WSZCZĘCIE ŚLEDZTWA
Art. 303 kpk
Podstawą do wszczęcia postępowania przygotowawczego ma „uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa”. Jest to tzw. faktyczna podstawa wszczynania dochodzenia lub śledztwa, czyli faktyczna zasadność ścigania w rozumieniu zasady legalizmu (art. 10). Dla wszczęcia postępowania przygotowawczego wymagane jest więc posiadanie danych, z których w zasadny sposób można podejrzewać, że miało miejsce przestępstwo, a więc zawinione zachowanie się człowieka. Nie wymagane jest przekonanie o zaistnieniu przestępstwa, nie wystarcza też jednak „przypuszczenie” jego popełnienia (jak np. przy zatrzymaniu osoby podejrzanej. Podejrzenie to zatem taki stan subiektywny, ukształtowany na podstawie posiadanych (obiektywnych) danych, których wywołuje wystąpienie prawdopodobieństwa zaistnienia określonego faktu. Muszą przy tym istnieć takie dane, w oparciu o które da się opisać dany czyn oraz podać jego kwalifikację prawną. Nie wymaga się tu natomiast wskazania osoby, wobec której kieruje się owo podejrzenie, gdyż postępowanie może być wszczęte „w sprawie”, a dopiero potem przeciwko osobie (art. 313), o której nie musi się wiedzieć w momencie wszczynania dochodzenia lub śledztwa „w sprawie”.
Dane, w oparciu o które organ kształtuje swoje podejrzenie, pochodzić mogą z różnych źródeł. Może to więc być zawiadomienie o przestępstwie (art. 304), ale też spostrzeżenie własne organu, informacje konfidencjonalne, samodenuncjacja sprawcy, informacje płynące z prasy, radia czy telewizji, wyniki własnych działań operacyjnych, a nawet anonim. Nie oznacza to jednak, aby każde z tych źródeł dawało od razu podstawę do wszczęcia postępowania. W przypadku anonimu wymagane jest ewentualne jego sprawdzenie w trybie operacyjnym, o ile można zasadnie przypuszczać, że podane w nim informacje na temat przestępstwa wyglądają na prawdopodobne. Inne źródła informacji wymagają sprawdzenia, o ile rodzą przynajmniej przypuszczenie przestępstwa. Nie trzeba ich sprawdzać, jeżeli wytwarzają stan podejrzenia wymagany przez art. 303. nie trzeba też ich sprawdzać, jeżeli wynika z nich, że zaistniałe zdarzenie nie stanowi przestępstwa, będąc ewentualnie innym rodzajem naruszenia, np. wykroczeniem lub jedynie niewykonaniem zobowiązanie.
Przepis wyraźnie podkreśla, że do wszczęcia winno dojść nie tylko na skutek zawiadomienia o przestępstwie, ale przede wszystkim z urzędu. Jest to dobitnie podkreślenie legalizmu i wykluczenie tłumaczenia, że organ nie wszczyna postępowanie, gdyż nie dysponuje oficjalnym zawiadomieniem w sprawie.
Od strony formalnoprawnej dane, na podstawie których organ kształtuje swoje podejrzenie, mogą mieć formę procesową, np. protokół przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie (ar. 143 § 1 pkt 1) i przesłuchania zawiadamiającego w charakterze świadka w ramach czynności sprawdzających (art. 307 § 3), protokół zatrzymania osoby na gorącym uczynku (art. 244 § 3), albo formę nieprocesową, np. notatki z działań operacyjnych. Dla wszczęcia postępowania nie wymaga się bowiem dowodu ścisłego (formalnego), przeprowadzonego z założenie we wszczętym już postępowaniu.
Poza podejrzeniem popełnienia przestępstwa, dla wszczęcia postępowania niezbędna jest też tzw. prawna dopuszczalność ścigania, a więc brak przeszkód prawnych w ściganiu danego czynu (ar. 17 § 1 ). W tym jednak wypadku ustawa niekiedy czyni wyjątki zezwalając na dokonanie czynności zabezpieczających do czasu spełnienia się wymaganego prawnego warunku ścigania, co dotyczy niezbędnego niekiedy wniosku o ściganie lub zezwolenia na ściganie (art. 17 § 2). W takim wypadku nie ma przeszkód we wszczynaniu postępowania, gdy czyn jest ścigany na wniosek jedynie względnie (z uwagi na stosunek łączący osobę sprawcy z pokrzywdzonym), a osoba ta nie jest jeszcze znana, jako że powoduje to, iż w momencie uzyskiwania informacji o przestępstwie czy nie ma cech powodującym ściganie na wniosek. To samo odnosi się do przestępstw popełnionych przez osoby chronione podlegającym uchyleniu immunitetem formalnoprawnym, jeżeli osoba sprawcy nie jest jeszcze znana. Natomiast tam, gdzie czyn jest ścigany bezwzględnie na wniosek, przed wszczęciem postępowania organ powinien uzyskać wymagany wniosek o ściganie, a do czasu jego uzyskania może jedynie podjąć czynności określone w art. 17 § 2. to samo donieść należy do przypadku ujęcia sprawcy objętego immunitetu formalnoprawnym, czy też zawiadomienia o przestępstwie popełnionym przez taką osobę, gdy rodzi ono (po ewentualnych sprawdzeniach) podejrzenie popełnienia przestępstwa.
Wszczęcie postępowania „w sprawie „ nie powoduje przedłużenia biegu terminu przedawnienia karalności przestępstwa, natomiast kks zezwala na wydłużenie okresu przedawnienia, ale jedynie w razie wszczęcia postępowania „przeciwko sprawcy” czynu (art. 44 § 5 i art. 51 § 2 kks), a więc wobec tej osoby, która rzeczywiście była sprawcą czynu skarbowego.
Art. 304 kpk
Przepis reguluje instytucję zawiadomienia o przestępstwie, jako źródła informacji procesowej, stanowiącego podstawę wszczęcia dochodzenia lub śledztwa. W stosunku do obywatela kodeks statuuje jedynie społeczny obowiązek zawiadamiania (§1), w stosunku zaś do instytucji państwowych i samorządowych (ale nie społecznych), które powzięły wiadomość o przestępstwie w związku ze swą działalnością - obowiązek prawny (§2). Na instytucje państwowe i samorządowe nałożono też obowiązek „stosownego zarządzenia, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa”, tj. obowiązek podjęcia takich działań, które zabezpieczą miejsce przestępstwa, a nawet i ujętej ewentualnie osoby sprawcy, tak aby nie zostały zatarte ślady i dowody tego czynu, np. zamknięcie pomieszczenia, zabezpieczenie dokumentu lub dowodu rzeczowego czynu, odseparowanie ujętego sprawcy z powiadomieniem Policji o jego ujęciu itp. Powinność ta nie oznacza jednak praw do podejmowania procesowych działań zabezpieczających, typu przesłuchanie, przeszukanie itd.
Niekiedy ustawy nakładają obowiązek powiadomienia w sposób szczególny również inne podmioty (np. art. 106 ustawy - Prawo bankowe z 19973. z kolei ustawa z 2000r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł (Dz. U. Nr 116, poz. 1216).
Kodeks karny nakłada jednak na każdego obywatela prawny oboiązek zawiadomienia o przestępstwach (art. 240 §1):
ludobójstwa (art. 118 kk),
zdrady głównej (art. 127 kk),
zamachu stanu (art. 128 kk),
szpiegostwa (art. 130 kk),
zamachu na życie Prezydenta RP (art. 134 kk),
dywersji (art. 140 kk),
zabójstwa i morderstwa (art. 148 kk),
sprowadzenia niebezpieczeństwa powszechnego (art. 163 kk),
piractwa w komunikacji wodnej lub powietrznej (art. 166 kk),
wzięcia zakładnika (art. 252 kk).
Obowiązek zawiadomienia obejmuje nie tylko dokonanie tych czynów, ale też ich usiłowanie i karalne przygotowanie. Zawiadomienie staje się prawnym obowiązkiem jedynie w razie posiadania wiadomości „wiarygodnej”, niekoniecznie zatem prawdziwej (a więc bez obowiązku sprawdzenia), ale wydającej się odpowiadać rzeczywistości; obowiązek ten winien być przy tym zrealizowany „niezwłocznie” po powzięciu owej wiadomości. Fałszywe zawiadomienie o jakimkolwiek przestępstwie, a więc ze świadomości, że go nie popełniono, stanowi przestępstwo z art. 238 kk.
Prawny obowiązek zawiadomienia o przestępstwie, wynikający z art. 240 kk, nie dotyczy jednak adwokatów i duchownych, gdy powzięli wiadomość w sytuacjach określonych w art. 178 kpk; dotyczy natomiast dziennikarzy (art. 16 Prawa prasowego) oraz lekarzy (art. 40 ust. 2 pkt 1 ustawy o zawodzie lekarza z 1996r,).
Zawiadomienie o przestępstwie może być zgłoszone na piśmie lub ustnie do protokołu (art. 143 § 1 pkt 1). Zawiadamiający może zastrzec swe dane dotyczące miejsca zamieszkania do wyłącznej dyspozycji prokuratora, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa użycia przemocy lub groźby bezprawnej wobec niego lub osoby mu najbliższej (art. 191). Zawiadomienie może być zgłoszone organom uprawnionym do ścigania przestępstw i prowadzenia postępowania przygotowawczego (art. 312).
Jeżeli z zawiadomienia wynika, że dotyczy ono czynu, co do którego musi być prowadzone śledztwo prokuratorskie (rt. 311 § 2), zawiadomienie zgłoszone innemu niż prokurator organowi ścigania - organ ten jest obowiązany przekazać prokuratorowi; to samo dotyczy uzyskania przez taki organ informacji z innego niż zawiadomienie źródła („własne dane”), jeżeli świadczą one o popełnieniu czynu podlegającego takiemu śledztwu (§3). Zawiadomienie o przestępstwie podlegającym śledztwu prokuratora winno być zatem zawsze przekazane prokuratorowi, ale jak zastrzega przepisz „wraz z zebranymi materiałami”; Policja może zatem podjąć sprawdzenie takiego zawiadomienia, gdy zachodzi taka potrzeba (art. 307 § 1) lub przedsięwziąć czynności niecierpiące zwłoki (art. 308 § 1), o czym musi jednak zawiadomić prokuratora (art. 308 § 1). Natomiast dane pochodzące z innego źródła przekazuje się prokuratorowi jedynie wtedy, gdy są to dane „świadczące o popełnieniu takiego przestępstwa” czyli podlegającego śledztwu prokuratora, a więc gdy wynika z nich podejrzenie popełnienia takiego czynu lub po ich sprawdzeniu rodzą takie podejrzenie; przekazanie następuje tu też „wraz z zebranymi materiałami”. Tym samym tam gdzie ustawa zakłada śledztwo prokuratorskie, do wszczęcia go lub odmowy wszczęcia uprawniony jest wyłącznie prokurator, choćby zawiadomienie złożono w innym organie śledczym, niebędącym prokuratorem.
Art. 304a kpk
Przepis upraszcza dotychczasowe wymogi przyjmowania zawiadomienia i przesłuchiwania zawiadamiającego. Obecnie zezwala się na wspólny (łączny, jeden) protokół z przyjęcia zawiadomienia oraz z przesłuchania jako świadka osoby go składającej. Do protokołu tego można też od razu złożyć wniosek o ściganie, jeżeli postępowanie uzależnione jest od złażenia takiego wniosku.
Protokół, o jakim mowa w art. 304a, podlega odczytaniu na rozprawie na zasadach określonych w art. 391 i 392 oraz uznaniu za ujawniony bez odczytywania w wypadku wskazanym w art. 394 § 2. natomiast, gdy z przyjęcia zawiadomienia sporządzono odrębny protokół, podlega on odczytaniu stosownie do art. 393 § 2.
W protokole tym mogą być zamieszczane także postanowienia o odmowie wszczęcia dochodzenia, o umorzeniu dochodzenie z wpisaniem sprawy do rejestru oraz o umorzeniu go lub zawieszeniu (art. 325e § 1).
Art. 305 kpk
Przepis określa sposób postępowania organu po otrzymaniu zawiadomienia o przestępstwie oraz kompetencje poszczególnych organów śledczych w tym zakresie. Kodeks przyjmuje, że w razie wpłynięcia zawiadomienia o przestępstwie postanowienie o wszczęciu lub o odmowie wszczęcia powinno zapaść niezwłocznie, a więc bez nieuzasadnionej zwłoki zwłokę uzasadnia zaś potrzeba przeprowadzenia postępowania sprawdzającego (art. 307). Jeżeli czynności sprawdzające nie są potrzebne, postanowienie winno być wydane niezwłocznie. Gdy z zawiadomienia wynika uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, a jednocześnie nic nie wskazuje na istnienie przeszkód prawnych, postępowanie powinno być wszczęte. Jeżeli przeszkody takie istnieją, ale należą do takich, które można usunąć - np. brak wymaganego wniosku o ściganie przy zgłoszeniu przestępstwa przez osobę niebędącą pokrzywdzonym - należy ustalić jedynie, czy pokrzywdzony złożył wniosek i w razie odmowy odmówić wszczęcia, a w razie złożenia wniosku - postępowanie wszcząć. Jeżeli przeszkoda jest nieusuwalna, np. powiadomiono o przestępstwie, ale też o tym, że sprawca już nie żyje, niezbędna jest - po ewentualnych sprawdzeniach - odmowa wszczęcia. Odmowa taka wchodzi też w rachubę, gdy już z zawiadomienia wynika, że czyn w ogóle nie stanowi przestępstwa (np. nie jest w ogóle zabroniony albo nie jest zabroniony jako przestępstwo, a tylko jako wykroczenie, czy też gdy skutek przy czynie skutkowym nie jest wynikiem zachowania się człowieka), lub gdy ustalono to w wyniku czynności sprawdzających. Art. 305 dotyczy jednocześnie śledztwa i dochodzenia (art. 325a, 325e i 325f).
Z uwagi na to, że śledztwo może prowadzić także Policja, przyjmuje się, iż w razie wszczęcia przez nią postępowania należy odpis postanowienia o wszczęciu przekazać prokuratorowi (§ 3). Nie wymaga ono zatwierdzenia przez prokuratora, ale umożliwia mu podjęcie nadzoru nad postępowaniem, którego sam nie prowadzi (art. 326 § 1).
Odmiennie wygląda sytuacja, gdy policja (lub inny organ nieprokuratorskie) odmawia wszczęcia śledztwa lub je umarza. W takim wypadku ich postanowienie wymaga już zatwierdzenia przez prokuratora (§3). W odniesieniu do śledztwa może oczywiście odmówić wszczęcia lub je umoczyć także sam prokurator, w tym również po uprzednim jego przyjęciu od innego organu śledczego (§ 3 i art. 326 § 3 pkt 3).
Odmowa wszczęcia nie stoi na przeszkodzie przekazaniu sprawy innemu organowi w wypadkach określonych w art. 18.
Przepis § 4 wprowadza wymóg powiadomienia o wszczęciu i o odmowie wszczęcia podmiotu, który złożył zawiadomienie o przestępstwie oraz ujawnionego pokrzywdzonego, bez względu na to, czy służ im zażalenie na tę decyzję. W przypadku późniejszego umorzenia wszczętego postępowania przygotowawczego, zawiadamia się też te podmioty oraz podejrzanego. W przypadku decyzji zaskarżalnych (odmowa wszczęcia, umorzenie) zawiadomienie winno nastąpić przez doręczenie odpisu postanowienia podmiotom, które mogą je zaskarżyć (art. 100 § 2 w zw. Z art. 106). Zawiadomieni winni być pouczeniu o przysługujących im uprawnieniach, tj. możliwościach zaskarżania przewidzianych w art. 306 § 1, o ile im ono służy. Przy braku koniecznego pouczenia mogą , w razie uchybienia terminowi do zaskarżenia, występować zasadnie o przywrócenie im tego terminu (art. 16 § 1 a art. 126 § 1). W przypadkach, w których zaskarżenie nie jest przewidziane (wszczęcie) wystarczy powiadomienie o treści podjętej decyzji ( o w wszczęciu dochodzenia lub śledztwa) - art. 100 § 2 w zw. Z art. 106.
Przewidziana w § 1 i 3 odmowa wszczęcia postępowania oraz obowiązek powiadamiania osób, o których mowa w § 4, odnoszą się wprost do sytuacji, gdy złożono zawiadomienie o przestępstwie. Odmowa wszczęcia nie jest zatem konieczna, gdy źródłem informacji, ostatecznie niepotwierdzającej zaistnienia podejrzenia przestępstwa, nie jest zawiadomienie, a np. informacja konfidencjonalna, sprawdzany anonim itd. Odmowa wszczęcia śledztwa oznacza bowiem „odmawianie komuś” wszczęcia postępowania, tym kimś jest zaś podmiot, który wystąpił z zawiadomieniem o przestępstwie. Jeżeli go brak, nia ma komu odmawiać wszczęcia. Zatem w takich sytuacjach, stosowanie do art. 17 § 1 i z art. 303, „nie wszczyna się postępowania”. Gdyby jednak w trakcie sprawdzeń owej informacji ustalono osobę (hipotetycznie) pokrzywdzoną, to postanowienie o odmowie wszczęcia jest jednak niezbędne; ma ona być bowiem powiadomiona o odmowie wszczęcia, niezależnie od tego, kto wniósł zawiadomienie (i czy je wniesiono), a więc w istocie o tym, że postępowania się nie wszczyna (§ 4).
W przypadku powzięcia informacji o przestępstwie ze źródła innego niż zawiadomienie, formalnie nie istnieje wymógł „niezwłocznego” podejmowania decyzji w przedmiocie wszczęcia (§ 1), niemniej z uwagi na obowiązek wszczynania postępowania, gdy tylko zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa (art. 303) i niezbędną zawsze szybkość działania, także operacyjnego, należy również i tu bez nieuzasadnionej zwłoki podjąć decyzję w przedmiocie wszczęcia postępowania czy ewentualnego sprawdzenia takiej informacji.
Art. 307 kpk
Przepis normuje tzw. czynności sprawdzające, określane obecnie mianem „postępowania sprawdzającego” ( § 2 i art. 326 § 1). Nazwa ta nie oznacza jednak, aby czynności owe stanowiły integralną część postępowania przygotowawczego i były już procesem karnym; toczą się one bowiem nadal przed wszczęciem postępowania (czynności przedprocesowe) i w formie nieprocesowej (czynności nieprocesowe).
Czynności postępowania sprawdzającego służą sprawdzaniu faktów podanych w zawiadomieniu o przestępstwie lub uzupełnieniu danych w nim zawartych (§ 1 zd. I). Mają one zatem na celu ustalenie, czy istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, o którym mowa w złożonym zawiadomieniu, ale też i sprawdzenie, czy istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, o którym mowa w złożonym zawiadomieniu, ale też i sprawdzenie, czy nie ma przeszkód prawnych w ściganiu, jeżeli pojawiają się co do tego wątpliwości, lub usunięcia takich przeszkód, gdy jest to prawnie możliwe. Czynności postępo0wania sprawdzającego w odniesieniu do faktów podanych w zawiadomieniu podejmowane winny być zatem wówczas, gdy zawiadomienie stwarza jedynie przypuszczenie podejrzenia przestępstwa, co nie wystarcza dla wszczęcia dochodzenia lub śledztwa. Należy je podjąć także wtedy, gdy zawiadomienie zawiera pewne braki, które nie pozwalają przyjąć, iż zachodziłoby podejrzenie popełnienia przestępstwa w sposób pozwalający wydać postanowienie o wszczęciu, ze popełnieniem wszystkich wymogów formalnych tego postanowienia (art. 303), ale także brak jest podstaw do odmowy wszczęcia. Można przedsięwziąć te czynności również wówczas, gdy wprawdzie z zawiadomienia wynika podejrzenie popełnienia przestępstwa, ale także to, że zachodzi w danym momencie brak niezbędnej przesłanki procesowej, której uzupełnienie jest możliwe (uzyskanie koniecznego wniosku o ściganie - § 2.
W zależności od sytuacji organ może bądź to zażądać jedynie uzupełnienia zawiadomienia przez zawiadamiającego (§ 1), np. przesłania dodatkowych dokumentów, bądź też samemu podjąć (lub zlecić je stosownemu organowi; prokurator - Policji) czynności, które z założenia mają mieć charakter nieprocesowy.
Nie wolno przeprowadzać tu czynności protokołowanych poza:
przyjęciem ustnego zawiadomienia o przestępstwie, które zaczyna te czynności (§ 2),
przesłuchania w charakterze świadka osoby zawiadamiającej dla uzupełnienia danych zawartych w jej zawiadomieniu (§ 3),
przyjęcia do protokołu wniosku o ściganie (§ 2).
Pozostałe niezbędne czynności winny mieć charakter nieprocesowy, operacyjny (obserwacja, rozpytania itd.).
Czynności sprawdzające przewidziane w § 1-3 związane są ze sprawdzeniem zawiadomienia o przestępstwie. W razie potrzeby sprawdzenia informacji uzyskanej z innego źródła, sprawdzeń dokonuje się także w trybie operacyjnym i, co zastrzeżono w § 5, z zachowaniem rygorów § 2 (ograniczenie czynności protokołowanych), jednakże bez konieczności dochowania terminu określonego w § 1, który wiąże się jedynie ze sprawdzaniem zawiadomienia o przestępstwie i koniecznością powiadomienia zawiadamiającego w odpowiednim czasie o wszczęciu lub o odmowie wszczęcia postępowania.
Termin dla czynności sprawdzających, wskazanych w § 1 zd. II, ma charter instrukcyjny. Postanowienie o wszczęciu lub odmowie wszczęcia wydane po upływie trzydziestu dni od zawiadomienia pozostaje zatem skuteczne, z tym że jeżeli zawiadamiający lub ujawniony pokrzywdzony nie otrzymają informacji o tym w ciągu sześciu tygodni od złożenia zawiadomienia, mogą wystąpić z zażaleniem wskazanym w art. 306 § 3. w terminie określonym w § 1 należy zatem nie tylko zakończyć czynności sprawdzające zawiadomienie, ale także wydać decyzję w przedmiocie wszczęcia.
Art. 308 kpk
Przepis normuje czynności niecierpiące zwłoki, określenie mianem „czynności procesowych w niezbędnym zakresie” (§ 1); obecny kodeks nie używa tu natomiast określenia „dochodzenie w niezbędnym zakresie”. Art.. 308 w sposób wyraźny odnosi się tak do śledztwa, jak i do dochodzenia ( § 1).
Podstawowym warunkiem dokonania czynności wskazanych w art. 308 jest istnienie podstaw do wszczęcia postępowania przygotowawczego, a więc istnienie uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa, tylko bowiem wówczas zachodzić może potrzeba zabezpieczeń dowodowych. Niezbędne jest też, aby nie zachodziły przeszkody prawne w ściganiu, z wyjątkiem sytuacji wskazanych w art. 17 § 2, kiedy to zabezpieczenia są możliwe także przy braku koniecznego wniosku o ściganie lub zezwolenia na ściganie. Warunkiem dodatkowym jest zaś obawa utraty, zniekształcenia lub zniszczenia dowodu, jeżeli nie będzie on niezwłocznie zabezpieczony, a więc gdyby zabezpieczenia nastąpiły dopiero po formalnym wszczęciu dochodzenia lub śledztwa.
Podjęcie czynności dowodowych wskazanych w § 1 jest równoznaczne z wszczęciem postępowania przygotowawczego, które określić można mianem wszczęcia nieformalnego (w odróżnieniu od formalnego bądź też faktycznego (następującego poprzez czynności faktyczne, a nie decyzyjne). Z tychy też względów kodeks ostatecznie rozstrzyga, że czas trwania postępowania przygotowawczego liczy się od dnia pierwszej czynności (§ 6). Po ich dokonaniu zatem należy jedynie dopełnić formalności, czyli wydać wymagane postanowienie o wszczęciu dochodzenia bądź śledztwa, jeżeli postępowanie będzie kontynuowane. Gdyby zaś okazało się, że brak jest podstaw do jego prowadzenia (np. gdy w wyniku opinii biegłego odnośnie do przyczyny zgonu znalezionego denata ustalono, że jest to samobójstwo albo gdy osoba uprawniona odmówiła złożenia niezbędnego wniosku o ściganie), postępowanie powinno być umorzone, jako że wcześniej nieformalnie je przecież wszczęto; wydawanie wówczas dodatkowo postanowienia o wszczęciu jest zbędne.
W ramach czynności zabezpieczających ślady i dowody przestępstwa dopuszczalne są wszystkie niezbędne czynności dowodowe, które tylko przykładowo wskazano w § 1 używając określenia „a zwłaszcza”. Nie są jednak dopuszczalne czynności, które wymagają decyzji prokuratora; czynności niecierpiące zwłoki powadzi bowiem Policja i wolno jej jedynie dokonywać czynności natury faktycznej. Nie jest tu zatem możliwe np. założenie podsłuchu, wyjęcie zwłok z grobu czy powołanie biegłych psychiatrów dla zbadania osoby, o której mowa w § 2; dopuszczalne jest natomiast dokonanie zajęcia rzeczy (art. 217 § 3) czy oględzin zwłok, które to czynności w zasadzie leżą w gestii prokuratora (sądu), ale w wypadkach niecierpiących zwłoki także Policji (art. 209 § 2). Mimo że na gruncie art. 308 dochodzi nieformalnie (faktycznie) do wszczęcia procesu, nie ma obecnie obowiązku powiadomienia o ich podjęciu prokuratora, co czyni mało realnym jego nadzór bieżący nad tymi czynno9sciami. Nadzór pojawi się dopiero po ich zakończeniu i wszczęciu formalnym postępowania albo po przekazaniu sprawy do śledztwa prokuratorskiego.
W ramach czynności wskazanych w § 1 możliwe jest pobranie od osoby podejrzanej krwi, włosów i wydzielin organizmu, a także dokonanie wobec niej innych czynności wskazanych a art. 74 § 2 pkt 1 w (fotografowanie, pobieranie odcisków palców, okazanie). Niecierpiące zwłoki charakter czynności, jako działań zabezpieczających materiał dowodowy przed grożącą utartą lub zniekształceniem wyklucza natomiast sięganie po art. 192a, który wolno stosować dopiero w toku dalszego dochodzenia lub śledztwa.
Czynnością o szczególnym charakterze, podejmowaną w ramach „niezbędnych czynności procesowych”, jest ustne przedstawienie zarzutów i przesłuchanie osoby w charakterze podejrzanego (§ 2), a więc wszczęcie postępowania „przeciwko osobie”. Jest to możliwe jedynie wtedy, gdy zachodzą podstawy do przedstawienia zarzutów, a więc istnieje „uzasadnione dostatecznie podejrzenie, że czyn popełniła określona osoba”, przy jednoczesnym założeniu, że zwłoka wywołana potrzebą dostosowania się do rygorów formalnych przedstawienia zarzutów mogłaby spowodować zatarcie śladów i dowodów przestępstwa. Przesłuchanie winno rozpocząć się od informacji o treści zarzutu (§ 2 zd. II), która to treść powinna być wpisana do protokołu przesłuchania. Z momentem przekazania takiej informacji dana osoba staje się podejrzanym, jako że postawiono jej już zarzut, a ten warunkuje jej status w procesie. Należy więc pouczyć ją przed przesłuchaniem (a po poinformowaniu o zarzucie) stosowanie do wymogów art. 300 i dopiero po tym rozpocząć przesłuchiwanie. Przesłuchiwany winien też być pouczony o prawie żądania podania mu ustnie podstaw zarzutów lub sporządzenia uzasadnienia na piśmie (art. 313 § 3 zd. I.). protokół takiego przesłuchania podlega odczytaniu przed sądem tak jak każdy protokół p0rzesluchania podejrzanego, a więc jedynie w wypadkach określonych w art. 389 i 391 § 2.
Okoliczność, czy w konkretnej sytuacji zachodzi „wypadek niecierpiący zwłoki”, w rozumieniu art. 308 § 2, jest sprawą ocenną, przy czym ocena, czy taki wypadek zachodzi, należy do organów prowadzących postępowanie przygotowawcze, które muszą brać pod uwagę, m.in. możliwość wcześniejszego porozumienia się osoby, która będzie przesłuchana, ze świadkami lub innymi osobami uczestniczącymi w przestępstwie, co może grozić porozumieniem tych osób i utrudnianiem w ten sposób dotarcia do prawdy.
Przepis § 3 przyjmuje, iż w sprawach przynależnych śledztwu, w ciągu 5 dni od przesłuchania winno być wydane przez uprawniony organ śledczy postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo o umorzeniu postępowania wobec dalszej osoby (§ 3). Tam gdzie śledztwo winno być prokuratorskie (art. 311 § 2) decyzje powyższe wydać ma prokurator (§ 4). W dochodzeniu natomiast nie jest konieczne, w razie prowadzenia go dalej po czynnościach niecierpiących zwłoki, wydawanie postanowienia o przedstawieniu zarzutów, gdyż w tej formie postępowania przygotowawczego postanowienie takie nie jest w ogóle potrzebne (art. 325g § 1). Jeżeli natomiast w sprawie przynależnej do dochodzenia ustalono, iż zarzut postawiony w trybie art. 308 § 2 jest niezasadny wobec danej osoby, to także winno tu dojść do umorzenia dochodzenia (art. 325a). W § 3 stwierdza się, że „ w razie braku warunków” do wydania pisemnego postanowienia o przedstawieniu zarzutów „umarza się postępowanie w stosunku do osoby przesłuchiwanej”. Zatem po ustnym przestawieniu zarzutów albo wydaje się następnie (w śledztwie) postanowienie o ich przedstawieniu , albo o umorzeniu postępowaniu, chyba że dojdzie w ogóle do umorzenia postępowania przed upływem terminu wyznaczonego dla czynności sprawdzających (np. po ustaleniu, czy czynu nie było lub że nie jest przestępstwem).
Terminy wskazane w § 3 i 5 mają na celu jedynie przyspieszenie postępowania, przeto ich przekroczenie nie wywołuje nieskuteczności czynności. Skoro jednak są to terminy ustawowo nakreślone, i to z dodatkowym zastrzeżeniem, że czynność powinna nastąpić „najdalej w ciągu 5 dni” (§3) lub że może być dokonywana „tylko w ciągu 5 dni” (§3), to naruszenie tych terminów można uznać za rażące naruszenie obowiązków procesowych przez organ, z konsekwencjami wskazanymi w art. 20 § 2.
W razie podjęcia czynności niecierpiących zwłoki czas śledztwa i dochodzenia liczy się od dnia pierwszej czynności zabezpieczającej (§ 6). Dochodzi zatem w tym wypadku do faktycznego (nieformalnego) wszczęcia postępowania przygotowawczego, wszczęcia bez wydania postanowienia w tym przedmiocie, właśnie z uwagi na potrzebę szybkiego działania w formach procesowych dla zabezpieczenia dowodów. Jeżeli zatem już w wyniku tych czynności ustalono brak podstaw do przeprowadzenia procesu, należy postępowanie umorzyć bez wydania postanowienia o wszczęciu, gdyby zaś postępowanie miało być prowadzone, należałoby dopełnić teraz formalności i wydać postanowienie o wszczęciu z datą podjętej pierwszej czynności zabezpieczającej.
9