KONSPEKT LEKCJI JĘZYKA POLSKIEGO

KLASA III GIMNAZJUM

(2 godziny lekcyjne w klasie IIIG1)

Temat: Typy zdań złożonych współrzędnie i podrzędnie - powtórzenie wiadomości.

Cele lekcji

Uczeń:

- przypomina jak dzieli się zdanie ze względu na liczbę orzeczeń (na pojedyncze i złożone),

- podaje definicję zdania złożonego,

- podaje definicję zdania złożonego współrzędnie,

- wymienia rodzaje zdań współrzędnych,

- określa relacje między treściami zdań łącznych, rozłącznych, przeciwstawnych i wynikowych (charakterystyczne spójniki, przedstawienie graficzne),

- podaje definicję zdania złożonego podrzędnie,

- wymienia rodzaje zdań podrzędnych (podział ze względu na zastępowaną część zdania) i określa, w jaki sposób je rozpoznaje,

- rozpoznaje rodzaje zdań współrzędnych i podrzędnych w zaproponowanych przez nauczyciela ćwiczeniach,

- podaje zasady stosowania interpunkcji w zdaniach złożonych,

- wymienia spójniki współrzędności, przed którymi nie stawia się przecinka, jeśli nie są powtórzone,

- samodzielnie wykonuje ćwiczenia.

Metody pracy

- pogadanka, podająca, problemowa, ćwiczenia redakcyjne.

Formy pracy:

- indywidualna

- zbiorowa

Środki dydaktyczne:

- „Gramatyka języka polskiego w ćwiczeniach” , Z. Czarniecka-Rodzik,

- „Mowa polska III”, M. Danielewiczowi, s.11-14

- „Tablice polonistyczne. Język polski”, I. Boruc, H. Sprengel, E. Werkowska, s. 80-82

- Karty pracy - Ćwiczenia ze zdań złożonych współrzędnie i podrzędnie

Tok lekcji:

Wprowadzenie w tematykę lekcji (pytania nauczyciela skierowane do uczniów):

1. Aby wypowiedzenie można było nazwać zdaniem musi ono zawierać co najmniej jedno orzeczenie. Ze względu na liczbę orzeczeń zdania możemy podzielić na: zdanie pojedyncze i zdanie złożone.

1. Jakie zdanie nazywamy zdaniem złożonym?

- jest to zdanie zawierające więcej niż jedno orzeczenie,

2. Jakie rodzaje zdań złożonych wyróżniamy?

- zdania złożone współrzędnie i zdania złożone podrzędnie,

3. Sporządzenie na tablicy wykresu: Zdanie - pojedyncze

- złożone - współrzędnie

- podrzędnie

2. Zapisanie tematu lekcji: Typy zdań współrzędnych i podrzędnych - powtórzenie wiadomości.

3. Jakie zdanie nazywamy zdaniem złożonym współrzędnie?

- zdaniem złożonym współrzędnie nazywamy zdanie, w którym jego części (zdania pojedyncze lub równoważniki zdań):

- nie mogą istnieć niezależnie od siebie,

- nie określają się wzajemnie (nie można między nimi postawić pytania)

- uzupełniają się nawzajem

- stosunek współrzędności zachodzący w zdaniu złożonym współrzędnie przedstawia się graficznie za pomocą wykresu, oznaczając każde zdanie składowe liczbami zapisywanymi nad kreską poziomą, a stosunek między nimi poziomym szeregiem kropek; równoważniki zdań zaznacza się linią falistą.

zdanie współrzędne + zdanie współrzędne + … (itd.) = zdanie złożone współrzędnie

4. Uczniowie przypominają rodzaje zdań złożonych współrzędnie, które poznali (zostają one zapisane na tablicy):

RODZAJE ZDAŃ ZŁOŻONYCH WSPÓŁRZĘDNIE:

1. ŁĄCZNE (treść zdania pierwszego łączy się z treścią zdania drugiego, brak zależności znaczeniowych)

np. Czytam książkę i słucham muzyki

(charakterystyczne spójniki, przedstawienie graficzne)

2. ROZŁĄCZNE (treść zdania pierwszego wyklucza treść zdania drugiego)

np. Zjem lody albo wypiję koktajl.

(charakterystyczne spójniki, przedstawienie graficzne)

3. WYNIKOWE (treść zdania drugiego wynika z treści zdania pierwszego)

np. Zrobiło się zimno, więc wróciliśmy do domu.

(charakterystyczne spójniki, przedstawienie graficzne)

4. PRZECIWSTAWNE (treść zdania drugiego przeciwstawia się treści zdania pierwszego)

np. Nie przyjaźnili się, ale pomagali sobie w trudnych chwilach.

(charakterystyczne spójniki, przedstawienie graficzne)

- Najwięcej trudności sprawia zwykle odróżnienie zdania złożonego współrzędnie rozłącznego od przeciwstawnego. Zapamiętajmy, że zdanie rozłączne mówi o dwóch czynnościach, z których jedna wyklucza drugą (albo-albo). W zdaniu przeciwstawnym natomiast treść drugiego zdania jest inna niż wynikałoby to ze zdania pierwszego, zaskakuje nas, jest przeciwstawna do naszych oczekiwań.

Jeden spójnik może występować w więcej niż jednym rodzaju zdań.

- Użycie przecinka w zdaniu złożonym współrzędnie: nie stawiamy przecinka przed spójnikami: i, oraz, albo, lub, ni, ani, bądź, tudzież (z wyjątkiem sytuacji, w których dany spójnik powtarza się np. Albo wyjdziemy razem, albo nie pójdę tam wcale); użycia przecinka wymagają w zdaniu złożonym współrzędnie wszystkie pozostałe spójniki.

5. Jakie zdanie nazywamy zdaniem podrzędnie złożonym ?

- zdaniem złożonym podrzędnie nazywamy zdanie, w którym jedno ze zdań składowych określa inne i jest od niego zależne składniowo,

- w zdaniu złożonym podrzędnie wyróżnia się:

- zdanie nadrzędne (główne) - zdanie składowe określane za pomocą drugiego zdania,

- zdanie podrzędne (poboczne) - zdanie określające zdanie nadrzędne,

- zdanie podrzędne:

- określa zdanie nadrzędne,

- jest odpowiedzią na pytanie postawione z pozycji zdania nadrzędnego,

- jest niezrozumiałe bez zdania nadrzędnego,

- jest rozwinięciem dowolnej części zdania nadrzędnego (z wyjątkiem orzeczenia czasownikowego),

- zdanie podrzędne rozpoczynające się od spójnika `że'(iż), stoi (najczęściej) po zdaniu nadrzędnym

- stosunek podrzędności zachodzący w zdaniu złożonym podrzędnie przedstawia się graficznie za pomocą wykresu, oznaczając każde zdanie składowe liczbami zapisywanymi nad kreską poziomą, a stosunek między nimi poziomym szeregiem kropek; równoważniki zdań zaznacza się linią falistą.

zdanie nadrzędne + zdanie podrzędne = zdanie złożone podrzędnie

6. Uczniowie przypominają rodzaje zdań złożonych podrzędnie, które poznali (zostają one zapisane na tablicy):

RODZAJE ZDAŃ ZŁOZONYCH PODRZĘDNIE (ze względu na zastępowaną cześć zdania):

1. PODMIOTOWE (uzupełnia, rozwija, lub zastępuje podmiot zdania nadrzędnego)

- pytamy o nie: kto? co?

np. Zdawało mi się, (co?)że słyszę śpiew. / Ten dostanie nagrodę, (kto?)

2. ORZECZNIKOWE (bliżej określa wyrażony zaimkiem orzecznik w orzeczeniu imiennym zdania nadrzędnego)

- pytamy o nie: kim jest? czym jest? jaki, jaka, jakie jest?

np. Ta sytuacja była taka, (jaka była) że wszyscy czuliśmy się zażenowani.

3. DOPEŁNIENIOWE (zastępuje dopełnienie zdania nadrzędnego, czyli określa orzeczenie czasownikowe zdania nadrzędnego)

- pytamy o nie: pytaniami przypadków zależnych - wszystkich oprócz mianownika, kogo? czego? komu? czemu? kogo? co? kim? czym? o kim? o czym?

np. Spodziewaliśmy się, że film będzie interesujący.

4. PRZYDAWKOWE (zastępuje przydawkę zdania nadrzędnego, jest określeniem rzeczownika znajdującego się w zdaniu nadrzędnym)

- pytamy o nie: jaki? jaka? jakie? który? która? które? czyj? czyja? czyje? ile?

np. Podjął decyzję, (jaką?) że zostanie dyplomatą.

5. OKOLICZNIKOWE (zastępuje okolicznik zdania nadrzędnego , jest określeniem czasownika znajdującego się w zdaniu nadrzędnym, zdań podrzędnych okoliczników jest tyle rodzajów, ile rodzajów okolicznika - okolicznik: miejsca, czasu, sposobu, celu, przyczyny, warunku i przyzwolenia)

np. Dziadkowi nie udało się pojechać tam, (dokąd?) gdzie spędził dzieciństwo i wczesną młodość. (zdanie podrzędne okolicznikowe miejsca).

7. Uczniowie utrwalają wiadomości o przypomnianych rodzajach zdań współrzędnych i podrzędnych w ćwiczeniach zaproponowanych przez nauczyciela - rozdanie kart pracy.

KARTA PRACY:

Ćwiczenia - zdania złożone współrzędnie i zdania złożone podrzędnie.

8. Podsumowanie lekcji - powtórzenie i utrwalenie zdobytych wiadomości o zdaniach złożonych współrzędnie i podrzędnie.

9. Zadanie pracy domowej:

- Ułóż po 2 zdania współrzędnie złożone (łączne, rozłączne, wynikowe i przeciwstawne). W każdym z nich użyj innego spójnika (razem 8 zdań).

- Ułóż po jednym przykładzie zdania złożonego podrzędnie: podmiotowego, orzecznikowego, dopełnieniowego, przydawkowego, okolicznikowego.

1

---