HISTORIA PRASY
5.03.2011
NIEMCY
„Zeitung”- słowo to pojawiło się po raz pierwszy nad dolnym Rynem w 1321r. i oznaczało nowinę, wiadomość,
W 1478 Uniwersytet Kolonii zwrócił się do Rzymu o pomoc w sprawie zwalczania pism heretyckich. Rzym udzielił pomocy jak najchętniej.
Bulla Papieża Innocentego VIII z 1477r. wprowadziła cenzurę prewencyjną, zezwolenie na druk, czyli aprobatę na wszystkie książki i pisma kościelne. (obliguje wydawcę do dostarczenia materiałów przed wydaniem do cenzora, taki cenzor wprowadza poprawki itp.) i inkwizycje druków.
Zwalczanie pism heretyckich wprowadził biskup Moguncji,
Obejmowała: przekłady biblii w j. ludowych, święte, modlitwy, księgi liturgiczne, pisma z innych dziedzin.
Cenzura represyjna kontrola publikacji po ich ukazaniu się w druku, na scenie itp.
Grupy zawodowe mające wpływ na piśmiennictwo w Niemczech
KUPCY-
POCZCIARZE-
DRUKARZE-
W drugiej połowie XVI w dwa domy handlowe Welserów i Fuggerów, zaczęły wydawać gazetę pisaną. Domy te były po prostu biurami korespondencyjnymi, zbierającymi wiadomości dla rozesłania abonentom. Gazeta „Ordinari Zeitung” wychodziła regularnie 2 razy w tyg. Pisała o tym co działo się w Europie, na bliskim i dalekim wschodzie, Persji, Chinach, Ameryce, informacje handlowe i polityczne oraz ogłoszenia. Gazeta była bardzo popularna. Dołączano do niej „sekrety i polityczne i dworskie”.
Ośrodki, które wykształciły się na przełomie XVI-XVII w w Niemczech:
Wittenberga- ośrodek nowin adresowany dla uczonych
Augsburg- tu powstawały nowiny dla kupców
Norymberga- nowiny adresowane dla kupców
Gazety periodyczne
Gazety semestralne, np.
„Relatio Historika”1583r - założycielem tego pisma był Michael von Aitzing, zawierała ona wiadomości dot. Walk protestantów z katolikami, w późniejszych latach podawała inf. Z Europy. Pisemko wychodziło do 1593 roku.
Gazety jarmarczne, np.
„Historicae Relations Continuantio”, 1598- 1805, wydawana przez protestanckiego kaznodzieję, Conrada Lautenbacha.
Pierwsze gazety periodyczne w Niemczech
W 1610. Ukazały się 2 pisma
„Strasburger Relation”- wydawcą był Johan Carolus
“Aviza Relation Oder Zeitung”- w Augsburg
Nie podawano ani miejsca, ani druku ani drukarni.
Podawały inf. Bardzo zwięzłym, suchym tonie nie zawierały komentarza.
Pierwsza codzienna gazeta niemiecka- była pierwszą gazeta codzienna na świecie.
Ukazała się 1 stycznia 1660roku wychodziła w Lipsku, jej wydawcą był Timodeusz Ritzch, wychodziło codziennie oprócz niedzieli.
„ (1670 roku) Leipziger Post Und Ordiner Zeitung” ta gazeta wychodzi do dziś.
PRASA OGŁOSZENIOWA NIEMIECKA-30% treści to reklamy i ogłoszenia.
1727roku, w Berlinie ukazały się pierwsze ogłoszenia dot. Książek, leków i produktów toaletowych.
Pierwsza gazeta- „Relation Kurier”- powstała 1673 roku. Wychodziła w Hamburgu, 4 razy w tyg. Posiadała bardzo bogaty serwis ogłoszeń i reklam zawarty w rubryce kupno i sprzedaż. Ogłoszenia zajmowały ponad połowę pisma.
„Hamburgischer Corespondent”- gazeta jako pierwsza w 1787 roku, opublikowała nekrolog. W 1792 roku opublikowała ogłoszenie matrymonialne.
„Vassihe Zeitung”- 1793r. jako pierwsza daje inf o urodzinach. W 1793 r. o zaręczynach. W 1794r. inf. O ślubie.
USA
Pierwszm ośrodkiem drukarskim w Stanach Zjednoczonych była uczelnia Harvard 1636 roku,
„Public Occurences Bath Foreign and Domestic” pierwsza gazeta Amerykańska. Powstała 1690 roku, wydawca to uciekinier z Wielkiej Brytanii Benjamin Harris. Miał to być miesięcznik, gdyby coś się wydarzyło w ciągu miesiąca, to zastrzegł sobie prawo do wydania gazetki uzupełniającej. Obiecywał opublikowanie tylko sprawdzonych inf. Jeśli okazało się, że zamieszczone inf. są nieprawdziwe to gwarantował, ze w nast. numerze ukaże się sprostowanie.
Ukazał się tylko i wył. jeden numer. Władze brytyjskie skonfiskowały cały sprzęt i zamknęły drukarnię. Dlatego tez jako pierwszą gazetę Amerykańską Historycy uznają:
„BOSTON NEWS LETTET”- powstała 1704 roku. Pierwsza gazeta Amerykańska - John Cambell urzędnik pocztowy (założyciel) skromne pisemko, 1 numer to tylko ogłoszenia, inf. Co się działo w Europie, później pojawiały Informacje z życia Kolonii.. Było opóźniane o kilka miesięcy. Nakład 300 egz. Pismo zależne od WB.
1719 rok. „ Boston Gazette” pismo założone przez Wiliama Brokera. Przypominało bardziej książkę niż gazetę, ale publikowało dużo inf. Z życia kolonii.
Pierwszy w dziejach ameryki proces prasowy
„The New York Weekly Journal”. Z udziałem wydawcy tego pisma w roku 1735 Jona Pitera Zengera aresztowano i postawiono przed sądem za oskarżenie na łamach gazety gubernatora NY, o nadużycia i niekompetencję. Obrońcą Zengera był słynny prawnik Andrew Hamilton , który w mowie końcowej przekonał sąd że wydawcy nie można aresztować w związku z publikacją a jedynie za zamieszczenie kłamstwa i złośliwości.
Uzasadniał: demaskowanie polityków uważał za zasługę dziennikarzy a nie powód do kary. W wyniku tej rozmowy John został zwolniony i sąd go uniewinnił.
„ New England Courant” - 1721 r. Wydawca James Franklin. Pierwsza gaz. W Ameryce która podawała opinie I komentarze.
Koncentrował się na zyciu codziennym i politycznym, za to też był 2 razy w więzieniu. Zakazano pisać o rządzie, administracji szkolnictwie i duchowieństwie. James Franklin bardzo krytykował administrację Brytyjską.
„Pensylwania Gazette” 1728 rok, wydawca Brat Jamesa Franklina, Benjamin Franklin- uznawany jest za pierwszego dziennikarza amerykańskiego, rozwinął nowe gatunki w tym opinie i komentarz, wprowadził listy do redakcji i odpowiedź aby prasa mogła być organem opinii publicznej. Wychodziły nieperiodycznie, w razie potrzeby wypuszczano ulotki ręczne.
MAGAZYNY AMERYKAŃSKIE
pierwszy- 1741 rok. Pt.
„The American Magazine” wydawca- Andrew Bradford,
Kolejny magazyn wydał Benjamin Franklin- : “The General Magazine
And historical, political…”
Zawierały tylko inf. Na temat spraw kulturalnych, społeczne, pojawiały się utwory rozrywkowe, literackie, krytyka literacka i teatralna, refleksje obyczajowe, inf. Bieżące, reklamy, i ukazywały się raz na kilka miesięcy nieperiodycznie, były bardzo obszerne, zawierały kilkaset stron (niekiedy).
PRASA ULOTNA W AMERYCE
Powstało 1764 roku. „ Prawa kolonii Brytyjskich”, autor James Otis, prawnik. Krytykował politykę kolonialna w Ameryce.
1764 „Prawa kolonistów” inna ulotka, której autorem był Hopkins, gubernator, osoba lojalna w stosunku do WB, przeciwna wyzyskowi Amerykanów przez Brytyjczyków.
Rozpowszechniono w Anglii.
Kolejna ulotka, w postaci listów 1767- 1768 nosiła tyt. „Listy farmera Pensylwańskiego do mieszkańców kolonii Brytyjskich” redaktorem był John Dickinson, był przeciwny szykanowaniu urzędników Brytyjskich przez mieszk. Kolonii, zwalczał idee oderwania się kolonii od Anglii, domagał się ochrony własności prywatnej i postępowania administracji bryt. zgodnie ze stanowionym przez nich prawem.
W 1768 roku w odpowiedzi na represje, opublikował” Pieśń wolności Amerykańskiej”, w której to zaczął nawoływać do wojny o niepodległość.
Samuel Adams- nazywał Anglików „Narodem Kramarzy” pisywał pod pseud. Zwalczał lojalistów i nawoływał do walki o niepodległość.
„Comon Sense” 1776 r. autor Tomas Pain, wzywał do walki o niepodległość, wkrótce po opublikowaniu tej gazety został szefem prasowym rewolucjonistów.
Podatek Stemplowy „Stemp Akt”1765r
W Ameryce: Broszury, gazety, dokumenty prawne
Uderzał w wydawców i prawników.
„Stemp Akt kongres”- 1765 przedsięwzięcie, którego działania zmierzały do zniesienia podatku stemplowego.
Ulotka Daniela Dulany- adwokat i polityk który napisał „ Rozważania o celowości nakładaniu podatków na kolonie brytyjskie przez parlament” przedostała się do WB i pod jej wpływem członek parlamentu brytyjskiego Wiliam Pitt wygłosił mowę w parlamencie żądając skasowania podatku , 1766 roku ten podatek skasowano (w Ameryce)
RODZAJE GAZET W TRAKCIE TRWANIA WOJNY O NIEPODL
„Loyal Press” - Prasa lojalna w stosunku do WB
„Royall Gazette” - gazeta Królewska,
Prasa Rewolucyjna
„The Crisis” autorem był Tomas Pain, (autor podpisywał się „comonsans”)
Pisma federalistów
Np. „Gazette of The United States , pod redakcją Jonah Feno
“ National gazette “ Tomas Jefferson
PIERWSZY DZIENNIK AMERYKAŃSKI
Pensylwaniia evening post” 1783, Benjamin Town
lub
“ The American daily advertiser” 1784
POLSKA
Dzienniki departamentowe-
1807-1809 - są prototypem dzisiejszej prasy lokalnej, dla poszczególnych departamentów miały charakter urzędowy. Publikowały rozporządzenia.
Królestwo Polskie- konstytucja Art. 16- wolność druku, słowa i sumienia
15 marca 1816 roku, rada stanu uchwaliła dekret o realizacji art. 16 konstytucji. Zniesiono cenzurę prezencyjną i gwarantowano publikację wszystkich dzieł oprócz tych przeciwnych religii znieważających monarchę, lub władze państwową. Dobrowolna cenzura prewencyjna.
GAZETY
„Codzienna Narodowa i Obca” - 1. 10.1818- 19.05.1819
Popierała obóz patriotyczny, redaktor Brunon Kiciński i Teodor Morawski. Pojawiała się liberalna publicystyka, pisano o liberalizmie w Europie. Walczyła o swobody Królestwa Polskiego,
Pojawiała się 6 razy w tygodniu, nakład 1600 egz. Była bardo tania, zamknięto gazetę pod błachym pretekstem do zawieszenia zasad wolności słowa było wygwizdanie pewnej aktorki, że zyskała względy Konstantego „zaletami natury poza aktorskiej”. Konstanty wydał dekret zakazujący ubliżać aktorom, a po krytyce w „Gazecie Codziennej Narodowej i Obcej”, gen. Józef Zajączek wydał sprzeczny z konstytucją dekret o objęciu rygorami cenzury prewencyjnej wszystkich gazet i pism periodycznych. Cenzura ta trwała do końca Królestwa. Gazetę skonfiskowano i zamknięto redakcję, 19.05.1819 nałożono cenzurę prewencyjna Łamiąc tym samym art. 16 konstyt
1819 roku, „ Orzeł Biały” Brunon Koci
Pismo polityczne, idee demokratyczne, ukazywało się 3 razy w tygodniu.
Najważniejsze pismo założone przez Kocińskiego to „Kurier warszawski” Od 1.01.1821 roku i przetrwała do września 1939, najtańsza gazeta wychodząca w warszawie, przeznaczona dla masowego odbiorcy. Kociński zapoczątkował nowy rodzaj pism. Gazety zwane „kurierkami” popularne, masowe, nastawione na odbiorce nie zamożnego, nie wymagającego, publikujące inf. Sensacyjne, posiadające dział kraj. I zagranicznych inf
W 1821 roku Kiciński sprzedał to pismo ludwikowi Dmuszewskiemu aktorowi
Kurierki- „nie drukuj niczego czego nie zrozumie twoja służąca”
„Dostrzegacz Nadwiślański” 1863-pisany do społeczności żydowskiej, redagowane w języku polskim oraz Irish
Ziemie litewskie
Kurier litewski
Założony w 1796 roku przez Tadeusza Włodka, wydzierżawił Uniwersytet Wileński pismo to.
I stało się główną gazetą informacyjna na tamtym terenie.
Tygodnik wileński- 1815-1822 współredagował Joachim Lelewel, ukazała się pierwszy drukowany wiersz Adama Mickiewicza „Zima miejska”
Dziennik Wileński- 1805-1806 i 1815-1830 miesięcznik, wydawca Jędrzej śniadecki. Na obszarze Litwy ukazywały się wiadomości brukowe, od 1815 roku. Literaci z kręgu towarzystwa szubrawców. Współtworzył Jędrzej Śniadecki krytykowali wzory oświeceniowe monitora, wady społeczne, relikty feudalizmu, opisywali (kpiąc) użyteczną maszynę do bicia chłopa, krytykowała zacofanie
KRAKÓW
Gazeta krakowska 1796- 1849 założyciel, drukarz Jan Maj, Ukazywała się 6 razy w tyg. 600 egz nakład, bogaty serwis inf. , funkcja edukacyjna. Niemiecki odpowiednik „Krakauer zeitung”
Dziennik patriotycznych polityków, 1792-1798, pierwsze polskie pismo ukazujące się codziennie
Gazeta Lwowska- 1811-1939 nakład 1000 egz. Od 2 do 4 razy w tyg. Magazyn społ- kulturalny. Miał dodatek literacki” rozmaitości”
Magazyny społeczno kulturalne
„Pamiętnik Warszawski” 1815-1823 redagowany w duchu oświecenia, poruszał tematykę literacką, redagowany przez Feliksa Bentkowskiego, a nast. Kazimierza Brodzińskiego,
Pszczółka krakowska 1819-1822 było to czasopismo literackie i rozrywkowe, publikujące przedruki z liberalnej prasy francuskiej, konstanty Majeranowski
Miesięcznik techniczno rolniczy największ nakład wśród wszyst. Magaz społ-kultur 2500 egz. Pojawiały się przepisy kulinarne, porady fachowe z dziedziny medycyny, ekonomii, rolnictwa,
Cechy prasy 1800-1830
Powstawały pisma fachowe, dla dzieci, coraz szersze grono czytających, pojawia się moda na czytanie prasy, w kawiarniach, inf. Publikowane w gazetach zaczynają być przekazywane z ust do ust co zwiększa zasięg prasy
Powstanie listopadowe
1830-upadła cenzura 11 grudnia 1830 r. rząd tymczasowy, zlikwidowały wydział cenzury działający od 1819 roku
Próby przywrócenia cenzury chcieli Łapicki i Skrzynecki ale nie udało się
Gazety „polak sumienny” 2.12.1830 wydawany przez Kicińskiego i Andrzeja Koźmiana, ugodowo kapitulicy. Profil zmienił się gdy przejął Feliks Saniewski, przeszła na pozycje paryiotyczne
„Zjednoczenie” 24.06.- 6.09.1831 pismo ugodowo lojalistyczne, wydawane przez Aleksandra wielopolskiego.
Nowa polska- 5.01 -6.09 1831 Najwybitniejszy Dziennik tamtego okresu. Pisał Krępowiecki i Mochnacki publicystyczne, gazeta ta popierała bezkompromisową walkę z Rosją,
Merkury- dziennik 1831 rok Stanisław Obsarskiego, kryt. Generalicję, pobity był przez oficerów przez to że ich kryt.
„Gdzie jest wolność druku tam i powinna być wolność kija”