August Comte
Czym jest pozytywizm w naukach społecznych?
Rzeczywistość społeczna jest rzeczywistością płynną. Pozytywizm jest konsekwencją oświecenia, jest wyjściem z dziecięctwa. To odczarowanie świata, wyjście ze stanu religijnego. Wiedza, którą tworzył Comte i inni pozytywiści miała być wzorem religii wolnej od Boga, a kapłani tej religii - socjologowie, mieli pokazać, czym jest rzeczywistość, w której żyjemy. Comte sugerował, aby badania w socjologii były obiektywne i wolne od wartościowań. Wiedza w jego ujęciu miała być wiedzą syntetyczną, skierowaną ku całościowemu ujmowaniu rzeczywistości (holizm).
Antykrytycyzm - to, co określane jest jako pozytywne (realnie pożyteczne, konstruktywne i pewne) będzie przeciwstawienie temu co jest negatywne, urojone, mętne, bez podstaw naukowych. Zaprowadzenie ładu.
Jakie treści będą zasługiwały na miano wiedzy? Comte przyjął postawę krytyczną wobec metafizyki i fenomenalizmu.
Uważał, że metafizyka polega na poszukiwaniu utajonych faktów, zjawisk, których nie można opisać wprost. Metafizyka przeczy wiedzy pewnej między innymi dlatego, że operuje pojęciami bardzo abstrakcyjnymi. Nauka pozytywna natomiast zajmuje się wyłącznie faktami, zjawiskami.
Reguła fenomenalizmu zwraca się przeciwko przyczynowości i podważa istnienie związków między zjawiskami.
Naturalizm:
Comte upatrywał wzór dla socjologii w przyrodoznawstwie - nauce, która w sensie normatywnym i opisowym zakładała, że metody społeczne nie różnią się od metod nauk przyrodniczych, które dostarczają socjologii wzorcowych pojęć. Comte postulował zastosowanie w naukach społecznych metod, które wykazały już swoją skuteczność i zarazem uchodziły za metody naukowe (były weryfikowalne). Nauka zgodna z wzorcami przyrodoznawstwa może być podstawą efektywnej inżynierii społecznej.
Tylko nauka pełni godną poparcia rolę wychowawczą, wytwarzając podstawy rzeczowości i podatności na racjonalne argumenty.
Pozytywiści pokolenia Comte'a zakładali ostry podział pomiędzy podmiotem a przedmiotem. Świat jest zespołem cech niezależnych od podmiotu obserwującego. Fakty społeczne, czyli zespoły zjawisk niezależnych, mogą być według Comte'a badane jak rzeczy (jest to logiczną konsekwencją fenomenalizmu).
Antynormatywizm - pozytywiści sądzili, iż należy trzymać się określonego sądu w badanej rzeczywistości, a ten sąd to niewartościowanie. Nie możemy analizować świata wedle siebie, ani narzucać rzeczywistości swoich norm. Aby zbadać rzeczywistość i wygenerować obiektywny opis społeczeństwa musimy zawiesić swoje sądy.
Nauka ma być podstawą inżynierii społecznej. Comte był zwolennikiem społeczeństwa ściśle kierowanego. Przedstawiciele pozytywizmu przedstawiali samych siebie jako odkrywców praw rządzących procesami, a nie projektantów utopijnej rzeczywistości.
Źródła myśli Comte'a- filozofia społecznaSaint-Simona:
Większość pojęć zaczerpnął Comte od Saint Simona. Saint Simone był utopistą, socjalistą utopijnym - wprowadzał idee nauk społecznych do filozoficznego dyskursu. Uważał, że fizyka społeczna powinna być budowana na bazie obserwacji faktów społecznych i analiz historycznych rzeczywistości społecznej, które ukazują idee ciągłego postępu. Społeczeństwo to organizm, którego budowa oraz rozwój podlega stałym i poznawalnym naukowo prawidłowościom, dlatego , tak jak biolog poznaje organizm, tak socjolog powinien badać społeczeństwo.
Diagnoza społeczeństwa XIX wieku:
XIX wiek to epoka przekształcania się społeczeństwa tradycyjnego w społeczeństwo nowoczesne, industrialne. Towarzyszyły temu rozmaite fakty: rewolucje, ruchy społeczne, industrializacja masowa, urbanizacja, migracje społeczne. Wielkie zmiany powodowały silną presję faktów na ludzi, którzy z tymi faktami nie mieli dotychczas do czynienia. Comte chciał uchwycić te zmiany i opisać strukturalizujące się, zmieniające się społeczeństwa. Socjologia stanowiła próbę opisu kryzysu społecznego, który wykrystalizował na bazie tworzącego się społeczeństwa nowoczesnego i zanikających społeczeństw tradycyjnych opartych na wspólnocie oraz zmian, które doprowadziły do problemu tożsamości.
GEMEINSCHAFT |
GESELSCHAFT |
SPOŁECZEŃSTWO TRADYCYJNE, ROLNICZE, FEUDALNE |
SPOŁECZEŃSTWO INDUSTRIALNE, NOWOCZESNE, ZURBANIZOWANE |
Elita (klerksi), urzędnicy, duchowieństwo, szlachta, elita intelektualna, król i jego świta stanowili 10% całego społeczeństwa. Wiedza przekazywana była tylko w tych kręgach na podstawach egzotreningu. Pozostałą część społeczeństwa tworzyli analfabeci. W tym kręgu wiedza przekazywana była na podstawach endotreningu, czyli przekazów kulturowych wewnątrz rodziny czy narodu. |
Społeczeństwo kapitalistyczne XIX wieku nabywa wiedzę na podstawie egzotreningu pod postacią powszechnej edukacji. Dzięki nauce następuje gwałtowny rozwój technologii i przemysłu. Kalkulacja kapitalistyczna jest nastawiona na zysk małym środkiem. Powstają wielkie skupiska ludzkie, koncentrujące siłę roboczą poprzez wykorzenianie, tworzą się miasta. Społeczeństwo ulega rozdziałowi na producentów (proletariat) i właścicieli. Okresowe kryzysy gospodarcze powodują nierówny rozwój ekonomiczny. Życie społeczne opiera się na zasadzie wolnej konkurencji. |
Socjologia i jej misja praktyczna:
Comte określił 3 funkcje socjologii - triadę:
badanie rzeczywistości - rozumienie rzeczywistości poprzez poznanie zmian;
przewidywanie w jakim kierunku idą zmiany;
zapobieganie - oddziaływanie praktyczne.
Wizja historii - prawo trzech stadiów:
Aby zrozumieć czasy należy sięgnąć w przeszłość. Przeszłość zaś ukazuje rozwój ludzkości podzielony na 3 etapy, a każdy z nich związany jest ze specyficzną dla siebie organizacją:
etap teologiczny - ludność zdeterminowana jest przez siły nadprzyrodzone, rzeczywistość opisuje się jako mistyczną, tymczasem mit to fikcja stworzona przez człowieka, który nie dysponował nauką, a miał aspirację do udzielania odpowiedzi na pytania najtrudniejsze - o początek świata;
etap metafizyczny - myślenie ludzkie oddala się od Boga, człowiek nie znajduje oparcia w świecie nadprzyrodzonym, szuka go w abstrakcji, która ujawnia się w dociekaniach ontologicznych i pytaniach o naturę domniemanej rzeczy;
etap pozytywny - stanowi epokę odczarowania świata, nauka staje się jedynym sposobem myślenia o świecie, jest konstruktywna i praktyczna, służy przewidywaniu i pomaga w przebudowie społeczeństwa.
Hierarchia nauk i miejsce socjologii:
Model pozytywistyczny nakłada na wszystkie nauki tę samą regułę - ideę nauk przyrodniczych. Ustala hierarchię nauk wedle stopnia swojej malejącej ogólności i abstrakcyjności, wedle stopnia rosnącej złożoności i wedle stopnia doniosłości praktycznej:
matematyka,
astronomia,
fizyka,
chemia,
biologia,
socjologia.
Założenie pozytywnej metodologii nauk opiera się na poglądzie, że nauki społeczne są identyczne jak nauki przyrodnicze. Socjologia bada fakty, dąży do formułowania praw, bada prawidłowości współwystępowania - dokonuje tego przez indukcję. Nauka rozwija się poprzez kumulowanie wiedzy. Formułuje wyjaśnienia zjawisk, by móc oddziaływać praktycznie na rzeczywistość.
Badanie statyki i dynamiki społeczeństwa, oraz inne metody socjologii pozytywistycznej:
Organicyzm - społeczeństwo należy traktować tak, jak organizm biologiczny, a rzeczywistość społeczną należy porównywać do rzeczywistości przyrodniczej. Tak jak organizm posiada dynamikę i statykę, tak również socjologia nimi się charakteryzuje:
dynamika - rozwój, zmiany społeczne, ewolucja, przemiany świadomościowe związane z różnymi dziedzinami życia,
statyka - bada struktury społeczne, budowę społeczności, grupy, związki wzajemne między różnymi częściami społeczeństwa, odpowiada za czynniki więziotwórcze.
Istnieją dwie kluczowe metody socjologii pozytywnej:
obserwacja - opierając się na niej należy badać łącznie dynamikę i statykę,
wnioskowanie - prowadzi od całości do części, poznanie części możliwe jest przez poznanie całości (sui generis). Społeczeństwo jest czymś innym niż jednostka. Człowiek inaczej zachowuje się będąc sam, a inaczej wśród jednostek. Nasze zachowania jednostkowe są zredukowane do całości społeczeństwa. Comte krytykuje Locka i Hobbsa i ich umowy społeczne. Jednostka jest odbiciem społeczeństwa w jakim żyje.
1