WYBOR PISM KRYTYCZNOLITERACKICH KAROL IRZYKOWSKI, WYBÓR PISM KRYTYCZNOLITERACKICH KAROL IRZYKOWSKI


WYBÓR PISM KRYTYCZNOLITERACKICH KAROL IRZYKOWSKI

BN. W. GŁOWALA

Irzykowski (1873-1944), członek Polskiej Akademii Literatury. Debiutował jako poeta, swoją działalność krytycznoliteracką prowadził równocześnie z beletrystyką. Debiutem książkowym była Pałuba 1903, styl podobny do Prousta, powieść autotematyczna, analizy psychologiczne podobne co Freuda, jest to powieść krytycznoliteracka, jest to I etap krytyki.

1906 Nowele, w których znajduje się tekst Czym jest Horla , rodzaj programu.

1908 pierwsza książka kryt. Fryderyk Hebbel jako poeta konieczności, młodopolska rzeczywistość, Hebbel to największa fascynacja lit. Irzykowskiego, krytyk, dramaturg niemiecki.

Lemiesz i szpada przed sądem publicznym o Stanisławie Brzozowskim, największa polska fascynacja.

1913 Czyn i słowo. Glosy sceptyka zbiór rozpraw i szkiców publikowanych w czasopismach w latach 1905-1912, rozrachunek z Młodą Polską, problematyka literacka, filozoficzna, historiozoficzna, polityczna.

Zawsze interesowała Irzykowskiego kwestia stosunku autora do bohatera.

Po wojnie pierwszą książką był zbiór nowel Spod ciemnej gwiazdy 1922

1924 X Muza. Zagadnienia estetyczne kina , książka o teorii kina.

Problematyka do charakterologii 1924 oglądy psychologiczne dotyczące charaktru.

Walka o treść. Studia o literackiej teorii poznania 1929najsłynniejsz dzieło składające się z 2 części:

Beniaminek. Rzecz o Boyu-Żeleńskim 1933, skandaliczna książka o Boyu, artykuły o nim, w których atakowane były też inne osoby, Boy odpowiedział na tę książkę artykułem Brzydka książka . Irzykowski napisał pamflet, w którym nie zawsze była uzasadniona argumentacja wyolbrzymienia, wyszukuje miejsca mniej ważne, podaje je za ważne.

Słoń wśród porcelany 1934 rozrachunek z nowoczesnymi fermentami w literaturze polskiej, zbiór artykułów pogrupowanych w 6 grup problemowych np. o progrmofonii o plagiatowym charakterze polskich rewolucji literackich, o komunikatywności nowej poezji, analizuje dokonania futurystów i formistów, sprawę pogardzanego naturalizmu, społeczne uwarunkowania sztuki, jej funkcje społeczne. Był rozczarowany plagiatowością programów, bezpłodnością nowego teatru.

Irzywski był jednym z najlepszych polskich aforystów: Lżejszy kaliber. Szkice- Próby dna- aforyzmy 1938

Dziennik Irzykowskiego Notatki z życia, obserwacje i motywy 1964

Był też edytorem książki o Wyspiańskim i Młodej Polsce.

Pisał poezję, dramat, prozę, chyba wszystkie gatunki krytycznoliterackie: o teatrze, książkach, filmie, słuchowiskach radiowych, uprawiał eseistykę.

W krytyce należy wyodrębnić złożenia dotyczące:

  1. samego autora,

  1. wyglądu literatury opisywanej

  2. wyglądu świata w którym literatura funkcjonuje

Świat ludzi, kultury według Iwaszkiewicza jest dziełem tylko człowieka, we wszystkich wymiarach, nie uznaje interwencji w świat z zewnątrz, (boskie, nadprzyrodzone). Starci między społecznościami a jednostką. Najistotniejszym członkiem kultury jest człowiek (personalizm w filozofii). Osoba ludzka i jej dobro na szczycie hierarchii wartości. Interesy jednostek są różne dlatego kultura jest dynamiczna i konfliktowa. Bezustanna walka między ludźmi. Świadomość ludzka to kierowanie przez człowieka myślenie, rzeczywistość jest chaosem, układem wynikającym z walki absurdów i żywiołów. Człowiek w swej działalności poznawczej nie powinien tego chaosu naśladować, czyli nie powinien kierować się irracjonalizmem, posługiwanie się rozumem jest jedyną poprawną drogą.

ZASADA KOMPLIKACJI człowiek w swej działalności napotyka jakieś elementy (np. wartości, cechy, zdarzenia), których przedtem nie znał, elementy te musi rozpoznać i zarejestrować.

NAKAZ MERYTORYCZNOŚCI w każdym myśleniu powinno chodzić o wartości konkretne i poszczególne.

ZASADA ROZWOJU HISTORYCZNEGO W KSZTAŁT LINII SPIRALNEJ zdarzają się w historii powroty postaw, zdarzeń, postaci, idei, sytuacji, dzięki momentom komplikującym, są to powroty na wyższym skręcie spirali, nie ma zatem powrotów dosłownych.

MYŚL PROJEKTUJACA rozum, świadomość zajmowały się nie tylko sprawozdaniami z rzeczywistości, lecz także projektowały jej przyszły wygląd. Dlatego Irzykowski często odwoływał się do legend, utopii opartych na wyobrażeniach o przyszłości i przeszłości.

Literatura na szczycie hierarchii sztuk (dół zajmuje kino). Literatura jest spokrewniona ze wszystkimi instytucjami kultury, dostarcza innym dziedzinom materiału badawczego ( czerpią z niej psychologia, socjologia).

Literatura jest wiedzą o życiu, jest czynnością utylitarną, wiąże się z tendencyjnością i dydaktyzmem, które były dla Irzykowskiego zjawiskiem pozytywnym i neutralnym. Lit. Dostarcza odbiorcy wzorów i miar.

KLERKIZM (od francuskiego pisarza Bendy „Zdrada klerków”), dla Irzykowskiego jest to rozszerzana poza literaturę nauka o życiu, aktywność społeczna, klerk miał kontynuować politykę jako neutralny myśliciel.

Przeciwnik Witkiewicza „Teoria Czystej Formy” przekształca tę formę przez redukcję formy do treści: „ wszystko w każdym dziele jest treścią, tylko ta treść ma różne poziomy istnienia i niektóre z nich określa się nazwą, pseudonimem - forma”.

Irzykowski domagał się zawsze konkretnego, wyraźnego, osobowego bohatera w utworach fabularnych.

Krytyka literacka przez to, że posługuje się też słowem jest czynnością równoległą do działalności czysto literackiej.

Krytyka działa na poziomie intelektualistycznym albo pojęciowym, dąży do prawdy.

Funkcje krytyki:

  1. WERYFIKACJI I REWIZJI bada istniejące wartości ( dzieła, szkoły, izmy, gatunki), literackie ( wg. Zasady komplikacji i merytoryzmu), np. „Walka o treść”, która bada przydatność dualizmu Forma - Treść.

  1. PERSWAZYJNA I DOMINUJĄCA jest skutkiem działania werfikacyjnego, krytyka próbuje rozpowszechnię wartości w. Niej pożądane a jeszcze w życiu literackim nieobecne.

  2. ANTYCYPACYJNA krytyk może odgadywać twórczość, której jeszcze nie ma, ale która z pewnością będzie lub może tę przyszłość twórczą projektować.

  3. POPULARYZATORSKA I REPREZENTACYJNA krytyk miał występować w interesie istniejącej literatury, w szczególności wobec odbiorcy.

W praktyce krytycznej Irzykowskego te funkcje nakładają się.

Myśliciele, którzy go fascynowali: Artur Schopenhauer, Benedeto Croce, Georg Simmel.

STRESZCZENIE TEKSTÓW

PLAGIATOWY CHARAKTER PRZEŁOMÓW LITERACKICH W POLSCE

W: Słoń wśród porcelany

- odwołuje się do książki Wacława Borowego O wpływach i zależnościach w literaturze , uznaje tę książkę za skandaliczną,

- mówi o krytyce tabutycznej tzn. takiej, która uznaje tematy, których nie należy analizować,

teraz weszło pokolenie wychowane na takiej krytyce, z zachodu przyszedł ekspresjonizm, któremu nie potrafili się oprzeć i powstaje mieszanina oryginalności i naśladownictwa,

zarzuca młodym plagiatowość ich literatury, a Borowemu propagowanie takiej mentalności,

- Irzykowski wyjaśnia dlaczego nie pisze recenzji z polskiej literatury najnowszej, tłumaczy to tym, że nie ma odpowiednio dużego oczytania w literaturze obcej, aby oceniać właściwie te plagiaty,

- mówi, że kiedy kraj był ogarnięty wojną nieliczni ludzie dostawali z Francji, Włoch, albo Rosji jakieś czasopismo futurystyczne i potem szczycili się w swoim dorobku tym co ktoś inny wymyślił, tacy ludzie powinni być tylko tłumaczami lub pośrednikami twórczości zagranicznej, ( Jasieński, Stern, Czyżewski, Słonimski),

- zarzuca brak kontroli nad wpływem, złe traktowanie tego co rodzi się u nas nowe i oryginalne,

- atmosfera pasożytnictwa, rozleniwienia umysłowego, żadna owa myśl nie może się narodzić, ani forma literacka,

- pomysł Irzykowskiego dotyczący ograniczenia plagiatu na zjeździe związku Literatów Polskich został zbagatelizowany,

- uważa, że Borowy pokazał tylko rażące przykłady plagiatu, Irzykowski opowiada się za rozumieniem plagiatu tak jak Hebbel: jako przywłaszczenie sobie pomysłu już w jakiś sposób zorganizowanego, choćby to był pomysł na drobną skale,

- przywołuje odpowiedź Bruno Jasieńskiego pt. „ Kieszeń od kamizelki źródłem plagiatu. Rewelacyjne odkrycie pana Irzykowskiego”, ( Irzykowski zarzucał kopiowanie wiersza Jana Cocteau),

- polemika ze Sternem,

- Irzykowski ma świadomość, że bez nawiązań do wcześniejszej twórczości się nie obejdzie, więc jeśli mówi o plagiacie to myśli o niemoralności duchowej, problem plagiatu jest problemem rangi i kultury autora jednego lub nawet całych kierunków,

- polska literatura za dużo karmi się plagiatami, za mało wpływami,

ZDOBNICTWO W POEZJI. RZECZ O METAFORZE

W: Walka o treść. Studia o literackiej teorii poznania.

- bada sprawę zdobnictwa w poezji czyli: stosowanie metafor, porównań, metonimii, hiperbol itp., wszelkich tropów i stylów poetyckich.

- jednym z głównych narzędzi analizy literatury jest rozróżnienie między treścią a formą, pojęcie formy wiąże się ze stylem i jęzkiem,

- a starożytności metafora należała do retoryki a nie do poetyki,

- Szekspir jest najbogatszy w figury poetyckie pod względem ilości i różnorodności,

- ustala pokrewieństwo między metaforą a dowcipem,


Wyszukiwarka