Analizując postawy i zachowania bohaterów literackich na przestrzeni epok, oceń czy najczęściej kierowali się oni dobrem ogółu czy też dobrem własnym
Od początku swojego istnienia człowiek musiał decydować o różnych rzeczach. Często też był zmuszany dokonywać wyboru pomiędzy dobrem ogółu a swoim własnym. Były to bardzo trudne i odpowiedzialne decyzje, bo nie zawsze kończyły się one pozytywnie dla wybierającego. W obliczu niektórych sytuacji każdy wybór był w jakiś sposób tragiczny. Jeśli człowiek wybierał własne dobro, to przyczyniał się swoją decyzją do tragedii innych osób, a jeśli wybierał dobro ogółu, to często decyzja ta wiązała się z poświeceniem własnego życia. Tak jest w życiu i tak też pisarze przedstawiali to w literaturze. Bohaterowie literaccy różnych epok kulturowych musieli dokonywać podobnych wyborów i ich postawy oraz zachowania w obliczu takich decyzji pomagają ludziom zrozumieć pewne kwestie i poznać ich konsekwencje. Idealna oczywiście byłaby sytuacja, w której dobro własne pokrywa się z dobrem ogółu, ale nie zawsze tak jest. Zobaczmy zatem, jak radzili sobie z tymi wyborami wybrani bohaterowie literaccy i jak się wówczas ich życie potoczyło.
Jako pierwszemu przyglądnijmy się Rolandowi, głównemu bohaterowi średniowiecznej „Pieśni o Rolandzie”. Większość uważa, że jest on przykładem doskonałego rycerza chrześcijańskiego, który w swoim życiu wsławił się bohaterskimi czynami i zginął honorowo w walce. Cechowała go odwaga i waleczność, honor, wierność królowi i duma. Sądzę jednak, że jego zbyt duża pewność siebie i wspomniana duma przyczyniły się do tego, że za późno wezwał on na pomoc króla. Dlatego też uważam, że tylko on odpowiada za śmierć wielu rycerzy. Gdyby nie kierował się tylko własnym dobrem i interesem, być może udałoby się ocalić życie poddanym mu rycerzom i jemu samemu. A tak to, decydując o innych, skazał ich na śmierć.
Z kolei inny bohater literatury średniowiecznej zdecydował się poświecić własne szczęście dla dobra dwojga bliskich sobie osób. Mam tu na myśli króla Marka, jednego z bohaterów „Dziejów Tristana i Izoldy” Josepha Bediera. Tristana kochał on jak własnego syna i traktował jak najwierniejszego przyjaciela. W Izoldzie natomiast widział idealną żonę. Niestety pod wpływem czarów dwoje najbliższych mu osób zakochało się w sobie. W obliczu takiej sytuacji król Marek poświęca swoje szczęście dla ich dobra i w końcu akceptuje łączące ich uczucie. Dzięki takiemu zachowaniu staje się postacią piękną i szlachetną. Pomimo zdrady ze strony ukochanej żony i przyjaciela jest nawet w stanie sprawić im uroczysty pogrzeb i troszczyć się o ich mogiły.
Nie wszyscy królowie zasługują jednak na pochwały za tak szlachetne postawy. Miłość jest uczuciem bardzo silnym i niektórzy są dla niej w stanie poświęcić nawet dobro państwa. Doskonałym przykładem bohatera stawiającego swoje dobro ponad dobrem innych jest jednak z głównych postaci dramatu Jana Kochanowskiego pt. „Odprawa posłów greckich”. Parys nie licząc się z nikim i z niczym, porywa Helenę i nie chce jej oddać nawet w obliczu zagrożenia wojną. Myśli tylko o sobie. Swoją egoistyczną decyzją powoduje uwikłanie Troi w wieloletnią wojnę z Grecją zakończoną upadkiem państwa i śmiercią większości jej mieszkańców. Tak na pewno nie postępuje człowiek rozsądny, tylko zwykły egoista. W przeciwnym razie poświęciłby swoje własne szczęście i oddałby Helenę, a wtedy ocaliłoby to życie bardzo wielu osobom.
Dobro własne nad dobro innych przedkładała także uwieczniona w wielu utworach literackich szlachta polska, m.in. w tekstach Wacława Potockiego. Wraz z kolejnymi przywilejami otrzymywanymi od króla coraz mniej interesowały ją sprawy państwowe. Wszystko to doprowadziło do sytuacji, w której zamiast rządzić krajem i dbać o resztę jego mieszkańców, szlachta w ogóle się tym nie przejmowała i robiła tylko to, co było korzystne dla niej samej. Taka polityka doprowadziła do jednego z najtragiczniejszych wydarzeń w historii naszego narodu, czyli do utraty niepodległości i zniknięcia naszego państwa z map Europy. Doskonałym przykładem postawy ówczesnych szlachciców jest ich zachowanie opisane przez Potockiego w utworze „Pospolite ruszenie”. Stamtąd dowiadujemy się m.in. o tym, że szlachcic nie pomoże nikomu, nawet drugiemu szlachcicowi, jeśli nie będą się z tym wiązały żadne korzyści dla niego samego.
Wiek XIX był okresem, w którym Polacy usilnie walczyli o odzyskanie niepodległości i wydostanie się spod niewoli zaborców. W literaturze tej epoki znajdziemy wiele przykładów postaw godnych naśladowania. Bohater romantyczny zazwyczaj bez wahania poświęcał dobro osobiste oraz własne szczęście i gotowy był służyć ojczyźnie, kiedy tylko go do tego wzywano. Taką postawą charakteryzował się miedzy innymi Konrad Wallenrod, tytułowy bohater jednej z kilku powieści poetyckich Adama Mickiewicza. Początkowo rozdarty pomiędzy miłością do ojczyzny a uczuciem do kobiety, w końcu zdecydował się wybrać dobro wspólne. Ostatecznie z ciężkim sercem zrezygnował ze szczęścia z ukochaną Aldoną i tym samym poświęcił swoje życie prywatne. Wprawdzie udało mu się wypełnić swą historyczną misję, ale czuł przy tym jednocześnie, że przegrał własne życie. Wszystkie dokonane przez niego wybory uniemożliwiły mu powrót do normalnego egzystowania. Z tego też powodu jedyne rozwiązanie takiej sytuacji widział w popełnieniu samobójstwa. Widzimy więc, że nawet tak szlachetna postawa okazała się dla Konrada Wallenroda tragiczną.
Podjęcie decyzji dotyczącej motywów danego postępowania jest rzeczą niesłychanie trudną. Czasami zdarza się jednak i tak, że człowiek dokonuje wyboru pod wpływem chwili, w afekcie, w wyniku nagromadzonych w nim emocji. Wówczas nie zawsze myśli się rozsądnie, a podjętych w ten sposób decyzji może się potem żałować przez całe życie. Tak też stało się w wypadku Lorda Jima, głównego bohatera powieści Josepha Conrada. Jim był synem prowincjonalnego pastora. Od dzieciństwa chłonął opowieści o przygodach i romantycznych ideałach. Został tak wychowany, że za najważniejsze wartości w życiu człowieka uważał uczciwość, wierność, odwagę i współczucie dla krzywdy innych ludzi. Dlatego też zawsze przedkładał dobro innych nad swoje własne. Dziecięce lektury znacząco wpłynęły na jego późniejsze życie. Pragnął zostać marynarzem, by wykazać się bohaterstwem. Żył wyobraźnią i marzył o bohaterskiej sławie, wielkich czynach i chwalebnej śmierci. Rzeczywistość szybko jednak rozwiała jego marzenia. Gdy dowodzona przez niego „Patna” idzie na dno, Jim jako kapitan powinien zejść ze statku ostatni. Tymczasem pod wpływem impulsu skacze do wody, nie dbając o resztę załogi oraz pasażerów (w sumie około 800 osób) i pozostawiając wszystkich na pewną śmierć. Wprawdzie ratuje własne życie, ale w istocie okazuje się zwykłym tchórzem, który dbał tylko o uratowanie siebie samego. Wyznawane przez niego ideały w ułamku sekundy gdzieś odeszły. Tragedia „Patny” spowodowała, że okrył się hańbą. Od tej pory przez resztę życia uciekał. Uciekał przed spojrzeniami ludzi, a przede wszystkim przed samym sobą. Za wszelką cenę próbuje naprawić swój błąd. Udaje mu się dokonać tego przynajmniej częściowo w czasie pobytu na Patusanie. Zyskał tam szacunek, zaufanie i spotkał miłość swojego życia - Jewel. Kolejne wydarzenia pokazały, że znowu poległ, gdyż za bardzo zaufał wrogom. Tym razem jednak, nauczony doświadczeniem, nie okazał się tchórzem i z godnością przyjął na siebie karę - śmierć.
Najtragiczniejsze wydarzenie w dziejach ludzkości, czyli druga wojna światowa, pokazała, że w obliczu nieludzkiego wprost okrucieństwa nie zawsze dało się wybierać między dobrem własnym a dobrem innych. W hitlerowskich obozach koncentracyjnych panowała inna rzeczywistość. Z opisów tamtejszych warunków dokonanych przez Tadeusza Borowskiego w „Opowiadaniach oświęcimskich” dowiadujemy się bardzo wiele o sytuacji ludzi zlagrowanych. Byli to więźniowie, którzy musieli podporządkować się panującym w obozach zasadom. Najważniejszym było dla nich przeżycie i wszystko, co robili, wiązało się z ocaleniem własnego życia. W obliczu takiej sytuacji człowiek tracił własną godność i wiarę we wszelkie wartości moralne, często też donosił na współwięźniów, kradł (by mieć co jeść) i stawał się egoistyczny. Wiedział, ze to wszystko okupowane jest wysoką ceną - jego życiem. Według hitlerowskich więźniów w obozach, w których panowała tzw. „moralność odwróconego dekalogu”, nie było miejsca na poświęcanie się dla dobra wspólnego, gdyż trzeba było walczyć o siebie samego, a i to rzadko kończyło się sukcesem. Można by próbować oceniać postawy tych osób, ale osobiście uważam, że nie nikt z nas nie ma do tego prawa. Ktoś kto nigdy nie znalazł się w takiej sytuacji, nie może oceniać osób, którzy to przeżyli, bo nawet nie potrafimy naszym umysłem ogarnąć okrucieństwa, jakiego oni doznali.
Aby udowodnić jak trudnym jest wybór pomiędzy dobrem własnym a dobrem ogółu, starałem się przywołać bohaterów literackich z różnych epok kulturowych. Miało to na celu pokazanie, że problem ten jest nadal aktualny i że decyzja taka wcale nie jest rzeczą łatwą. Najczęściej wiele czynników zewnętrznych ma na nią ogromny wpływ i trzeba się z tym liczyć. Sądzę jednak, że zawsze powinno się postępować w zgodzie z samym sobą, a wtedy każda decyzja, jaka podejmiemy, nie będzie zła.
Zgodnie z regulaminem serwisu www.bryk.pl prawa autorskie do niniejszego materiału posiada Wydawnictwo GREG. W związku z tym, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody Wydawnictwa GREG podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności.