kierując się chęcią dania nauczki SRW i pod pretekstem obrony mniejszości chińskiej wkroczyła na terytorium północnego Wietnamu. Trwający do 16 marca 1979r. konflikt zbrojny zakończył się militarną porażką Chin. Nie ustały napięcia na linii Hanoi - Pekin. Chiny nie zrezygnowały z roszczeń terytorialnych wobec Wietnamu. Konflikt doprowadził do wielotysięcznej emigracji ludności chińskiej z terytorium Wietnamu i Kampuczy - problem „boat people”. Niedobitkom „Czerwonych Khmerów” udało się utrzymać swoje bazy militarne na pograniczu z Tajlandią i kontrolować część terytorium Kambodży. Dzięki pomocy USA, Chin, państw ASEAN-U oraz Rady Europy doszło w 1982r. do stworzenia opozycyjnego rządu koalicyjnego z udziałem księcia Sihanuoka, Son Sanna i „Czerwonych Khmerów”. Zachód i Chiny występowały przeciwko rządowi Kapuczańskiej Republiki Ludowej i obecności na jej terytorium wojsk wietnamskich. W wyniku mediacji państw ASEAN-U
i rozmów dwustronnych toczonych w 19987 i 1988r., doszło do uzgodnienia, ze Wietnam wycofa swe wojska
z Kambodży do końca 1990r. 28 sierpnia 1990r. przy udziale wielkich mocarstw doszło do przyjęcia planu pokojowego w sprawie Kambodży. Plan przewidywał utworzenie Najwyższej Rady Narodowej i Tymczasowej Władzy NZ w Kambodży (UNTAC), przygotowanie wolnych wyborów, rozdzielenie wojsk, przestrzeganie praw człowieka i niezaangażowanie Kambodży. Ostateczna konferencja pokojowa w sprawie Kambodży odbyła się w Paryżu w dniach 21 -23.10.1991r. USA zapowiedziały na niej normalizację stosunków z Wietnamem
i Kambodżą. Mimo działań destabilizujących ze strony Czerwonych Khmerów w VI 1993r. doszło
w Kambodży utworzenia koalicyjnego rządu pod przewodnictwem Norodoma Sihanuka. Po ruszeniu sprawy „amerykańskich jeńców wojennych” w Wietnamie i intensyfikacji rozmów dwustronnych w latach 90, 3.02.1994r. USA zniosły embargo handlowe wobec Wietnamu. W 1995r. doszło do pełnej normalizacji stosunków dyplomatycznych pomiędzy Wietnamem i USA.

3. Konflikty na subkontynencie indyjskim
3.1. Subkontynent indyjski na przełomie XX wieku
Ponad tysiąc inwazji wpłynęło na różnorodność kulturową na subkontynencie indyjskim. Została ona zaznaczona przez podziały polityczne, jakie zaistniały w XX w. Doprowadziły one do podziału subkontynentu na 3 niezależne organizmy państwowe: Indie, Pakistan i Bangladesz. Już na początku tworzenia się niepodległych Indii pojawił się konflikt interesów między ludnością muzułmańską a hinduistyczną. Wizja zjednoczenia Indii upadła, gdy Liga Muzułmańska odmówiła udziału w pracach nad konstytucją Indii. Następnie doszło do oficjalnego proklamowania 15.08.1947r. niepodległości Indii i Pakistanu w formie brytyjskiego dominionu. 26 stycznia 1950r. weszła w życie Konstytucja Rep. Indii. Podział subkontynentu nie oznaczał załatwienia sporów terytorialnych. Po klęsce Francji w 1954r. w Wietnamie, Indie odzyskały enklawy francuskie: Chandernagor, Pondichery, Yanaon, Karikal i Mahe. Nierozstrzygnięta była sprawa kolonii portugalskich - Goa, Daman, Diu. Spornym terenem dla Indii i Pakistanu stał się Kaszmir - małe księstewko
z przeważającą ludnością hinduską. Mimo walki Pakistanu o niego, 27.10.1947r. został on przyłączony do Indii. Od tej pory rozpoczęła się niewypowiedziana wojna. W 1950r. dokonała się zbrojna inkorporacja Hajderabadu, niezależnego księstwa o 2 mln ludności lezącego na terytorium Indii. Dążenie Indii do neutralizmu i kierowanie się zasadami „Pancha Shila” nie uchroniły tego kraju od konfliktów zbrojnych.

3.2. Martwa litera „Pancha Shila”. Konflikty na subkontynencie indyjskim
Pozostałości kolonii portugalskich w Indiach po niepowodzeniach negocjacji zostały zbrojnie zaanektowane przez Indie 17.12.1961r. Spotkało się to z krytyką na forum ONZ. W sierpniu 1959r., po stłumieniu powstania
w Tybecie, Chiny zaatakowały Indie, zajmując część terytorium indyjskiego w Himalajach. W październiku 1962r. wojska chińskie zaanektowały część płd. zboczy Himalajów. Problemem pozostawał kaszmir. 5.08.1965r. doszło do wybuchu wojny między Indiami a Pakistanem. W wyniku 9 dniowej ofensywy doszło do zajęcia obszarów indyjskiego Kaszmiru.

W wyniku Konferencji w Taszkiencie 4-9 .01.1966r. doszło do wycofania wojsk poza strefę zdemilitaryzowaną, a 19 lutego 1968r. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości dokonał podziału spornego terytorium pogranicznego Rann of Kutch na część indyjska i pakistańską.

3.3. Wojna bengalska - ostateczny podział subkontynentu
Na skutek działań politycznych oraz gospodarczych w latach 60 systematycznie dochodziło do napięć między ludnością zamieszkującą Pakistan Wsch. i Zach. Bardziej zaludniona część Wschodnia czuła się wyzyskiwana przez zach. część kraju. Wybory Ustawodawcze z XII 1970r. doprowadziły do zwycięstwa w Pakistanie Wsch. Ligi Ludowej Majibura Rahmana (161 z 162 mandatów). Po rozbiciu, a następnie delegalizacji w marcu 1971r. przez rząd Yahi Khana, Ligi Ludowej jej zwolennicy proklamowali Ludową Rep. Bangladeszu. Na tym tle doszło do wojny domowej i rozpadu Pakistanu. Ponad 10 mln Bengalczyków zbiegło do Indii. W październiku 1971r., czołgi indyjskie przekroczyły granice Bangladeszu. Do konfliktu miedzy armia Indii i Pakistanu doszło po 3.12.1971r., gdy oddziały pakistańskie zaatakowały północne rejony Indii. Kilkutygodniowa wojna doprowadziła do całkowitego pobicia wojsk pakistańskich w Bangladeszu. 6 grudnia 1971r. Indie uznały Bangladesz, a Pakistan zerwał z nimi stosunki dyplomatyczne. W wyniku długotrwałych rozmów doszło do podpisania 2.07.1972r. układu indyjsko - pakistańskiego normalizującego stosunki między tymi państwami. Długotrwały proces pokojowy doprowadził również do normalizacji stosunków między Pakistanem
i Bangladeszem - 22.02.1974r. Pakistan uznał Ludową Republikę Bangladeszu. Lata 80-te i 90-te to kolejne próby normalizacji stosunków między Chinami i Indiami oraz Indiami i Pakistanem. Kolejne rundy rozmów indyjsko - chińskich doprowadziły do zbliżenia obu stron oraz powołania grupy roboczej ds. granicznych na szczeblu wiceministrów spraw zagranicznych. Indie i Pakistan wykorzystały lata 80-te do realizacji swoich programów militarnych. W lutym 1987r. ponownie doszło do groźby wojny między zwaśnionymi krajami na pograniczu Pendżabu. Konflikt do jakiego doszło w IV 1990r, którego przyczyną była sprawa Kaszmiru, postawił oba kraje na pograniczu wojny jądrowej. W wyniku mediacji USA do wojny nie doszło. 26.01.1996r. konflikt kaszmirski ożył. Wzdłuż 1200 km Linii Kontroli rozdzielającej pakistańską i indyjską część Kaszmiru trwała wymiana ognia. W momencie gdy 2 pociski rakietowe zniszczyły wioskę Przednia Kahuta zabijając 20,
i raniąc 25 osób, Pakistan oskarżył Indie o agresję. Podczas wymiany pogróżek ministrowie obrony obu krajów dali do zrozumienia, iż gotowi są użyć broni jądrowej w momencie, gdy zaistnieje potrzeba. Początek 1998r. przyniósł zaostrzenie stosunków miedzy Indiami i Pakistanem. Po dojściu do władzy hinduskich nacjonalistów, rząd Indii przeprowadził 11 i 13 maja 1997r., 5 podziemnych prób jądrowych. Wywołało to szok w całym regionie i na świecie. Indie przyznały się, iż są mocarstwem atomowym. Spowodowało to reakcję Pakistanu, który 28 maja przeprowadził 5 wybuchów jądrowych na pustynnym poligonie w prowincji Beludżystan,
a następnie jeszcze jedną, 30 maja 1998r., również Pakistan oświadczył, iż jest mocarstwem atomowym
i posiada rakiety zdolne do przenoszenia głowic nuklearnych. Oba kraje postawiły w stan gotowości bojowej swe armie. W negocjacje zaangażowały się ONZ, Wspólnota Europejska, Japonia oraz inne kraje Azji Płd. - Wsch. 21.02.1999r. doszło do podpisania przez premierów Indii Atal Behari Valpayee i Pakistanu Nawaz Sharifa „Deklaracji z Lahore”. Obie strony oświadczyły w niej, iż nie będą przeprowadzały dalszych prób nuklearnych, pod warunkiem, że druga strona nie naruszy tego porozumienia. Ustanowiono też mechanizmy wzajemnych kontaktów mających zapobiegać wybuchowi konfliktu nuklearnego miedzy Indiami i Pakistanem. Nie zapobiegło to niestety incydentom wynikającym m.in. z sytuacji w Kaszmirze - przeprowadzeniu przez Indie prób z rakietą balistyczną Agni II - zasięg 2500 km czy zestrzeleniem 10.08.1999r. przez Indie samolotu Pakistańskiej Marynarki wojennej z 16 osobową załogą. 10.01.2000r. „The Washington Post” opublikował w raporcie poświęconym konfliktowi pomiędzy Indiami i Pakistanem informację, iż konflikt o Kaszmir może doprowadzić do wybuchu wojny nuklearnej, gdyż obie strony są gotowe do użycia broni jądrowej w sytuacji kryzysowej.

4. Zakończenie
Newralgiczne i zapalne regiony Azji w całej powojennej historii skupiały na sobie uwagę opinii światowej. Emancypacja narodowa tego obszaru nie obeszła się bez zaangażowania ze strony państw trzecich, w tym Wielkich Mocarstw. Polityka tych ostatnich przez dziesięciolecia rozgrywała karty wzajemnej rywalizacji Wschodu i Zachodu, kosztem wplątywania w nią państw trzecich. W tym okresie doszło do wielu zmian. Doszło do wykreowania nowych potęg regionalnych np. Chin, Japonii, Indii, Pakistanu. Potęga ekonomiczna Japonii
i jej wpływy w tym regionie rzutują na sytuację w Korei, w Wietnamie. Indie to ogromny potencjał ludzki
i militarny, a w przyszłości może i ekonomiczny. Cały czas zagrożeniem są spory terytorialne zw. z kwestią koreańską, spory między Wietnamem i Chinami, Chinami i Indiami, Indiami i Pakistanem. Innym źródłem napięć są problemy mniejszościowe np. w Kambodży, Indiach, Pakistanie. Nie należy też zapominać
o kwestiach etnicznych. Zakończenie „zimnej wojny” w Europie nie jest równoznaczne z ustaniem sporów
i zagrożeń w innych częściach świata. Zaczątkiem nowego ładu w tym rejonie może być próba eliminacji wpływów USA i Rosji przez Chiny, Japonię, kraje ASEAN-u.

Współpraca regionalna i uczestnictwo państw azjatyckich w porozumieniach globalnych nie jest tak rozwinięta jak w Europie. Jednak w płd.- zach. części Azji funkcjonuje GCC ( Gulf Cooperation Council -Rada Współpracy Państw Zatoki Perskiej ); w płd. Azji istnieje SAARC (South Asian Association for Regional Cooperation - Stowarzyszenie Współpracy Płd. - Azjatyckiej); w płd. - wsch. Azji funkcjonuje ASEAN (Association of South East Asian Nations - Stowarzyszenie Narodów Azji Płd.- Wsch.; jedynym podregionem, gdzie nie ma tego typu porozumień jest płn. - wsch. Azja). Większość państw regionu uczestniczy w pracach ONZ, rośnie liczba państw azjatyckich będących członkami WTO -Światowej Organizacji Handlu. Azja nie musi być postrzegana jako region napięć. Potrzebne jest tylko skierowanie potencjału regionalnego we właściwym kierunku. Pozytywne efekty przynoszą działania Forum Regionalnego Państw ASEAN-u (od 1994r.) będącego płaszczyzną porozumienia ponadregionalnego. W odbywającym się 26.07. 1999r. w Singapurze posiedzeniu Forum uczestniczyli, obok 10 państw ASEAN-u, przedstawiciele państw Pacyfiku i Unii Europejskiej.

Rozdział IX
PAŃSTWA REGIONU PACYFIKU W POLITYCE I GOSPODARCE ŚWIATOWEJ.

1.Polityczne, strategiczne i gospodarcze znaczenie regionu Pacyfiku.
Światowe centra gosp. i polityczne ulegają zmianom. W ostatnich kilkunastu latach, szczególnie w USA prognozuje się wzrost roli i rangi państw Pacyfiku. Główną rolę potęg gosp. świta odgrywają USA, Japonia, Niemcy, nazwane są państwami postindustrialnymi. Coraz szybciej narasta tempo trzeciej rewolucji technicznej ( multimedialnej ).Świat stoi również przed czwartą, którą może być biotechnologia. Te nowoczesne osiągnięcia natrafiają na bariery granic państwowych, stąd dążność do powstawania ugrupowań, wielkich rynków międzyn. np. Światowa Organizacja Handlu ( WTO ) , która ma sprzyjać szybszemu rozwojowi wymiany handlowej. Wszystko to wykazuje, iż państwa regionu Pacyfiku rozwijają się szybko, pytanie dlaczego? Między innymi niskie wydatki wojskowe ( Japonia ) niskie płace dające środki do akumulacji, dłuższy czas pracy ( Korea Płd., Japonia ) eksport gotowych towarów , import technologii i zagranicznego kapitału. USA najpotężniejsze mocarstwo aby przeciw działać rynkom i siłom zakładającym nieustanny rozwój, współdziałają z państwami w ramach G-7 ( grupy najbardziej rozwiniętych - USA, Japonia, Kanada, Niemcy, W. Brytania, Francja, Włochy ) koordynują one swą politykę w sprawach światowych i politykę gosp. dlatego od stosunków miedzy tymi państwami zależy los pokoju i bieg spraw gospodarczych.
2. Polityka Mocarstw Światowych w regionie Pacyfiku.
W USA nastąpiło przesunięcie ciężaru polityki z zagranicznej na wewnętrzną, z europejskiej na region Pacyfiku, eksperci amerykańscy ogłosili, że handel USA z państwami Ameryki Łacińskiej jest ważniejszy niż z Europa i Azją. Wynika to z szybkiego wzrostu obrotów handlowych państw latynoamerykańskich, czemu sprzyjają porozumienia handlowe. USA utrzymuje dobre stosunki z Japonią. Japonia jest głównym sojusznikiem USA w Azji. W 1992 r. Aby wzmocnić współpracę gospodarczą , został zawarty układ o wspólnym rynku USA Kanady i Meksyku ( NAFTA ) - chodzi gł. O wymianę handlową
Ważną rolę odgrywają stosunki amerkańsko-rosyjskie. USA podpisały porozumienie w sprawie posiadania broni atomowej przez Koreańską Republikę Ludowo-Demokratyczną ( KRLD ). Zgodnie z tym porozumieniem KRLD nie będzie wytwarzać urządzeń i materiałów mogących służyć do produkcji broni jądrowej.
Istotne miejsce w stosunkach USA z państwami dalekowschodnimi zajmują Chiny. Co prawda USA zarzuca Chinom łamanie praw człowieka , jednak handel z Chinami ma duże rozmiary, a Chiny osiągają w nim nadwyżkę. Chińczycy budują potęgę morską i nuklearną, potencjał rakietowy. Chcą zastąpić Rosję w roli regionalnej potęgi wojskowej.
USA nawiązały 1 sierpnia 1995 r. Stosunki dyplomatyczne z Wietnamem. Wietnam stał się trzecim pod względem wielkości eksporterem ryżu na świecie. Eksportuje też kauczuj, kawę, ropę naftową i produkty morskie.
Ważną rolę w stosunkach międzypaństwowych tego regionu świata odgrywają relacje rosyjsko- chińskie. W 1992 oba państwa oświadczyły , że nie stanowią dla siebie zagrożenia. Zawarto szereg porozumień o współpracy w dziedzinie wojskowości i stosunków gospodarczych.
Chinom poświęcono trochę więcej miejsca, to nie jest przypadkowe, gdyż jest to kraj najludniejszy w świecie liczy ponad 1 mld 200 mln mieszkańców . Siłę napędową chińskiej gospodarki są zagraniczne inwestycje. Przyciągają one inwestorów tanią siła roboczą
Ważną rolę odgrywa na Pacyfiku Japonia. Dynamicznie rozwijająca się potęga gosp. i technologiczna. Od połowy lat 60-tych zaczął się dynamiczny rozwój Korei Południowej. Wyrosły tam gigantyczne firmy znane na całym świecie : elektroniczne, stoczniowe, samochodowe,
Można więc stwierdzić, że nad Pacyfikiem leżą państwa bardzo różnorodne pod względem sytuacji politycznej i gospodarczej.
3. Procesy integracyjne w regionie Pacyfiku
Państwa leżące nad Pacyfikiem dążą do liberalizacji handlu światowego, znoszenia barier celnych i ograniczeń. Państwa Ameryki Łacińskiej powołały swoją organizację regionalną - Organizacja Państw Amerykańskich ( 1948 ) OPA, nie jest to jednak organizacja gospodarcza, lecz dotycząca współpracy polit. W latach 90-tych zaczął być widoczny proces stopniowego uzdrawiania gosp. w tym celu kraje chcą łączyć swe wysiłki w ugrupowaniach integracyjnych. Organizacje
MERCOSUR- Wspólny Rynek Południa - w składzie Argentyna, Brazylia, Paragwaj, Urugwaj. Rozpoczęła działalność 31.12.1994, dotyczy integracji gosp. i rozwoju współpracy.
PAKT ANDYJSKI - Wenezuela, Kolumbia, Ekwador, Boliwia i Peru, osiągnęła w 1994 12% wzrost gosp.
WSPÓLNY RYNEK AMERYKI ŚRODKOWEJ- ma pomagać w rozwoju handlu, ograniczaniu barier celnych
CARICOM- strefa wolnego handlu państw anglojęzycznych regionu Karaibów
ASEAN- Stowarzyszenie Państw Płd-Wsch. Azji- 8 państw, państwa te zapowiedziały, że będą dążyć do utworzenia strefy wolnej od broni jądrowej. Są przeciwnikami prób nuklearnych. Państwa te rozwijają się w tempie 7% rocznie.
NAFTA- Organizacja Wspólnego Rynku Ameryki północnej - w składzie ; USA, Kanada i Meksyk , mają współdziałać w rozwoju gospodarczym i koordynować działalność handlową między sobą.
APEC- ( Asia Pacific Ekonomic Cooperation ) Współpraca Gospodarcza Państw Regionu Azji i Pacyfiku. Stopniowo rozwijają współprace tak, aby stopniowo liberalizując handel utworzyć za 15-20 lat w pełni rozwiniętą strefę wolnego handlu.
Tak więc u progu 21-ego wieku świat rysuje się jako wielkie domino: Unia Europejska, NAFTA, APEC. Wygląda na to, że Europę prześcigną strefy wolnego handlu w innych regionach kuli ziemskiej. Jak widać istnieje ogólnoświatowa dążność do budowania wielkich rynków.

Rozdział X
BLISKII ŚRODKOWY WSCHÓD W STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH
1. Znaczenie regionu w stosunkach międzynarodowych.Bliski Wschód to nazwa terytorium obejmującego w najszerszym znaczeniu kraje pd-zach Azji oraz pn-wch Afryki. Po II wojnie światowej sytuacja polityczno-wojskowa wpływa nie tylko na stosunki na Bliskim Wschodzie i w Basenie Oceanu Indyjskiego ale oddziaływuje na supermocarstwa i ich sojuszników, ponieważ region Bliskiego Wschodu skupiał ich uwagę na sobie.Dwa czynniki określające pozycję międzynarodową tego regionu to:polityczny(walory strategiczno-militarne) i gospodarcze (zasoby
naturalne-głownie ropanaftowa,gaz i surowce mineralne, ogromny rynek zbytu).Bliski Wschód to skrzyżowanie szlaków komunikacyjnych, tu stykają się wpływy 3 religii:chrześijańskiej, islamu i judaizmu. Położone są również święte miejsca wyznawców:Nazaret,JerozolimaHebron i Mekka. Po I wojnie światowej złoża ropy naftowej stały się obiektem zaciętej walki przez W.Brytanię i Francję.Dopiero po II wojnie światowej W.Brytania i Francja stopniowo zaczęły tracić swe wpływy na rzecz USA. Zobowiązania militarne USA po II wojnie światowej uniemożliwiły stacjonowanie wojsk amerykańskich i przez to amerykańska polityka została oparta na: obecności wojsk brytyjskich
i dobrych stosunkach z krajami tego regionu. Realizacja takiej polityko została zachwiana przez 3 wydarzenia: 1)powstanie państwa Izrael 2)decyzja wycofania wojsk brytyjskich 1968r. 3)niepodległość ostatnich kolonii brytyjskich.W latach zimnej wojny wzrosło strategiczne znaczenie Bliskiego Wschodu i Śr.Wchodu.Stały się ogniwem antyradzieckiej strategii.Proklamowano 4 doktryny. W ramach realizacji „doktryny okrążenia” USA powiązały kraje regionu siecią układów polityczno-wojskowych.

2. Konflikt izraelsko-arabski
a)Geneza i istota konfliktu. Przez konflikty izrael.-arabs. Rozumiemy regionalny konflikt między Izraelem a Arabami
palestyńskimi i państwami arabskimi, któremu zimna wojna nadała wymiar ponadregionalny. Starcie między imperializmem amerykańskim, którego reprezentantem był Izrael, a arabskim ruchem narodowowyzwoleńczym wspieranym przez Zw.Radziecki.Geneza państwa Izrael wiąże się z ideologią i ruchem syjonistycznym.Są dwa pojęcia syjonizmu:religijny- rozwinęło się w oparciu o przypowiednie biblijne głoszące powrót Żydów „do ziemi obiecanej” oraz polityczy- miał za cel utworzenie państwa żydowskiego.Dążenie to opierało się na 2 założeniach:a)istnienie odrębnego narodu żydowskiego b)ciągłości historii więzi żydów z
Palestyną i ich prawa do niej. Ruch syjonistyczny wyrastał na fali nastrojów nacjonalistycznych,Żydzi tym bardziej uważali za słuszne upomnieć się o swoje.Na I Kongresie syjonistycznym w Bazylei 1897 powołano Światową Organizację Syjonistyczną.W programie za cel uznano utworzenie oj czyny dla Żydów w Palestynie.W czasie I wojny światowej W.Brytania skłonna była współpracować z syjonistami aby skłonić USA do udziału w wojnie.Sytuacja ta zakończyła się deklaracją brytyjskiego ministra spraw zagranicznych , która deklarowała sympatię dla żydowskich dążeń państwowotwórczych ale równocześnie poszanowanie praw dla innych tam żyjących społeczności.Ta deklaracja zadecydowała o powierzeniu W.Brytani mandatu nad Palestyną i Irakiem ( Konferen. W San Remo 1920r). Dokument Ligi Narodów był pierwszym aktem międzynarodowym uznającym prawa żydowskie do Palestyny i
określający Żydów mianem narodu.Od tego czasu trwał napływ ludności żydowskiej i to było powodem konfliktów z miejscową ludnością arabską. W obliczu II wojny światowej W.Brytania wycofała część wojsk. Od tej pory podstawą działalności ruchu syjonistycznego stał się tzw. „program Biltmore”,głoszący konieczność utworzenia państwa żydowskiego w całej Palestynie.Narastające spory skłoniły W.Brytanię do przekazania sprawy na forum ONZ,która 29.9.1947r. uchwaliła rezolucję o podziale Palestyny na 2 niepodległe państwa: arabskie i żydowskie,Jerozolima jako miejsce święte 3 religii miała być corpus separatum pod zarządzaniem międzynarodowym i kontrolą ONZ.

b) Wojny arab.-izrael. W dniu proklamowania w imieniu Żydowskiej Rady Narodowej państwa Izrael rozpoczęła się I wojna arab.-izrael.Kraje arabskie(Transjordania,Egipt,Irak,Liban,Syria,Arabia Saudyjska) przekonane o swej przewadze wojskowej wkroczyły do Palestyny. Celem wojny była totalna likwidacja Izraela.Wojna trwała do 24.2.49r. i wygrał Izrael, który powiększył swoje terytorium ziemiami przyznanymi Palestyńczykom przez ONZ. Układy rozejmowe pozostawiły szereg nierozwiązanych kwestii np. problemy terytorialne. W 1950r. wbrew rezolucji ONZ Izrael przeniósł do Jerozolimy siedzibę rządu i parlamentu, a Arabowie nie uznali podziału Palestyny i wyników wojny z 1948-49.II wojna zwana sueską,związana była z wewnętrznymi przemianami w Egipcie. Po obaleniu monarchii w Egipcie(52r) nowy prezydent Gamala Nasera zaczął prowadzić antyzachodnią politykę. Doprowadził do obalenia traktatu z W.Brytanią a zawarł porozumienie m.in. z ZSRR i Polską w sprawie dostaw broni. Podjął decyzję o nacjonalizacji Towarzystwa Kanału Sueskiego i przez to najwięksi udziałowcy tj.W.Brytania i Francja zaczęły szukać protestu do ukarania Egiptu. Tak W.Brytania, Francja, Izrael podpisali tajny układ o wszczęciu wspólnych kroków wojennych przeciw Egiptowi. Powodem wkroczenia wojsk izraelskich 28.10.1956r. na Synaj było zamknięcie Cieśniny Iran. Po zajęciu przez Izrael Płw.Synaj pod wpływem presji międzynarodowej (ZSRR groziło że w razie nie przerwania działań zbrojnych, przyłączy się do wojny po stronie Egiptu, a takiej sytuacji nie chciały Stany Zjednoczone i było im na rękę osłabienie W.Brytani i Francji na Bliskim Wsch).Wynik tej wojny był następujący:a)odblokowanie portu Eilat
b)brak nowych nabytków terytorialnych Izraela
c)Kanał Sueski został własnością Egiptu
d)wojna była wyrazem słabości arabskiej,który nie udzielił Egiptowi żadnej pomocy
e)W.Brytania i Francja odniosły porażkę polityczną
f)ZSRR i USA wystąpiły przeciw agresji ale z różnych powodów.
Powodem III wojny były decyzje prezydenta Egiptu Nasera o wycofaniu wojsk ONZ z Synaju, zamknięcie Cieśniny Tiran. Błyskawicznym atakiem 5.6.1967r. Izrael zdobył Płw.Synaj, Wzgórza Golan, Strefę Gazy i wsch. część Jerozolimy. W efekcie tzw. wojny 6-dniowej Izrael trzykrotnie powiększył swoje terytorium, dążył do stworzenia
tzw. bezpiecznych granic,dzięki strefom buforowym. 22.11.67r. Rada Bezpieczeństwa ONZ uchwaliła rezolucję przewidującą „sprawiedliwy i trwały pokój” i uznanie granic Izraela, w zamian za co musiał
wycofać się z okupowanych terytoriów po 67 r. Niestety została ona zignorowana przez Izrael i odrzucona przez Palestyńczyków. Dla Izraela wojna ta ustabilizowała jego pozycję jako pierwszej potęgi militarnej regionu, dla krajów arabskich wielką porażką.IV wojna 6.10.1973r. Egipt i Syria podjęły zaatakowały w dniu największego święta YOM KIPPUR celem odzyskania ziem zagarniętych przez Izrael w wojnie 6-dniowej. Poraz pierwszy zdołali osiągnąćpewne sukcesy. Uregulowania na konferencji w Genewie nie dały rezultatu. Izrael odmówił zwrotu całości ziem zajętych w wojnie 6-dniowej. Rezultatem wojny była tzw. „wojna naftowa” przeciw zachodnim sojusznikom Izraela. Sześć państw Zat.Perskiej zdecydowali się na podwyżkę o 70% a po roku o 128% cen ropy. Wprowadzono ograniczenia eksportu ropy oraz embargo wobec USA, Holandii, Portugalii, RPA za ich proizraelską politykę (USA- zniesione po rozdzieleniu wojsk egipskich i izraelskich)Po IV wojnie nastąpił szereg zmian geograf.-polit. w regionie.USA w obawie przed wybuchem kolejnego konfliktu, nie chcąc dopuścić do konferencji w Genewie z udziałem ZSRR, zainicjowały negocjacje izrae.-egips. Efektem było podpisanie 2 porozumień o ogólnych zasadach pokoju na Bliskim Wsch. i egips.-izrael. traktat, który kończył stan wojny między obu państwami, przewidywał zwrot Synaju Egiptowi, ale porozumienie tradycyjnie pomijało problem palestyński. W rezultacie na konferencji w 1979r. 18 państw Ligi Państw Arabskich zerwało stosunki dyplomatyczne z Egiptem, wykluczono go z organizacji i instytucji międzyarabskich.30.7.80r. Izrael dokonał aneksji wsch. Jerozolimy i ogłosił „zjednoczoną wieczystą i niepodzielną” stolicą państwa żydowskiego. Następnie zignorował wezwanie Rady Bezp. do likwidacji aneksji.
Izrael wykorzystując podział świata arabskiego przez wojnę iracko-irańską (80r) wkroczył 6.6.82r. do Libanu zmuszając Palestyńczyków do opuszczenia ziem. Była to pierwsza aneksja Izraela ze względów
politycznych.Wojna V 6.9.82r. Dla Izraela była tylko częściowym sukcesem. Mimo, że Organizacja Wyzwolenia Palestyny musiała wycofać wojska, to bojownicy palestyńscy nadal walczyli. Układ o zakończeniu wojny pod presją państw arabskich został unieważniony przez Liban.

c) Plany uregulowania konfliktu W maju 81r. przywódcy państw Rady Współpracy Zat.Perskiej podjęli kroki ku rozwiązaniu konfliktu na Bliskim Wsch. Dyskutowano na temat 8-punktowego plannu zgłoszonego przez saudyjskiego następcę tronu. Proponowano w nim uznanie przez Arabów państwa Izrael w zamian za powrót do granic sprzed 67r. i utworzenie państwa palestyńskiego. Niestety OWP odrzuciłago. 9.9.82r. na ponownym spotkaniu zdecydowano przyjąć plan saudyjski po jego zmodyfikowaniu. Zakładał wstrzymanie budowy osiedli żydowskich w Cisjordanii, Strefie Gazy, wybór wladzy autonomicznej na tych obszarach na 5 lat i sfederowanie ich z Jordanią (rozwiązanie problemu „bezpaństwowości” Palestyńczyków) i uznanie państwowego bytu Izraela.

3. Problem Palestyński. Istotę problemu stanowi rywalizacja 2 społeczności: palestyńskiej i żydowskiej o jedno terytorium - Palestynę. Przez I wojnę arab.-izrael. naród palestyński został pozbawiony możliwości mieszkania na swojej ziemi. Po kolejnych konfliktach fale uchodźców powiększała diasporę palestyńską. Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ z 49r. wzywała Izrael do umożliwienia Palestyńczykom powrotu lecz ten nie zastosował się do
niej. Od 1950r. sprawą uchodźców palestyń. Zajęła się Agencja do spraw Uchodźców Palestyńskich na Bliskim Wschodzie.W interesie krajów arabskich leżało posługiwanie się Palestyńczykami jako instrument antyizraelskiej polityki. Główną winę za powstanie problemu palestyńskiego ponoszą członkowie Ligi Arabskiej, którzy niewłaściwie ocenili sytuację powstałą w wyniku proklamowania państwa Izrael, przez długi czas celem części państw
arab. było doprowadzenie do „świętej wojny” i całkowite zniszczenie Izraela. Błędem było nieukonstytułowanie i proklamowanie państwa palestyńskiego niezależnie od kształtu jego granic.Pod koniec l.50-tych w Strefie Gazy zaczęły powstawać grupy bojowników palestyńskich. Ich słabością był np. brak koordynacji działań wynikający m.in. z uzależnienia od różnych krajów arabskich.Dopiero w 1964 r. na szczycie państw arabskich w Kairze utworzono Organ.Wyzwolenia Palestyny(OWP) Był to front narodowy, skupiający organizacje o odmiennych programach polit., ideologiach itd ale mający wspólny cel: utworzenie własnego państwa. Tego samego roku powstała Armia Wyzwolenia Palestyny.Poważniejszą rolę OWP zaczęła odgrywać w 1969r. gdy na czele stanął Jasser Arafat- przywódca ugrupowania Palestyński Ruch Wyzwolenia Narodowego..Ruch ten opowiada się za negocjacjami w sprawie zakończenia konfliktu. Pozostałe ugrupowania OWP mają skrajne poglądy i są za taktyką taką
jak terroryzm np. Ludowy Front Wyzwol.PalestynyPo wojnie w 1973r. OWP przyjęła rezolucję Rady Bezp. ONZ uznającą naród palestyński „główną stronę w ustanowieniu trwałego i sprawiedliwego pokoju na Bliski Wsch.” Na szczycie w Maroko w 74r. została uznana za jednego legalnego reprezentanta palestyńskiego. Na 18 sesji Palestyńska Rada Narodowa (84r.) potwierdziła wolę OWP kontynuowania walki we wszystkich formach pod przywództwem Arafata aż do utworzenia państwaOkupowane terytoria arab. przyniosły Izraelowi bunt
demograficzny,od 1987r. trwa tzw intifada- powstanie bez użycia broni(demonstracje, strajki, starcia z wojskiem). OWP zgodziła przyjąć się wszystkie rezolucje ONZ pod warunkiem, że Izrael też je przyjmie. W 88r. król Jordanii Husajn otworzył drogę do proklamowania państwa palestyńskiego w Cisjordanii

Rozdział XI
BLISKI I ŚRODKOWY WSCHÓD W STOSUNKACH NIEDZY NARODOWYCH

LIBAN- dawne terytorium Francji (uważany za Szwajcarię Bliskiego Wschodu).Jest to państwo wielowyznaniowe o 17 wspólnotach religijnych. Ok.1\2 ludności stanowią chrześcijanie obrządku maronickiego, reszta to głównie wyznawcy Islamu. Parlament składa się po połowie z muzułmanów i chrześcijan. Obecnie w parlamencie jest 60% muzułmanów a 40% to chrześcijanie .W Libanie wprowadzono konfesjonalizm ( podział władzy według podziałów religijnych) tj. prezydent- moronita, premier- sumita, a przewodniczący parlamentu - szyitą. Stabilizacja polityczna Libanu zależy od układu sił i stosunków pomiędzy religiami i rodami. Napływ muzułmanów ( głównie Palestyńczyków ) i emigracja chrześcijan na zachód zmieniły proporcję wyznawców religii ( 6/4 na korzyść muzułmanów ).
Liban dawał schronienie blisko 350 tyś uchodźcą palestyńskim .Palestyńczycy prowadzili z terytorium Libanu akcje wojskowe przeciwko Izraelowi. To powodowało wiele zadrażnień i reakcji izraelskich np.
1.inwazja w marcu 1970r.CEL- zlikwidować wojskowe ośrodki palestyńskie z terenów Libanu.EFEKT - utworzenie libańskiej Armii Obrony Południa Libanu, która zajmowała strefę nadgraniczna z Izraelem.
2.w czerwcu 1982r. wojska izraelskie ponownie wtargnęły na terytorium Libanu CEL - rozbroić wojskowe struktury OWP. EFEKT - Palestyńczycy zostali zmuszeni do ewakuacji wojskowych ośrodków palestyńskich z Libanu i przeniesienia władzy OWP do Tunisu.
Od 1974r. Syria utrzymuje na terenie Libanu znaczne siły wojskowe, które maja chronić integralność terytorialną tego kraju. Oficjalnie Libańczycy zgadzają się na pobyt armii syryjskiej, ale nie podoba im się że zajmuje ona sporą część terytorium. Bez aprobaty Syrii żadna władza w Libanie nie może sprawować rządów. Syria chce aneksji Libanu i utworzenia tzw. WIELKIEJ SYRII.
Dużą rolę w życiu Libanu odgrywają DRUZOWIE ,stanowią ok. 7% ludności kraju tj. ok.300 tyś.
W ostatnich latach doszło do pewnej stabilizacji sytuacja polityczna w tym rejonie Bliskiego Wschodu.
Liban musi dojść do porozumienia z Izraelem ( warunek porozumienia to wycofanie jednostek armii izraelskiej z Libanu ze sfery buforowej, szerokiej od 5-15 km .Liban będzie państwem o umiarkowanych stosunkach międzynarodowych, jak zostanie rozwiązana sprawa obecności wojsk syryjskich w tym państwie.


REWOLUCJA ISLAMSKA

W ostatnich latach uległa nasileniu obawa przed działalnością fundamentalistów islamskich ( nie chodzi tu o sam islam ). Pojawiają się próby narzucenia siłą islamu " niewiernym" , nie tolerancji wobec wyznawców innych religii, czy panowania szyitów nad sunnitami w ramach islamu. fundamentaliści islamscy posługują się terrorem, zabójstwami dla realizacji swoich celów. Swoją działalność prowadzą na terytoriach innych krajów " nieislamskich" Np. .Francja. Bodźcem dla nich była rewolucja Islamska w Iranie zakończona obaleniem szacha w 1979r. i proklamowaniem Irańskiej Republiki Islamskiej. Osłabiono pozycję USA i innych państw zachodnich na Środkowym Wschodzie. Siła fundamentalistów islamskich polega na tym, że jego państwa będące jego ojczyzna stały się niepodległe, uzyskując znaczne dochody z wydobycia ropy naftowej i pragną oddziaływać na świat zewnętrzny, przeciwko "innowiercom" Wewnątrz poszczególnych państw islamskich toczy się często ostra walka o opanowanie centrów władzy, o model państwo budowanego na ideach Koranu w interpretacji fundamentalistycznej. Walka ta pociąga za sobą często ofiary w ludziach.


Fundamentaliści lubią atakować Egipt i Algierię Egipcie w ciągu półrocza 1995r. ofiarami " zielonego terroryzmu" ( zielony jest kolorem sztandaru Proroka) padło220 osób w tym 54 policjantów i 130 członków ugrupowań muzułmańskich .Terroryści " polują" często na autokary z turystami zagranicznymi .Cel tych napadów to zwalczanie zachodniej obyczajowości i osłabienie rządu, pozbawiając go znacznych dochodów z turystyki .Np.
1. 6.10.1981 został zabity prezydent Egiptu Anwar as-Sadat jego następca Hosni Mubarak w czasie podróży do Addis Abeby też padł ofiarą zamachu on jednak ocalał.
2. w innych krajach arabskich fundamentaliści organizują się w ugrupowania zw. .Dżihad ( "Święta wojna" ).
W Algerii giną ludzie z rąk walczących o państwo koraniczne Islamskiego Frontu Ocalenia ( FIS ) i Islamskiej Grupy Zbrojnej ( GIA ). Próby kompromisu sił rządzących z fundamentalistami nie dały dotąd rezultatu.
Fundamentalizm Islamski jest przejawem protestu przeciwko biedzie/ korupcji, ignorancji i dyskryminacji. Dopóki nie zostanie rozwiązany problem gospodarczy i nie zostanie podniesiony standard życia, nie pokonamy fundamentalistów.
We współczesnym świecie fundamentalizm islamski uważany jest za jeden z głównych czynników destabilizujących życie polit. i stosu międzynarodowych.


WOJNA W AFGANISTANIE

Przez dziesięciolecia Afganistan był państwem neutralnym i niezaangażowanym. 17.07.1973r. obalono monarchę i proklamowano republikę.27.04.1978r.proklamowano Afgańską Republikę Demokratyczna. Afganistan rozpoczął ścisłą współpracę z ZSRR. 5.12,1978r. podpisano traktat przyjaźni, dobrego sąsiedztwa i współpracy. Nowa władza była skłócona. Lewacka polityka doprowadziła do wielu błędów i konfliktów wewnętrznych ZSRR wdał się w wieloletnią wojnę zakończoną klęską. Był to radziecki Wietnam". Społeczeństwo międzynarodowe potępia ingerencje zbrojną ZSRR w sprawy wewnętrzne Afganistanu .ONZ wielokrotnie wzuwało do wycofania wojsk radzieckich.
Wojska radzieckie zaczęły opuszczać Afganistan ostatni żołnierz wyjechał 15.02.1989r.to jednak nie zakończyło konfliktu afgańskiego , rozpoczęła się wojna domowa między różnymi siłami afgańskimi a wojskami rządowymi. Trwa on po dzień dzisiejszy .Nie udało się utworzyć rządu zgody narodowej i powołać ogólnie uznanego prezydenta. Afganistan musi doprowadzić do porozumienia pomiędzy zwalczającymi się ugrupowaniami. Tylko znalezienie politycznego kompromisu może przynieść tak potrzebny pokój dla Afganistanu


PROCES POKOJOWY NA BLISKIM WSCHODZIE.

Bliski Wschód to region, gdzie po zakończeniu II wojny światowej nie ma stabilnego pokoju. Co jakiś czas wybuchają wojny między Izraelem a jego arabskimi sąsiadami. Obie strony konfliktu doszły już do przekonania , że metody zbrojne nic nie dadzą i trzeba znaleźć jakieś rozwiązanie pokojowe za pomocą ustępstw i porozumienia .zaczęto od unormowania stosunków Izrael - Egipt (są dziś przykładem dla innych państw ).Jordania także znormalizowała swe stosunki z zachodnimi sąsiadami.
Izra el- Palestyna- tu obie strony uznały się za partnerów do rokowań. Co jest już dużym sukcesem. Palestyńczycy chcą utworzyć własne niepodległe państwo.
PRZESZKODY, KTÓRE MUSZĄ POKONAĆ ( ROZWIĄZAĆ PROBLEM ):
1.siły ekstremistyczne chcą rozwiązywać problemy za pomocą przemocy i likwidacji drugiej strony ,natomiast siły realistyczne poszukują rozwiązań metodą kompromisu.
2.przeprowadzenie wolnych wyborów do Palestyńskiego Zgromadzenia Narodowego.
3.podział wód rzeki Jordan.
4.uwolnienie około 5 tyś .Palestyńczyków z więzień izraelskich itp.
ODNIESIONE SUKCESY :
1.Waszyngton 13.09.1993 -podpisano porozumienie. Izrael zgodził się na utworzenie Autonomii Palestyńskiej, która obejmuje strefę Gazy i Jerycho na Zachodnim Brzegu Jordanu ( architektami tego porozumienia byli. Rabin, Sz. Peres i J.A. Arafat dostali za nie pokojowa Nagrodę Nobla w 1994r.)
2. Kair 4.05.1994r. porozumienie o ograniczeniu autonomii palestyńskiej. Autonomia rozszerzyła się na cały zachodni Brzeg Jordanu .Armia izraelska wycofała się z 7 miast Zach. Brzegu Jordanu i uwolniono 2500 więźniów palestyńskich.
3.12.1996r. przeprowadzono wybory do Rady Autonomii Palestyńskiej. Zwycięstwo odnieśli J .Arafata. Prezydentem zostaje J. Arafata ( 88,1% głosów ).
Ważne jest anulowanie artykułu drugiego Karty Palestyńskiej OWP ( jest tam mowa o dążeniu do zniszczenia państwa żydowskiego) anulowania chce Palestyna, a dokonać tego maże Palestyńska Rada Narodowa -parlament -.
Dalsze rokowania mają przynieść traktat pokojowy, który reguluje ostatecznie charakter palestyńskiej państwowości. Przez ten czas Izrael zostanie okupantem na większej części Zachodniego Brzegu Jordanu, a wszystkie zarządzania i ustawy Rady Autonomii będą wymagały akceptacji rządu izraelskiego.
Premier Izraela - Szymon Peres - był zwolennikiem pokoju i kompromisów, jednak wybory wygrała prawica i premierem został Natanach , co zamroziło proces rokowań i porozumień.
Ważne jest osiągnięcie pokoju pomiędzy Syrią a Izraelem (Izrael okupuje rejon Wzgórza Golan).Dominuje tu hasło "ziemia za pokuj", co oznacza konieczność zwrotu Syrii Wzgórza Golan ( zamieszkuje je 15 tyś. Druzów i ok.13 tys. osadników żydowskich) Obecnie rejon Wzgórza Golan jest nadzorowane przez oddział ONZ. Ważną sprawą bezpieczeństwo źródeł i dopływu wody do Jeziora Tyberiadzkiego i dalej do Jordanu( woda w tym regionie to sprawa przeżycia )
USA cały czas patronuje wszelkim rozmowa pokojowym w tym regionie i doprowadzeniu do uznania Izraela przez arabskich sąsiadów.
Pozostaje jeszcze do rozwiązania normalizacja stosunków Izraela z Libanem. Izrael zajmuje pas zieleni libańskiej tworząc tzw. strefę bezpieczeństwa ( chroni przed atakami ekstremistycznych fundamentalistów z terytorium Libanu ). Pokuj z Syria może byc kluczem do normalizacji stosunków na linii Liban - Izrael.


WOJNY W ZATOCE PERSKIEJ

W rejonie Zatoki Perskiej znajduje się ok. 60% światowych zasobów ropy naftowej i dlatego jest to miejsce częstych konfliktów zbrojnych. Jednym z punktów zapalnych była linia graniczna między Irakiem a Iranem wzdłuż Szatt El -Arab . Armia iracka zaatakowała Iran pod pretekstem zagrożenia ze strony fanatycznych ajatollahów irańskich. Wojna ta miała dla obu stron niszczycielskie skutki. Trwała długo mimo wielostronnych wysiłków ONZ i wielu państw nie zaangażowanych. Państwa Zatoki Perskiej obawiają się zwycięstwa Iranu więc pomagali finansowo Irakowi 1990r. Iran i Irak osiągnęły porozumienie w sprawie normalizacji stosunków politycznych i otwarcia misji dyplomatycznych.
1990r. Irak dokonał agresji na Kuwejt. Spowodowało to powstanie koalicji 28 państw do walki o wyzwolenie Kuwejtu. Operacja "Pustynna Burza" w 1991r. zakończyła sie klęska Iraku i wyzwoleniem Kuwejtu. Akcja została przeprowadzona pod szyldem ONZ. Główna role odegrały w niej Stany Zjednoczone-demonstrując nowoczesność armii i skuteczność walki.
Na Irak zostały nałożone przez ONZ dotkliwe sankcje: ograniczono sprzedaż irackiej ropy naftowej, musiał wypłacić olbrzymie odszkodowanie za spowodowane w Kuwejcie zniszczenia, został poddany nadzorowi międzynarodowemu z ramienia ONZ i zobowiązany do zniszczenia broni masowego rażenia.
Irak nadal poddany jest blokadzie ekonomicznej ( embargo na handel ).Ma tez problem z ludnością kurdyjską w północnej części Iraku i z szyitami na południu kraju Wszystko wskazuje na to, że rozwiązanie problemu iradzkiego będzie procesem długotrwałym !!!!!

Rozdział XII
AFRYKA -PROBLEMY ROZWOJU I BEZPIECZEŃSTWA

Afryka jest olbrzymim kontynentem ( 30.3 mln km\2 lądów ziemi i 12% ludności świata).Jest ona drugim co do wielkości kontynentem świata, o najszybciej wzrastającej ludności (w 1960r.-244 mln, obecnie 650 mln).Jest najmniej ustabilizowanym politycznie kontynentem.
PRZYCZYNY DESTABILIZACJI POLITYCZNEJ :

WPŁYW KOLONIALIZMU NA SYTUACJĘ POLITYCZNA W AFRYCE

sytuacja ta wynika z niskiego tempa dekolonizacji, skutków kolonializmu i niemożności znalezienia wyjścia z obecnej sytuacji.
Bernard Lugano w swojej książce Pt. "Afryka" -główne tezy tej książki to:
1. jeśli Afryce nadal narzucać się będzie demokratyzację, to pogrąży się ona w wojnach domowych.
2. przeniesienie na grunt afrykański ideologii praw człowieka , która jest indywidualistyczna i uniwersalistyczna
zwiększyła rozmiar kataklizmu w Afryce przed pojawieniem się białych ludzi władze dzierżyli ludzie, stanowiący mniejszość i to im okazywano podległość i szacunek. Nic więc dziwnego, że w takich warunkach demokracja nie przyjęła się.
Afryka jest kontynentem o największym analfabetyzmie ( w niektórych krajach sięga nawet 80-90%).W wielu młodych niepodległych państwach pojawił się zjawisko anarchii i wojny domowe i załamanie gospodarcze. Proces dekolonizacji przyniósł obowiązkową demokratyzację, część afrykańskich przywódców politycznych bała się utraty władzy i utrwalenia systemu plemiennego.( istnienie wielu partii byłoby niczym innym, jak usiłowaniem przejęcia nadzoru nad wojskiem, policja i urzędami publicznymi przez związki grup etnicznych, powstałaby kompletna anarchia.
Anarchizacji życia politycznego i gospodarczego sprzyja rozwinięta korupcja(stosują ja siły zagraniczne ,aby uzyskać korzystne decyzje. Zycie polityczne toczy się w dużej mierze pod hasłami walki z korupcją.
Krajem gdzie anarchia doprowadziła do tragicznych skutków, jest Rwanda ,według Lugana kościół katolicki i władze belgijskie zarządzające krajem, jako terytorium powierniczym, zezwoliły na rewolucje Hutu ( spowodowało to masakrę w Tutsi i proklamowanie republiki, powstał problem milionów uchodźców, z którym nie mogą sobie poradzić ani państwa sąsiednie, ani organizacje międzynarodowe.

Zdaniem Lugana problem nie leży w sferze gospodarczej, lecz kulturowej.
Eksperci chcieli sztucznie przenosić do Afryki nasze zachodnie wzorzec, tj. socjalizm, pomoc dla Trzeciego Świata, liberalizm. Pomoc została roztrwoniona lub zdefraudowana(setki miliardy franków rozpadły się nie wiadomo na co). Mieszkańcy Afryki przyzwyczaili się do ciągłej pomocy - wolą oni dostać z darów worek mąki, czy ryżu niż go kupić , czy samemu uprawiać(skutki to - upadek rolnictwa afrykańskiego, ludność wiejska przenosi się do miast i powiększa obszar nędzy ).
Uzyskanie niepodległości przez Erytreę dzięki jaj oderwaniu od Etiopii zerwało tabu nietykalności granic. Dało to zachętę do ponownego podziału Afryki według kryterium etnicznym nie uwzględnianych przez państwa kolonialne, Np tu toczy się wojna o oderwanie południa od północy. Północ to arabowie . południe to muzułmanie, którzy chcą utworzyć swe niepodległe państwo.


ORGANIZACJA JEDNOŚCI AFRYKAŃSKIEJ

Po II wojnie światowej powstało wiele organizacji regionalnych mi. Organizacja Jedności Afrykańskiej. Jej cel to głównie maksymalnie rozszerzona współpraca państw afrykańskich na podstawie jedności działania. Północ kontynentu to część arabska, środek i południe to Czarna Afryka. Są one odmienne etnicznie, społeczno-kulturalnie, maja inne bogactwem naturalnym, systemem politycznym i gospodarczym.
W ciągu kilkunastu lat kolonie przekształciły się w niepodległe państwa ( jednak nie tak do końca, bo kolonizatorzy ciągle jeszcze sprawują władz nad wydobyciem surowców, ustalają ich ceny, wprowadzają bariery celne, monopolizują rynki, udzielają pożyczek na własnych warunkach, utrzymują kontrolę nad środkami masowego przekazu i przepływem informacji.
W wielu krajach afrykańskich ważna role w życiu społeczno-politycznym odgrywają wojskowi, ich dziełem są serie zamachy stanu, które zmieniają rządy cywilne lub instalujące reżimy wojskowe. Ułatwia to fakt ze armia jest najlepiej zorganizowana siłą w państwie.
Afryka jest kontynentem najmniej ustabilizowanym ( zacofanie gospodarcze, brak kadr, niedorozwój oświaty, służby zdrowia, dużego zadłużenia, no i analfabetyzmu ).
W 1963r.39 państw podpisało KARTĘ Organizacji Jedności Afrykańskiej. Obecnie członkami są wszystkie państwa afrykańskie, a od 1982r.Drmokratyczna Republika Sahary ( reprezentowana przez ruch wyzwoleńczy Polisario ). Na znak protestu przeciwko przyjęciu do OJA tej Republiki w 1984r. wystąpiło z niej Maroko Członkiem OJA może być każde niepodległe państwo afrykańskie. W dokumentach OJA stale powraca motyw walki z rasizmem i kolonializmem.
Cele OJA to: - umacnianie jedności i solidarności państw afrykańskich
- koordynowanie i pogłębianie ich współpracy
- obrona suwerenności, integralności terytorialnej i niepodległości
- poprawienie współpracy w duchu Karty Narodów Zjednoczonych i Deklaracji Praw Człowieka
- równość wszystkich państw członkowskich
- nieingerencji w sprawy wewnętrzne państwa
- poszanowania suwerenności i integralności terytorialnej każdego z państw i niezaprzeczalne prawo do niezawisłości


- pokojowe rozstrzyganie sporów drogą rokowań, mediacji i arbitrażu
- nie przystępowanie do żadnych bloków

Struktura OJA: najwyższy organ to - Zgromadzenie Szefów Państw i Rządów ( zbiera się co rocznie ), następnie jest Rada Ministerialna ( co pół roku ), pracą organizacji kieruje Sekretariat Generalny .Wielkie nadzieje wiązano z powołaniem Komisji Mediacji ,Koncyliacji i Arbitrażu ( miała ona załatwiać różnego rodzaju spory między państwami ).
OJA jest organizacją regionalna, stanowi część systemu bezpieczeństwa ONZ.
Główny cel OJA - likwidacja kolonializmu - został w zasadzie osiągnięty.
OJA łagodzi i rozwiązuje spory między państwami afrykańskimi, dąży do uśmierzenia konfliktów granicznych oraz problemu uchodźców, rozwiązuje w życiu codziennym złożonych problemów Afryki. Jej dziełem jest powstanie Afrykańskiego Banku Rozwoju, budowa dróg trans saharyjskich,

Przed Afryką stoi jeszcze wiele zadań. Zbyt mała jest pomoc państw wysoko rozwiniętych w przebudowie Afryki i jej przechodzeniu do grupy państw rozwiniętych.


ROLA KOŚCIOŁÓW W AFRYCE

W Afryce działa kościół rzymsko - katolicki, są też inne kościoły chrześcijańskie i liczne sekty religijne. Ważną pozycję wśród religii zajmuje islam Kościół i religie rywalizują w zdobywaniu maksymalnej liczby wyznawców. Wyznawcy islamu występują w dwóch odmianach : fundamentalistycznej( ich działalność najostrzej występuje w Algierii, napadają na cudzoziemców i przedstawicieli władz ) i umiarkowanej.
Kościół katolicki odniósł w Afryce wielkie skutki i nadal je powiększa, chociaż z coraz większymi trudnościami. prowadzi szpitale, przychodnie, domy dziecka, szkoły i inne służące ludziom instytucje .Ostatnio coraz większą przeszkodę stanowią coraz szybciej rozwijające się sekty .ich siła i atrakcyjność polega na akulturacji ( adaptacji do miejscowych obyczajów i kultury 0. Dopuszczają one do dużej aktywności kobiet , które w czasie nabożeństwa mogą tańczyć nakładać ręce na chorych, głosić kazania. Jest to dowartościowanie tubylców, którzy szybciej znajdują wspólny język z współplemieńcami niż biali misjonarze i duchowni. Pewne znaczenie posiada też umiejętność przystosowania się i adaptowania miejscowych obyczajów do życia religijnego, np. obrządek ślubu - czarni wyznawcy uznają poligamię, nie mogą zrozumieć dlaczego mężczyzna musi mieć tylko jedną żonę.
Jak dotąd obyczaje plemienne dominują nad zasadami wiary katolickiej np. katolicy w Rwandzie często łamią przykazanie „nie zabijaj”, biorąc udział w masowych masakrach ludzi odmiennego plemienia.
W Rzymie odbyły się obrady Synodu Biskupów dla Afryki, postanowiono na nim wyeliminować oskarżenia o kolonializmie kulturowym i religijnym oraz dowartościowanie roli kobiety w rodzinie i kościele. W Afryce także inaczej podchodzi się do sprawy celibatu duchownych. Jest on niezrozumiały i sprzeczny z pojmowaniem roli mężczyzny.
Wszystkie te problemy zauważył także Jan Paweł II , martwi się on o Afrykę ale jednocześnie wzywa do podjęcia walki ze złem bo głęboko wierzy że będzie lepiej i w końcu przyjdzie lepszy czas dla tego kontynentu.

PROBLEMY BEZPIECZEŃSTWA I STABILIZACJI SYTUACJI W AFRYCE

Afryka jest wielkim kontynentem, lecz najmniej zurbanizowanymi ustabilizowanym politycznie i gospodarczo. Jak pisał W. Jagielski w „ Polityce”: Afryka stała się ofiarą jednego z największych i najbardziej absurdalnych eksperymentów socjotechnicznych w dziejach świata. Została podbita i skolonizowana, narzucono jej nowego Boga, stroje, obyczaje, język .podzielono ją sztucznymi granicami, które podzieliły jedne narody, a innym, nierzadko wrogim sobie od lat, kazały mieszkać w jednym państwie i nazywać się współobywatelami.
Proces demokratyzacji, który rozwija się w świecie napotkał na olbrzymie trudności w Afryce tzw. Demokratyczne wybory kończą się nieraz plemiennymi rzeziami. System partyjny stawia dopiero pierwsze kroki. Większą rolę odgrywają podziały plemienne niż polityczne. Większą skutecznością rządzenia mogą pochwalić się dyktatury cywilne lub wojskowe niż władza demokratyczna wyłonionych rządów.
Znaczny wpływ na podział w Afryce miała rywalizacja wielkich mocarstw o wpływy w młodych państwach afrykańskich. Przenoszone mechanicznie wzory ustrojowe ZSRR czy Chin przyniosły wiele negatywnych skutków, jak choćby kolektywizacja w Etiopii. W Wielu młodych niepodległych państwach toczy się walka o władze pomiędzy różnymi ugrupowaniami, głównie reprezentującymi duże grupy plemienne - przykłady -
1. Zimbabwe - jego sytuacja jest złożona, istnieje tam 50% bezrobocie, ogromna biurokracja pochłania 40% budżetu państwa. Prezydent tego państwa Robert Mugabe zwalcza opozycyjnego polityka, 75-letniego pastora - N. Sithole, by odwrócić uwagę od problemów wewnętrznych Zimbabwe.
2. Kongo - tu dyktator Mobutu Sesje Seko zezwolił na istnienie partii politycznych, stawiając warunek uznania go za prezydenta ponadpartyjnego i sprawiedliwego. Opozycja nie była w stanie porozumieć się wolnych wyborów. Siły opozycyjne pokonały armie, która obrabowała obywateli i obaliła rządy Mobutu. Kraj ten powrócił do nazwy Zair.
3. Nigeria - państwo politycznie chwiejne. Osłabiają ją konflikty etniczne niedemokratyczne rządy wojskowych oraz niepokoje religijne pomiędzy muzułmanami a chrześcijanami. Istnieje dążność do ustanowienia władzy cywilnej. Nigeria jest jednym z państw rozdzieranych konfliktami i sprzecznościami ( państwa zachodnie grożą bojkotem nigeryjskiej ropy naftowej, głów3nego źródła dochodu państwa ).
4. RPA - przez wiele lat trwa tu walka o przekształcenie tego państwa w społeczeństwo demokratyczne i nierasistowskie. Główna przeszkoda były rządy białej prawicy. Która nie chciała przeprowadzenia wolnych wyborów i likwidacji ustaw rasistowskich skierowanych przeciwko czarnych. Biali posiadali władzę w sowich rękach. Chodziło o to, by ją przejąć nie dopuszczając do wojny domowej, zniszczenia kraju i wykopania przepaści pomiędzy białą ludnością a czarną. Udało to się Nelsonowi Mandelsowi, który przejmą władzę w sposób pokojowy i nowa władza w RPA ewolucyjnie buduje nowe społeczeństwo ( wprowadzono bezpłatna opiekę zdrowotną dla dzieci poniżej 6 lat i kobietom w ciąży, dzieci białe i czarne uczą się w tych samych szkołach, nauka jest bezpłatna, zaczęto myśleć nad rozwojem gospodarczym ).
5. Angola walczy tez o niepodległość i demokrację. Trwa tam wieloletnia rywalizacja między MPLA a FLNA . Wojna domowa nęka Angolę od 20 lat. Wieloletnie wysiłki wielu państw i organizacji międzynarodowych na czele z ONZ doprowadziły do początków normalizacji stosunków.
6. Somalia w tym państwie trwa wojna domowa między przywódcami różnych plemion doprowadziła ona na skraj katastrofy, głodu i nędzy. Spowodowało to interwencji oddziałów ONZ , liczono że jego oddziały zakończą tą wojnę, Miała temu sprzyjać międzynarodowa pomoc humanitarna, pomoc gospodarcza, głównie żywnościowa i medyczna. To wszystko nie pomogło w Somalii nadal toczy się wojna.

Wymienione wyżej konflikty nie wyczerpują jej pełnej listy. Brak stabilności jest główną słabością Afryki. Złożona jest także jej sytuacja gospodarcza Afryce działa Afrykańska Komisja Gospodarcza ONZ ( ECA ).Duża grupa państw posiada status stowarzyszonych z EWG. Afryka ma wielkie, liczące 285 mld dolarów zadłużenie, nieurodzaje i susze. Pomoc zachodnia jest nie wystarczająca i niewłaściwie ukierunkowana. Na Afryce ciążą również wysokie wydatki wojskowe Pogłębiają one nędzę i zwiększają zacofanie.
Wobec licznych konfliktów OJA jest bezradna .Udział Afryki w handlu światowym spadł z 5,,3% - 2,1%,podpisano traktat o utworzenie Afrykańskiej Wspólnoty Gospodarczej. Jest to młoda organizacja, ale w ciągu 25-30 lat ma osiągnąć swoje cele.
Długa jest droga do stabilizacji społecznej, gospodarczej i politycznej krajów afrykańskich.Będzie to wymagało czasu, środków i pomocy rozwiniętych państw świata.

Rozdział XIV
NIEMCY W EUROPIE I ŚWIECIE

1 POLITYKA WIELKICH MOCARSTW W EUROPIE I ŚWIECIE
Już w latach 2 wojny światowej wiedziano że pokój na świecie ściśle wiąże się z rozwiązaniem problemu niemieckiego. Powojenna historia Niemiec została przede wszystkim podyktowana obradami koalicji antyhitlerowskiej w Jałcie (4.02 1945r) i Poczdamie (17.07-2.08 1945r) . W Jałcie postanowiono, że Niemcy będą państwem jednolitym, podzielonym na 4 strefy okupacyjne (angielską, amerykańską, francuską, i radziecką).Konferencja w Poczdamie była uzupełnieniem tych postanowień o decyzje dotyczące m.in. denazyfikacji, demilitaryzacji, demokratyzacji i dekartelizacji Niemiec ściąganie reparacji wojennych oraz dokonanie przesiedleń ludności niemieckiej. Uchwalone w Poczdamie zasady postępowania wobec Niemiec były trudne do zrealizowania, ponieważ każde z tych państw inaczej ujmowało te postanowienia.
2.12.1946r. doszło do podpisania porozumienia o połączeniu amerykańskiej i angielskiej strefy okupacyjnej. W czerwcu 1947 sekretarz stanu USA George Marshall ogłosił plan pomocy finansowej dla państw Europejskich-jednym z warunków otrzymania pomocy było usunięcie komunistów z rządu oraz zerwanie współpracy gospodarczej z ZSRR. Była to realizacja doktryny Harrego Trumana o wypieraniu komunizmu, stała się częścią zimnej wojny. W kwietniu 1948 r wbrew protestom ZSRR do amerykańskiej i angielskiej strefy (Bizonii) przyłączyła się francuzka częśc (Trizonia).Tego samego roku doszło do reformy walutowej. Doprowadziło to do zablokowania Berlina przez wojska radzieckie (24.06 1948-4.05 1949)w wyniku tego 7.09.1949r powstało RFN oraz NRD..W 1955 rozpoczął się ostatni etap dyskusji 4 mocarstw na temat zjednoczenia Niemiec. W 1958 Chruszczow wezwał do rewizji dotychczasowego statusu Berlina zachodniego, jednak rozmowy na ten temat zakończyły się fiaskiem. 13 sierpnia 1961 został zamknięty przez NRD odcinek granicy przebiegający przez obszar Berlina ,zbudowano mur berliński. .Po raz ostatni mocarstwa wypowiedziały się w sprawie Niemiec w 1990r wyrażając zgode na ich zjednoczenie.

2 ROLA PAŃSTW NIEMIECKICH W STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH.
Powstanie 2 państw niemieckich miało istotny wpływ na rozwój sytuacji międzynarodowej w Europie. Do czynników oddziałujących na politykę zagraniczną NRD i RFN zaliczamy: położenie geopolityczny, potencjał ekonomiczny i militarny, zróznicowanie pojmowania umowy poczdamskiej.. Polityka zagraniczna RFN była Ściśle związana z e wspólnotą europejską oraz specjalnymi stosunkami z USA i ścisłą współpracą z Francją.. Natomiast polityka NRD była przedewszystkim związana z celami polityki międzynarodowej ZSRR.. RFN nie uznawało NRD(DOKTRYNA Hallsteina) oraz nie utrzymywało stosunków dyplomatycznych z państwami uznającymi NRD. RFN brało aktywny udział w procesach integracyjnych Europy zarówno ekonomicznych jak i wojskowych. .Lata 80 potwierdziły mocną pozycje RFN , pogląd, że jest wielkim mocarstwem ekonomicznym a zarazem karłem w dziedzinie polityki przestał być aktualny. Zjednoczenie Niemiec wzmocniło pozycje międzynarodową tego państwa. Jest to powodem debaty nad ewentualnym stałym członkostwem w Radzie Bezpieczeństwa

3 PROCESY NORMALIZACJI WZAJEMNYCH STOSUNKÓW MIĘDZY RFN A PAŃSTWAMI EUROPY ŚRODKOWO-WSCHODNIEJ (NA PRZYKŁADZIE POLSKI)
Do 1966r w polityce RFN nie uznawało dominacji ZSRR w Europie Środkowowschodniej. Od 1966 rząd federalny musiał stopniowo CDU, CSU, SPD musiał stopniowo dostosowywać swą politykę zagraniczną do generalnej strategii Zachodu. głownie USA, wobec ZSRR i pozostałych państw socjalistycznych.
12 sierpnia 1970r.podpisano w Moskwie układ o rezygnacji z użycia siły i podjęcia współpracy między RFN i ZSRR.. W 1970 doszło do rokowań NRD i RFN w wyniku czego odrzucono doktrynę Hallsteina.
STOSUNKI RFN Z POLSKĄ
O stosunkach RFN z Polską nie mogło być mowy. Zimna wojna, zaostrzenie stosunków USA-ZSRR i definitywny podział Niemiec nie dawały szans na współprace. Sytuacja zaczęła ulegać zmianie w drugiej połowie lat 50-tych, Polska uznała za zakończony stan wojny z Niemcami i oświadczyła, że może nawiązywać pokojowe stosunki z Niemcami, nie spotkało się to jednak z żadnym istotnym odzewem ze strony RFN m.in. ze względu na obowiązującą doktryne Hallsteina .oraz podważanie przez RFN umowy poczdamskiej. Po objęciu władzy przez Willy Brandta w 1969r. Zmieniła się polityka Niemiec Zachodnich wobec Europy Wschodniej. 7 grudnia 1970r w Warszawie został podpisany układ między PRL i RFN o podstawach normalizacji stosunków. Od 1972 r odbywały się zachodnioniemiecko-polskie konferencjepodręcznikowe (do spraw podręczników z historii i geografii). Nastąpiły też pozytywne zmiany w sferze dyplomatycznej. 11 czerwca 1976 zawarto umowę o współpracy kulturalnej. W listopadzie 1977 rewizytę w Polsce złożył kanclerz H. Schmidt. Kilka lat później w akcie końcowym konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie z 1 sierpnia 1975 r podpisanym przez E. Gierka, H. Schmidta, E. Honeckera znajdujemy istotny fragment „Państwa uczestniczące uważają wzajemnie za nienaruszalne wszystkie granice każdego z nich jak również granice wszystkich państw w Europie i dlatego będą powstrzymywać się teraz i w przyszłości od zamachów na te granice.20 stycznia1989 na zaproszenie prezydenta RFN R. Von Weitzsackera z prywatną wizytą do Bonn udał się premier M Rakowski.. Była to pierwsza w historii wzajemnych stosunków wizyta w RFN premiera Polski., oceniając tą wizytę M. Rakowski powiedział, że nadszedł czas porozumienia we wszystkich kwestiach spornych i otwartych kwestiach RFN-Polska. W rezultacie możliwym okazało się dobrosąsiedzkie uregulowanie stosunków polsko-niemieckich do którego doszło na początku lat 90-tych

4 ZJEDNOCZENIE NIEMIEC
Do 1989r kwestia zjednoczenia dwóch państw niemieckich, nie należał do najważniejszych spraw Europejskich. Związek Radziecki i państwa układu Warszawskiego opowiadały się za utrzymaniem podziału ponieważ uważały że podział ten stabilizuje powojenną Europę i wzmacnia ich bezpieczeństwo. Również sojusznicy RFN nie wykazywali większej aktywności dla postulatu zjednoczeniowego. Proces zjednoczeniowy rozpoczął się w 1989r a formalnie zakończył 3 pażdziernika1990.Do głównych czynników zjednoczeniowych należy zaliczyć: przemiany w europie środkowej, nowa polityka ZSRR, akceptacja zjednoczenia przez mocarstwa sojusznicze oraz zdecydowana polityka RFN. Zasadnicze ustalenia Gorbaczow-Kohl z 15-16 lipca 1990zostały potwierdzone w podpisanym 12 września 1990r w Moskwie na ostatniej konferencji „dwa plus cztery” układzie o ostatecznej regulacji sprawy Niemiec.Rząd polski opowiedział się za prawem narodu niemieckiego do zjednoczenia pod warunkiem, że Niemcy nie będą zagrożeniem dla żadnego państwa.14 listopada 1990 podpisano w Warszawie traktat między Polską a Niemcami o uznaniu granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej .Obecnie zjednoczone Niemcy odgrywają zasadniczą rolę w w procesach integracji europejskiej. Pozostają również silnym ramieniem NATO na starym kontynencie.

ROZDZIAŁ XV
POLSKA POLITYKA ZAGRANICZNA

1.)Polityka zagraniczna Polski: podstawowym celem polskiej polityki zagranicznej jest zagwarantowanie bezpieczeństwa,suwerenności i niezależności państwa oraz zapewnienie maksymalnie sprzyjających warunków międzynarodowych(zewnętrznych)dla rozwoju wewnętrznego we wszystkich dziedzinach.W nowej sytuacji wewnętrznej i zewnętrznej po 1989 roku, kiedy kraj uzyskał pełną niezależność i suwerenność, Polska poszukuje własnej strategii bezpieczeństwa.Jej ramy zostały określone przez komitet obrony kraju w dniu 2 XI 1992r. W dokumentach o nazwie:”Założenia polskiej polityki bezpieczeństwa” oraz „Polityka bezpieczeństwa i strategia obronna Rzeczypospolitej Polskiej”.Polska ma uregulowane stosunki wojskowe ze wszystkimi sąsiadami oraz wieloma innymi państwami.Zostały określone zasady współpracy wojskowej.Polska pragnie uczestniczyć w kontynentalnym systemie bezpieczeństwa, w ramach istniejących instytucji międzynarodowych.Obecnie Polska jest zagrożona z każdej strony bezpośrednio,co rzadko zdarzało się w jej historii.Potencjalnymi zagrożeniami mogą być:-długotrwały nacisk polityczny ze strony innych państw, lub pojedyńczo państwa,posługujących się metodami politycznymi,gospodarczymi, psychologicznymi;-długotrwała destabilizacja na bliskim wschodzie powodująca np.: masowy napływ uchodżców;-załamanie stabilizacji gospodarczej i politycznej powodujące chaos i anarchię,zagrożenie dla bezpieczeństwa obywateli.Polska politryka zagraniczna musi uwzględniać 3 przedziały czasowe, widzieć i realizować interes kraju w krótkim dystansie,średnim i długoterminowym(strategicznym).Na tym tle można ustalać prawidłowo priorytety polskiej polityki zagranicznej.Są nimi obecnie następujące:-dążenie do możliwie szybkiego wejścia polski do Unii Europejskiej;-budowanie dobrych,przyjaznych stosunków ze wszystkimi sąsiadami i wspieranie procesów demokratyzacji wschodnich sąsiadów bez wtrącania się w ich sprawy wewnętrzne i bez nastawiania jednych przeciwko drugim;-dalsze uczestniczenie w rozbudowie wszystkich form współpracy regionalnej;-intensywnie rozwijanie stsunków gospodarczych z wszystkimi liczącymi się państwami świata.Te priorytety są traktowane jako równoważne i wzajemne się wspierające.
2.)Rola Małych i Wielkich Państw We Współczesnych Stosunkach Międzynarodowych:Można stwierdzić,że w systemie międzynarodowym-np.ONZ czy OBWE-małe i średnie państwa i odgrywają poważną rolę.W sytuacji demokratycznych stosunków panujących w organizacjach międzynarodowych,gdzie decyzje wynikają w wyniku głosowania,liczy się głos nawet małych państw,nie wszystko mogą załatwić wielkie mocarstwa.Wystarczy spojrzeć na skład różnych grup obserwacyjno-rozjemczych w byłej Jugosławii,na bliskim wschodzie,by stwierdzić że mniejsze i średnie państwa spełniają pożyteczną rolę w łagodzeniu napięć i rozwiązywaniu konfliktów.Każde państwo może zajmować jedną z trzech możliwych pozycji:a.) czynną,funkcjonalną na rzecz współpracy,rozwiązywania problemów życia międzynarodowego, b.) dysfunkcjonalną,brak woli współpracy, c.)neutralną, polegającą na nie zajmowaniu stanowiska, co nie ułatwia rozwiązań.Polska jest postrzegana jako państwo, które czynnie włącza się do rozwiązywania zagadnień międzynarodowych.
3.)Wewnętrzne i Zewnętrzne Uwarunkowania Polityki Zagranicznej:Czynnik wewnętrzny,to głównie uwaga kierowana na rozwój,porządkowanie gospodarki,jej nowoczesność i rozwój cywilizacyjny kraju.Nie można w życiu wewnętrznym kraju głównej uwagi kierować ku przeszłości, matrylologii, nieustannym obchodom rocznic,szczególnie przegranych bitew,zamiast koncentrować się na przyszłości,wyzwaniach,jakie niesie współczesna cywilizacja,potrzebny jest realizm , a nie marzycielstwo.Polska racja stanu wymaga samodzielności i suwerennych decyzji, tak by zachód nie mógł kraju uznać za dyspozycyjny, a wschód za nieprzyjazny.Dlatego troska o rozwój ze wschodnimi sąsiadami musi być stałym elementem polskiego życia politycznego.Tego nie da się osiągnąć,jeśli nieustannie będzie się koncentrować uwagę na rachunku krzywd i skutkach niedobrej przeszłości.Dobre stosunki ze wschodem są jednym z warunków przyjęcia Polski do organizacji zachodnich(UE,UZE,NATO).Nie pomoże hałaśliwa demonstracja stosunków z zachodem przy nieustabilizowanej sytuacji stosunków na wschodzie.Związek polityki zagranicznej z wewnętrzną polega na tym, że posiada ona pełne poparcie głównych sił politycznych i społecznych w kraju.Stąd polska polityka zagr. Musi być ponadpartyjna ,prowadzona w interesie państwa polskiego,narodu polskiego i być wolna od rozgrywek partyjnych.Zasady i koncepcje polityki zagr. Nie stanowią tajemnicy i powinny być obywatelom znane.Tylko wtedy mogą oni je popierać
4.)Cele i Zasady Polityki Zagranicznej:Cele i zasady polskiej polityki zagranicznej określa polska racja stanu .Jest ona tożsama z interesem narodowym.Podstawowe założenia polskiej racji stanu można ująć następująco:-dążenie do wejścia Polski do Unii Europejskiej i NATO,-dążność do wejścia w skład stabilnego systemu bezpieczeństwa,co zakłada współdziałanie z OBWE,NATO,UZE,-utrzymywanie przyjaznych stosunków ze wszystkimi sąsiadami oraz innymi państwami w regionie,-prowadzenie takiej polityki zagranicznej,która jest skoordynowana z partnerami na wschodzie i zachodzie,bez dobrych stosunków z obydwoma głównymi sąsiadami nie ma szans na poważne traktowanie Polski przez społeczność międzynarodową,zachowanie tożsamości narodowej,dziedzictwa kulturowego,-dążność do redukcji sił zbrojnych i uzbrojenia w Eurorpie przez sumienne wykonywanie postanowień gremiów międzynarodowych i dalsze rozbrojenie państw europejskich i pozaeuropejskich.Polska polityka zagraniczna nie może być budowana na założeniu wiecznej wrogości do Niemiec czy RosjiPolityka państw jest zmienna.Polska zmierza do tego aby istniała pełna swoboda podróżowania,przekraczania granic w sprawach dla obywatela ważnych i w ramach prawa.Chodzi o to,by polskie granice i granice naszych sąsiadów były przepuszczalne tak dalece,jak to jest możliwe.Temu służy integracja Europy,która daje między innymi swobode w przemieszczaniu się ludzi.To łagodzi konflikty i poczucie izolacji.Inaczej też będą wyglądały kontakty Polonii z krajem.Konkretne zadania,priorytety polskiej polityki zagranicznej są przedstawiane Sejmowi w czasie corocznych wystąpień ministra spraw zagranicznych.Nie ulegają one corocznym zmianom,lecz są precyzowane,uzupełniane.Można je przedstawić następująco:a.)ugruntowanie europejskiej orientacji Polski poprzez stopniowe włączenie się do struktur integracyjnych i sieci współzależności zachodnio-europejskich i północnoatlantyckich.b.)Współtworzenie poprzez OBWE nowego ładu europejskiego i współdziałanie w tworzeniu ogólnoeuropejskiego systemu bezpieczeństwa.Główny jego filar dla Polski to członkostwo w NATO..c.)Konieczne jest rozwijanie dobrych stosunków z sąsiadami Polski,tworzenia trwałych podstaw tych stosunków.Ze wszystkimi sąsiednimi państwami Polska posiada uregulowania traktatowe wzajemnych stosunków.Wiele jeszcze trzeba pracować nad tym,by traktaty wypełnić treścią przyjaznej współpracy.Główne przeszkody wynikają z obciążeń przeszłości.W Europie wielką wagę przywiązuje się do współpracy regionalnej.I dlatego kolejnym zadaniem przed polską polityką zagraniczną jest rozwój współpracy regionalnej.d.)W tej dziedzinie zostały uczynione znaczne postępy na osi północ-południe a znacznie mniej na wschodniej granicy Polski.Polska polityka zagraniczna musi uwzględniać cztery wymiary terytorialne:a.)wymiar globalny, b.)wymiar kontynentalny, c.)porozumienie regionalne, d.)stosunki dwustronne,głównie z sąsiadami Polski.
5.Blaski I Cienie Polskiej Polityki Zagranicznej:Polska polityka zagraniczna po 1989 roku należy do dużych osiągnięć naszego kraju.Cechowała ją stabilność w długim przedziale czasu.Nie ulegała zmianom wraz z częstymi zmianami rządów i premierów.Osiągnięta została obecność Polski w głównych procesach integracyjnych.Mamy dziś dobre stosunki z wszystkimi państwami europejskimi.Wyrazem tego jest zniesienie obowiązku wizowego dla obywateli polskich niemal ze wszystkimi europejskimi i szeregiem państw pozaeuropejskich.Polska stała się członkiem Rady Europy, państwem stowarzyszonym z EWG, od 1999 r. Została członkiem NATO,współpracuje z „Partnerstwem dla Pokoju”.Polska jest członkiem trójkąta weimarskiego.Nasz kraj uzyskał bardzo korzystne porozumienie o zmniejszeniu ciężaru zadłużenia.Posiada traktaty o współpracy z wszystkimi sąsiadami.Polska jest cenionym i poważnym partnerem w stosunkach międzynarodowych.Oczywiście są też słabe strony polityki zagranicznej.Polska jest postrzegana jako kraj niezbyt stabilny politycznie.Gospodarka Polski jest w fazie dużych zmian, ale i trudnej sytuacji ekonomicznej(zadłużenie,wysokie bezrobocie,inflacja,deficyt budżetowy itp.).Występuje też okresowo brak koordynacji polityki zagranicznej na szczeblach najwyższych.Istnieją opóżnienia w rozwijaniu stosunków ze wschodem,szczególnie z Federacją Rosyjską.Głównym problemem w stosunkach polsko-rosyjskich była dążność Polski do członkostwa w NATO.W tej dziedzinie, podobnie jak i w niektórych innych,interes Rosji i Polski jest rozbieżny.Rosja hamowała dążenia Polski,radziła nie spieszyć się do NATO,by nie naruszać sytuacji militarno-politycznej,jaka istnieje obecnie i by nie dokonać nowego podziału Europy z linią rozgraniczenia na Bugu










CZĘŚĆ TRZECIA
SYSTEM MIĘDZYNARODOWY: STRUKTURALNE I FUNKCJONALNE PROBLEMY MIĘDZYNARODOWYCH STOSUNKÓW POLITYCZNYCH


Rozdiał XVI
PROBLEMY GLOBALNE LUDZKOŚCI

Można stwierdzić że problemy globalne zostały dostrzeżone od strony skali,komplikacji,wzajemnych powiązań i zagrożeń.Wyzwania i problemy współczesnego świata:1.)Grożba zniszczenia ludzkości w wypadku wojny jądrowej-jest to problem wojny czy pokoju.2.)Ochrona środowiska naturalnego człowieka, inaczej nazywana problemem ekologicznym.3.)Szybki przyrost ludności w skali globu ziemskiego,inaczej problem demograficzny ludzkości.4.)Problem wyżywienia ludzkości, inaczej-prolem zwalczania głodu.5.)Zagrożenia narkomanią, AIDS i innymi grożnymi chorobami.6.)Narastanie rozpiętości pomiędzy krajami szybko rozwijającymi się ekonomicznie a krajami słabo rozwiniętymi.7.)Narastanie zjawiska wyczerpywania się zasobów surowcowych.8.)Terroryzm międzyn. I wewnętrzne zagrożenie bezp.Wymienia się inne zagrożenia, jak np.:wzrost przestępczości młodego pokolenia,wielkie zadłużenie zagraniczne wielu państw.
1.)Problem wojny, pokoju i zbrojeń:Nie jest rzeczą przypadku że na pierwszym miejscu stoi zadanie zapewnienia światu i poszczególnym jego częściom pokoju, wyeliminowania wojen z życia narodów i grożby zniszczenia życia na ziemi.Ten problem pojawił się z całą ostrością po Hiroszimie i Nagasaki, gdy grożba zniszczeń związanych z użyciem broni nuklearnej stała się monstrualna.Jest to bardzo szeroki problem i składają się nań takie sprawy jak:-zbudowanie globalnego,wzajemnego bezpieczeństwa państw i odejście od klasycznego podejścia-poszukiwanie bezpieczeństwa pojedyńczego państwa;-likwidacja broni jądrowej, zakaz jej produkcji, doświadczeń z tą bronią, zakaz jej rozprzestrzeniania;-zakaz, użycia i posiadania broni chemicznej;-dążność do radykalnego zmniejszenia broni konwencjonalnej, redukcja wydatków wojskowych,wycofanie wojsk stacjonujących na obcych terytoriach;-dążność do rozwiązywania konfliktów tylko w sposób pokojowy, metodami politycznymi;-wyeliminowanie wojny, siły i grożby użycia siły ze sfery stosunków międzynarodowych;-szerszą niż dotychczas działalność na rzecz przygotowania społeczeństwa do życia w pokoju, wzajemnej tolerancji, pokojowego współżycia i współpracy.
2.)Problemy Środowiska Naturalnego:Związek między człowiekiem a przyrodą podlega nieustannym zmianom.Kierunek tych zmian budzi od wielu lat obawy.Nieprzemyślana działalność człowieka wpływa niszcząco na przyrodę, na otaczające środowisko naturalne.Stan zieleni w dorzeczu Amazonki wpływa na klimat w innych regionach kuli ziemskiej.Okazało się że trzeba brać pod uwagę całą biosferę, na którą składają się:powietrze,roślinność,świat zwierzęcy,świat gleby,zasoby wodne itp., biosfera stanowi pewną całość i wpływa na życie ludzi, tak samo jak działalność ludzka ma wpływ na biosferę.Konieczność ujmowania całościowego wynika stąd,że biosfera stanowi system wzajemnie na siebie wpływających elementów:ruch mas atmosferycznych,opady lodowce,zmiany temp. Lądów i oceanów,roślinność,obieg tlenu w przyrodzie ożywionej itp.Uświadamianie zagrożeń dokonuje się nie tylko przez przyjmowanie do wiadomości wyników badań uczonych i ich ostrzeżeń,ile przez występujące grożne zjawiska, takie jak:wieloletnie posuchy w różnych częściach Afryki,pasie przybrzeżnym morza śródziemnego,na wielkim stepie brazylijskim itp.Szybki rozwój przemysłu chemicznego,energetyki jądrowej i innych przemysłów stworzyły problem pozbywania się,niszczenia czy też składowania odpadów przemysłowych,w tym toksycznych.Wielkie kłopoty narastają ze składowaniem śmieci produkowanych w aglomeracjach miejskich.Jednym ze środków jest stałe zaostrzanie przepisów w sprawie ochrony środowiska naturalnego,przeciwdziałanie eksportowi odpadów chemicznych na terytorium innych państw.Państwa bogate chętnie pozbywają się odpadów na terytorium państw biednych.Nosi to nazwę brudnego interesu.Utylizacja odpadów staje się coraz droższa.Alarmujące są dane o szybszym tempie zużycia drewna do róznych celów niż tempo odtwarzania lasów.Ocenia się że drzewo iglaste musi rosnąć 50-60 lat,a liściaste do 150 lat,zanim może być używane do celów przemysłowych.Zmniejszanie liczby lasów to nie tylko ubytek masy drzewnej,ale negatywny wpływ na stan wilgoci w glebie,na klimat,na kurczenie się miejsc rekreacji,na wszystko to,co w lesie i z lasu żyje.W ostatnich latach pojawił się nowy problem tzw.dziury ozonowej.Chodzi o zmniejszanie się warstwy ozonowej w górnej warstwie atmosfery.Sputniki pokazały że nad Antarktydą zmniejsza się koncentracja ozonu,ulega rozszerzaniu zjawisko zwane dziurą ozonową.Ozon pochłania część słonecznej radiacji,stanowi tarczę ochronną nad ziemią przed promieniami ultrafioletowymi,zabójczymi dla wszystkiego co żywe.Ta tarcza znajduje się na wysokości 20-25 km nad ziemią.Niszczy ją gaz freon(węglowodór fluochlorowy) powszechnie stosowany w wielu dziedzinach produkcji.Unosząc się w powietrze rozkłada ozon.Złożone są też przyczyny narastania tzw. Efektu cieplarnianego,przyczyniającego się do wzrostu temperatury skorupy ziemskiej.Wiąże się z nim topnienie lodów na biegunach,powstawanie nowych pustyń,posuch i innych zmian klimatycznych(zakłócenie cykli pogody).Sprawy te od niedawna są przedmiotem intensywnych badań naukowych w skali międzynarodowej.Aby chronić środowisko rozwija się nowe technologie.Szybki rozwój notuje biotechnologia.W jej ramach rozwija się inżynieria genetyczna.Już dziś stosuje ona rozkładanie plam ropy naftowej przy różnych katastrofach związanych z ropą naftową.Biotechnologia ma pomóc zwiększać produkcję żywności przy mniejszych nakładach i lepszej ochronie środowiska.Stwierdza się że będzie ona metodą produkcji w przyszłości.Ma ona służyć człowiekowi,lepszej ochronie jego zdrowia.Ekologia służyć ma człowiekowi również od innej strony.Ma trzymać jego rękę by chronić go przed nim samym.
3.)Problemy Ludnościowe(Demograficzne):Tempo przyrostu ludności w każdym kraju powoduje wielorakie konsekwencje,zarówno wtedy gdy jest niskie,jak i wtedy gdy jest wysokie.Problemami demograficznymi zajmują się światowe kongresy ludnościowe(Bukareszt,Meksyk,Kair).W przeszłości problem ten był także przedmiotem rozważań, np.:Malthusa,który głosił że występuje stała tendencja do nadmiernego przyrostu ludności wyprzedzającego przyrost żywności.Ludność globu wzrasta rocznie o 70-75mln. Osób.Poszukuje się humanitarnych metod regulowania tempa przyrostu naturalnego.Nie ulega wątpliwości że jest to problem globalny.Istnieje zrozumienie że należy go rozpatrywać konkretnie w każdym kraju w zależności od skali produkcji żywności,jej dystrybucji,stanu medycyny i oświaty sanitarnej,poziomu kulturalnego ludzi, ich wierzeń religijnych itp.Trzeba też wspomnieć że dla niemałej liczby państw problem przyrostu ludności nie istnieje,gdyż notują zmniejszenie liczby mieszkańców.Największe tempo przyrostu ludności notują kraje najbiedniejsze w Afryce,Ameryce Łacińskiej i Azji.Już dziś w tych trzech regionach żyje 4/5 ludzkości i udział ten rośnie.Tak więc problemy demograficzne są złożone,żywo dyskutowane i bardzo trudne do rozwiązania,chociaż będzie to niezbędne.Stały wzrost ludności na kuli ziemskiej z możliwością jej podwojenia około połowy XXI wieku stawia przed nami szereg pytań:Czy i jak ludzkość zapewni wszystkim dostateczną ilość wyżywienia,zlikwiduje głód,zapewni wykształcenie,ochronę zdrowia i miejsca pracy.Dotyczy to głównie Afryki,Azji i Ameryki Łacińskiej.
4.)Problemy Wyżywienia Ludności:Od najdawniejszych czasów sprawy wyżywienia ludzi budziły troskę,szczególnie wtedy gdy umierały i umierają z głodu.Dla różnych regionów klimatyczno-geograficznych i rodzajów wykonywanej pracy opracowywane są normy kaloryczne wyżywienia.Proponowane są różne programy walki z głodem i niedożywieniem.Szuka się sposobów podniesienia wydajności z hektara,zagospodarowania w sposób racjonalny wyprodukowanej żywności(magayznowanie), właściwego transportu,pomocy żywnościowej itp. Różne instytucje państwowe stwierdzają, że w skali światowej produkuje się wystarczającą ilość żywności.Problem występuje z podziałem i nierównomiernym występowaniem urodzajności ziemi.Powstaje więc pytanie:co powoduje, że w jednych krajach są nadwyżki żywności,niszczenie jej,ograniczanie powierzchni zasiewów z płaceniem premii za nieuprawianie określonego areału,w drugich zaś występuje ich brak.Czy powodują je czynniki społeczno-polityczne czy biologiczno-agrotechniczne.Należy pamiętać że powierzchnia ziemi nadającej się pod uprawę jest ograniczona i rozmieszczona na kuli ziemskiej nierównomiernie.Dązy się do podniesienia urodzajności ziemi drogą wprowadzania agrotechniki nowoczesnej,inwestycji.W krajach najwyżej rozwiniętych 1 rolnik żywi około 50 osób,gdy w krajach najsłabiej rozwiniętych 2-3 osoby.By zwalczać dysproporcje w urodzajach w poszczególnych latach proponowane są zakupy zbóż w celu tworzenia światowych zapasów z nadwyżek w latach urodzaju.Wymaga to jednak dobrej współpracy międzynarodowej i znacznych nakładów finansowych.
5.)Problem Surowców i Energgii:Beztroskie korzystanie z różnych surowców i energii powoli zmierza ku końcowi.Zasoby nieodtwarzalne są na kuli ziemskiej nieodwracalne.Sprawa gospodarowania surowcami,ich oszczędzania rysuje się coraz ostrzej.Wiele kłopotów powodują ruchy cen surowców i energii,gdyż interesy eksporterów i importerów są rozbieżne,ma miejsce często spekulacja,sztuczne obniżanie popytu lub podaży.Kraje bronią się szukając technologii energooszcz.,zastępowania surowców naturalnych zamiennikami pochodzenia chemicznego.Sprawy surowców i cen energii są szczególnie ważne dla krajów bez własnych zasobów w tej dziedzinie.Wymagają one również współpracy międzynarodowej.
6.)Zagrożenia dla zdrowia ludzkiego:Jest wiele zagrożeń dla zdrowia i życia ludzkiego.Chodzi jednak o te najgrożniejsze,trudne do opanowania mimo postępów medycyny.Nazywane są one chorobami cywilizacyjnymi.Na pierwszym miejscu wymienia się choroby układu krążęenia,stanowiące około połowy zgonów.Na drugim miejscu wymienia się choroby nowotworowe które powodują około 20% zgonów.Do chorób zalicza się narkomanię,AIDS i chorobę Alzheimera.Ta ostatnia zbiera obfite żniwo w USA,a w końcu lat 80-tych rocznie powoduje ona 100 tyś. Zgonów.U podstaw chorób cywilizacyjnych leży wiele przyczyn np.:palenie tytoniu,nieprawidłowe żywienie,rozwój motoryzacji,tempo życia ograniczające wysiłek fizyczny itp.Aby zmniejszyć śmiertelność ludzi i poprawić stan zdrowia zaleca się radykalne zmniejszenie palenia tytoniu,walkę z alkocholizmem,podniesienie stanu sanitarnego warunków życia ludzi,bardziej racjonalne odżywianie,polepszenie warunków bezp. i higieny pracy,podniesienie kultury wypoczynku i kultury zdrowotnej,podniesienie opieki medycznej nad całą populacją.
Uwagi Końcowe:Z przedstawionych wyżej problemów wynikają różnorodne zadania,które może rozwiązać społeczność międzyn.,pod warunkiem koordynacji wysiłków,nakładów i działania.Nie pomogą najpiękniejsze deklaracje o humanizmie,prawach człowieka,o wolności i demokracji jeśli nie będą im towarzyszyć czyny w postaci pomocy ludziom w biedzie i potrzebie niezależnie od tego gdzie się znajdują.Rozwój nacjonalizmu,terroryzmu i przestępczości międzyn. Stwarzają nowe zagrożenia i problemy.

Rozdział XVII
REGIONALIZM W STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH

1Pojęcie i istota regionalizmu
Regionalizm w stosunkach międzynarodowych związany jest bezpośrednio z aktywnością ich uczestników. Wynika on ze szczególnego rodzaju współzależności międzynarodowych związanych z: położeniem geograficznym, systemem politycznym, rozwojem gospodarczym oraz historią, kulturą, językiem i religią. Głównymi podmiotami regionalizmu są państwa. Jednak coraz częściej w kreowaniu regionalizmu udział biorą organizacje międzynarodowe, które mocą swych statutów 9 umów założycielskich) uzyskują status ponadnarodowy. Według E. Haliżaka „regionalizm można określić jako wszelkiego rodzaju formy współpracy międzynarodowej w postaci różnego rodzaju sojuszów i związków integracyjnych państw położonych blisko geograficznie”.
Regionalizm można też definiować jako współdziałanie państw w ramach określonego terytorium, związanych wspólnotą interesów.
Regionalizm kształtowany przez podmioty stosunków międzynarodowych wyraża się w:
-dążeniu i rozszerzaniu wzajemnej współpracy
-zaspokajaniu potrzeb i interesów poprzez udział w regionalnym współdziałaniu
-wykształceniu się świadomości regionalnej i wspólnoty regionalnej
W procesie rozwoju regionalizmu dominują 3 rodzaje oddziaływań: polityczne, ekonomiczne i militarne.
Z problematyką regionalizmu związane jest pojecie regionalizacji, które dotyczy wyodrębnienia się regionów na podstawie określonych kryteriów (np. kryterium geograficzne, systemowe, integracji i wspólnego interesu regionalnego) oraz polityki regionalnej państw danego ugrupowania. Regionalizacja sprowadza się do:
-eliminowania barier utrudniających współpracę w regionie
-kreacji podstaw prawnych dla wzajemnych akcji i interakcji
-przyjmowania umów o charakterze regionalnym
-tworzenia organizacji międzynarodowych charakterze regionalnym
Państwa dążą do regionalizacji przez co także do integracji regionalnej. Angażowanie się tych państw we współpracę regionalną zapewnia im wiele korzyści takich jak zwiększenie bezpieczeństwa oraz łatwiejsze rozwiązywanie sprzeczności. Cele te można osiągnąć za pomocą; tworzenia sojuszów, wspólnot bezpieczeństwa zbiorowego, zawierania układów i porozumień oraz rozwijania integracji politycznej, gospodarczej i wojskowej.
Teoria integracji regionalnej skupia się wokół 3 szkół; federalistycznej, klasycznego funkcjonalizmu i ww. teorii neofunkcjonalistycznej.

2.Regionalizm w statutach organizacji międzynarodowych
Pierwszym statutem organizacji międzynarodowej, w której znalazł się zapis dotyczący regionalizmu był Pakt Ligi Narodów. W art. 21 paktu akceptuje się regionalizm jako instrument zapewnienia pokoju na świecie. Zgromadzenie ligi przyjęło tzw. protokół genewski, który zezwalał na tworzenie struktur regionalnych w dziedzinie bezpieczeństwa międzynarodowego. Nie został on jednak ratyfikowany przez państwa członkowskie. w tej sytuacji podjęto szereg działań na rzecz utworzenia regionalnych struktur bezpieczeństwa, takich jak:
-traktat Oceanu spokojnego zawarty w 1921 r przez USA, Japonię, Wielką Brytanię i Francję
-układ z Locarno (1925), który potwierdzał terytorialne status quo w Europie Zach.
-pakt Małej Ententy (1933) potwierdzający status quo w basenie naddunajskim
-pakt bałkański (19340 obejmuje państwa półwyspu
-pakt orientalny (1937) zawarty przez Afganistan, Irak, Iran i turcję w celu zapewnienia pokoju i bezpieczeństwa na Bliskim Wschodzie.
- pakt Ententy Bałtyckiej z 1934 roku

Kwestia regionalizmu w Karcie Narodów Zjednoczonych (ONZ) zawarta jest w art. 52-54 oraz pośrednio w art. 33,51,68,107. W rozumieniu art..52-54 Karty Narodów Zjednoczonych organizacjami międzynarodowymi są m.in.:
~ Liga Państw arabskich
~ Organizacja Państw Amerykańskich
~ Organizacja Jedności Afrykańskiej
~ Organizacja Bezpieczeństwa i współpracy w Europie

3.Organizacje regionalne poza systemem ONZ oraz regionalna współpraca państw rozwijających się
Poza systemem ONZ funkcjonuje wiele organizacji regionalnych. Dzielić je można według
położenia geograficznego, ale także zgodnie z ich celami i zadaniami. Przykładami mogą być:
-Organizacja Państw Amerykańskich
-Liga Państw Arabskich
-Organizacja Jedności Afrykańskiej
-Unia Europejska
-Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu
-Pakt Amazoński
-Pakt Indyjski
-Wspólnota Afryki Wschodniej
-Rada Nordycka
-Unia Zachodnioeuropejska

4.Funkcje regionalizmu w stosunkach międzynarodowych
Można mówić o 4 podstawowych funkcjach regionalizmu:
-funkcja integrująca: głównym problemem jest tutaj stopień zaspokajania potrzeb i interesów uczestników systemu regionalnego, który w rezultacie prowadzi do procesów integrujących.
-funkcja porządkująca: przejawienie się tej funkcji regionalizmu jest konsekwencją rozwoju i funkcjonowania norm i struktur działania. Na obecnym etapie rozwoju funkcja porządkująca polega na regulacji, utrzymaniu równowagi, zapewnieniu tożsamości w czasie i przestrzeni oraz w ciągłości i efektywności działania.
-funkcja przymuszająca: jest ona związana z funkcją porządkującą i polega na zmuszaniu państw - uczestników do określonych zachowań indywidualnych i zbiorowych. Przymusza się kontrolą, perswazją, identyfikacją, izolacją i dystrybucją. Funkcja przymuszania kłuci się z suwerennością państw. Wywołuje to konflikty i napięcia w systemach regionalnych, zwalnia dynamikę ich rozwoju i może prowadzić do ich rozpadu.
- funkcja dynamizująca uczestników systemu regionalnego: polega na podejmowaniu przez nich działań adaptacyjnych wobec bodźców płynących z systemu regionalnego. Funkcja ta zapewnia, że system regionalny występuje jako uczestnik stosunków międzynarodowych.

Rozdział XVIII
INTEGRACJA EUROPEJSKA

1. Instytucjonalizacja integracji europejskiej
W różnych dziedzinach i zakresach stosunków międzynarodowych instytucjonalizacja pojawia się wtedy, kiedy pewna zbiorowość państw akceptuje dotychczasowe oddziaływania wzajemne oraz uznaje celowość ich powtarzania, umieszczając je w pewnych ramach systemowych i organizacyjnych, zapewniając sobie ich kontrolę. Według J. Kukułki „ instytucjonalizacja dokonywała się stopniowo w chwili, kiedy wyczerpały się możliwości tradycyjnej dyplomacji i konieczne okazały się innowacje w życiu międzynarodowym”. Mechanizmem sprawczym tworzenia instytucji międzynarodowych od początku XIX wieku stały się konferencje dyplomatyczne.
Istotne są też formy instytucjonalizacji stosunków międzynarodowych:
- instytucjonalizacja poprzez obrót dyplomatyczny. Z punktu widzenia praktyki oddziaływań politycznych najważniejsze znaczenie ma tu działalność negocjacyjna- rokowania, konsultacje i rozmowy.
- instytucjonalizacja poprzez organizacje międzynarodowe. Stanowią one przede wszystkim forum aktywności dyplomatycznej państw, są miejscem spotkań, konsultacji i negocjacji polityków, dyplomatów i mężów stanu oraz instrumentem organizowania wpływu różnych ugrupowań na politykę zagraniczną państw członkowskich.
- trzecia formą instytucjonalizacji jest odgrywanie ról międzynarodowych. Poprzez role rozumie się oczekiwane zachowanie państw, dające się przewidzieć i do których można się dostosować. Szczególne znaczenie ma stopień akceptacji ról przez innych uczestników stosunków międzynarodowych. Wyróżnia się role mocarstwa i przywódcze, ale tez i role państw medialnych czy rolę państwa medialnego.
- instytucjonalizacja poprzez przestrzeganie norm międzynarodowych. Proces instytucjonalizacji stwarza płaszczyzny dla kształtowania się norm, które mogą mieć status prawny, polityczny, moralny, zwyczajowy lub mogą być po prostu odformalizowanymi regułami gry.
Instytucjonalizacja może spełniać też określone funkcje w stosunkach międzynarodowych:
~ funkcja stabilizacji- zmierza do utrzymania i utrwalenia pozytywnych aspektów status quo politycznego, terytorialnego, ekonomicznego i kulturalnego. Polega ona na tworzeniu ochrony i gwarancji obrony, a zatem równoważenia i stabilizacji interesów członków instytucji międzynarodowych.
~ funkcja legitymizacyjna polega na uznawaniu za ważne nowych sytuacji faktycznych w środowisku międzynarodowym np.: powstawanie nowych państw, nowych instytucji, przyjęcie planów i propozycji rozwiązań regionalnych.
~ funkcja integracyjna- organizuje państwa wokół celów ich instytucji międzynarodowych oraz kształtuje więzi międzynarodowe. Funkcja ta zbliża państwa, mobilizuje je do uzgadniania i koordynacji ich aktywności, wzmacnia wzajemnie i kanalizuje ich żywiołowość oddziaływań.

2. Geneza i przebieg integracji europejskiej do jednolitego aktu europejskiego
W rozwoju zachodnioeuropejskiej integracji istotne miejsce zajmuje problem kształtowania się jej podstawy strukturalno- politycznej. Pierwsze impulsy do rozwoju integracyjnego zrodziły się pod wpływem ożywionego po zakończeniu Ii wojny światowej dążenia do zjednoczenia Europy. Podłożem politycznym tych dążeń były doświadczenia obu wojen światowych, które wykazały niemożność przeciwdziałania zagrożeniom pokoju przez pojedyncze kraje. Silny międzynarodowy związek państw miał w przyszłości chronić Europę przed zbrojnymi konfliktami. Przełom lat 40tych i 50tych zmienił sytuację międzynarodową w Europie Zachodniej. Utworzono Republikę Federalną Niemiec i rozwiązano problem berliński. w takiej sytuacji Francji zależało na kontrolowaniu Niemiec i jedyny na to sposób widziała ona we włączeniu tego państwa we wspólny system integracyjny. RFN znając polityczne motywacje Francji zaproponowała jej unię polityczną. 24 października 1950 r. premier R. Pleven przedstawił francuskiemu Zgromadzeniu Narodowemu plan utworzenia europejskiej Wspólnoty Obronnej przewidujący powołanie do życia wspólnej armii zachodnioeuropejskiej z udziałem oddziałów niemieckich.
28 kwietnia 1951 r Belgia, Francja, Włochy, Luksemburg i Holandia podpisały w Paryżu Traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali ( EWWiS). Układ o powołaniu Europejskiej Wspólnoty Obronnej ( EWO) podpisano 27 maja 1952 r., a o utworzeniu Europejskiej wspólnoty politycznej (EWP) 10 marca 1953 r.
30 sierpnia 1954 r. francuskie Zgromadzenie Narodowe odrzuciło Traktat o Europejskiej Wspólnocie Obronnej, co oznaczało równocześnie ostateczne pogrzebanie koncepcji powołania EWP.
25 marca 1957 r. w Rzymie powołano na mocy dwóch odrębnych układów tzw. Traktatów Rzymskich- Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) i Europejską Wspólnotę Energii atomowej (Euratom). Zgodnie z Traktatami w skład struktury instytucjonalnej EWG i Euratomu weszły:
- Rada Ministrów składająca się z przedstawicieli państw członkowskich
- Komisja
- Parlament Europejski
- Trybunał Sprawiedliwości
Koncepcja jedności politycznej Europy zachodniej według de Gaulle'a opierała się na 3 zasadach:
- pojednania francusko- niemieckiego
- europy państw- Europy Ojczyzn ( rezygnacja z ponadnarodowej federacji)
- europy europejskiej ( niezależnie od zewnętrznych potęg)
De Gaulle zaprezentował koncepcje wspólną dla całej Europy pod hasłem „ Europa od Atlantyku po Ural” opierając się na gaullistowskiej triadzie: odprężenie, porozumienie i współpraca. Była ona szansą na zintegrowanie Europy Zach. i Wsch., bez względu na systemowe różnice.
W latach 1965-1966 jeszcze jedna sprawa skomplikowała stosunki we Wspólnotach, a szczególnie między RFN i Francją. Był nią zamiar rządu federalnego przekształcenia instytucji Wspólnot europejskich w ponadnarodowe organy i przyspieszenia przez to politycznej integracji Wspólnego Rynku.
1-2 grudnia 1969 r. na konferencji państw i rządów członków Wspólnot w Hadze podjęto decyzję o budowie unii ekonomicznej i walutowej oraz zapowiedziano koordynację wzajemnej polityki na rzecz budowy unii politycznej, dając sygnał do utworzenia w przyszłości struktury wzajemnej współpracy politycznej.
30 czerwca 1970 r. złożone zostały wnioski o przyjęcie do Wspólnoty Europejskiej Wielkiej Brytanii, Danii, Norwegii i Irlandii. Powiększenie składu członkowskiego Wspólnot z pewnością stało się procesem umożliwiającym realizację unii politycznej W Europie Zach.
Lata 70te kończyły się dla W. Europejskich powołaniem 13 marca 1979r. Europejskiego Systemu Walutowego i przeprowadzeniem od 7 do 10 czerwca tego roku pierwszych bezpośrednich wyborów do Parlamentu Europejskiego. W 1981r. do W. Europejskich dołączyła Grecja.
Druga połowa lat 80tych była okresem przełamywania kryzysu. Przystąpienie Hiszpanii i Portugalii do W.E. Stało się faktem z początkiem 1986 roku (południowe poszerzenie). W lutym tego roku przyjęto przygotowany ok. kilku lat Jednolity Akt Europejski, który właściwie pierwszy raz wprowadzał bardzo istotne zmiany do Traktatów Rzymskich. Wprowadzono za jego pomocą zmiany w strukturze instytucjonalnej i funkcjonalnej współpracy państw Członkowskich, szczególnie zaś wzmocnienie współpracy politycznej w ramach EWP.


3. Traktat o Unii Europejskiej z Maastricht
Podpisanie 7 lutego 1992 r. w Maastricht Traktatu o Unii Europejskiej, a następnie problemy z jego ratyfikacją ( Traktat wszedł w życie dopiero 1 listopada 1993 r.) wywołały międzynarodową dyskusję nad przyszłością integracji europejskiej. Zwolennicy Traktatu uważają, że dokument ten był koniecznym etapem przemiany jak i dalszego rozwoju Wspólnot Europejskich mających doprowadzić do utworzenia najszybciej Unii Europejskiej. Traktat potwierdza gospodarczą, polityczną i socjalną równość wszystkich państw członkowskich kładąc duży nacisk na kształtowanie systemu wzajemnej pomocy. Traktat jest tez pierwszym krokiem na rzecz budowania wewnętrznego bezpieczeństwa Wspólnot Europejskich. Do tzw. spraw wspólnego interesu zaliczano:
- politykę azylową i imigracyjną
- kontrolę zewnętrza granic Wspólnot
- zwalczanie międzynarodowej przestępczości
- zwalczanie narkomanii i handlu narkotykami
- współprace w sprawach karnych i cywilnych.
Traktat wzmacnia też prawa obywateli do:
~ powszechnego i zawodowego kształcenia
~ ochrony pracy i zdrowia
~ ochrony konsumenta.
Traktat z Maastricht zmniejsza poza tym deficyt demokratyczny we Wspólnotach Europejskich. Wzmocnione zostały prawa Parlamentu Europejskiego ( m.in. prawa weta). Utworzono Komisję Pośrednictwa między Radą Ministrów a Parlamentem Europejskim. Powołano Komisję Regionalną zapewniając większy wpływ regionalnym i lokalnym gremiom na decyzje Wspólnot. Traktat uznaje i popiera europejskie uzgodnienia taryfowe.


4. Proces Kształtowania wspólnej tożsamości w zakresie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa w Unii Europejskiej.
Po 1989 roku ukształtowała się w Europie nowa rzeczywistość polityczna. Jej głównym wyznacznikiem było zastąpienie układu dwubiegowego, opartego na podziałach ideologicznych i rywalizacji bloków militarnych, układem opartym na współpracy przy powszechnym akceptowaniu demokracji, pluralizmu i wolego rynku jako zasad organizujących funkcjonowanie społeczeństw europejskich i stosunków między państwami. w tych warunkach międzynarodowych dokonano ponownie, w sposób suwerenny, oceny sytuacji Polski, określono obszar zamierzeń i działań politycznych, które pozwalają na najlepszą realizację polskich interesów narodowych. Wśród nich wyodrębnić można następujące 3 priorytety:
- powrót Polski do świata zachodniego poprzez integrację z instytucjami europejskimi i euroatlantyckimi
- budowanie jak najlepszych stosunków z sąsiadami
- współpraca w skali regionu, służąca jego stabilizacji i wzmocnieniu pozycji Polski.
Państwa członkowskie Unii Europejskiej realizują Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa opierając się na:
~ aktywnej współpracy, bez zastrzeżeń, w duchu lojalności oraz wzajemnej solidarności
~ powstrzymywaniu się od działań, które są sprzeczne z interesami Unii lub, które mogłyby osłabić jej skuteczność jako spójnej siły w stosunkach międzynarodowych.
Unia osiąga powyższe cele poprzez:
- określenie zasad oraz ogólnych wytycznych Wspólnej polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa
- decydowanie o wspólnych strategiach
- podejmowanie wspólnych działań
- przyjmowanie wspólnych stanowisk
- umacnianie regularnej współpracy pomiędzy państwami członkowskimi w prowadzeniu Polityki.

5. Komitet Regionów w strukturze Unii Europejskiej.
O powołaniu Komitetów Regionów zdecydowano w trakcie Konferencji Międzynarodowej mającej na celu reformę traktatów założycielskich o powołaniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej. Wyniki konferencji znalazły się w postanowieniach Traktatu o Unii Europejskiej podpisanego w Maastricht w lutym 1992 r.
Głównym celem Komitetu Regionów stała się gwarancja i odpowiednia reprezentacja interesów regionalnych i lokalnych jednostek terytorialnych w U.E oraz ich współuczestniczenie w procesie integracji.
Skład i sposób wybierania członków Komitetu:
- w Komitecie zasiadają reprezentanci organów regionalnych i lokalnych w liczbie określonej dla danego państwa
- liczba zastępców równa się liczbie członków Komitetu
- państwa członkowskie zgłaszają kandydatów na członków i zastępców
- Rada mianuje członków i zastępców jednomyślnie na okres 4 lat
- ich mandat jest odnawialny
- nie obowiązują ich wiążące instrukcje, są całkowicie niezależni w wykonywaniu swoich obowiązków
- działają w ogólnym interesie Wspólnoty
Obecnie w Komitecie zasiada 222 członków i tyle samo zastępców. Liczba ta rozkłada się w następujący sposób pomiędzy państwa członkowskie:
~ Francja, Niemcy, Wielka Brytania i Włochy mają po 24 członków
~ Hiszpania 21
~ Austria, Belgia, Grecja, Niderlandy, Portugalia i Szwecja po 12
~ Dania, Finlandia i Irlandia po 9
~ Luksemburg 6
Struktura Komitetu została ustalona regulaminem wewnętrznym przyjętym na trzecim posiedzeniu 17 i 18 maja 1994 roku i zaakceptowanym przez Radę na 1759 posiedzeniu 25 maja 1994 r.
Komitet składa się ze zgromadzenia Parlamentarnego, prezydium i komisji fachowych. Komitet wybiera przewodniczącego i członków prezydium na okres swej kadencji. Praca Komitetu odbywa się w ramach następujących komisji:
- rozwoju regionalnego i gospodarczego oraz finansów regionalnych i lokalnych
- planowania przestrzennego, rolnictwa, łowiectwa, rybołówstwa, leśnictwa, obszarów morskich i górskich
- sieci transportowych i komunikacyjnych
- zagospodarowania przestrzennego, środowiska i energii
- kształcenia i edukacji
- „ Europy obywateli”, badań, kultury, młodzieży i konsumenta
- spójności gospodarczej i socjalnej, polityki społecznej, systemu ochrony zdrowia
- komisji fachowej do spraw instytucjonalnych

6. Prawo europejskie
Termin prawo europejskie rozumieć można wieloznacznie.
- jako prawo wspólnotowe, a więc prawo stanowione przez Wspólnoty Europejskie.
- jako prawo funkcjonujące o organizacjach europejskich, przede wszystkim w radzie europy, ale i w innych organizacjach funkcjonujących w europie, np. Europejskim Stowarzyszeniu Wolnego Handlu ( EFTA), organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, Radzie Państw Bałtyckich itp.
Prawo europejskie stanowi automatyczny system prawny. Prawo europejskie służy realizacji celów określonych w traktatach powołujących do życia Wspólnoty europejskie i Unię Europejską. Traktaty te nie obejmują wszystkich obszarów działania państw członkowskich Unii. Nie ma dotychczas europejskich regulacji prawnych dotyczących prawa karnego, procedury karnej, prawa administracyjnego i wielu innych gałęzi.
Źródła prawa europejskiego dzieli się na pierwotne oraz pochodne ( wtórne). Pierwotne źródła prawa europejskiego to przede wszystkim traktaty założycielskie Wspólnot Europejskich np. Traktat Paryski z 1951, Traktat Rzymski z 1957. Nie są pierwotnymi źródłami prawa europejskiego te części (postanowienia) Jednolitego aktu Europejskiego i Traktatu o Unii Europejskiej, które nie zmieniają traktatów założycielskich wspólnot, a odnoszą się do nowych form współpracy ( II filar Unii- Wspólna Polityka zagraniczna I filar Bezpieczeństwa oraz Iii filar Unii- Sprawy Wewnętrzne i Sprawiedliwość)
Przez prawo pochodne określa się prawo stanowione przez poszczególne instytucje wspólnotowe, które dysponują uprawnieniami prawodawczymi przyznanymi im przez traktaty założycielskie




Rozdział XIX
SYSTEM KOLONIALNY, DEKOLONIZACJA, NEOKOLONIALIZM

1.Proces dekolonizacji
Kolonializm jako polityka podboju i przejmowania obcych terytoriów oraz podporządkowywania zamieszkałej tam ludności przez państwa europejskie sięga do przełomu XV i XVI wieku. Ma nierozerwalny związek z odkryciami geograficznymi
i dokonanym później podziałem globu ziemskiego miedzy mocarstwa kolonialne. Pierwszym
aktem międzynarodowym sankcjonującym ten podział był traktat z Tordesillas z1494r.
celem kolonizacji było zdobycie i wprowadzenie różnych form eksploatacji terytoriów zamorskich, wzbogacenie się metropolii, poszerzenie strefy wpływów w świecie i wzmocnienie siły państwa kolonizującego. Tworzenie imperiów kolonialnych służyło zarówno celom ekonomicznym, jak i politycznym oraz strategicznym.
W rezultacie kolonizacji na poczatku XXw. rozległe terytoria Afryki, Azji, Ameryki, prawie w całości zostały podzielone i podporządkowane kilku państwom europejskim. Utworzono ogromne imperia kolonialne zajmujące ponad 73 mln kw. Km, tj. około 55% pow. Globu.
Kolonie stanowiły zaplecze surowcowe i rynki zbytu dla państw europejskich. Kolonializm sprzyjał utrzymaniu zacofania gospodarki krajów uzależnionych. Eksploatacja zasobów surowcowych, grabież ziemi i tworzenie gospodarki plantacyjnej, często monokulturowej, nastawionej na zaspokajanie potrzeb metropolii było często przyczyną klęsk głodu
i masowego wymierania miejscowej ludności. Mocarstwa europejskie czerpały z kolonii ogromne zyski.
Nie godząc się ze statutem kolonialnej zależności ludność zagarniętych krajów wielokrotnie wzniecała powstania zbrojne. Przykładem jest powstanie Sipajów w Indiach (1557-1558), Mahadiego w Sudanie (1881-1884), czy Zulusów przeciwko Brytyjczykom (1906r.)
Również po 1945r. w wielu regionach wybuchały walki narodowowyzwoleńcze. Tą drogą spod panowania Francji wyzwoliły się Indochiny (1946-1954) oraz w wyniku wyniszczającej, wyjątkowo okrutnej i bezwzględnie prowadzonej wojny kolonialnej, która pochłonęła około 1 mln ofiar, niepodległość uzyskała Algieria (1954-1962).
Narastanie procesów, które doprowadziły do załamania się systemu kolonialnego, odbywało się przez wiele lat. Najpierw objęły one Azję, a następnie Afrykę. Tam gdzie warunki polityczne i społeczne sprzyjały prowadzeniu walki zbrojnej, wybuchały powstania antykolonialne (np. Indochiny, Kenia, Algieria). Jednak w większości przypadków do dekolonizacji dochodziło drogą pokojową. W ciągu 45 powojennych lat system kolonialny został praktycznie zlikwidowany i powstało ponad 130 nowych niepodległych państw.
O szybkim tempie dekolonizacji decydował splot czynników zewnętrznych i wewnętrznych. Jednym z nich była II wojna światowa, która przyczyniła się do wzrostu świadomości społecznej i narodowej ludności w koloniach. Wojna była szkołą życia i politycznego myślenia. Zdobyta wiedza i doświadczenie w sferze organizowania walki i jej prowadzenia okazały się przydatne w działalności ruchów niepodległościowych. Wojna przyczyniła się również do rozwoju ekonomicznego krajów kolonialnych. Wiązało się to ze zwiększonym zapotrzebowaniem na surowce strategiczne i żywność, koniecznością budowy zakładów przemysłowych i linii komunikacyjnych poza Europą oraz przeniesieniem tam części zaplecza logistycznego. Ponadto wpływ na przyspieszenie dekolonizacji wywarła powojenna rywalizacja między mocarstwami zachodnimi, a następnie współzawodnictwo między wschodem i zachodem oraz działalność ONZ
Pierwszy etap likwidacji systemu kolonialnego objął dekadę 1945-1955. w tym czasie niepodległość uzyskało 11 państw azjatyckich i 1 afrykańskie: Indonezja, Wietnam, Korea, Filipiny, Jordania, Indie, Pakistan, Cejlon, Birma, Libia, Kambodża, Laos.
Pierwszy etap dekolonizacji podsumowała konferencja solidarnościowa 29 państw azjatyckich i afrykańskich w Bandungu (Indonezja) w 1955r., na której zdecydowanie opowiedziano się za szybką i całkowitą likwidacją kolonializmu oraz poparto walkę wyzwoleńczą narodów krajów kolonialnych i zależnych.
Od połowy lat 50-tych do połowy lat 60-tych trwał drugi etap dekolonizacji. Nowe niepodległe państwa to min: Maroko, Sudan, Tunezja, Cypr, Kuwejt, Rwanda itd.
Istotna rolę na etapie procesu dekolonizacji odegrała deklaracja w sprawie przyznania niepodległości krajom i narodom kolonialnym uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 14 XII 1960r.
Trzeci etap dekolonizacji rozpoczął się w połowie lat 60-tych i trwał do 1975r. rozpadły się pozostałości imperium brytyjskiego na Bliskim Wschodzie oraz imperium kolonialne Portugalii w Afryce. Niepodległość uzyskały min: Barbados, Botswana, Gujana, Tonga, Fidżi, Katar, Bangladesz, itd.
W czwartym etapie dekolonizacji rozpoczętym w 1976r. najważniejsze znaczenie miał problem wyzwolenia Namibii, bezprawnie zaanektowanej przez unię Południowej Afryki obecną RPA oraz ostatecznej dekolonizacji terytoriów zależnych Wielkiej Brytanii, Francji, Hiszpanii i Holandii w Afryce, Ameryce Łacińskiej i Azji. Dotyczyło to również oceanicznych peryferiów - wysp i archipelagów Oceanu Indyjskiego. Na tym etapie dekolonizacji, który trwa do chwili obecnej, niepodległość uzyskały min: Seszele, Wyspy Salomona, Dżibuti, Dominika, Zimbabwe itd.
Ostatnim wielkim terytorium kolonialnym, które uzyskało niepodległość w latach 90-tych była Afryka Południowo-Zachodnia

2. Rola ONZ w likwidacji kolonializmu
Poważny wpływ na rozwój i przyspieszenie procesu dekolonizacji wywarła działalność ONZ.
W Karcie NZ wprowadzono system powiernictwa, z założeniem, że społeczność międzynarodowa będzie „popierać postęp ludności obszarów powierniczych w dziedzinach
politycznej, gospodarczej, społecznej i oświatowej oraz stopniowy rozwój ludności
w kierunku samorządu lub niepodległości, z uwzględnieniem szczególnych warunków każdego obszaru i jego ludów, ich swobodnie wyrażonych życzeń oraz zgodnie
z postanowieniami poszczególnych obszarów powierniczych” (art. 71, pkt b Karty NZ)
Powiernictwem objęto 3 kategorie obszarów: obszary mandatowe, obszary odłączone od państw nieprzyjacielskich pokonanych w II wojnie światowej oraz obszary dobrowolnie przekazane do systemu powiernictwa.
Istotną rolę odegrała ONZ w procesie dekolonizacji obszarów niesamodzielnych, które nie podlegały systemowi powierniczemu tej organizacji. Można tutaj wyróżnić 3 etapy likwidacji kolonializmu.
Pierwszy to lata 1946-55. Zgromadzenie Ogólne ONZ ustaliło zakres, charakter i procedurę przekazywania informacji o obszarach niesamodzielnych przez państwa kolonialne.
Od 1949r. Zgromadzenie Ogólne uzyskało prawo do badania tych informacji i podejmowania uchwał oceniających sytuację w koloniach i uzyskania w ten sposób możliwości sprawowania kontroli międzynarodowej nad terytoriami niesamodzielnymi.
Podczas narastania fali emancypacyjnej narodów krajów kolonialnych w latach 1956-59 zwiększyła się także aktywność ONZ. Była to druga faza udziału tej organizacji w procesie dekolonizacji. Zgromadzenie ogólne ustanowiło swoje kompetencje do ustalania kiedy istnieje, a kiedy ustaje obowiązek przekazywania informacji z obszarów niesamodzielnych. Oznaczało to czy dany obszar rzeczywiście uzyskał niepodległość. Za naruszenie obowiązków członka ONZ uznano odmowę udzielenia informacji przez państwa kolonialne.
Trzecia faza rozpoczęła się w 1960r. celem ONZ stała się całkowita likwidacja systemu kolonialnego jako sprzecznego z zasadami Karty NZ.
Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwaliło jeden z najważniejszych dokumentów w historii stosunków międzynarodowych, deklaracje o przyznaniu niepodległości krajom i narodom kolonialnym. Potwierdziła ona prawo do samookreślenia i ustanowienia według własnego uznania statusu politycznego oraz prawo do swobodnego rozwoju gospodarczego, społecznego i kulturalnego. Zawierała również wezwanie do szybkiego i bezzwłocznego położenia kresu kolonializmowi we wszystkich jego przejawach, gdyż stanowi on zaprzeczenie podstawowych praw człowieka i jest sprzeczny z Kartą NZ.
Prawo do niepodległości narodów kolonialnych potwierdziła wielostronna konwencja ONZ. W uchwalonym przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 16 XII 1966 r. Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych stwierdzono „wszystkie narody mają prawo do samostanowienia. Z mocy tego prawa swobodnie określają one swój status polityczny
i swobodnie zapewniają swój rozwój gospodarczy, społeczny i kulturalny” (art. 1, pkt 1).
ONZ dążąc do całkowitego położenia kresu kolonializmowi uchwalała wielokrotnie rezolucje wzywające do przyznania niepodległości ludom i krajom zależnym. Znaczącą rolę odegrała tutaj rezolucja przyjęta w 10-tą rocznicę uchwalenia deklaracji z 14 XII 1960 r.
W tym obszernym dokumencie skonstatowano m.in., że pod panowaniem kolonialnym nadal znajduje się wiele obszarów i potępiono politykę niektórych państw, mającą na celu narzucenie niereprezentatywnych reżimów i konstytucji, umacnianie obcych grup gospodarczych oraz wprowadzenie w błąd światowej opinii publicznej. Członkowie ONZ nie poprzestali na zaznaczeniu niekorzystnych zjawisk związanych z dekolonizacją i dążąc do ich przezwyciężenia. 2 XI 1972 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwaliło rezolucję, w której stwierdzono, że kolonializm stanowi zagrożenie dla pokoju. Przeciwko tej rezolucji głosowała Francja, Portugalia, RPA, USA oraz Wielka Brytania.
W ciągu ponad 50 lat swojej działalności ONZ odegrała istotną rolę w procesie demontażu kolonializmu. Mobilizowała społeczność międzynarodową i opinię publiczną. Wywierała nacisk na rządy państw posiadających kolonie. Jej decyzje przyspieszyły ostateczną likwidację systemu kolonialnego.

3. Trzeci Świat
W rezultacie dekolonizacji powstało ponad 130 państw o zróżnicowanym szczeblu rozwoju cywilizacyjnego, ekonomicznego i społeczno-politycznego. W odniesieniu do tych państw używano różnych określeń: kraje gospodarczo zacofane, kraje mniej rozwinięte, o oraz kraje rozwijające się. Ostatecznie przyjęło się określenie kraje rozwijające się, często stosowane zamiennie z pojęciem Trzeciego Świata. To ostatnie jest w powszechnym obiegu na całym świecie. Pojecie to pojawiło się po raz pierwszy w latach 50-tych i jest analogią z okresu Rewolucji Francuskiej. We rewolucyjnej Francji ubogi stan trzeci domagał się równych praw obywatelskich. Również Trzeci Świat domagał się równouprawnienia w gronie społeczności międzynarodowej
Używano tego pojęcia zrazu dla określenia nowowyzwalających się państw, leżących w strefie zwrotnikowej i równikowej. Od samego początku brakowało wspólnych, zobiektywizowanych kryteriów pozwalających na jednoznaczną identyfikację państw należących do Trzeciego Świata. Najczęściej uwzględniano charakterystyczne wskaźniki niedorozwoju, jak wysoka śmiertelność, niedożywienie, mała konsumpcja energii, wysoki odsetek analfabetów, przewaga ludności wiejskiej, niższa pozycja kobiety, rozpowszechniona praca dzieci. Wskaźniki te pokrywają się z cechami przypisywanymi zazwyczaj państwom rozwijającym się. Najczęściej uwzględniany jest niski poziom dochodu narodowego, niski wskaźnik zużycia energii elektrycznej na 1 mieszkańca, wysoki udział produkcji rolnej
w produkcji globalnej oraz wysoki odsetek zatrudnionych w rolnictwie. Wskazuje się także na brak dostatecznie silnych bodźców rozwojowych wynikających z braku odpowiednich cech psychicznych i umiejętności ludzi, co negatywnie wpływa na możliwości rozwoju gospodarki tych krajów.
Państwa rozwijające się mimo całej swojej różnorodności mają pewną cechę wspólną. Używane jest pojęcie „miękkie państwo”. Charakteryzuje się ono różnymi formami braku społecznej dyscypliny, słabością ustawodawstwa, uchybieniami w przestrzeganiu i egzekwowaniu prawa, niedbalstwem, samowolą urzędników i korupcją.
W poszukiwaniu kryteriów przynależności uwzględniano również to, że kraje Trzeciego Świata łączą dwa wspólne elementy: przeszłość kolonialna i zacofanie gospodarcze.
Jednak w istocie Trzeci Świat stanowi część składową systemu kapitalistycznego, pełniąc
w nim rolę najbardziej uzależnionego i eksploatowanego podsystemu (peryferie).
Trzeci Świat stanowi heterogeniczną społeczność międzynarodową z uwagi na poziom rozwoju sił wytwórczych, specyficzne struktury społeczne oraz stopień i charakter powiązań z gospodarką światową. To sprawia, że nie można udzielić jednoznacznej i odpowiednio uzasadnionej odpowiedzi na pytanie o szanse tych państw w przełamywaniu barier rozwojowych i odgrywania dynamicznej roli w stosunkach międzynarodowych.

4. NEOKLONIALIZM
W literaturze przedmiotu często próbuje się uzasadnić lub usprawiedliwić bardzo niski poziom rozwoju społeczno-gospodarczego krajów Trzeciego Świata poczynaniami dawnych metropolii, które wykorzystując zmieniony sposób utrzymania stanu zależności starają się zachować swoje dotychczasowe pozycje, kontrolę i wpływy ekonomiczne, polityczne i inne. Terminem, którym operuje się przy określaniu tej poważnej przeszkody w samodzielnym
i nieskrępowanym rozwoju państw Trzeciego Świata jest neokolonializm.
W 1965 r. prezydent Ghany Kwame Nkrumah próbował zdefiniować neokolonializm tak: „istota neokolonializmu polega na tym, że polityka państwa, które jest w teorii niepodległe
i dysponuje wszystkimi atrybutami suwerenności, jest kierowana z zewnątrz”. W takim podejściu oznacza to, że byłe metropolie nie są już zainteresowane kontrolą wewnętrzną w swoich koloniach i wolą dotychczasową, łatwo dostrzegalną obecność zastąpić niewidzialną władzą Międzynarodowego Funduszu Walutowego oraz Banku Światowego. Jednak nie ma jednoznacznej, powszechnie aprobowanej definicji tego zjawiska. Najczęściej wskazuje się na fakt, że kolonializm jest kontynuacją dawnej polityki kolonialnej w nowych warunkach. Edmund j. Osmańczyk definiuje neokolonializm jako „zjawisko utrzymywania się zależności gospodarczej byłych kolonii, obecnie państw niepodległych, członków ONZ, od swych dawnych mocarstw kolonialnych”. Z kolei Jerzy Prokopczuk uważa, że jest to „system nierównorzędnych stosunków między krajami „ Trzeciego Świata” a państwami imperialistycznymi, utrwalający eksploatację i podporządkowanie formalnie niepodległych państw Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej interesom międzynarodowego kapitału. Obejmuje ona całokształt środków ekonomicznych, polityczno-militarnych i ideologicznych, za pomocą których dąży do utrzymania tych obszarów w obrębie wpływów imperializmu.”
W obu definicjach neokolonializm jawi się jako układ zależności krajów gospodarczo słabo rozwiniętych od krajów uprzemysłowionych, co utrudnia im pełny i wszechstronny rozwój gospodarczy. Dlatego też na uwagę zasługuje pogląd Tadeusza Iwińskiego, że
„ neokolonializm stanowi propozycję i program ograniczonego wyjścia z zacofania w ścisłej, chociaż nierównoprawnej współpracy z państwami Zachodu i korporacjami międzynarodowymi”. Celem tej współpracy jest modernizacja anachronicznej i zacofanej struktury gospodarczej państw trzeciego Świata, nie obejmująca jednak wszystkich dziedzin produkcji przemysłowej. Kontrolując i stymulując rozwój gospodarczy swoich słabszych partnerów, państwa zachodu preferują tylko niektóre dziedziny produkcji.
Najważniejszą sferą kapitału zachodniego jest przemysł wytwórczy. Strategia neokolonializmu sprowadza się do intensyfikowania współpracy z państwami rozwijającymi się przez inwestycję kapitałów, wykorzystanie taniej siły roboczej oraz poszerzającego się rynku zbytu w tych krajach. Pozwala to utrzymać rozwój państw Trzeciego Świata w takim kierunku, który umożliwia osiąganie maksymalnych zysków i utrzymanie ich w zależności. Poza sferą ekonomiczną neokolonializm podtrzymuje stan zależności państw rozwijających się w ramach skomplikowanego splotu oddziaływań politycznych, militarnych, społecznych, ideologicznych i kulturalnych. Powoduje to utrwalenie się systemu nierównoprawnych stosunków i powiązań między „peryferiami” a „centrum” gospodarki światowej.

5. PANSTWA ROZWIJAJĄCE SIĘ W STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH
Borykające się z licznymi problemami kraje rozwijające się próbują podejmować wspólne działania i koordynować współpracę w sferze gospodarczej, politycznej i wojskowej. Nie sposób wymienić wszystkich przedsięwzięć poczynionych w tej dziedzinie, lecz niektóre z nich można przytoczyć jako stosowne przykłady.
W 1964 r. podczas obrad I konferencji NZ ds. Handlu i Rozwoju (UNCTAD) w Genewie utworzono grupę 77. nazwę zawdzięcza liczbie państw rozwijających się, a wchodzących
w skład UNCTAD. Celem działania grupy 77 jest współpraca na rzecz obrony interesów ekonomicznych oraz wypracowanie wspólnego stanowiska w rokowaniach z państwami gospodarczo wysoko rozwiniętymi. W 1967 r. podczas spotkania ministrów spraw zagranicznych sformułowano jej program w Karcie Algierskiej. Ilość członków grupy 77 stale wzrastała i od połowy lat 80-tych było ich już 125.
Powstawały również organizacje tworzące regionalny wspólny rynek .przykładem są: Arabski Wspólny Rynek, Karaibskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu. Funkcjonują ponadto liczne organizacje współpracy gospodarczej i społecznej, w tym Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-wschodniej, czy Stowarzyszenie Współpracy Regionalnej Azji Południowej. Ważną rolę odgrywa utworzona w 1960 r. Organizacja Państw Eksporterów Ropy Naftowej
(OPEC), której decyzje w związku wojną na Bliskim Wschodzie w 1973 r. wywołały poważne perturbacje polityczne i gospodarcze w świecie.
Państwa rozwijające się tworzą również wielkie organizacje regionalne: Ligę Państw Arabskich, Organizację Państw Amerykańskich, Organizację Jedności Afrykańskiej.
Obok dążeń integracyjnych państw Trzeciego Świata można między nimi zaobserwować wiele sprzecznych interesów i konfliktów. Ich podłoże stanowią przede wszystkim problemy terytorialne, etniczne i religijne. Spory i konflikty zbrojne destabilizują stosunki międzynarodowe w skali regionalnej i przyczyniają się do zagrożeń pokoju i bezpieczeństwa
w skali globalnej.
Przez dziesiątki lat obszary Trzeciego Świata były przedmiotem rywalizacji między Wschodem i Zachodem. Niektóre regiony miały szczególne znaczenie strategiczne i gospod.
Rządy wielu wyzwolonych państw stawały przed trudnym problemem wyboru drogi rozwoju. Wykorzystując to rywalizujące ze sobą bloki próbowały narzucić krajom rozwijającym się preferowane przez siebie rozwiązania ustrojowe.
Walka Wschodu i Zachodu o wpływy w Trzecim Świecie była przez kilkadziesiąt lat jedną
z najważniejszych w rywalizacji globalnej. Po zakończeniu zimnej wojny Trzeci Świat przestał być płaszczyzną współzawodnictwa między mocarstwami. Co więcej, doszło do wygaszenia i zakończenia kilku poważnych, długotrwałych konfliktów zbrojnych. Mimo to rejony Trzeciego Świata pozostają miejscami wzmożonych turbulencji politycznych
i militarnych. Jednocześnie pogłębiają się tam tendencje do rozwoju współpracy opartej na powszechnie aprobowanych zasadach Karty Narodów Zjednoczonych.

Rozdział XX
RUCH PAŃSTW NIEZAANGAŻOWANYCH


1. GENEZA I ISTOTA RUCHU
Na przełomie lat 40-tych i 50-tych nasiliła się konfrontacja polityczna i strategiczna na obszarach Azji. Zimna wojna nabrała w Europie charakteru wojny pozycyjnej, a scenę międzyblokowej konfrontacji stał się kontynent azjatycki. Sprzyjała temu walka narodowowyzwoleńcza.
Państwa zachodnie starały się powstrzymać środkami politycznymi i militarnymi narastające tendencje dekolonizacyjne i rewolucyjne oraz utrzymać lub przywrócić utracone wpływy
w państwach, które uzyskały niepodległość. Obawiając się ekspansji komunistycznej
i wynikających stąd zagrożeń, przystąpiono do montowania sojuszy wojskowych. W 1954 r. podpisano Pakt Południowo-Wschodniej Azji (SEATO). Sygnatariuszami paktu były: Australia, Filipiny, Francja, Nowa Zelandia, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania.
W następnym roku zawarto Pakt Bagdadzki (późniejsza Organizacja Paktu Centralnego-
CENTO) z udziałem turcji, Pakistanu, Iranu, Iraku (do 1959 r.) oraz Wielkiej Brytanii.
W tym samym czasie na scenie międzynarodowej pojawiły się nowe niepodległe państwa. Dążenia narodów do uzyskania niepodległości, walki zbrojne i wojny oraz zimnowojenna rywalizacja potęgująca się w Azji wywarły znaczący wpływ na kształtowanie się polityki zagranicznej nowo wyzwolonych państw tego kontynentu. Stanęły one wobec dylematu wyboru możliwości funkcjonowania w stosunkach międzynarodowych. Według Juliana Sutora mogły wybrać jedną z 3 dróg:
- Przyjąć prozachodnią orientację i przyłączyć się do militarnych organizacji państw zachodnich, wyrzekając się walki antykolonialnej i antyimperialistycznej.
- Zbliżyć się do państw socjalistycznych, co pociągnęłoby za sobą konieczność dokonania głębokich przeobrażeń w stosunkach społecznych oraz w sferze politycznej i gospodarczej
-niesprzymierzanie się ani z krajami kapitalistycznymi, ani z socjalistycznymi i poszukiwanie możliwości rozwijania własnej, w miarę niezależnej polityki w stosunkach międzynarod.
Ten wybór pozwalał nielicznej jeszcze grupie niepodległych państw Azji i Afryki, na działalność antykolonialną i rozwijanie solidarności azjatycko-afrykańskiej z zaakcentowaniem samodzielności na arenie międzynarodowej.
Wybór trzeciego wariantu oznaczał przyjęcie nowej formuły działania w stosunkach międzynarodowych, wychodzącej poza ramy tradycyjnej neutralności, ale zarazem nie izolacji i bierności. O wyborze tej nowej formuły aktywności w życiu międzynarodowym przesądzała cała gama różnego rodzaju czynników, do których w pierwszym rzędzie należą zmiany w stosunkach międzynarodowych, aspiracje przywódców państw postkolonialnych, interesy polityczne i ekonomiczne oraz tradycje religijne i kulturalne. Potępiano politykę kolonizatorów, sięgano do kanonów moralności i sprawiedliwości, odrzucając wyzysk i przemoc. Stąd wypływała werbalizowana wielokrotnie potrzeba wprowadzenia zasad moralnych do stosunków międzynarodowych. Wszystkie te czynniki stanowią podłoże polityki niezaangażowania.
Pierwiastki idei niezaangażowania odnaleźć można w polityce zagranicznej niektórych państw azjatyckich prowadzonej już w pierwszych latach po zakończeniu II wojny światowej. Za pierwszy krok inicjujący tworzenie przyszłego ruchu państw niezaangażowanych można uznać konferencję 25 państw azjatyckich, która odbyła się w New Dehli 12 III 1947 r. Jej uczestnicy potwierdzili brak zaufania do polityki wielkich mocarstw, podkreślając zarazem dążenie do utrzymania własnej niezależności i wolę współpracy ze wszystkimi państwami. Ten sam kierunek zaznaczył się na drugiej konferencji, która odbyła się w New Dehli 20 I 1949 r. z udziałem 19 państw Azji i Afryki. Tym razem zadeklarowano chęć prowadzenia polityki niezależnej od bloków wojskowych oraz współpracy ze wszystkimi państwami, niezależnie od ich systemów społeczno-politycznych i respektowania zasad Karty NZ. W ten sposób zapoczątkowany został ruch afroazjatycki. Czołową rolę w grupie państw afroazjatyckich odgrywały Indie.
W 1954 r. podpisano Indyjsko-Chiński traktat w sprawie Tybetu, zawierający zasady pokojowego współistnienia nazwane Pancza Szila (5 zasad). Zostały one później rozpowszechnione, stając się częścią składową wielu umów międzynarodowych oraz deklaracji i oświadczeń. Przyczyniły się również do ukształtowania fundamentalnych zasad polityki niezaangażowania. Pancza Szila to:
- wzajemne poszanowanie integralności
- wzajemna nieagresja
- nieingerencja w sprawy wewnętrzne drugiego państwa
- równość i wzajemne korzyści
- pokojowe współistnienie.
W kwietniu 1955 r. odbyła się konferencja ruchu afroazjatyckiego w Bandungu, której wprawdzie nie można potraktować jako spotkania państw niezaangażowanych, niemniej jednak jej przebieg i uchwalone dokumenty przyczyniły się w poważnym stopniu do ukształtowania postawy niezaangażowania. Uchwalona deklaracja w sprawie powszechnego pokoju i współpracy zawierała 10 zasad:
- poszanowania podstawowych praw człowieka oraz celów i zasad karty NZ
- poszanowania suwerenności i integralności terytorialnej wszystkich narodów
- uznania równości wszystkich ras i równości wszystkich narodów-wielkich i małych
- wstrzymania się od interwencji i ingerowania w sprawy wewnętrzne innego kraju
- poszanowania prawa każdego kraju do obrony indywidualnej i zbiorowej zgodnie
z Kartą NZ
- wstrzymania się od wykorzystywania układów o obronie zbiorowej w imię egoistycznych interesów któregoś z wielkich mocarstw oraz wstrzymania się każdego kraju od wywierania nacisku na inne kraje
- regulowania wszystkich międzynarodowych sporów środkami pokojowymi
- rozwijanie wspólnych interesów i współpracy
- poszanowania sprawiedliwości i zobowiązań międzynarodowych

Kolejnym krokiem w kształtowaniu się ruchu państw niezaangażowanych było spotkanie premiera Indii Nehru, prezydenta Egiptu Gamal Abd el-Nasera i jugosławiańskiego prezydenta Josipa Broz-Tito. Przyjęto tam deklarację aprobującą politykę niewiązania się z blokami wojskowymi i poszukiwania własnej drogi w stosunkach międzynarodowych. Państwa zachodnie z niepokojem śledziły rozwój niezaangażowania i przygotowywanie się państw afroazjatyckich do samodzielnej roli na scenie międzynarodowej.
W następnych latach idea niezaangażowania dojrzewała i rozwijała się w łonie ruchu afroazjatyckiego, czego wyrazem były kolejne konferencje. W czerwcu 1961 r. zorganizowano konferencję 17 państw Azji, Afryki, Jugosławii, Kuby, Algierii, której zadaniem miało być ustalenie charakteru przyszłej konferencji państw niezaangażowanych oraz kryteriów przynależności do ruchu tych państw. Spotkanie przygotowawcze konferencji ruchu państw niezaangażowanych w Kairze ustaliło następujące wymogi przynależności do tego ruchu:
-prowadzenie niezależnej polityki zagranicznej opartej na zasadach pokojowego współistnienia
-konsekwentne popieranie ruchów narodowowyzwoleńczych
-nieuczestniczenie w żadnym pakcie militarnym z udziałem wielkich mocarstw
-nieutrzymywanie na swoim terytorium obcych baz wojskowych zainstalowanych za zgodą państwa

Ruch państw niezaangażowanych nie jest ugrupowaniem ani blokiem czy też organizacją międzynarodową działającą na podstawie umowy międzynarodowej. Nie wypracował także ściśle instytucjonalnych form działania. Jest to grupa państw luźno powiązanych ze sobą poprzez akceptację wspólnie przyjętych zasad postępowania. Dokumenty ruchu w świetle prawa traktatowego nie są umowami międzynarodowymi i nie tworzą zobowiązujących norm prawnych. Są tylko deklaracją intencji i mają charakter polityczny.

2. FORMY ORGANIZACYJNE RUCHU
Charakterystyczną cechą ruchu państw niezaangażowanych jest to, że rozwój programowy
i wzrost ilościowy nie spowodował tendencji do jego instytucjonalizacji. W ciągu ponad 30 lat funkcjonowania ruchu ukształtowały się w nim tylko następujące instytucje i organy:
-konferencja szefów państw i rządów
-konferencja ministrów spraw zagranicznych
-biuro koordynacyjne
-przewodniczący ruchu państw niezaangażowanych
-organy i instytucje wyspecjalizowane








3. KONFERENCJE SZEFÓW PAŃSTW I RZĄDÓW

L. p. Miejsce spotkania Rok Ilość uczestników
I Belgrad (Jugosławia) 1961 25
II Kair (Egipt) 1964 47
III Lusaka (Zambia) 1970 53
IV Algier (Algieria) 1973 75
V Kolombo (Sri Lanka) 1976 86
VI Hawana (Kuba) 1979 95
VII New Dehli (Indie) 1983 101
VIII Harare (Zimbabwe) 1986 101
IX Belgrad (Jugosławia) 1989 102
X Dżakarta (Indonezja) 1992 108
XI Cartagena (Kolumbia ) 1995 114
XII Durban (RPA) 1998 102


4. ZNACZENIE RUCHU
Podstawowe cele które ruch próbował urzeczywistnić:
- utrzymanie oraz utrwalenie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego. Ten cel strategiczny obejmuje spektrum działań opartych na zasadach pokojowej koegzystencji i odprężenia oraz przeciwdziałania wszelkim posunięciom prowadzącym do konfliktu między mocarstwami, umacniania sojuszy lub bloków wojskowych bądź tworzenia nowych ugrupowań militarnych.
- Umacnianie niezależności narodowej. Obejmuje aktywne przeciwstawianie się wszelkim formom dominacji, zwalczanie kolonializmu i neokolonializmu, a także utrzymywanie „równego dystansu” wobec supermocarstw i bloków wojskowych. Umacnianie jedności i solidarności ruchu państw niezaangażowanych oraz przeciwdziałanie ingerencji w ich sprawy wewnętrzne
- Aktywna współpraca członków ruchu na rzecz rozwoju gospodarczego i społecznego, co pozwoli zmniejszyć dysproporcje między państwami rozwijającymi się i państwami gospodarczo rozwiniętymi. Współpraca między nimi powinna opierać się na zasadach równości i wzajemnych korzyści
- Demokratyzacja stosunków międzynarodowych. Koncentrując się na realizacji tego celu członkowie ruchu wysuwali postulat budowy nowego międzynarodowego ładu ekonomicznego i nowych zasad międzynarodowego obiegu informacji.
Od zarania swojego istnienia ruch próbował z różnym skutkiem realizować powyższe cele, odnosząc sukcesy i doznając porażek. Głównym forum walki o urzeczywistnienie celów ruchu była ONZ. Doceniając jej rolę ruch państw niezaangażowanych uważał, że „ stanowi ona najskuteczniejszy sposób zachowania i umocnienia pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, ugruntowania wolności zharmonizowania stosunków miedzy państwami


Rozdział XXI
WSPÓLNOTA NIEPODLEGŁYCH PAŃSTW I JEJ PROBLEMY.

Po rozpadzie ZSRR w dniu 8.12.1991 zaczęto zastanawiać się jak będzie Federacja Rosyjska oraz republiki b. ZSRR, były dwie możliwości:
a) rozwój demokratycznych państw o gospodarce wolnorynkowej
b) dążność do odbudowy Rosji imperialnej utrzymującej inne republiki b. ZSRR metodami odbiegającymi od standardów państw demokratycznych.
Obecnie mamy do czynienia z kształtowaniem się Wspólnoty Niepodległych Państw.
Rosja musi spełnić jeden gł. Warunek: zrezygnować z nieefektywnej polityki imperialistycznej. Wszystkie imperia kolonialne zakończyły swój żywot po 2 w. ś. Wyrzeczenie się metod panowania kolonialnego, okazało się skuteczniejsze dla wszystkich państw posiadających imperia kolonialne.
Federacja Rosyjska jest głównym organizatorem i członkiem WNP. Rosję zamieszkuje ok. 150 mln. Ludzi. Idea wielkiego imperium rosyjskiego jest propagowana przez zwolenników odbudowy imperialnej Rosji. Ale historia pokazuje, że ta idea odchodzi w przeszłość. Obserwatorzy zwracają uwagę na rolę rosyjskiego nacjonalizmu jako przeszkody na drodze demokratycznych przemian. Walter Laqueur pisał: ,, Jedno jest tylko pewne : ponowne pojawienie się ruchu nacjonalistycznego, którego podstawą jest zdecydowana wiara, że należną rolę Rosji wielkiego mocarstwa może uratować tylko silny, autorytarny rząd. Dziś jednak całe spektrum rosyjskiej polityki przesunęło się na prawo i stało się bardziej nacjonalistyczne `' Autor zwraca uwagę że,, epoka agresywnego nacjonalizmu i konfliktów narodowych, która w Europie zachodniej na ogół dobiegła końca w 1945 r. Powróciła ze zdwojoną siłą w Europie Wschodniej i dawnym ZSRR. Siły nacjonalistyczne mają znaczne szanse na zwycięstwo w walce o duszę i polityczną przyszłość Rosji.
Występuje idealizacja prawosławia i Rosji sprzed 1917 r. Upadek imperium radzieckiego nastąpił bez wojny, bez przegranej wojskowej. Uderzyło to w ambicje imperialne, poczucie misji historycznej Rosji jako przewodniej siły w zwycięstwie socjalizmu w skali światowej. W Rosji istnieje problem : jak rządzić demokratycznie bez znaczniejszej ilości demokratów i przy podziałach na lewicy. W. Laqueur wyciąga wniosek ; ,,prawdopodobne wydaje się powstanie jakiegoś systemu autorytarnego, mającego za podstawę nacjonalistyczny populizm ”
Współcześnie Rosja ma duże trudności z utrzymaniem tego, co wchodzi w jej skład. Jak stwierdził Borys S. Orłow - ,, wydarzenia w Czeczenii pokazują, że rosyjscy rządzący są w stanie prowadzić jedynie politykę ,,powstrzymywania” za pomocą bagnetów.
Pewnym przykładem kłopotów Federacji Rosyjskiej jest Tatarstan. Tatarzy należą do grupy narodów tureckojęzycznych. Tatarstan po 1991 r. Tą republiką Rosji, która uzyskała największą nie zależność. Nie podpisała ona traktatu federacyjnego. W Rozmowach z Rosją Tatarstan wynegocjował odrębną umowę. Przewiduje ona daleko idące uprawnienia, takie jak prowadzenie własnej polityki zagranicznej, dysponowania całością dochodów wytwarzanych w republice. Republika znana jest znana z bogatych złóż ropy naftowej, gazu diamentów. Ma dobre rolnictwo i dobrze rozwinięty przemysł. Tatarstan jest położony nad środkową Wołgą i Kamą, liczy blisko 4 mln mieszkańców. Ludność tatarka wyznaje islam. Tatarstan ma dobrze ułożone stosunki z Rosją, jest uważany za wzór stabilności i umiarkowania w prowadzonej polityce. Bogate złoża naftowe i rozwinięty przemysł przyciągają inwestycje zagraniczne. Dopływa dzięki temu nowoczesna technologia i technika. Stabilizacja polityczna nie oznacza wielkich postępów w procesie demokratyzacji kraju. Zwalczani są fundamentaliści islamscy, którzy propagują hasło pełnej niepodległości i zerwania związków z Rosją. Przykład Czeczenii przemawia na korzyść modelu stosunków Tatarstanu z Rosją.
Jeśli chodzi p prognozy na przyszłość rozwoju sytuacji w Rosji, to najczęściej rysowane są 4 scenariusze :
- militaryzacja kraju, dyktatura wojskowych
- demokracja i demokratyzacja kraju
- autorytaryzm, który Rosji i w krajach WNP
- stopniowa ewolucja w kierunku pokojowej współpracy krajów WNP i przezwyciężenie występujących konfliktów.
Część opinii publicznej uważa że WNP ma być nowoczesną odpowiedzią na istnienie i roapad b. ZSRR, ale nie kopią. Wysuwane są opinie, że Rosji nie stać na utrzymanie WNP. Jedną z form integracji jest rozszerzanie unii celnej z wszystkimi państwami.
Wielki wpływ na sytuację w WNP ma i mieć będzie w przyszłości sytuacja gosp. w Rosji. Prowadzone reformy rynkowe przynoszą różne skutki, są oceny, że ok. 25% obywateli żyje na skraju nędzy.
W dniu 9.09.1994 r. Został powołany Międzypaństwowy Komitet Ekonomiczny. Celem Komitetu jest powołanie Unii Gospodarczej ( wschodniej EWG, czy Unii Europejskiej ). Miałby powstać wspólny rynek, unia celna, swobodny przepływ siły roboczej, towarowej, usług, ujednolicony kurs walut. W MKE Rosja ma 50% głosów. Wysunięto koncepcję integracji ekonomicznej do 2005 i utworzenie wspólnej przestrzeni gosp. Pięć państw zgłosiło sprzeciw wobec idei unii walutowej celnej i płatniczej - Ukraina, Uzbekistan, Gruzja, Turkmenistan, Azerbejdżan.
Podpisuje się wiele dokumentów, które nie posuwają spraw do przodu. Rosja dysponuje dla części państw WNP wielkim atutem w postaci wielkich złóż ropy i gazu.
W ramach WNP utworzono Radę Ministrów Obrony. Od początku powstania WNP przewidziano ,, zachowywanie i zarządzanie pod zjednoczonym dowództwem wspólną przestrzenią wojskowo-strategiczną , Łącznie z jednolitą kontrolą nad bronią atomową.
Ocenia się, że WNP nie była i nie jest nadal sprawną organizacją. Młode niepodległe państwa dopiero powoli uzmysławiają sobie, że mogą żyć na własny rachunek, noże więc nastąpić zjawisko występowania z WNP niektórych państw np. Ukraina, Gruzja, Azerbejdżan, Uzbekistan. Inwestycje państw zachodnich osłabiają pozycję Rosji w gospodarce krajów WNP. Słabość militarna wykazana w wojnie z Afganistanem, szczególnie w Czeczenii stanowi dodatkowy bodziec do zwiększenia samodzielności i brak obaw przed interwencją wojsk rosyjskich. Również negatywnie na współpracę wpływa słabość gosp. Rosji, tymczasem Rosja używa argumentu, że w świecie wiele państw jednoczy swe wysiłki w procesie integracji.
Skąd płyną zagrożenia dla rozwoju WNP?
- podporządkowanie słabszych przez silniejszych, ale mogą tu decydować metody ekonomiczne
- narzucić swoje reguły, przez fundamentalistów
- spory terytorialne między republikami
- interesy ekonomiczne poszczególnych republik


Rozdział XXII
POKÓJ BEZPIECZEŃSTWO NA ŚWIECIE

W potocznym rozumieniu pokój jest przeciwieństwem wojny. Tam gdzie nie ma wojny , panuje pokój. Tam gdzie kończy się wojna zaczyna się pokój. W takim toku rozumowania pokój jest stanem normalnym między ludźmi i narodami, a wojna stanem chorobliwym i nienaturalnym. Pokój nastaje z chwilą zakończenia wojny, jest ustanawiany i normowany przez traktat pokojowy zawarty między wojującymi stronami. W zasadzie przywraca on przerwane przez wojnę stosunki panujące uprzednio między państwami ( tzw. ius postlimini ). Zawarcie pokoju przebudowuje stos. międzyn. wprowadzając nowe zasady i reguły postępowania oraz dokonuje zmian terytorialnych i linii granicznych.
W myśli starożytnej dominowało przekonanie , że wojny prowadzone są dla pokoju. Takie podejście znajdowało swe najpełniejsze odbicie w znanej i powtarzanej paremii rzymskiej : si vis pacempara bellum ( jeżeli chcesz pokoju szykuj się do wojny ).
W nowym ujęciu brzmi ona następująco : si vis pacem para pacem ( jeżeli chcesz pokoju, przygotowuj pokuj ).
Mimo powszechnego i narastającego zainteresowania problematyką pokojową, nie udało się skonsultować ani jednej, nie będącej przedmiotem dyskusji i kontrowersji definicji pokoju. Nie ma również normy prawa międzyn. zawierającego taką definicję. Współcześnie zagadnienia wojny i pokoju znajdują się w polu zainteresowania i są przedmiotem badań naukowych prowadzonych przez dwie główne orientacje metodologiczne : ,,polemologię" i ,,peace research". Polemologia jest nauką o pokoju oraz drogach ośrodkach budowy światowego społ. pokojowego. Dyrektywą badawczą tej orientacji ,, od poznania wojny do poznania natury pokoju" wypracowana została przez Gastona Bouthoula, dyrektora pierwszego na świecie instytutu polemologicznego, utworzonego w Paryżu w 1945.
Polemolodzy zakładają, że drogą do nauki o pokoju jest poznanie anatomii wojny. Badając źródła i prawidłowości wojen, można ustalić warunki tworzenia pokoju. Nie można likwidować skutków, nie znosząc ich przyczyn ( polemologia ) albo, że nak]leży przede wszystkim ustalić warunki i konieczność pokoju, wskazując na czynniki wojennotwórczym w celu ich wyeliminowania ( peace research ) . W sensie ogólnospoł. pokój jest wartością uniwersalną, pewnym trudnym do bliższego określenia ideałem, do którego dąży ludzkość. Zazwyczaj przydaje się mu najwyższy wymiar humanitarny. Jest to zespół wartości teoretycznych i normatywnych.
Pierwszą org. międzyn. powołaną dla zapewnienia pokoju i bezpieczeństwa międzyn. była Liga Narodów, która nie spełniła zakładanych celów. Następnie powołano ONZ, której członkowie zobowiązali się utrzymywać pokój i bezpieczeństwo, stosując skutecznie środki zbiorowe dla zapobiegania zagrożeniom pokoju i ich usuwania, tłumienia aktów agresji i innych naruszeń pokoju- na drodze pokojowej, według zasad sprawiedliwości i prawa międzyn.
Uniwersalny system ONZ uzupełniają systemy org. regionalnych zgodnie z art. 52 Karty NZ. Ich zadaniem jest m.in. podejmowanie wysiłków w celu załatwienia spraw dotyczących utrzymania międzyn. pokoju i bezpieczeństwa. Są to: Liga Państw Arabskich, Organizacja Państw Amerykańskich i Organizacja Jedności Afrykańskiej. Dnia 1.01.1995 Konferencja Bezpieczeństwa Wspólnoty w Europie przekształciła się w Organizację Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie i rozumieniu Karty NZ jest org. regionalną mającą na celu utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa międzyn
Bezpieczeństwo-stan wolny od groźby napaści zewnętrznej lub co najmniej zdolności jej odparcia albo jako wolność od interwencji czy nacisków zewnętrznych- Janusz Symonides. Na pojęcie bezpieczeństwa składają się dziś obok aspektów wojskowych i politycznych-czynniki gosp. i technologiczne , zasoby surowcowe oraz polityka w zakresie ekologii, demografii, spraw społecznych i humanitarnych. W obecnym rozumieniu bezpieczeństwo obejmuje ponadto sprawy dotyczące zachowania narodowej tożsamości i zapewnienia właściwego udziału w rozwoju cywilizacyjnym świata. Mieści się w nim również poszanowanie podst. praw i swobód obywatelskich.
Bezpieczeństwo międzyn. kształtowało się zależnie od warunków panujących na arenie międzyn. Państwa dążąc do utrzymani i umocnienia swojego bezpieczeństwa korzystają z różnych środków i metod. R. Vukadinović uważa, że państwa mają 5 możliwości takich działań:
1. Utrzymywać siły zbrojne nie wiążąc się sojuszem z innymi państwami
2. uczestniczyć w sojuszach wymierzonych przeciwko wspólnemu nieprzyjacielowi i dążąc do utworzenia równowagi sił.
3. Tworzyć system bezpieczeństwa zbiorowego
4. Utrzymywać bezpieczeństwo w ramach szerszego imperium światowego opartego na ich zdecydowanej przewadze nad innymi państwami np. Pax Romana
5. Dążyć do utworzenia ponad narodowej struktury państwa światowego
Zapewnienie bezpieczeństwa jest podstawowym zadaniem wynikającym z założeń strategicznych polityki zagranicznej. W dążeniu do tego celu państwa umacniają własne siły zbrojne i rozbudowują potencjał militarny, lub poszukują partnera do sojuszu wojskowo- politycznego
Sojusz jest związkiem min. 2 państw utworzonym dla osiągnięcia określonych celów, skonstruowany na podst. umowy międzyn. Wyróżniamy sojusze : obronne, ofensywne i mieszane.
Jednym ze środków umacniania bezpieczeństwa jest neutralność trwała. Neutralność trwała występuje gdy państwo przyjęło na siebie zobowiązanie nie uczestniczenia nigdy w żadnej wojnie, uzyskując od innych państw zobowiązanie do nie prowadzenia przeciwko niemu działań wojennych.
Do obowiązków państw trwale neutralnych należą :
1. Nie uczestniczenie w jakichkolwiek wojnach między innymi państwami
2. Nie zaciąganie żadnych zobowiązań, które mogły by uwikłać je w wojnę
3. Obrona zbrojna własnego terytorium przed atakiem obcego państwa
Przykładem trwałej neutralności jest Status Szwajcarii oraz Austrii. Szwajcaria od 20.11.1815 ,Austria od 15.05.1955




Rozdział XXIII
ROLA ONZ W UTRZYMANIU POKOJU I BEZPIECZEŃSTWA MIĘDZYNARODOWEGO


ONZ przejęła część agend Ligi Narodów, która funkcjonowała do IV.1946 r.

Zasady funkcjonowania systemu bezpieczeństwa zbiorowego NZ

Na konferencji w San Francisco w 1945 r. utworzono ONZ. Jest to organizacja międzynarodowa zapewniająca utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa. Prawnomiędzynarodową podstawę nowego porządku światowego zawiera Karta NZ z VI.1945 r.
Podstawowym celem ONZ jest ochrona przyszłych pokoleń od klęsk wojny, regulowanie sporów metodami pokojowymi, tłumienie aktów naruszeń pokoju, agresji, utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa z zastosowaniem środków zbiorowych. W Karcie NZ na szczególną uwagę zasługuje fakt wprowadzenia całkowitego zakazu wojny i agresji. Jeden z artykułów Karty NZ mówi o naturalnym prawie do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony w razie napaści zbrojnej. Rada Bezpieczeństwa ONZ może wzywać strony do rozstrzygnięcia sporu środkami, jakie uzna za konieczne. Określa również warunki uregulowania sporu. Ma obowiązek zapobiegania aktom naruszania pokoju oraz stosowania przymusu w razie dopuszczenia się przez państwo aktu agresji. Mogą to być środki przymusu bezpośredniego - z użyciem sił zbrojnych, środki zapobiegawcze - zarządzenia tymczasowe, środki przymusu pośredniego np. zerwanie stosunków dyplomatycznych lub gospodarczych.
Zadaniem Wojskowego Komitetu Sztabowego jest pomoc Radzie Bezpieczeństwa w sprawach wojskowych, służących utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Fundamentem międzynarodowego systemu bezpieczeństwa są następujące zobowiązania: obowiązek regulowania sporów międzynarodowymi środkami pokojowymi, zakaz stosowania siły i groźby jej użycia, stosowanie środków zbiorowych wobec agresora.




System bezpieczeństwa zbiorowego ONZ a praktyka międzynarodowa.

W okresie zimnej wojny Rada Bezpieczeństwa ONZ nie mogła zastosować sankcji militarnych na podstawie Karty NZ, gdyż nie zostały zawarte układy z państwami członkowskimi ONZ w sprawie kontyngentów wojskowych i rodzaju broni.
Na V sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ (1950r.) uchwalono rezolucję ,, Zjednoczenie dla Pokoju”.
Procedura stosowania środków zbiorowych umożliwia zwołanie sesji nadzwyczajnej Zgromadzenia Ogólnego w ciągu 24 godzin, gdy zachodzi zagrożenie i naruszenie pokoju bądź akt agresji. Zgodnie z postanowieniami Karty NZ, decyzje Rady Bezpieczeństwa zapadają, jeżeli oświadczą się za nimi głosy 9 członków włączając w to zgodne głosy wszystkich członków stałych.
W wyniku agresji Iraku na Kuwejt (1990) Rada Bezpieczeństwa NZ stwierdziła naruszenie pokoju międzynarodowego i zażądała wycofania sił zbrojnych. Do regionu Zatoki Perskiej skierowano znaczne siły wojskowe członków ONZ. Irak został pokonany, a Kuwejt odzyskał terytorium. Ta akcja wojskowa miała charakter zbiorowej interwencji.
Kiedy dochodzi do naruszenia zagrożenia pokoju, albo aktów agresji Rada Bezpieczeństwa może zadecydować jakie środki należy zastosować dla wykonania jej decyzji. Może również zażądać od członków ONZ zastosowania takich środków.

Operacje pokojowe ONZ

Z postanowień Karty Narodów Zjednoczonych wynika, że dopuszczane jest użycie środków niemilitarnych, czyli ekonomicznych i politycznych. Środki te mogą obejmować całkowite lub częściowe zerwanie stosunków gospodarczych, komunikacji kolejowej, lotniczej, morskiej, radiowej, pocztowej oraz zerwanie stosunków dyplomatycznych.
Po wybuchu wojny w Jugosławii w 1991 nałożono embargo na dostawę sprzętu wojskowego, broni. Rada bezpieczeństwa może zastosować zarządzenia tymczasowe. Obejmują one wezwanie do zaprzestania działań wojennych, wycofanie sił zbrojnych stron walczących na określoną linię graniczną lub demarkacyjną. Zarządzenia tymczasowe obejmują również przeprowadzanie odpowiednich akcji wojskowych. Akcje pokojowe ONZ obejmują następujące działania: przestrzeganie zawieszenia broni, operacje wojskowe z użyciem siły lub groźbą jej użycia i operacje pokojowe bez użycia siły.
Operacje pokojowe przeprowadzane przez ONZ bez zastosowania przemocy i na życzenie lub za zgodą państw zainteresowanych państw są środkami militarnymi, paramilitarnymi lub niemilitarnymi. W operacjach podejmowanych w celu rozdzielenia zwaśnionych stron oraz monitorowania warunków rozejmu, nie mogły uczestniczyć siły zbrojne stałych członków Rady Bezpieczeństwa oraz państw ościennych stron konfliktu. ,,Trzecia generacja” to termin odnoszący się do operacji wojskowych, w których oddziały wojskowe uzyskały prawo stosowania siły. ONZ przeprowadziło ponad 30 operacji pokojowych. W 1988r. w uznaniu zasług doraźnych sił zbrojnych zwanych błękitnymi hełmami, przyznano im Pokojową Nagrodę Nobla.
Żołnierze błękitnych hełmów nie używają siły (z wyjątkiem samoobrony), są wyposażeni w broń lekką, są całkowicie bezstronni. Przykładem konfliktu zbrojnego, którym zajęło się Zgromadzenie Ogólne była wojna w Korei w 1951 r. Nadzwyczajne sesje specjalne zwoływane były dziewięciokrotnie. Dotyczyły np. interwencji radzieckiej na Węgrzech i w Afganistanie. Rada Bezpieczeństwa w latach czterdziestych regulowała konflikty między Holandią a Indonezją, sporne problemy na Bałkanach.
Pokojowe regulowanie sporów międzynarodowych jest jedną z zasad uczestników bezpieczeństwa NZ. ONZ przez wiele lat prowadziło misje mediacyjne w sprawie Afganistanu, Angoli. Naczelną zasadą działalności ONZ jest bezpieczeństwo kooperatywne, którego zaletą jest połączenie zasad wspólnego bezpieczeństwa z zasadami bezpieczeństwa zbiorowego.

Rola Organizacji regionalnych w utrzymaniu pokoju i bezpieczeństwa.

Zadaniem ich jest m.in. pokojowe regulowanie sporów międzynarodowych o charakterze lokalnym. Na państwach członkowskich organizacji regionalnych w razie napaści ciąży obowiązek samoobrony zbiorowej. Rada Bezpieczeństwa może ingerować w każdej fazie sporu. Organizacje regionalne mają obowiązek informować Radę Bezpieczeństwa o wszelkich działaniach podjętych dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Organizacje międzynarodowe, które posługują się pojęciem bezpieczeństwa zbiorowego i nawiązują do Karty NZ to: Liga Państw Arabskich, (1945r.), Organizacja Państwa Amerykańskich (1948)r.), Organizacja Jedności Afrykańskiej (1963r). Organizacje te wielokrotnie uczestniczyły w konfliktach między państwami członkowskimi. Stosowanymi sposobami były mediacje, komisje badawcze, arbitraż, misje dobrych usług. Przykładem mechanizmu uzupełniającego system ONZ jest np. OBWE. Obejmuje swoim zasięgiem terytoria 54 państw Eurazji i Am. Pn.. OBWE stosuje dyplomację prewencyjną oraz środki pokojowego regulowania sporów.
NATO (Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego) powstała w okresie zimnej wojny (1949r). Powołana została w celu samoobrony zbiorowej. Koncepcję uczestniczenia NATO w operacjach pokojowych rozwinięto w programie ,,Partnerstwa dla Pokoju”. Udział NATO w operacjach pokojowych może objąć przekazywanie zasobów (transport, logistyka, łączność), ekspertyzy, wykorzystanie infrastruktury.
W 1995r. Rada Bezpieczeństwa ONZ podjęła decyzję upoważniającą NATO do przeprowadzenia nalotów lotniczych na terytoriach kontrolowanych przez Serbów. Wojskowe Siły Implementacyjne w Bośni zaczęły funkcjonować pod politycznym i militarnym dowództwem NATO.
Organizacje regionalne mogą przyczyniać się do utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Do form współpracy między ONZ a organizacjami regionalnymi należą: wspólne przeprowadzenie misji i obserwacji, konsultacje, wsparcie operacyjne i dyplomatyczne.

Ocena i prospekcja

ONZ jest instrumentem, którym posługują się państwa. ONZ nie może narzucać swojej woli żadnemu państwu, jedynie doradzać usługi na rzecz przeprowadzania pokojowych negocjacji. Jedynym warunkiem jest tylko zgoda stron na pośrednictwo ONZ. Rola ONZ w dziedzinie bezpieczeństwa międzynarodowego to przede wszystkim - utrzymywanie systemów wczesnego ostrzegania przed potencjalnymi konfliktami i prowadzenie dyplomacji prewencyjnej, - rozbrojenie , kontrola i redukcja zbrojeń , ograniczenie transferu broni, - utrzymanie pokoju i rozwiązywanie sporów, - popieranie systemu powszechnego i zbiorowego bezpieczeństwa. Każdy członek ONZ ma obowiązek dostarczyć Sekretarzowi Generalnemu listy oddziałów wojskowych , które może w razie potrzeby dostarczyć do dyspozycji ONZ. W przyszłości podstawowe zadania ONZ będą wykonywane głównie z zastosowaniem dyplomacji prewencyjnej polegające na łagodzeniu napięć zanim jeszcze przerodzą się w konflikt lub po jego wybuchu.

Rozdział XXIV
ORGANIZACJA BEZPIECZEŃSTWA I WSPÓŁPRACY W EUROPIE

W 1973 r. rozpoczęły się obrady KBWE z udziałem 33 państw europejskich (z wyjątkiem Albanii), USA, Kanady. Konferencja została przeprowadzona w 3 etapach: 1. Spotkanie ministrów spraw zagranicznych (Helsinki 1973r.), 2. Rokowania na szczeblu ekspertów (Genewa 1973-1975) , 3. Spotkanie szefów państw i rządów (Helsinki 1975).
Problemy obejmujące zakres porządku dziennego KBWE określano jako „trzy koszyki”. Obejmowały zagadnienia współpracy naukowo-technicznej, ochrony środowiska, bezpieczeństwa w Europie, współpracy humanitarnej i inne. W 1975r. Podpisano Akt Końcowy KBWE. Składał się on z czterech części:
1. deklaracja zasad rządzących wzajemnymi stosunkami między państwami uczestniczącymi. Zasady te to: równość, suwerenność, nienaruszalność granic, pokojowe załatwianie sporów, powstrzymywanie się od groźby użycia siły, integralność terytorialna państw, nieingerencja w sprawy wewnętrzne, współpraca między państwami, prawo narodów do samostanowienia, poszanowanie praw człowieka i wolności, wykonywanie zobowiązań wynikających z prawa międzynarodowego.
2. współpraca w dziedzinie nauki, techniki , gospodarki, środowiska naturalnego. Dokument ten zawiera ustalenia dotyczące współpracy i bezpieczeństwa w rejonie Morza Śródziemnego.
3. współpraca w dziedzinie humanitarnej, w dziedzinie kultury, oświaty, zagadnień kontaktów międzyludzkich.
4. podjęcie dalszych kroków po konferencji. Miały być organizowane spotkania państw reprezentowanych przez przedstawicieli.
Akt Końcowy KBWE obliguje do określonego postępowania w stosunkach międzynarodowych. Państwa bloku wschodniego dążyły do uzyskania szerszego dostępu do zachodnich kredytów, myśli technicznej, technologii,. Dla zachodu-swobodny przepływ informacji, ludzi, idei.

Realizacja postanowień Aktu Końcowego KBWE

Konferencje przeglądowe KBWE/ OBWE odbywały się w Helsinkach (1978}, w Madrycie (1983r)., następnie w Wiedniu, Helsinkach, Budapeszcie, Lizbonie (1996). Na konferencjach zajmowano się problemami wynikającymi z Aktu Końcowego KBWE. Szczegółowymi problemami zajmowały się specjalne spotkania ekspertów np. pokojowe regulowanie sporów (Montreux), Forum naukowe (Hamburg), Prawa człowieka ( Ottawa), Środki budowy zaufania i bezpieczeństwa (Wiedeń), Współpraca ekonomiczna, Ochrona środowiska.
Dokument konferencji Sztokholmskiej z 1986 r. rozwinął postanowienia Aktu Końcowego, potwierdzając obowiązek powstrzymania się od groźby użycia siły lub jej użycia; wzajemne powiadamianie się o działalności wojskowej w całej Europie, przyległym obszarze morskim i przestrzeni powietrznej. Zawarte postanowienia dawały gwarancję stabilizacji, usuwanie przyczyn napięć międzynarodowych, zminimalizowanie niebezpieczeństwa konfliktu zbrojnego. W 1992r. 25 państw KBWE podpisało w Helsinkach traktat w sprawie „ otwartego nieba” zezwalający na obserwację z powietrza ich terytoriów. W Paryżu w 1990r., zwołana została konferencja państw KBWE. Podpisany został traktat w sprawie zbrojeń konwencjonalnych w Europie - CFE1. Konferencja w Wiedniu rozwinęła zagadnienia bezpieczeństwa w Europie, równouprawnienia i samostanowienia narodów, prawo określenia swojego statusu politycznego. Dokument Końcowy Spotkania Wiedeńskiego objął szereg dziedzin dotyczących ochrony praw i wolności człowieka. W 1990r., w Paryżu, została przyjęta Paryska Karta Nowej Europy umacniająca postanowienia Aktu Końcowego KBWE. Była dokumentem obwieszczającym koniec zimnej wojny i zwycięstwo systemu demokracji. W 1995r., w Paryżu, Konferencja Ministrów Spraw Zagranicznych, 52 członków OBWE przyjęła Pakt Stabilizacji zawierający gwarancje prawnomiędzynarodowe pokoju w Europie. W 1996r. uczestnicy konferencji przyjęli Lizbońską Deklarację o Wspólnym i Całościowym Modelu Bezpieczeństwa dla Europy w XXI wieku. Dokument zawiera następujące zasady:
- cały obszar OBWE jest jednolitą przestrzenią kooperatywnego bezpieczeństwa, które opiera się na przestrzeganiu praw człowieka, demokratyzacji,
- państwa OBWE przejmują na siebie zobowiązania do pełnego poszanowania zasad tej Organizacji,
- żadne państwo nie powinno ponosić nadrzędnej odpowiedzialności za zachowanie pokoju i stabilności
- systemy bezpieczeństwa OBWE i NATO powinny się wzajemnie uzupełniać.
W Kopenhadze przyjęto ogólne założenia przyszłej Karty Bezpieczeństwa Europejskiego.


Rezultaty Procesu Helsińskiego
W rezultacie procesu helsińskiego ukształtował się tzw. obszar KBWE, który najpierw obejmował 35 państw. Po zakończeniu zimnej wojny obszar KBWE powiększył się o państwa powstałe w wyniku rozpadu Związku Radzieckiego, Czechosłowacji, Jugosławii oraz o Albanię. Od 1996r. obszar OBWE obejmuje 54 państwa Europy, a także państwa Ameryki Pn., Azji Środkowej. Po 1992r. status obserwatora przy OBWE uzyskały Korea Pd., Japonia, państwa regionu Morza Śródziemnego.
Budowa struktur KBWE miała na celu stworzenie fundamentu bezpieczeństwa europejskiego. Z okazji konferencji przeglądowych ustalono co 2 lata spotkania szefów rządów lub państw, które miały ustalać postępowania na najwyższym szczeblu. Konferencje przeglądowe poprzedzające spotkania szefów państw lub rządów zajmowały się przeglądem pełnego zakresu działań w ramach procesu KBWE. Komitet Wysokich Przedstawicieli odpowiedzialny został za nadzorowanie i koordynację działań w okresie między spotkaniami. Za koordynację i konsultację bieżących zadań odpowiada Urzędujący Przewodniczący, którego wspiera Trójka czyli on sam, jego poprzednik i następca. Od stycznia 1998r. przewodnictwo w OBWE objęła Polska. Rada KBWE na podstawie postanowień Decyzji Helsińskich z 1992r. powołała Wysokiego Komisarza ds. Mniejszości Narodowych. Wysoki Komisarz korzysta z usług Biura Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka z siedzibą w Warszawie. Integralną część KBWE stanowiło Forum Współpracy w Dziedzinie Bezpieczeństwa KBWE oraz Forum Centrum Zapobiegania Konfliktom. W 1995r. Nastąpiło przekształcenie KBWE w Organizację Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE). Państwa OBWE zapowiedziały utrzymywanie ścisłej współpracy z ONZ.

Udział OBWE w pokojowym regulowaniu sporów międzynarodowych

Zwiększono rolę państw procesu helsińskiego w zapobieganiu i likwidacji konfliktu przez m. in. wczesne ostrzeganie i działanie prewencyjne, pokojowe regulowanie sporów, przeprowadzanie operacji pokojowych, wysyłanie na teren konfliktu misji wyjaśniających i sprawozdawczych. Ustalenia przyjęte przez państwa procesu helsińskiego okazały się przydatne, gdy Europa stanęła w obliczu sporów i konfliktów w różnych regionach. Wysyłano misje sondażowe do Naddniestrza, Skopje, Wojwodiny. Misje KBWE wysyłano do Mołdawii, Łotwy, Ukrainy, Estonii. Misja pokojowa przyczyniła się do podjęcia rokowań przez strony wojny w Czeczenii.
W budowie europejskiego systemu bezpieczeństwa na uwagę zasługuje przygotowanie podstaw sprawnie funkcjonującego systemu współpracy w sferze bezpieczeństwa oraz systemu zbiorowego bezpieczeństwa. Północnoatlantycka Rada Współpracy NACC została utworzona w 1991r. Jej członkami są państwa należące kiedyś do Organizacji Układu Warszawskiego, państwa powstałe po rozpadzie ZSSR, członkowie NATO. Koncepcja zastąpienia w przyszłości NATO przez Unię Zachodnioeuropejską pojawiła się w dyskusjach na temat bezpieczeństwa w Europie. Jednym z przedsięwzięć było powołanie Forum Konsultacyjnego UZE (1992r.). W jej składzie znalazły się państwa Europy Środkowo - Wschodniej. W 1993r. Zgromadzenie UZE przyznało tym krajom status stałego obserwatora. W 1992r. Członkiem UZE została Grecja, Islandia, a Norwegia i Turcja uzyskały status członków stowarzyszonych, a Irlandia i Dania otrzymały status obserwatorów.
Polska dyplomacja podtrzymuje stanowisko, że zadaniem OBWE są działania prawotwórcze umożliwiające tworzenie norm postępowania państw. Na konferencji w Helsinkach w 1992r., prezydent USA G. Bush przedstawił następujące postulaty: - likwidacja konfliktów u podstaw, - rozliczanie z przyjętych zobowiązań, - zapewnienie nieodwracalności procesów demokratyzacji, - umacnianie mechanizmów rozwiązywania sporów.


Rozdział XXV
ZBROJENIA

1. WYŚCIG ZBROJEŃ

We współczesnych stosunkach międzynarodowych zbrojenia, ich regulacja i kontrola są czołowym problemem nurtującym społeczność międzynarodową. O możliwościach państwa świadczy jego przemysł zbrojeniowy, stan infrastruktury techniczno-obronnej, zaplecze logistyczne oraz wiele różnych elementów kształtujących poziom gotowości bojowej sił lądowych, morskich, powietrznych i rakietowych. Po II wojnie światowej doszło do intensyfikacji zbrojeń. Zjawisko to występowało już w innych epokach, lecz nigdy wcześniej w takim stopniu i na taką skalę. Termin „wyścig zbrojeń” odnosi się do wzmożonej rywalizacji w dziedzinie militarnej, która polega na dążeniu państw do zwiększania ilości lub jakości materialnych środków i zasobów koniecznych do prowadzenia działań wojskowych. W wyścigu tym uczestniczy większość państw. W rezultacie wyścig ten uzyskał wymiar globalny, a następnie rozszerzony został na przestrzeń kosmiczną. Przykładem państw, które nie utrzymują sił zbrojnych jest Islandia, Kostaryka i Japonia.
Stan liczebny wybranych sił zbrojnych na świecie w 1990r. (str.466)
W latach 90-tych część tych armii została zredukowana.
W rozwoju jakościowym armii zaznaczyło się przechodzenie od tradycyjnej triady sił militarnych, tj. wojsk lądowych, morskich i powietrznych do formacji wyposażonych w broń nuklearną.
Procesowi doskonalenia broni jądrowej służą przeprowadzane z nią doświadczenia. Pierwszy w świecie wybuch bomby atomowej nastąpił 16.07.1945r. w USA na poligonie wojskowym Almagordo. Monopol USA na broń jądrową przełamał Związek Radziecki. Dalsze próby z bronią atomową przeprowadzały: Wielka Brytania, Francja, Chiny oraz Indie. Kosztowne doświadczenia kontynuowano również po zakończeniu zimnej wojny. Próby jądrowe spotykają się z nieprzychylną reakcją rządów wielu państw, w tym mocarstw atomowych oraz świtowej opinii publicznej. Po 1998r. „klub atomowy” powiększył się o Indie i Pakistan. Doświadczenia z bronią atomową negatywnie wpływają na proces rozbrojeniowy.
Wyścig zbrojeń może implikować decyzje, których celem jest doprowadzenie do wyrównania zachwianej faktycznie lub tylko w wyobrażenia ich kreatorów, równowagi w posiadanych potencjałach militarnych. Przykładem mogą być skutki wymiany dokonanej w II połowie lat 70-tych radzieckich jednogłowicowych rakiet średniego zasięgu na trójgłowicowe rakiety zainstalowane w europejskiej części ZSRR. Odpowiedzią ze stron zachodniej było dozbrojenie polegające na uzupełnieniu potencjału militarnego NATO nowymi systemami broni rakietowo-jądrowych. Dozbrojenie przyczyniło się do kolejnej rundy wyścigu zbrojeń w Europie i komplikacji w utrzymaniu równowagi sił między NATO i Organizacją Układu Warszawskiego. W dążeniu do przywrócenia równowagi sił zapewniającej równe bezpieczeństwo ZSRR ulokował na terytorium NRD i Czechosłowacji rakiety operacyjno-taktyczne o zwiększonym zasięgu. Bezpośrednim skutkiem dozbrojenia było przerwanie radziecko - amerykańskich rozmów rozbrojeniowych na temat broni jądrowej średniego zasięgu w latach 1984-1985.
Rozbudowywanie i doskonalenie potencjałów militarnych sięgnęło takiej skali, która w praktyce uniemożliwia przeprowadzenie zwycięskiej wojny. Wytworzono potencjał „wielokrotnej zagłady”, czyli ilość broni jądrowej zdolną do wielokrotnego, fizycznego zlikwidowania przeciwnika. Postanowienia umów rozbrojeniowych zawarte przez mocarstwa przyczyniły się zmniejszenia ilości ładunków nuklearnych, ale mimo to nadal składowane są w znaczne zapasy głowic i bomb atomowych. Greenpeace opublikował w RFN w sierpniu 1995r. raport wg, którego w Europie znajdowało się łącznie 520 bomb atomowych, z tego 140 do dyspozycji sił zbrojnych USA oraz Wielkiej Brytanii na terytorium Niemiec.
Czynnikiem potęgującym negatywne skutki zbrojeń atomowych są wypadki z bronią jądrową. Od 1950r. doszło w USA do 29 wypadków z bronią jądrową. Były to przede wszystkim awarie systemów zabezpieczenia, katastrofy bombowców ładunkami nuklearnymi oraz nieudane próby rakietowe. Postęp techniczny w dużej mierze przyczynia się do przyspieszenia wyścigu zbrojeń. Miara postępu w tej dziedzinie jest m.in. wielogłowicowa rakieta MIRV.
Rywalizacja w dziedzinie zbrojeń doprowadziła do zagrożenia niebezpieczeństwem poszerzania się ich zasięgu na przestrzeń kosmiczną. Podpisana w styczniu 1984r. przez prezydenta USA Ronalda Reagana dyrektywa nr 119 upoważniała do podjęcia szerokiego programu badawczego i rozwojowego systemu obrony rakietowej w kosmosie zwanej Inicjatywą Obrony Strategicznej, znanego też pod potoczną nazwą programu „ gwiezdnych wojen”.
W 1985r. utworzona dowództwo sił kosmicznych Stanów Zjednoczonych, po zakończeniu zimnej wojny USA odstąpiło od tego programu.
Broń chemiczna często nazywana jest „bronią biednych”, ponieważ biorąc pod uwagę technologię jej produkcja nie jest zbyt skomplikowana i nie wymaga dużego nakładu finansowego. Aby zbudować małe przedsiębiorstwo wytwarzające gazy bojowe potrzeba zaledwie 2-3 mln. $. Stąd zainteresowanie krajów Trzeciego Świata tym rodzajem broni. Przedsięwzięcia niektórych krajów zdają się wskazywać, że liczba państw rozwijających się, które wprowadzą broń chemiczną do swojego uzbrojenia ulegnie zwiększeniu.
Ze źródeł amerykańskich wynika, że co najmniej 10 państw posiada broń biologiczną. Zaliczają się tu chorobotwórcze mikroorganizmy oraz niebezpieczne toksyny, które należą do najbardziej śmiercionośnych substancji bojowych. Produkcja tych środków jest znacznie tańsza i łatwiejsza niż produkcja broni jądrowej a także chemicznej. Istnieje duże prawdopodobieństwo, iż niektóre państwa w pewnych sytuacjach zdecydowałyby się na użycie broni biologicznej w akcie terroru. Jednym z państw, które znalazło się na liście największych zagrożeń bioterroryzmem jest USA.
Współczesną broń konwencjonalną nowej generacji cechuje wyjątkowa precyzja działania, daleki zasięg, duża mobilność, niezależność od stanu pogody i pory dnia. Jest wyposażona w nowoczesne wyposażenie komputerowe, fotooptyczne, noktowizory, systemy kierowania, rozpoznania i łączności a także mechanizmy pozwalające jej działać bez bezpośredniego uczestnictwa człowieka. Potwierdzeniem postępu w rozwoju broni konwencjonalnych nowej generacji była wojna w Zatoce Perskiej w 1991r., kiedy to po raz pierwszy użyto na masową skalę tzw. „broni inteligentnej”. „Broń inteligentną” zastosowaną na Bliskim Wschodzie charakteryzowała duża precyzja. Wysokiej klasy sprzęt elektroniczny przyczynił się również do zwiększenia sprawności i wysokiej efektywności dowodzenia całą operacją „Pustynna Burza”.
Postęp naukowo-techniczny umożliwia prowadzenie badań i wyprodukowanie 4 rodzajów broni zmniejszonej śmiertelności:
 Broń do zakłócania pracy optoelektronicznych systemów uzbrojenia np.: broń laserowa
Środki unieruchamiające broń samobieżną np.: substancje zwiększające kruchość materiałów oraz zakłócające pracę układów jezdnych pojazdów
Broń do obezwładniania systemów dowodzenia, łączności, rozpoznania i kierowania np.: wirusy komputerowe, generatory fal radiowych
Bron do niszczenia infrastruktury i obezwładniania siły żywej np.: bakterie o dużej aktywności, środki halucynogenne, środki do uszkadzania linii energetycznych

Przewiduje się, że w przyszłych wojnach używane będą przede wszystkim „wojska napadu elektronicznego” i „wojska informatyczne”. Jeszcze przed zniszczeniem infrastruktury obrony powietrznej nieprzyjaciela, unieszkodliwiony zostanie jego system i potencjał teleinformatyczny. „Bombami programowymi” są destrukcyjne programy działające po pewnym czasie od wgrania ich do komputera.
Doskonalona jest również broń nuklearna. Prace nad bronią nuklearną trzeciej generacji prowadzone są w USA i w Rosji. Ich celem jest uzyskanie broni atomowej, której użycie spowoduje skażenie radioaktywne setki razy mniejsze niż wybuch bomby starego typu, a umożliwi to szybkie zajęcie zaatakowanego terytorium przez wojsko.
Inną jeszcze miarą wyścigu zbrojeń są rosnące nakłady finansowe. W okresie międzywojennym wydatki na cele wojskowe nie przekraczały poziomu 1% światowego dochodu brutto, a w 1983r. pochłonęły już 6%. Rozwinięte gospodarczo kraje zachodu i wschodu ponosiły 74,6% światowych wydatków na zbrojenia. Na stosunkowo wysokim poziomie utrzymywały się także wydatki zbrojeniowe państw rozwijających się.

2. HANDEL BRONIĄ

Zjawiskiem nierozerwalnie związanym z rozbrojeniami jest handel bronią. Największymi dostawcami broni przez cały okres powojenny byli członkowie stali Rady Bezpieczeństwa ONZ ( USA, ZSRR, Wielka Brytania, Francja, Chiny). Drugą grupę państw eksporterów broni stanowiły RFN, Włochy, Czechosłowacja, Hiszpania, Brazylia i Korea Pd. Większość dostaw amerykańskich skierowana była do Europy Zachodniej potem do państw Bliskiego i Dalekiego Wschodu, Afryki, Azji Pd., Oceanii oraz Ameryki Pn. i Pd. Rosyjskie dostawy kierowane były do organizacji Układu Warszawskiego, Warszawskiego także państw Trzeciego Świata. Oprócz ZSRR i USA także Francja, Wielka Brytania i ChRL eksportowały znaczne ilość broni i sprzętu wojskowego. Na rynki światowe ze swoim uzbrojeniem wkraczały także państwa należące do niedawna do grupy importerów np.: Brazylia, Chile, Argentyna. W handlu bronią uczestniczą także państwa prowadzące politykę neutralności np.: Szwajcaria, Szwecja. Zgodnie z ustawodawstwem tych państw handel bronią jest zakazany z wyjątkiem sprzętu obronnego i pod warunkiem, że państwo-klient nie uczestniczy w konflikcie zbrojnym.
Z raportu Kalifornijskiego Instytutu Badań Międzynarodowych w Monteney oraz Sztokholmskiego Międzynarodowego Instytutu badań nad pokojem wynika, że w połowie lat 90-tych ok. 50% importu broni przypadało na Europę, na Bliskim Wschodzie sprzedawano 26%. Czołową pozycję w eksporcie broni utrzymywały Stany Zjednoczone.
W latach 90-tych kontynuowano w niektórych regionach świata intensywne zbrojenia konwencjonalne i strategiczne. Dotyczy to przede wszystkim regionu azjatycko-afrykańskiego. Powstała tam grupa państw, która rozbudowała i zmodernizowała swoje armie. Są to Iran, Syria, Kuwejt, Arabia Saudyjska, Sudan. Przez co wzrosło potencjalne zagrożenie dla Europy.
Do państw posiadających i wytwarzających broń rakietową należą Libia, Egipt, Irak, Iran, Pakistan. W związku z takim rozwojem sytuacji niektórzy stratedzy zachodni uważają, że należy utworzyć europejskie struktury obrony przeciw rakietowej. Pod koniec lat 90-tych nasiliło się zagrożenie bezpieczeństwa międzynarodowego spowodowane wprowadzeniem broni rakietowej do uzbrojenia niektórych państw prowadzących politykę konfrontacji są one określane jako „państwa łotrowskie”. Należą do nich Iran, Korea Pn., Japonia.
Podobnie jak w przeszłości również obecnie broń jest dostarczana do rejonów, w których trwają nasilone konflikty zbrojne i wojny domowe. Przykładem takim są naruszające embargo ONZ dostawy wielkich ilości broni irańskiej do Bośni i Hercegowiny. Międzynarodowy handel bronią nadal przynosi pokaźne zyski producentom i pośrednikom. W 1995r. najwięksi eksporterzy broni uzgodnili zasady działania nowego systemu kontroli handlu bronią nazwanego Nowym Forum, wg którego do niektórych państw nie powinna być sprzedawana broń i nowoczesne technologie. Są to np.: Irak, Iran, Korea Pn. i Libia.


3. ROZPRZESTRZENIANIE SIĘ BRONI JĄDROWEJ

Narastające niebezpieczeństwo rozprzestrzeniania się broni jądrowej jest kolejnym ważnym aspektem zbrojeń. Biorąc pod uwagę możliwości techniczne i technologiczne oraz realizacje programów wykorzystywania energii jądrowej można stworzyć listę państw, które mogły wejść w posiadanie broni jądrowej lub nieoficjalnie nią dysponują. Są to np.: Argentyna, Brazylia, Irak, Korea Pn. i Pd., Tajwan, Japonia.
Na Dalekim Wschodzie pod presją USA w 1991r. z produkcji własnej broni atomowej zrezygnowała Korea Pd. Po 15-stu latach pracy nad programem jądrowym również RPA podjęła decyzję o wycofaniu się z tego projektu.
Japonia natomiast realizuje program rozwoju energetyki jądrowej, ale nie dysponuje bronią atomową ani środkami jej przenoszenia. Wzmożone tempo prac nad programami atomowymi grozi poważnymi konsekwencjami polityczno-militarnymi, zwłaszcza w 3 regionach świata.
Wyjątkowo złożona jest sytuacja na Bliskim Wschodzie, gdzie nakładają się na siebie skutki realizacji programów atomowych Izraela, Iranu i krajów arabskich. Może to spowodować upadek rządów w części państw tego regionu i doprowadzić do poważnej destabilizacji. Izrael zaniepokojony działaniami Iranu zagroził, że w przypadku rozpoczęcia przez to państwo produkcji broni jądrowej zbombarduje instalacje irańskie, podobnie jak to zrobił na początku lat 80-tych z ośrodkiem atomowym w Iraku.
W sąsiednim regionie Azji dostrzegane są skutki tej reakcji łańcuchowej. Udana próba nuklearna Chińczyków z 1964r. wpłynęła znacznie na wzrost poczucia zagrożenia bezpieczeństwa narodowego Indii. Indyjska próba atomowa w latach 70-tych miała uzmysłowić Chinom technologiczno-militarne możliwości Indii i przyczynić się do traktowania ich jako równorzędnego partnera.
Atomowe testy w Azji zwiększyły obawy przed pojawieniem się kolejnych pretendentów do członkostwa w klubie atomowym.
Trzecim regionem, w którym wzrosło zagrożenie powodowane zbrojeniami jest Daleki Wschód. Chiny od ponad 30 lat mają broń jądrową. Dążenia do jej uzyskania wykazują oba państwa koreańskie. W tej sytuacji Japonia może zdecydować się na produkcję bomby atomowej, która stałaby się instrumentem polityki odstraszania. W 1992r. Japonia zakupiła we Francji 1,3 tony wzbogaconego plutonu, który to materiał po obróbce nadaje się do produkcji broni jądrowej.
Państwa takie jak Rosja, Chiny i Korea Pn. maja wpływ na osłabienie poczucia bezpieczeństwa Japonii. Jednak w tej sytuacji przekroczenie ”progu rakietowego” przez Japonię nie stanowi żadnego problemu technologicznego.
Wzmożona aktywność zbrojeniowa niektórych państw Bliskiego Wschodu, Azji Pd. oraz Dalekiego Wschodu, potęguje zagrożenie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Małe, niezamożne, lecz dobrze zorganizowane państwa o reżimach totalitarnych lub autorytarnych mogą stać się przyczyną konfliktów regionalnych i doprowadzić do naruszenia równowagi sil w skali globalnej. Nie przeszkadzają temu umowy międzynarodowe i ϑstosowane środki dyplomatyczne dotyczące rozbrojenia.


Rozdział XXVI
ROZBROJENIE

1. REGULACJA ZBROJEŃ

Procesowi zbrojeń towarzyszy wysuwanie propozycji i postulatów, których celem jest kontrola zbrojeń. Pojęcia tego używa się dla oznaczenia jednej z form kontroli międzynarodowej. Kontrola zbrojeń zakłada, że równowaga wojskowa jest najważniejszym czynnikiem bezpieczeństwa międzynarodowego. Andrzej Towpik twierdzi, że równowagę tę można zapewnić utrzymując potencjały militarne na niezmienianym poziomie: „(…) kontrola nad zbrojeniami prowadzi w kierunku, jeżeli nie odwrotnym, to w każdym razie innym niż rozbrojenie rozumiane jako ograniczenie i likwidacja zbrojeń”.
Kontrola zbrojeń obejmuje różnorodne działania jedno- lub wielostronne, które maja wpływ na zmniejszanie
 napięcia w sferze stosunków militarnych między państwami;
 ryzyka wybuchu konfliktu zbrojnego;
 wydatków na cele wojskowe;
Aby osiągnąć powyższe cele stosuje się następujące środki:
 współpraca międzynarodowa w sprawie pokojowego wykorzystania energii atomowej;
 rozrzedzenie zbrojeń (disengagement);
 strefy bezatomowe i pokojowe;
 strefy zdemilitaryzowane i zneutralizowane;
 zakaz rozprzestrzeniania i prowadzenia doświadczeń z bronią jądrową;
Na podstawie rezolucji Zgromadzenia Ogólnego ONZ z 24.01.1946r. powołano Komisję Energii Atomowej z udziałem członków Rady Bezpieczeństwa i Kanady. Komisja zajęła się opracowaniem propozycji dotyczących wymiany informacji i kontroli energii atomowej, aby wykorzystywana była tylko w celach pokojowych i wykluczeniu broni atomowej oraz broni masowego rażenia ze zbrojeń narodowych.
W czerwcu 1946r. Bernard Baruch (USA) utworzył Agencję Rozwoju Naukowego, której zadaniem była międzynarodowa kontrola nad energią atomową. Związek Radziecki skrytykował plan Barucha, bo nie przewidywał natychmiastowej likwidacji bomb atomowych USA.
W 1957r. utworzono Międzynarodową Agencję Energii Atomowej (IAEA). Celem było odsunięcie od siebie sił zbrojnych przeciwników w rejonach szczególnego napięcia politycznego, aby uniknąć wybuchu konfliktów. Sposobem na to miało być utworzenia zneutralizowanego pasa w środkowej części Europy. Planowano wycofanie obcych sił zbrojnych w strefie zagrożenia szczególnie między wielkimi mocarstwami, ograniczenie zbrojeń oraz zakaz produkcji i rozmieszczania broni atomowej. Do określenia tych działań używa się pojęcia „disengagement”. => Tab.1; str. 513
Plan Paula Henriego Spaawka (Belgia) zgłoszony w 1953r. zakładał ustanowienie systemu wspólnej inspekcji sił stojących naprzeciw siebie w podzielonej Europie, ustalenie liczebności sił zbrojnych i zbrojeń w obu częściach Niemiec, utworzenie strefy zdemilitaryzowanej między Wschodem a Zachodem. Plan przewidywał zjednoczenie Niemiec.
Z projektem zjednoczenia Niemiec wystąpił w 1958r. Hugh Gaitskell. Zgłoszona przez polskiego ministra spraw zagranicznych 2.10.1957r. inicjatywa utworzenia strefy bezatomowej w Europie Środkowej , przewidywała wprowadzenie zakazu produkcji i magazynowania broni jądrowej , rozmieszczania sprzętu przeznaczonego do obsługi takiej broni i zakazu jej użycia przeciwko państwom strefy (Polska, Czechosłowacja, NRD, RFN). Plan Gomółki zgłoszony 28.12.1963r. nawiązywał do tego pomysłu.
Powstawały najróżniejsze propozycje… Plan Bo Osten Undena Szwecja) z 1961r. przewidywał utworzenie asocjacji państw nieatomowych, deklarujących gotowość przystąpienia do porozumienia w sprawie zawieszenia prób z bronią jądrową.
W pierwszej połowie lat 80-tych ZSRR chciał objąć strefą bezatomową także Morze Bałtyckie. Strefy bezatomowe stały się przedmiotem zainteresowania pozaeuropejskich regionów świata. Przykład: Plan prezydenta Egiptu Hosin Mubaraka (1991r.) przewidywał uznanie całego Bliskiego Wschodu za strefę wolna od broni jądrowej, chemicznej i biologicznej.
W 1961r. ONZ uchwaliło uznanie Afryki za strefę bezatomową. 11.04.1996r. 43 państwa afrykańskie podpisały w Kairze układ o strefie bez broni nuklearnej w Afryce, zakazujący produkcji, przeprowadzania doświadczeń i składowania tej broni.

Przytoczone przykłady obejmują zakaz lub ograniczenia utrzymywania sił zbrojnych, urządzeń i zbrojeń na określonym obszarze. Obszarem całkowicie zdemilitaryzowanym jest Antarktyka.
W strefach zneutralizowanych obowiązuje zakaz prowadzenia działań wojennych.
Zdemilitaryzowane są najważniejsze szlaki komunikacyjne: Cieśnina Magellana (od 1881r.), Kanał Sueski (1888r.), Kanał Panamski (1901r. i 1977r.).
W wyniku rokowań zawarto serię wielostronnych i dwu stronnych porozumień w sprawie regulacji zbrojeń i kontroli nad nimi. Po pierwsze: zakaz doświadczeń z bronią jądrową w atmosferze, przestrzeni kosmicznej i pod wodą - Moskwa 5.08.1963r. Do tego układu przystąpiło 100 państw (ale bez Chin i Francji). Następnie układ o ograniczeniu podziemnych doświadczeń jądrowych o mocy większej niż 150 KT - Moskwa 3.07.1974r. nie zostało to ratyfikowane ale USA i ZSRR zadeklarowały przestrzeganie ich postanowień.
Ukształtowała się koncepcja budowy środków zaufania aby zmniejszać prawdopodobieństwo wybuchu konfliktu zbrojnego. Zastosowano termin „środki budowy zaufania” lub „środki budowy zaufania i bezpieczeństwa”. Problemem środków budowy zaufania zajęła się Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w europie. Do środków tych zaliczano: inspekcje terytoriów Stanów Zjednoczonych i ZSRR przy pomocy samolotów zwiadowczych.
Rozwój współpracy międzynarodowej i stosowane środki ułatwią kontrolowanie procesu zbrojeń i jego regulację.

2. PIERWSZY ETAP ROKOWAŃ ROZBROJENIOWYCH

Istnieją 2 etapy rokowań rozbrojeniowych:
 1946-1985
 1986-do dnia dzisiejszego
Rozbrojenie jest ważnym środkiem umacniania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Rozbrojenie - oznacza likwidację sił zbrojnych i zbrojeń państw na podstawie umowy międzynarodowej, ustalenie pułapów zbrojeń, które nie mogą być przekroczone. W karcie NZ przewidziano, że Zgromadzenie Ogólne przygotuje zasady rokowań i przekaże je Radzie Bezpieczeństwa. Plan rozbrojeniowy miał uwzględniać następujące zasady:
 powszechność
 całkowitość
 równoważność
 ścisłą kontrolę międzynarodową
 powiązanie procesu rozbrojenia z umacnianiem bezpieczeństwa międzynarodowego

Przełomowe znaczenie w procesie rokowań miała faza obejmująca lata 1969-1972. Wpłynęły na to wyniki działalności Komitetu Rozbrojeniowego, któremu udało się osiągnąć porozumienie rozbrojeniowe. Chodziło o zakaz badań, produkcji i magazynowania broni biologicznej i toksyn oraz ich niszczeniu z 10.04.1972r. Konwencja przewidywała całkowite zniszczenie jednego z trzech rodzajów broni masowej zagłady (bron atomowa, biologiczna i chemiczna).
1969r. rozpoczęto rozmowy pomiędzy USA a Związkiem Radzieckim w Helsinkach , które dotyczyły ograniczenia broni rakietowo-jądrowej , systemów anty-rakietowych , bombowców strategicznych. Amerykańsko-Radziecki dialog w sprawie ograniczenia zbrojeń przyniósł kolejne porozumienia. 21 czerwca 1973r. ZSRR i USA podpisały dokument, w którym ustalono zasadę negocjacji, bezpieczeństwa stron oraz ograniczenia na broń strategiczną. Oba mocarstwa podpisały układ o ograniczeniu systemów obrony przeciw rakietowej, ograniczenia na międzykontynentalne rakiety balistyczne i rakiety na okrętach podwodnych oraz na samoloty bombowe dalekiego zasięgu. Obie strony uzgodniły, że będą miały prawo rozporządzać uzgodnioną liczbą środków przenoszenia broni strategicznych i rakiet balistycznych. W ten sposób rozpoczęto długoterminowy układ o ograniczeniu zbrojeń strategicznych.
W latach 70 USA i ZSRR podpisały porozumienie o zapobieganiu wojnie nuklearnej a także układ o zakazie prowadzenia doświadczeń z bronią jądrową o sile wybuchu 150 KT, układ regulujący podziemną eksploatację jądrową dokonywaną w celach pokojowych.
Zakaz stosowania broni konwencjonalnych powodujących niekontrolowane skutki nie obejmował pocisków małego kalibru, broni odłamkowych i mieszanek paliwowo-powietrznych. Rokowania Komitetu Rozbrojeniowego nie doprowadziły do osiągnięcia oczekiwanych porozumień w sprawie broni chemicznej.

3.DRUGI ETAP ROKOWAŃ ROZBROJENIOWYCH

15 stycznia 1986r. Związek Radziecki przedstawił propozycje likwidacji broni jądrowej do roku 2000 (plan Gorbaczowa). Założenia projektu:
Etap I
 ZSRR i USA nie prowadzą doświadczalnych wybuchów nuklearnych
 W ciągu 5-8 lat redukują bronie nuklearne o 50%
 Rezygnują z prób i tworzenia broni kosmicznych
 Likwidują rakiety średniego zasięgu w Europie
 USA nie dostarczają rakiet strategicznych oraz pocisków

Etap II
 ZSRR i USA w ciągu 5-7 lat likwidują broń średniego zasięgu
 Pozostałe mocarstwa nuklearne zamrażają bron jądrową i usuwają ją z terytoriów innych państw
 Zakaz posiadania broni kosmicznych na inne państwa
 Zakaz konstruowania nowych rodzajów broni jądrowej

Etap III
 ZSRR , USA oraz pozostałe mocarstwa do końca likwidują całą broń jądrową (do 1999r.)
 Nigdy nie nastąpi odrodzenie broni jądrowej!

Przełomowe znaczenie dla rokowań rozbrojeniowych miało spotkanie prezydenta USA Ronalda Reagana i przywódcy radzieckiego Michała Gorbaczowa w Reykiawiku w październiku 1986r., na którym strona radziecka zaproponowała m.in. redukcje broni stacjonujących na ziemi, wodzie i powietrzu oraz likwidacje rakiet średniego zasięgu w Europie.
Podczas pierwszego etapu redukcji rozbrojenia wszystkie państwa zredukowały o 25% posiadany sprzęt i uzbrojenie. Po drugim etapie poziom redukcji przekroczył 60%. W trzecim etapie większość państw wypełniła zobowiązania.

Przekroczenie pułapów terytorialnych było możliwe tylko w związku z ćwiczeniami wojskowymi. W wyjątkowych sytuacjach niektóre państwa mogły przekroczyć swoje pułapy nawet trzykrotnie.
3 stycznia 1993r. w Moskwie prezydenci Rosji i USA podpisali kolejny traktat o redukcji i ograniczeniu ofensywnych zbrojeń strategicznych który przewidywał likwidacje 2/3 rosyjskich i amerykańskich zapasów broni nuklearnej w ciągu 10 lat. Powodem do niepokoju jest słabe tempo niszczenia broni nuklearnej w Rosji.
Czynnikiem , który osłabia to tempo stało się przewidywane rozszerzenie NATO na wschód Europy. W latach 1997-99 obie strony wielokrotnie rozmawiały na temat redukcji zasobów arsenałów nuklearnych. Celem wszystkich rozmów było zmniejszenie ilości głowic jądrowych w Rosji i USA.
Do wyjątkowo trudnych problemów w rokowaniach rozbrojeniowych należała kwestia likwidacji broni chemicznej. Ponieważ nie była zabroniona produkcja tej broni, znacznie wzrosły jej zapasy w ZSRR i USA oraz w krajach Trzeciego Świata. Zwołano Konferencje Rozbrojeniową 40 państw alb uchwalić całkowity zakaz produkcji, magazynowania i stosowania wszelkich rodzajów broni chemicznej oraz jej zniszczeniu.
Układ o Całkowitym Zakazie Prób z Bronią Jądrową ( CTBT) podpisało ponad 150 państw w tym wszystkie mocarstwa. Strony porozumienia postanowiły nie przeprowadzać żadnych eksplozji nuklearnych.
W latach 90 nastąpił znaczny postęp w dziedzinie kontroli zbrojeń i rozbrojenia.

4. SPECJALNE SESJE ROZBROJENIOWE ONZ

Karta Narodów Zjednoczonych nie określiła metod i sposobów przyszłego rozbrojenia, wysunęła jedynie postulat ograniczenia zbrojeń jako warunku pokojowego rozwoju i współpracy międzynarodowych.. ONZ stała się forum dyskusji i negocjacji międzynarodowych. Pierwsza sesja odbyła się 23 maja - 30 czerwca 1978 r. w Nowym Jorku. Podczas debaty oceniono sytuację międzynarodową w kontekście rozbrojenia. Powyższy program oraz zakaz stosowania broni neutronowej traktowano bardzo poważnie w sprawie ograniczenia strategicznych zbrojeń i całkowitego zakazu z bronią jądrową. Był to impuls dotyczący również zakazu używania broni chemicznej i radiologicznej, ograniczenia sił zbrojnych i zbrojen w Europie Środkowej.
W realizacji uchwał Zgromadzenia Ogólnego ONZ z 9 grudnia 1981r. wezwano społeczność międzynarodową do współpracy na rzecz rozbrojenia. Wyrażano jednak duże zaniepokojenie ciągłym wyścigiem zbrojeń nuklearnych.
Niepowodzenia sesji specjalnych Zgromadzenia Ogólnego ONZ poświęconych rozbrojeniu nie przekreślają znaczenia tej organizacji która odgrywa ważną rolę w systemie instytucji i organów prowadzących rokowania rozbrojeniowe. ONZ jest najszerszym forum powszechnej dyskusji nad problemami rozbrojenia.

Najważniejsze porozumienia międzynarodowe zestawione w tabelach str. 513-527.







Rozdział XXVII
ŚRODKI BUDOWY ZAUFANIA I BEZPIECZEŃSTWA W EUROPIE

Środki budowy zaufania i bezpieczeństwa są częścią składową środków , które zmiejszą ryzyko niespodziewanej napaści , powodują zmniejszenie niepewności i nieufności wynikającej z braku wiedzy co do intencji partnerów , a także eliminują żródła napięć i poczucie zagrożenia
Idea tworzenia środków zaufania pojawiła się w latach pięćdziesiątych. , ale nie wiązano go z pokojowymi rozwiązaniami sporów . Pierwsze inicjatywy zmierzające w kierunku zwiększenia stopnia zaufania państw wschodu i zachodu pojawiły po złożeniu propozycji Wielkiej Trójki na konferencji w Genewie w 1955 r Uczestniczyli w niej szefowie 4 wielkich mocarstw N. A. Bułganin , Eisenhauer Eden , Faure. Dyskutowano tu nad kwestiami bezpieczeństwa europejskiego.
Warunkom odprężenia patronował również prezydent Kennedy
Na wielu konferencjach pokojowych poruszano kwestie np. środków budowy zaufania , USA przedstawiały również projekt systemu kontroli strefowej.. Proces poszukiwania środków mogących przyczynić się do tworzenia klimatu odprężenia i wzajemnego zaufania przyspieszony został w wyniku kryzysu karaibskiego . Powstała wtedy realna groźba użycia broni nuklearnej przez ZSRR i USA. Po tym incydencie postanowiono założyć specjalna linie telefoniczna między Moskwą a Waszyngtonem , dla użycia jej w razie nadzwyczajnych okoliczności

POROZUMIENIA AMERYKAŃSKO - RADZIECKIE

W 1968 roku w Helsinkach rozpoczęły się rokowania USA - ZSRR w sprawie ograniczenia zbrojeń strategicznych , przede wszystkim chodziło o niebezpieczeństwo wybuchu bomby jądrowej . Zajęto się problemem udoskonalania zabezpieczeń , organizacji technicznych , oraz system wymiany informacji w celu zapobieżenia zagrożeniu
Rezultatem rządów było Porozumienie między ZSRR i USA środków zmniejszenia niebezpieczeństwa wybuchu wojny nuklearnej Waszyngton 1971 r. Przyjęto następujące zobowiązania
Realizować i udoskonalać środki organizacyjne i techniczne zapobiegające przypadkowemu użyciu broni jądrowej
- natychmiastowe informowanie o jakichkolwiek incydentach z tym związanych
- wzajemne informowanie w przypadku wykrycia użycia rakiet
- informować o planowych wystrzelenia rakiet
- wykorzystać linie bezpiecznej łączności
- prowadzić konsultacje

Aby umocnić zawarte porozumienie podjęto rokowania w celu wyeliminowania poszczególnych zagrożeń w Moskwie podpisano porozumienie w 1972 o zapobieganie incydentom na morzu otwartym i przestrzeni powietrznej
W szczególnych ustaleniach przewidziano m. In. Postępowanie , które eliminowałoby ryzyko zderzenia okrętów oraz manewrów utrudniających wykonywanie tych manewrów
Wszystkie pilotowane latające statki wojskowe powinny zachować największa ostrożność i rozwagę przy zbliżaniu się samolotów drugie strony tak samo w przypadku okrętów
W warunkach umacniania się sojuszy między USA i ZSRR zawarto kolejna umowę Jest to porozumienie zawarte w 1973 roku i ma na celu zapobieżenie wojnie nuklearnej . Porozumienie to redukuje niebezpieczeństwo konfliktu zbrojnego z użyciem broni jądrowej i do tego jeszcze umowa SALT 1 o ograniczeniu zbrojeń strategicznych . jest to tzw. rozpoczęta ,, era rokowań ,, namacalne stały się skutki powyższych porozumień i nieznacznego ocieplenia stosunków między obiema państwami

ŚRODKI BUDOWY ZAUFANIA W EUROPIE - PIERWSZA GENERACJA

W Europie przebiega główna linia konfrontacji między Wschodem a Zachodem , w okresie
Zimnej wojny na kontynencie europejskim istniało największe ryzyko wybuchu konfliktu zbrojnego . W 1975 roku podpisano chlubny AKT KONCOWY KBWE . W tym dokumencie przyjęto wspólny katalog zasad i reguł postępowania , oraz środków budowy zaufania oraz niektórych aspektów bezpieczeństwa i rozbrojenia
Sprecyzowano 5 punktów -środków budowy zaufania
1/ uprzednie powiadamianie o wielkich manewrach wojskowych
2/ uprzednie powiadamianie o innych manewrach wojskowych
3/ wymiana obserwatorów
4/ uprzednie powiadamianie o wielkich ruchach wojsk
5/ inne środki budowy zaufania

Kierując się Zaleceniami Końcowymi Konsultacji w Helsinkach uznano , że państwa mogą według własnego uznania powiadamiać o wielkich ruchach wojsk , co przyczyni się do budowy zaufania . Do innych środków zaliczono wymianie personelu , w tym delegacji wojskowych na podstawie odpowiedniego zaproszenia . W sprawie dotyczącej rozbrojenia stwierdzono , że w interesie wszystkich uczestników KBWE leży zmniejszenie konfrontacji i popieranie kroków rozbrojeniowych dla uzupełnienia, odprężenia polityki w Europie i umocnienia bezpieczeństwa . uczestnicy KBWE zawiadamiali się o wielkich manewrach wojskowych. Tylko do poł. 1978r. Notyfikowano wszystkie wielkie manewry wojskowe w Europie w łącznej liczbie 15. Wielokrotnie zapraszano obserwatorów na ćwiczenia wojskowe organizowane przez ugrupowania militarne (NATO, Organizacja Układu Warszawskiego), jak również przez narodowe siły zbrojne. Odpowiednim przykładem są pierwsze po zakończeniu KBWE manewry wojskowe pod kryptonimem „Kaukaz” przeprowadzone na przełomie stycznia i lutego 1976r. Związek Radziecki zaprosił na nie obserwatorów z Grecji, Turcji, Rumunii i Jugosławii. W trzy miesiące później, w manewrach „Siewier” udział wzięli obserwatorzy z Finlandii, Norwegii, NRD, Szwecji i Polski. Innym przykładem jest udział zagranicznych obserwatorów wojskowych, m.in. z Austrii, Włoch, Francji, RFN i Jugosławii w manewrach wojsk radzieckich w zachodniej Ukrainie pod kryptonimem „Karpaty”, w lipcu 1977r. We wrześniu 1976r. Polska powiadomiła o manewrach wojsk Organizacji Układu Warszawskiego (ZSRR, Czechosłowacja, NRD, Polska) pod kryptonimem „Tarcza -76”. Korzystając z zaproszenia, na manewry przybyli obserwatorzy z Austrii, Danii, Jugosławii, Szwecji i Finlandii. Wykonywania w praktyce postanowień Aktu Końcowego KBWE w sprawie budowy środków zaufania i niektórych aspektów bezpieczeństwa i rozbrojenia towarzyszyła zwiększona aktywność polskiej dyplomacji. Część problemów przewijających się w stanowisko Polski prezentowanym w drugiej połowie lat siedemdziesiątych było przedmiotem obrad Konferencji „Belgrad -77”. Na Sesji Specjalnej Zgromadzenia Ogólnego ONZ poświęconej rozbrojeniu 25 V 1978r. prezydent Francji Valery Giscard d'Estaing zaproponował wszystkim państwom zainteresowanym przyszłością bezpieczeństwa europejskiego i uczestniczącym KBWE, zebrania się na konferencji na temat rozbrojenia w Europie. Koncepcja zwołania takiej konferencji znalazła poczesne miejsce w polskim programie działalności na rzecz odprężenia i bezpieczeństwa. 8 XII 1980r. Polska zaproponowała w Madrycie zwołanie w Warszawie Konferencji Odprężenia Militarnego i Rozbrojenia w Europie, z udziałem uczestników KBWE. Propozycja zawierała sugestię co do możliwości rozważania i uzgodnienia prawno traktatowych kroków zmierzających do umocnienia gwarancji bezpieczeństwa i zmniejszenia groźby wybuchu wojny w Europie. Jeszcze przed rozpoczęcie Spotkania Madryckiego państwa Organizacji Układu Warszawskiego na posiedzeniu ministrów spraw zagranicznych w Berlinie 6 XII 1979r. Wyraziły gotowość uzgodnienia kilku sprecyzowanych zagadnień:
- uprzedzanie o większych ćwiczeniach wojskowych, przeprowadzanych na obszarze określonym w Akcie Końcowym KBWE, nie od poziomu 25 tys., lecz 20 tys. Żołnierzy i nie na 3 tygodnie, ale na miesiąc wcześniej;
- nie przeprowadzanie manewrów wojskowych z udziałem więcej niż 40- 50 tys. żołnierzy;
- uprzedzanie o ruchach wojsk lądowych od poziomu 20tys. żołnierzy;
- uprzedzanie o większych ćwiczeniach wojsk lotniczych;
- uprzedzanie o większych ćwiczeniach sił morskich w pobliżu wód terytorialnych innych państw - uczestników KBWE;
- zawarcie przez państwa uczestniczące w KBWE porozumienia o nieużyciu przeciwko sobie -jako pierwsze- zarówno broni jądrowej, jak i konwencjonalnych;
- nie rozszerzanie ugrupowań militarno- politycznych w Europie;
- rozpatrzenie innych propozycji dotyczących budowy środków zaufania;
zdecydowane pogorszenie stosunków amerykańsko- radzieckich nastąpiło po interwencji zbrojnej ZSRR w Afganistanie (grudzień 1981r.).
19 XI 1992r. 16 państw NATO i 6 OUW podpisało w Paryżu Traktat o siłach konwencjonalnych w Europie (CFE). W wyniku realizacji jego postanowień do połowy lat dziewięćdziesiątych nastąpiło bezprecedensowe obniżenie poziomu sił zbrojnych. Znaczenie skutków realizacji postanowień CFE i stosowania nowego zestawu ŚBZB, co zaowocowało większą przejrzystością i wzrostem zaufania w Europie, potwierdziły państwa procesu KBWE w Paryskiej Karcie Nowej Europy z 21 XI 1990r. Wśród nich pierwszoplanowe znaczenie mają Dokumenty Wiedeńskie z 1990, 1992 i 1994 roku. Uzgodnienia dotyczące śBZB znajdujemy również w dokumentach procesu helsińskiego:
- Dokument Berliński spotkana ministrów KBWE (Berlin 19-20 VI 1991)
- Dokument Helsiński 1992r. Wyzwanie Czasów Przemian (Helsinki 19X 1992)
- Dokument Budapeszteński 1994 ku Prawdziwemu Partnerstwu w nowej erze (Budapeszt, 6 XII 1994r.)
Dokumenty Wiedeński i Dokumenty KBWE stanowią łącznie podstawę skutecznego prawno- politycznego systemu zapewniającego stabilność i bezpieczeństwo w Europie. Jego ukoronowaniem jest traktat o otwartych przestworzach z 1992r. Państwa uczestniczące w procesie KBWE postanowiły zwiększyć zdolność rozpoznawania przyczyn napięć, przez wzmocnienie struktury konsultacji politycznych i wzrost ich częstotliwości. Problemom tym poświęcono III część Dokumentu Helsińskiego 1992. Wezwanie Czasu Przemian, zatytułowanej „Wczesne ostrzeganie, zapobieganie konfliktom i postępowanie na wypadek kryzysu (łącznie z misjami wyjaśniającymi i sprawozdawczymi oraz pokojowymi operacjami KBWE), pokojowe załatwianie sporów.” Na podstawie postanowień Dokumentu Helsińskiego 1992 utworzono Forum Współ pracy w Dziedzinie Bezpiczeństwa. Powołano je w celu podjęcia nowych rokowań w sprawie kontroli zbrojeń, rozbrojeń, budowy zaufania i bezpieczeństwa oraz rozszerzenia konsultacji i współpracy państw KBWE. W ten sposób dotychczasowe struktury rokowań rozbrojeniowych prowadzonych pod auspicjami KBWE, przez instytucję dostosowaną do wymogów sytuacji wytworzonej po zakończeniu zimnej wojny. Szczególną rolę w działalności Forum odgrywa Program działań natychmiastowych realizowanych od września 1992r. W wyniku intensywnie prowadzonych negocjacji Forum przygotowało 4 dokumenty przedstawione następnie na szczycie państw KBWE w Budapeszcie (5- 6 X 1994):
- Kodeks postępowania w dziedzinie polityczno- wojskowych aspektów bezpieczeństwa (Budapeszt XII 1994)
- Dokument Wiedeński 1994 z negocjacji w sprawie środków budowy zaufania i bezpieczeństwa, stanowiący rozwinięcie Dokumentu Wiedeńskiego z 1992r. (Wiedeń 28 II 1994)
- Decyzje o zasadach nie rozprzestrzeniania broni masowego rażenia (Budapeszt 3 XII 1994)
- Porozumienie w sprawie globalnej wymiany informacji wojskowych (Budapeszt 28 XI 1994).
I. doroczna wymiana informacji wojskowych;
a) informacja o siłach zbrojnych;
b) informacja o planach rozmieszczenia głównych systemów uzbrojenia i sprzętu;
c) informacje o budżetach wojskowych
II. ograniczenie ryzyka
a) mechanizm konsultacji i współpracy w sprawie nadzwyczajnej działalności wojskowych
b) współpraca dotycząca niebezpiecznych incydentów charakterze militarnym
III. kontakty;
a) wizyty w bazach lotniczych
b) kontakty wojskowe
IV. uprzednie powiadomienie o określonych rodzajach działalności wojskowej
V. obserwacja określonych rodzajów działalności wojskowej
VI. roczne plany kalendarzowe
VII. postanowienia ograniczające
VIII. przestrzeganie i weryfikacja
a) inspekcja
b) ocena
IX. łączność
X. doroczne spotkania oceny wykonania uzgodnionych środków
Nowa generacja środków budowy zaufania i bezpieczeństwa przyjęta w Dokumencie Wiedeńskim 1994 obejmuje:
- doroczną wymianę informacji wojskowych, w tym informacji o siłach zbrojnych , ich organizacji, stanie osobowym, głównych systemach uzbrojenia i sprzętu znajdującego się w strefie stosowania śBZB, tzn. na obszarze Atlantyku po Ural łącznie z postradzieckim państwami Azji Srodkowej
- środki ograniczenia ryzyka, w tym ustanowienia systemu konsultacji i współpracy w odniesieniu do wszelkich nadzwyczajnych i nie zaplanowanych działań znaczących części sił zbrojnych poza miejscem ich stałej dyslokacji, w tym współpracy dotyczącej niebezpiecznych incydentów o charakterze militarnym
- rozwój kontaktów wojskowych, m.in. wizyty w bazach lotniczych
- uprzednie powiadomienie o określonych rodzajach działalności wojskowej, m.in. obowiązek powiadomienia na 42 dni lub więcej przed rozpoczęciem działalności wojskowej z udziałem co najmniej 9 tys. żołnierzy
- obserwacja określonych rodzajów działalności wojskowej, w tym obowiązek zapraszania obserwatorów na ćwiczenia z udziałem co najmniej 13 tys. żołnierzy
- obowiązek wymiany rocznych planów działalności wojskowej podlegającej uprzedniemu powiadomieniu
- postanowienie ograniczające, w tym zakaz prowadzania w ciągu dwóch lat kalendarzowych więcej niż jednej działalności wojskowej z udziałem więcej niż 40 tys. żołnierzy lub 900 czołgów bojowych
- środki weryfikacyjne, w tym prawo do przeprowadzania inspekcji na terytorium każdego innego państwa według określonych procedur
- utworzenie systemu bezpośredniej łączności między stolicami państw
- zwoływanie dorocznych spotkań oceniających realizację uzgodnionych środków budowy zaufania i bezpieczeństwa
poważnym wkładem w doskonalenie śBZB były prace nad problemem globalnej wymiany informacji wojskowych.
W dokumencie zatytułowanym „Globalne wymiany informacji przyjęto szczegółowe ustalenia dotyczące:
- informacji o strukturze dowodzenia i stanie osobowym;
- informacje o stanie posiadania głównych systemów uzbrojenia i sprzętu;
- szczebli organizacyjnych, o których należy przekazywać informacje;
- danych technicznych i dokumentacji fotograficznej;
- systemów uzbrojenia i sprzętu wprowadzonego na wyposażenie sił zbrojnych.


Rozdział XXVIII
SPORY I KONFLIKTY MIĘDZYNARODOWE

Funkcjonowanie współczesnej społeczności międzyn cechują róznice interesów , sprzeczności , spory , konflikty. Przyczyna tego jest brak norm prawnych , zawierających powszechne aprobowane definicje tych terminów . Mimo ze zawieraja podobne treści , nie sa to pojęcia tożsame
W dokrynie prawa miedz. Spór definiuje się jako wyraz spzreczności interesów między panstwami.
Miara ocen umożliwiających zakwalifikowanie sporu jako polit sa takie kryteria jak interesy polit , racja stanu , zywotne intersy narod itp.
Wg Statutu MTS z 1920 roku do sporów prawnych zaliczał
Spory wynikające z wykładni umowy
Każdą kwestię prawa miedzyn
Ustalenie faktu stanowiącego pogwałcenie prawa miedz.
Rodzaj i zakres odszkodowania naleznego za zerwanie zobowiązań miedzyn

Ustalenie jaki charakter ma dany spór nastręczac może wiele trudności ponieważ granice między sporem polit i prawnym sa często niezbyt ostre.Podst sporu jest sprzecznośc interesów Oznacxa to taki stan stos między partnerami na arenie międz , który dowodzi braku możliwości pogodzenia interesów pbu stron . Jest to warunek powstania sporu ale go nie implikuje Dodatkowym czynnikiem powstania sporu jest okreslony czyn państw , tzw działanie , zaniechanie , lub znoszenie , który nadaje sporowi charakter polit , prawny i ekonomiczny . strony sporu manifestuja swoją wolę wysuwająć żądania , ptretenscje roszczenia . W Karcie Narodów Zjednoczonych dokonano podziału sporów na zagrażające pokojowi i bezpieczeństwu , określano jako kwalifikowane , oraz pozostałe zwykłe
Kompetencje do zaistniewnia spory maja Rada Bezp. I Zgromadzenie Og ólne ONZ
Konflikt międzynar na ogół popzredza narastająca spzreczność inreresów i antagonizm . Czasami stopniowo , a niekiedy gwałtownie okreslany jest jego przedmiot . Do konfliktu dochodzi wtedy , gdy podejmowane sa działania polityczne , ekonomiczne i militarne w celu narzucenia drugiej stronie swoich racji . Konflikty sa międzyn i nie .
Na podstw kryterium celu konfliktu można wyróznic konflikty obronne , antykolonialne , narodowowyzwoleńcze i w walce o prymat lub przeciwko niemu w sferze ekonomicznej , polit , rasowej , religijnej i innych
Uchwała Zgromadzenie Ogol. ONZ z 14 .12. 1974 r zawiera def napaści i wskazuje ,że jest nia uzycie siły sbrojnej przez państwo pzreciwko suwerenności terytorialnej integralności lub polit niezawisłości drugiego państwa lun innym celu niezgodnym z Karta NZ . Tym innym celem może być
- blokada portów , wybrzeża przez siły zbrojne innego pańsatwa
- działalnośc państwa polegająca na udzieleniu zezwolenia w odniesieniu do terytorium oddanego do dyspozycji drugiego panstwa , aby było ono uzyte przez państwo dla dokonania aktu pzreciwko trzeciemu panmstwi
- wysyłanie zbrojnych band , grup , oddziałów pzreciwko drugiemu państwu

Żródła i przyczyny sporów oraz konfliktów międzyn.

Spory i konflikty wyznaczaja kształt współczesnych stosunk miedzyn . U ich podłaża znajdują się spzreczności , których rozwiązanie lub złagodzenie sprawia społ międz. Wile problemów .Państw te są rózne pod każdym względem demogr , kulturowym , róznia się potencjałem demogr i ekonomiczn , Róznicuja je ustroje polit i kierunki obranych dróg rozwojowych.
Przyjmując te uproszczona wersje można założyc , że dycydujący wpływ na powstanie , pzrebieg , a także sposoby rozwiązania sporów ma niejdnorodnośc współczesnego świata.
Spory powstaja w warunkach pokojowych nawt przy utrzymaniu przyjaznych stosunków
Nawiązać mo zna do łacińskiewj treści ,, paremii rara est inter ftraters concordia / rzadko jest zgoda między bracmi/ można stwierdzić , że im intensywniejsze stos. Między panstwami , tym większa mozliwośc powstania sporu.. Wszechstronna i dynamiczna współpraca tworzy płaszczyznę powstania sporu w wyniku współzawodnictwa i rywalizacji . Przedmiotem sporu bywaja terytoria , granice państw , mogą być one pogłębione przez czynnik narodowy lun etniczny . Ważna role w pogłebianiu sporów międzyn. Maja stereotypy etniczne , które zazwyczja maja podłoże historyczne , zakłócaja obraz rzeczywistości . Wiele sporów wynika z nieuzasadnionych ambicji przywódców , powłując się na racje stanu dokonuja interpretacji prawa nie licząc się i interesami innych

SPORY I KONFLIKTY W PRAKTYCE MIĘDZYNARODOWEJ

W iwlu przypadkach spory dotycza terytoriów w tym rudymentów systemu kolonialnego
Przkłądem są Ceuta i Melilla w Afryce Północnej należace do Hiszpanii , a do których roszczenia wysyła Maroko , oraz Sahara Zachodnia , Gibraltar należacy do Wielkiej Brytanii
W 1994 roku był spór międzu Estonia a Rosja o granice . Estonia utraciła wówczas 5% terytorium
Podobny problem istnieje w stosunk rosyjsko łotewskich W 1999 r Rosja wniosła do KBWE i Rady Europy sprawę ustawy językowej . Ogranicza ona mozliwośc posługiwania się innym językiem niż łotewski
W 1994 zaognił się spór między Grecją a Turcja o greckie wody terytoilane . Jest to kwestia podziału morza egesjkiego , szelfu kontynentalnego i przestrzeni powietzrnej . turcja nie jest sygnotariuszem tego porozumienia , a Grecja ma mozliwośc poszerzenia swoich wód terytorialnych do 12 mil morskich , co Turcja gotowa jest uznać jako casus belli / powód wojny/ z uwagi na negatywne skutki poczynań Greków dla tureckiej żeglugi. UE wyznaczyła termin dla załatwienia tego konfliktu n do 2004 r , jeżeli nie uda się rozstrzygnąć to zostanie on przekazany Do MTS w Hadze .
Problem Cypryjski , wszelkie próby rzowikłania tego konfliktu nie powiodły się , odrzucono plan ONZ załagodzenia tego konfliktu . Grecy cepryjscy opowiadają się za silnym rządem federalnym i przyzaniu tylko niewielkich uprawnień samorządowych , z kolei Turcy cypryjscy domagają się utworzenia konfederacji dwóch rownoprawnych państw na Cyprze.
Ponadto Grecja jest w konflikcie z niepodległą Macedonia , odmawiając uznania jej nazyw , uważając , że należy do dziedzictwa helleńskiego i nazywa Mavedonie Republiką Skopje , dlatego postawa Grecji uniemożliwia uznanie Macedonii przez Unie Eur.

Dość nietypową podstwa sporu jest duński projekt budowy mostów wiszących nad Cieśnicą Bełt, łączący wyspę Zelandie i Fione z resztą kraju . Finlandia twierdzi , że jeden z mostów ograniczy dostęp do eksloatowania złóz ropy naftowej z dna Morza Północ. Finlandia wniosła w tej sprawie pozew do MTS.

Przez 13 lat sporem była między Norwegia a Danią mała wyspa wulkaniczna u wybrzezy Grenaldii . MTS podzielił te wyspe między oba państwa .
O wiele bardzie drastyczne sa konflikty na terenie byłej Jugosławii i byłym, ZSRR.
W Azji toczy się spór o Kaszmir między Indiami a Pakistanem jest on przyczyna wielu wojen .
Nie uregulowano również sporu między Japonią , Koreą Płd i Chinami o rozgraniczenie stref wód terytorialnych . Przedmiotem sporu pozostaje Archipelag Senkaku do którego roszczenia wysyłaja Japonia , Chiny i Tajwan .
Do Archipelagu Spratlu wysuwa roszczenia az 6 państw , Tajwan , Chiny , Malezja , Brunei , Filipiny i Wietnam .
Do dziś nie jest rozstrzygniety spór II wojenny między Japonią a Rosja o Wyspy Kurylskie

W 1975 roku niepodległośc odzyskał Timor Wschodni , ale wkrotce terytorium nowego państwa zajęły siły ONZ . ONZ chciała nakłonic Indonezję do podjęcia rozmów z Portugalią , ale się to nie udało Zmiana postawy Indonezji zmieniła się dopiero w wyniku kryzysu ekonomicznego i odsunięcia od władzu Suharto
30.08 1999 nastąpiło referendum w Tomorze Wschodnim , 78,5% Timorczyków opowiedziało się za niepodległościa.
Od sporów nie jest wolna również Ameryka łacińska . Argentyna żąda zwrotu Faklandów Malwinów i wysuwa roszczenia do brytyjskiej części Antarktyki
Gwatemala rości sobie pretenscje do terytorium Belize . Boliwia jest zaintersowana dostepem do morza utraconym przszło 1200 lat temu
W Ameryce Płn trwa spór między USA a Kanadą w sprawi statusu i tzw północno - zachodniego Przejścia . Zdaniem Kanady droga ta znajduje się na jej terytorium

STOSOWANIE SIŁY W REGULOWANIU SPORÓW MIĘDZYNAR.

Wg Sztokholmskiego International Peace Research Institute - wojną jest większy konflikt zbrojny , w którym przez dłyższy czas walcza oddziały wojskowe podległe dwóm lub więcej rządom i co najmniej jednej zorganizowanej organizacji
Liczba konfliktów waha się wgranicach od 150 - 450 i zginęło ok. 12 do 35 mln ludzi . Do najkrwawszych należały nastepujące konflikty
- Indochiny 1954 -1954
- Korea 1950 - 1953
- Bliski Wschód 1948,1956,1967,1973,1982
- Algieria 1954-1962
- Kongo 1961
- Nigeria - 1967-1970
- Etiopia 1977 - 1978 Irak - Iran 1979-1988
- Afganistan -1979-1989

Niektóre konflikty były bardzo krwawe i na szczególna uwagę zasługuje fakt , że państwa posługiwały się bronia masowego rażenia . 22 państwa posiadaja tka bron i niektóre ja uzyły
-USA - wojna w Korei 1950- 1953
Francja - wojna w Algierii 1957
USA wojna w Wietnamie 1961-1972
Egipt wojna domowa w Jemenie 1963- 1967
Wietnam - wojna w Laosie i Kambodży 1975
ZSSR- wojna w Afganistanie (gazy toksyczne) 1980- 1984
Irak -przeciwko Iranowi 1983- 1988
Irak- przeciwko Kurdom 1988
Irak- przeciwko wojskom sprzymierzonym w Zatoce Perskiej 1991
Irak- przeciwko szyitom 1991
Według danych ONZ z 1995 w wyniku konfliktów zbrojnych na terytorium 64 państw biorących udział pozostało łącznie około 110mln min, w tym:
- Afganistan 25mln,
- B. Jugosławii 6mln,
- Kuwejcie 1mln,
- Kambodży 100tys.- 1mln,
Eksperci uważają, że likwidacja min w Angoli i Kambodży może potrwać około 20 lat.
Tymczasem giną od nich tysiące ludzi doznają trwałego kalectwa.
W 1992r. Wielka amerykańska organizacja charytatywna rozpoczęła międzynarodową kampanię zmierzającą do wprowadzenia całkowitego zakazu produkcji, sprzedaży i używania min. Inicjatywa uzyskała poparcie Międzynarodowego Czerwonego Krzyża i Biura Wysokiego Komisarza NZ ds. Uchodźców (UNHCR). W dążeniu do położenia kresu skutkom stosowania min 9XII 1997r. Podpisano w Oslo Konwencję o zakończeniu używania, magazynowania, produkcji i tranzytu min przeciwpiechotnych i o ich zniszczeniu. Od zakończenia II wojny światowej co roku wybuchały nowe konflikty zbrojne, nawet do kilkunastu rocznie. W ciągu roku kontynuowano równocześnie kilkanaście konfliktów zbrojnych. W roku 1986 proklamowanym przez ONZ Międzynarodowym Rokiem Pokoju, aż 5mln ludzi z 41 państw brało udział w walkach zbrojnych. Godnym odnotowania wydarzeniem jest, to że w 1988r. Nie wybuchła na świecie ani jedna wojna. W wyniku wojen domowych w latach dziewięćdziesiątych rebelianci przejmowali władzę w Erytrei, Etiopii, Rwandzie, Kongo (Brazaville), Liberii, Zairze (obecnie Demokratyczna Republika Kongo) i Gwinei Bissan. W 1998r. Nieoczekiwanie doszło do wojny erytrejsko- etiopskiej. Nie było spokoju w wielu regionach Azji. Utrzymywał się i uległ nasileniu 1998r. Konflikt miedzy Pakistanem a Indiami. W 1999r. separatyści kaszmirscy wspierani prze siły zbrojne Pakistanu rozpoczęli działania zbrojne. W Ameryce Łacińs0kiej doszło do powstania zbrojnego w meksykańskiej prowincji Chiapas, a w 1995r. zaognił się konflikt ekwadorsko- peruwiański.
Ostre spory miały miejsce między Azerami i Ormianami o Terytorium Górnego Karabachu oraz 2 wojny w Czeczenii 1994-1996 i 1999-2000r

POKOJOWE REGULOWANIE SPORÓW MIĘDZYNAROD.

W Karcie NZ postanowiono na drodze pokojowej zgodnie z zasadami sprawiedliwości i prawa międzyn. Rozstrzygać międzyn. Spory i sytuacje które mogą doprowadzic do zakłócenia spokoju . Członków ONZ zobowiązano do regulowania sporów wyłącznie srodkami pokojowymi i utrzymywać pokój i bezpieczeństwo międzyn.Art. 33 Karty NZ zawiera katalog srodków pokojowych regulowanioa sporów
W rzowiązywaniu sporów mogą uczestniczyc inne zainteresowane strony . W ten sposób próbowano uregulowac problem Indochin i Korei
W 1973 r na konferencji w Paryżu zawarto układ o wycofaniu wojsk USA z Wietnamu
Innym sposobem często stosowanym jest mediacja / posrednictwo/ polegająca na aktywnym udziale strony trzeciej , która pzredkłada konkretne propozycje w celu załatwienia sporu
Jest jest mozliwośc powołania międzn komisji , która będzie nadzować i pomagać w uniknięciu sporu .
Do najwazniejszych misji ONZ należy misja mediacyjna w sprawie Afganistanu , podczas wojen z Irakiem , na południu Afryki w Angoli W 1988 r w Brazaville / Kongo / cztery panstwa podpisały porozumienie . Namibia w 1991 r proklamowała niepodległość
W wyniku mediacji ONZ została zakonczona wojna na Saharze Zachodniej . Maroko i Polisario zawarły plan pokojowy podpisano zawieszenie broni W 1989 r wiele państw Ameryki srodkowej zaakceptowało plan połozenia kresu walkom w Nikaragui. Zaakceptowano plan wolnych i demokratycznych wyborów . Komisja pokojowa ONUCA nadzorowało wybory w 1990 i była w roli obserwatora .
W drugiej połowie lat osiemdziesiatych podjeto próbe pokojowego uregulowania problemu Kampuczy
Nadzorowanao również zakończenie walk na terytorium Jugosławii
W 1995 przywódny 4 zwasnionych państwe zaaprobowały propozycje USA o zawarciu pokoju . Do dzis stacjonuja tam pokojowe siły KFOR
W 1997 po 44 latach które upłyneły od zawarcia rozejmu w Panmundzonie konczącego działania na Półwyspie Koreńskim podjeto rokowania w sprawie ustanowienia tam pokoju i zmiejszenia napięcia . Nie udało się jednak uzyskać porozumienia
Podczas wojny między Erytreą i Etiopia wojska USA podjęły się misji mediacyjnej domagając saie natychmiastowego wycofania sił erytrejskich . Póżniej była Rwanda

ROLA SĄDOWNICTWA MIĘDZYN. W REGULOWANIU SPORÓW

Kwestie sporne między podmiotami prawa międzyn mogą być regulowane przez kompetentne organy na podst norm obowiązujących strony sporu . Głownym organem sądowniczym MTS jego sygnotariuszami są wszystkie państwa członkowskie ONZ . Do kompetencji MTS należy rozstrzyganie i rozpatrywanie sporów międzyn wnowszonych przez państwa oraz spraw wymienionych w Karcie NZ . Wszystkie strony konfliktu musz a podjąć decyzje aby MTS mógł te spawe rozpatrzyc . MTS rozstrzyga sprawy które tocza się kilka lat lun kilkadziesiąt . MTS połozył kres sporowi , który trawł 100 lat między Hondurasaem a Salwadorem . Po jej rozstrzygnięciu Honduras uzyskał prawo dojścia do Pacyfiku
Sprawa Węgiersko - słowacka o Hydroelektrownie - Gabczikovo - Nagymaros
Ale obecnie mówi się o kryzysie MTS w miare powiększania się metropolii międzyn . Obawy przed definitywnym a niekorzystnym dla danego pastwa ozreczeniem MTS są żródłem niechęci do korzystania z jego usług. W Konsekwencji prowadzi do zmiejszenia się liczby spraw rozstrzyganych przez MTS . Kryzys sąddownictwa ma miejsce również dlatego , że bardzo wielka liczba spraw trafia do tego trbunału i wielka liczba panstw lekcewazy obowiązki wynikające z pkt 6 art. 36 statutu Trybunału

MAPA ZAGROŻEŃ

Do połowy lat dziewięćdziesiatych topczyło się w Azji , Afryce , Ameryce łacińskiej i Europie ponad 30 wojen .Część z nich to zaciekłe i krwawe wojny
Nowe spory maja podłoże religijne , narodowościowe i wynikaja tez z prawa do samostanowienia , bardzo wazne jest walka o bogactwa natuaralne . W trzecim swiecie wystepuje bardzo duzo bogactw naturalnych .Wspomniany spór o wyspy Pratly na Mozru Południowo - Chińskim jest chęcia przejęcia złoz ropy naftowej i złóż gazu . To samo dotyczy wysp Paracelskich w pobliżu Wietnamu
Spór między Mali i i Burkino Faso o półpustynne terytorium, w istocie nie dotyczy przebiegu granic, lecz złóż uranu, tytanu, rudy manganowej i gazu naturalnego. Wojna między Peru a Ekwadorem przebiegła na „ziemi niczyjej” i pozornie nie wiadomo na co. Powodem wszczęcia walki były zalegające na tym terenie złoża ropy naftowej i złota. Spór Hiszpanii i Kanady o łowiska na Atlantyku. W 1995r. w Brukseli Kanada zawarła kompromisowy układ z państwami Unii Europejskiej, regulujący spór w sprawie połowów na sąsiadujących ze strefą kanadyjską wodach międzynarodowych Atlantyku. Zdaniem Michaela Clarke- dyrektora Centrum Studiów Obronnych w Londynie konflikty etniczne staną się najprawdopodobniej problemem politycznym XXI wieku. Rejony trwających i potencjalnych konfliktów w Europie to pogranicza:
- albańsko- jugosłowiańskie (Kosowo)
- macedońsko- greckie
- chorwacko- serbskie
- grecko- tureckie (Cypr)
- bułgarsko- tureckie
- rumuńsko- węgierskie (Siedmiogród)
- słowacko- węgierskie
- słowacko- ukraińskie
do tego dochodzi terytorium Rosji, Krym i Naddnistrze. Dla Europy poważnym problemem jest groźba wybuchu nacjonalizmu ze wszystkimi negatywnymi skutkami tego zjawiska dla bezpieczeństwa międzynarodowego.
Szczególnie jest skomplikowana sytuacja w Indonezji
Problemem Serbii jest Vojwodina zamieszkana przez wiekszośc węgierską , Wzmogły się obawy Słowacji o mniejsza wegierska
Niebezpieczna jest sytuacja w Gruzji


Rozdział XXIX
NOWY ŁAD MIĘDZYNARODOWY

1 UWARUNKOWANIA ŁADU MIĘDZYNARODOWEGO

W sytuacji napięcia międzynarodowego i zagrożenia pokoju stosowane są różne formy działań które służą łagodzeniu konfliktów. Długofalowy charakter mają działania ułatwiające społeczności przechodzenie od stanu bezładu do stabilnego ładu międzynarodowego. Historia dostarcza nam przykłady bezładu. By to przezwyciężyć od wieków społeczność międzyn. dąży do porządku w postaci ładu politycznego. W rozumieniu J. Kukułki porządek międzyn. oparty jest na prawie i systemie międzyn. Ład polityczny - równowaga pewnych relacji w skali globalnej oraz zbilansowanie się i zbieżność stanowisk państw. W nowożytności ustanowiono ład polityczny w 1648 r. pokój westfalski kończący wojnę 30- letnią , kolejny w 1815 r. na kongresie wiedeńskim. Po I w. Św. Na konferencji wersalskiej mocarstwa ustanowiły nowy ład status quo , ustalono: nowe terytorium Europy, bezpieczeństwo zbiorowe zobowiązujące do pokojowego regulowania sporów. Przyczyną zburzenia ładu wersalskiego była nieskuteczność systemu opartego na założeniu utrzymania pokoju przez prawo. Po II w. Św nowy porządek który ma 2 płaszczyzny 1 - ONZ system bezpieczeństwa zbiorowego 2 - polityczna stworzona w systemie jałtańsko - poczdamskim. Cechą tego ładu była koncentracja siły politycznej, militarnej USA i ZSRR. Pozostałe czynniki bezpośrednio lub pośrednio były podporządkowane liderom. Różnice miały charakter militarny, polit. ekonom. Powstał skuteczny, niebezpieczny system kontroli rywalizacji, mocarstwa i sojusznicy starali się osłabić siły przeciwnika lecz rywalizacja ta przeszła do historii jako zimna wojna. Była ona treścią stos. międzyn. i skończyła się załamaniem porządku jałtańsko - poczdamskiego, kryzysem komunizmu oraz Związku Radzieckiego.
2 SCENARIUSZE NOWEGO ŁADU MIĘDZYNARODOWEGO

W XX w. Trzeba było wybudować nowy ład międzyn. nie wypracowano całości wizji nowego ładu, początkowe propozycje były nie rozbudowane, najważniejsze z nich to Nowa Pentarchia, Pax Consortis, Bigemonia, Pax Nipponica i System Unipolarny. Nową wizję ładu można porównać do zbliżonego modelu ideału stanu stos. międzyn. Taki system jest wsparty na fundamencie polit. - prawnym, ekonom. i cywilizacyjnym. Członkowie społeczności korzystają z bezpieczeństwa a współżycie międzyn. opiera się na łagodzeniu sporów i ograniczaniu konfliktów. Budowa ładu jest rozłożonym w czasie wielofazowym procesem od inicjacji postulatów do budowy struktur organizacyjnych po kres. Powojenny ład nie dawał podstaw do budowy nowego ładu. W pierwszej połowie lat 70- tych nie było przesłanek do przekształcenia dwubiegunowego świata w wielobiegunowość ale chaos który powstał z upadkiem komunizmu dał społeczności podstawę do ustanowienia nowego ładu ( koncepcji ).
Należą do nich pomysł Nowej Pentarchii - zakładał że doskonały jest system nad którym czuwa 5 ośrodków sił ( USA, CHINY, UE, JAPONIA, ROSJA ) zdolne utrzymać równowagę polit. i milit. Pax Consortis - po upadku Związku Radzieckiego osłabnie drugi biegun bipolarny, USA stałaby się członkiem o porównywalnej sile. Pax Nipponica - model przywództwa, Japonia - hegemon, wizja odległa ponieważ to państwo nie dysponuje potencjałem nuklearnym. Bigemonia - 2 silne państwa Japonia potęga gosp. i USA polit. i ekonom. model może przynieś korzyści dylematu przywództwa w świecie. W latach 90 - tych nastąpiło ożywienie stosunków obu partnerów a w 1996 r. podpisano w Tokio „ Wspólną Deklarację Japonii i USA w sprawie bezpieczeństwa. - Sojusz XXI wieku.”
3 ROLA USA W BUDOWIE NOWEGO ŁADU MIEDZYNARODOWEGO

W rozwijającym się ładzie napotykamy na wizję systemu utopijnego, który się rozwija wizja ta sięga zmian w bloku wschodnim, co zmuszało USA do adiustacji strategii. USA - polityka nie mogła opierać się na strategii powstrzymywania, celem stało tworzenie się warunków w których ZSRR będzie wiarygodnym i odpowiedzialnym partnerem zachodu. Szansę na powodzenie integracji ZSRR i zachodu dawała redukacja potencjału wojskowego, przemiany w Europie środkowo - wschodniej, odrzucenie doktryny Breżniewa. Warunki te zostały spełnione lecz pojawiły się inne wydarzenia które zaważyły na rozwoju nowego ładu, np.• zbiorowa akcja w Zatoce Perskiej gdzie został uruchomiony mechanizm środków przymusu wobec agresora, USA wykazały stanowczość i zademonstrowały cechy lidera. Wyrażono opinię że nowy ład powstanie na fundamencie potęgi i przywództwa USA. • upadek Związku Radzieckiego wytworzyła się geopolityczna próżnia roli tego bieguna nie są wstanie wypełnić inne mocarstwa, rozwój wydarzeń, konflikty i wojny na byłym terytorium ZSRR mogą utrudniać powstanie nowego ładu międzyn. USA po upadku ZSRR stały się pierwszym i jednym światowym mocarstwem, chcąc sprostać
USA musi dążyć do dominacji pokoleń.
Sojusznicy Amerykanów będą się dzielić odpowiedzialnością za stan gospodarki, stos. międzyn. Obciążone są przede wszystkim państwa członkowskie NATO ich zadaniem jest stabilizowanie sytuacji międzyn. i wspieranie USA.
4 ROLA ONZ W BUDOWIE NOWEGO ŁADU MIĘDZYNARODOWEGO


Sytuacja międzyn. wymusza na ONZ konieczność prowadzenia operacji pokojowych i stosowanie mechanizmów bezpieczeństwa zbiorowego. 1991 r. operacja w Zatoce Perskiej - wzorzec do naśladowania, lecz można byłoby zwiększyć operatywność systemu bezpieczeństwa zbiorowego ONZ i tak się stało - utworzono specjalny sztab wojskowy dobrze wyposażony w sprzęt wojskowy łączności i aparaturę wywiadowczą. W 1997 r. zaczęła działalność Grupa Planistyczna Międzynarodowej Brygady szybkiego Reagowania ( SHIRBRIG ). W skład wejdą jednostki wojskowe wspierane potencjałem logistycznym. Pozostaje pytanie jaką rolę powinna odegrać ta organizacja jako prawno - organizacyjna infrastruktura ładu. Do głównych sfer odpowiedzialności tej organizacji należą : ( wymienię kilka ) rozbrojenie, kontrola i redukacja zbrojeń oraz ograniczenie transferu broni, popieranie sprawiedliwego i celowego kierowania gospodarką światową, propozycje zajęcia się finansowymi i walutowymi problemami świata, przywództwo w ochronie środowiska i w zarządzaniu globalnymi zasobami, promowanie przestrzegania praw człowieka, stymulowanie udziału w systemie NZ wszystkich części składowych społeczeństwa obywatelskiego.
Aby pogodzić te problemy wymaga się od ONZ wielkiego wysiłku, lecz jest zagrożenie dla budowy nowego ładu między bogatą Północą a biednym Południem, wybuchami nacjonalizmu, terroryzmem. Zadaniem społeczeństwa jest przezwyciężenie bezładu, instrumentem jest Karta Narodów Zjednoczonych.

---