Zdrowie Publiczne
Rys historyczny w kształtowaniu się zdrowia i choroby
Jednym z najstarszych zanotowanych w literaturze medycznych zabiegów podejmowanych w walce z chorobą był zabieg trepanacji czaszki znany w czasach prehistorycznych. Przy pomocy trepanacji czaszki próbowano leczyć bóle głowy i tzw. obłęd ( różne zespoły psychiatryczne).
1000 r. p.n.e. - powstało pierwsze rozpoznanie, które opierało się na walce dwóch przeciwstawnych sił: dobra ze złem. Przy łóżku pacjenta często udawano anioła i diabła. Sądzono, że choroba i zdrowie to walka dwóch duchów i uważano, że do walki ze złymi duchami potrzebny jest kapłan, który przy pomocy pieśni i modlitw będzie odganiał złe duchy ( teoria bytu). Ale już wtedy, oprócz śpiewania różnych pieśni, podawano pacjentom różne zioła m.in. wyciągi z sosny i terpentyny
Ok. 750 r. p.n.e. - niejaki Susruta w Indiach potrafi wykonywać zabieg chirurgiczny na gałce ocznej pozwalający na usunięcie katarakty, czyli zaćmy. Obserwuje się znaczący rozwój medycyny w Indiach i Chinach. Często były to początkowo zabiegi rytualne, które z czasem nabierały wartości naukowej.
Ok. 450 r. p.n.e. - wprowadzony został przez Chińczyków zabieg akupunktury. Wtedy już Chińczycy potrafili wyróżnić na ciele ludzkim 367 punktów, na których można było dokonać nakłucia. Chińczycy nie wierzyli, że źródłem chorób są złe duchy, natomiast uważali, iż w ludzkim organizmie funkcjonują dwie przeciwstawne siły: Yin - ciemne, mokre, kobiece i Yang - jasne, suche, męskie. Uważano, że choroby powstają w wyniku braku równowagi pomiędzy tymi siłami.
Hipokrates z Kos ( 460-377 r. p.n.e. )
Jego hasło to: „ Primum non nocere”.
Hipokrates uznany jest za ojca medycyny, pozostawił po sobie sześciotomowe dzieło pt. „ Ciało Hipokratesa”. Hipokrates uważał, że zdrowie człowieka związane jest z równowagą między czterema podstawowymi płynami, które określane są mianem cieczy zasadniczych, albo płynów kardynalnych:
- krew
- flegma (śluz)
- żółć żółta
- żółć czarna ( krew żylna nieutlenowana)
Choroba wg Hipokratesa to zaburzenie równowagi między wspomnianymi cieczami.
Hipokrates, jako pierwszy, usystematyzował wiedzę medyczna i wiedzę higieniczną i uważał, iż leczenie pacjenta powinno opierać się na badaniach naukowych. Założył na wyspie Kos pierwszą szkołę medyków.
Hipokrates popełnił kilka błędów m. In. uważał, że w żyłach i tętnicach znajduje się powietrze.
Do dzisiaj słowa Hipokratesa określane są przysięgą Hipokratesa:
„Przysięgam Apollinowi lekarzowi, Asklepiosowi, Hygiei i Panakei, wszystkim bogom i boginiom, biorąc ich na świadków, jako przysięgi tej i zobowiązań następujących dochowam ściśle według sił moich.
Mojego nauczyciela w sztuce lekarskiej na równi z rodzicem moim szanować będę, moje mienie z nim podzielać, a w przypadku, czegokolwiek zapotrzebuje, z wdzięcznym sercem dostarczać mu będę; dzieci jego za rodzonych braci uważać, a na żądanie uczyć je będę sztuki lekarskiej bez wynagrodzenia i bez jakiegokolwiek z ich strony zobowiązania.
Prawidła sztuki, wykład jej ustny i całą naukę właściwą wygłaszać będę moim synom, mojego nauczyciela synom i innym przysięgą lekarską związanym uczniom: oprócz tych nikomu więcej.
Sposób życia urządzać będę chorym dla ich dobra podług sił moich i zdolności, dalekim będąc od wszelkiego uszkodzenia i krzywdy wszelkiej.
Nigdy nikomu, ani na żądanie, ani na prośby niczyje, nie podam trucizny, ani też nigdy takiego sam nie powezmę zamiaru, jak również nie udzielę żadnej niewieście środka poronnego. W czystości i niewinności świętej zachowam życie moje i sztukę moją.
Nie będę operował chorych na kamicę, nawet jeżeli ich cierpienie jest widoczne, pozostawiając to ludziom zawodowo stosującym ten zabieg.
Do czyjegokolwiek domu wejdę, celem wejścia mojego będzie jedynie dobro chorego, jako nigdy kierować mną nie będzie rozmyślne bezprawie, ani występek, ani chęć lubieżna, bądź względem niewiasty, bądź względem mężczyzny, ani wolnych, ani niewolników.
Cokolwiek podczas pełnienia obowiązków zawodu mojego, a nawet poza obrębem czynności lekarskich, w życiu ludzkim zobaczyłbym lub posłyszał co rozgłaszane być nie potrzebuje, przechowam w milczeniu, nigdy nikomu nie wydając tego.
Jeżeli przysięgi tej dotrzymam w świętości i w niczym jej nie naruszę, oby mi wolno było w szczęśliwości i poważaniu wszystkich ludzi wieść życie po wsze czasy i błogich owoców sztuki mojej używać w obfitości; jeżeli naruszę przysięgę tę i stanę się wiarołomny, przeciwnej niech doznam doli.”
Claudius Galen z Pergamonu ( 129- 199)
Jako pierwszy wprowadza zabieg upuszczania krwi ( bardzo powszechny i utrzymywany przez wiele wieków), który był często nadużywany. Skuteczność tego zabiegu można było zauważyć przy nadciśnieniu tętniczym. Zabiegiem tym w czasach średniowiecznych i nowożytnych zajmowali się cyrulicy.
Galen zweryfikował pewne błędy Hipokratesa , m. In. udowodnił, że w żyłach i tętnicach znajduje się krew. Ponadto, jeśli zaobserwował wyciekającą z organizmu ropę, to uważał to za korzystny objaw. Wprowadził teorię tzw. „ pochwalnej ropy”.
X w. - obserwuje się rozkwit medycyny arabskiej dzięki postaci Awicenny ( 980- 1037), który jako pierwszy nakazał grzebanie zmarłych i zakazał noszenia po zmarłych odzieży.
476 - XV w. - w okresie średniowiecza obserwuje się znaczącą stagnację w rozwoju nauk medycznych ( zakaz sekcji zwłok), obserwuje się znaczne zaniedbania zdrowotne. Liczne tortury ( dominikanie, jezuici) .
1543 r.- Andreas Vesalius zwany szalonym dokonał pierwszej publicznej sekcji zwłok i staje się twórcą nowoczesnej anatomii. Pozostawia po sobie dzieło pt. „O budowie ciała ludzkiego ksiąg siedem”. Jest to podstawowe dzieło anatomiczne do dziś. Skrytykowany, został skazany na śmierć. Wyrok zamieniono na pielgrzymkę do ziemi św. Awicenna w drodze powrotnej umiera. Po raz pierwszy zweryfikował błędy swoich poprzedników (anatome - rozcinać).
1545 r. - Francuz Ambroise Paré wprowadza opatrunki i podwiązki naczyniowe. Mimo, iż nie posiadał wykształcenia medycznego, pełnił rolę chirurga w armii francuskiej. Opublikował dzieło pt. „O leczeniu ran”. Jako pierwszy wprowadził sztuczne kończyny i zęby, podwiązki naczyniowe. Do rany przykładał rozżarzone żelazo lub wrzącą oliwę.
1604 r. - Hieronim Fabricius zwany ojcem embriologii. Zwraca uwagę na istnienie płodu. Napisał dzieło pt. „O rozwoju płodu”.
1628 r. - Wiliam Harvey po raz pierwszy opisuje krążenie krwi. Jest uznany za twórcę fizjologii. Jako pierwszy udowodnił, że najważniejszym narządem układu krążenia jest serce. Napisał dzieło pt. „Traktat anatomiczny o ruchach serca i krwi u zwierząt”. Udowodnił, że w żyłach występują zastawki zapobiegających cofaniu się krwi, a także, że krew płynie zawsze w jednym kierunku. Odkrył również zastawki serca. Dopiero pod koniec swego życia doczekał się uznania.
1673 r. - Anton van Leeuwenhoek odkrywa świat mikroskopowy konstruując pierwszy mikroskop. Na początku ogląda swoje własne plemniki. Oprócz tego ogląda bakterie, pierwotniaki, erytrocyty. Doszedł do wniosku, że oglądane mikroorganizmy mogą mieć wpływ na rozwój chorób. Uważał, że dostają się do organizmu jamą nosową lub ustną.
1687 r. - odkrycie urządzenia zwanego binokularem przy pomocy którego G. Bonano ogląda po raz pierwszy pasożyta, który staje się przyczyną świerzbu (świerzbowiec ludzki). Bonano zaobserwował, że do przenoszenia pasożyta wystarczą również przedmioty codziennego użytku.
A.Lavoisier (1743-1794) Jako pierwszy opisuje fizjologię oddychania. Dowodzi, że podczas ruchu i jedzenia zużywamy więcej tlenu.
1753 r.- James Lind wprowadza sok pomarańczowy i cytrynowy ( Wit. C) w walce ze szkorbutem. Choroba ta była szczególnie rozpowszechniona wśród marynarzy. Było to pierwsze działanie profilaktyczne w walce z chorobą.
1761 r. - G. B. Morgagni uznał anatomię za dyscyplinę wiedzy. Prowadził badania naukowe na zwłokach. Jego dzieło to: „O siedliskach i przyczynach chorób wykrytych poprzez sekcję”. Porównywał narządy zdrowe z chorymi. Jako pierwszy przeciwstawił się teorii czterech płynów kardynalnych. Twórca patologii - nauki o chorobach.
1798 r. - Edward Jenner wprowadził szczepienie przeciwko ospie naturalnej ( czarnej). Dzięki systematycznym szczepieniom choroba ta została zażegnana. WHO uznała świat wolny od czarnej ospy w roku 1980.
1811 r. - Rene Laenec konstruuje stetoskop.
1829 r. - James Blundell przeprowadza pierwszą transfuzję krwi. Tylko przetoczene krwi jednoimiennej nie dopuszcza do aglutynacji. Wtedy jeszcze o tym nie wiedziano.
1846 r. - Wiliam Morton przeprowadza pierwsze znieczulenie z użyciem eteru przy ekstrakcji zęba. Rok później ginekolog Simpson używa chloroformu . Kościół sprzeciwiał się znieczuleniom. Wcześniej do znieczulenia stosowano alkohol metylowy ( upojenie) lub liście koki.
1857 r. - Claude Bernard po raz pierwszy opisał fizjologię trawienia. Wyizolował glikogen. Ponadto dowiódł, że trzustka bierze udział w trawieniu lipidów. Wcześniej sądzono, że trzustka bierze udział w produkcji śliny.
W tym samym roku Pasteur odkrywa bakterie i udowadnia ich chorobotwórczość i po raz pierwszy przeciwstawia się teorii „ samorództwa organizmów”. Stworzył własne hodowle bakteryjne i dowiódł, że bakterie muszą się rozmnażać.
1853 r. - Gabriel Pravaz wynalazł strzykawkę.
1860 r. - Etienne- Jule Marey rozpropagował sfigmomanometr.
1865 r. - Joseph Lister stosuje antyseptykę używając fenolu. Jako pierwszy wprowadził dezynfekcję sal operacyjnych i narzędzi co w znacznym stopniu zahamowało tzw. zakażenia wewnątrzszpitalne. Wcześniej wiele osób umierało w wyniku tych zakażeń. Lister jest ojcem antyseptyki.
1866 r. - Gregor Mendel badając groszek pachnący wyróżnia dwa podstawowe geny : dominujący i recesywny. Jest twórcą genetyki ( genetes- zrodzony).
1867 r. - Thomas Allbutt konstruuje termometr lekarski.
W tym samym roku Wilhelm Waldeyer- Hartz odkrywa komórki nowotworowe. Podkreśla, że nowotwory to niekontrolowany proces komórkowy. Istotną rolę w powstawaniu nowotworu odgrywają kancerogeny: chemiczne, fizyczne (promieniowanie), biologiczne (wirusy onkogenne HPV, wirus brodawczaka ludzkiego, wirus opryszczki genitalnej).
1873 r. - Gerhard Hansen odkrywa, że przyczyną trądu jest bakteria mycobacterium leprae ( trąd - ch. Hansena).
1892 r. - Ilja Miecznikow odkrywa rolę i znaczenie leukocytów w walce z patogenami. Główną ich funkcją jest funkcja żerna.
1895 r. - Zygmunt Freud - twórca psychoanalizy , jako pierwszy zaliczył dziecko do istot seksualnych.
W tym samym roku Wilhelm Roentgen odkrywa promienie X.
1899 r. - Felix Hoffmann izoluje kwas salicylowy z wierzby białej. Był stosowany jako lek p.bólowy i w chorobach reumatycznych.
1902 r. - Karl Landsteiner odkrywa grupy krwi.
1903 r. - Georg Perthes zastosował radioterapię.
1911 r. - Paul Ehrlich zastosował chemioterapię stosowaną szczególnie w leczeniu leukemii.
1912 r. - Harvey Cushing opisał znaczenie przysadki mózgowej.
1928 r. - A. Fleming odkrywa penicylinę. Wprowadzona do leczenia w roku 1940.
1943 r. - Wileem Kolff dokonał pierwszej dializy nerek.
W tym samym roku Sellman odkrył streptomycynę, która okazała się skuteczna w walce z gruźlicą.
1953 r. - Crick, Watson odkrywają strukturę DNA.
1955 r. - Russel Marker stosuje pierwszą antykoncepcję doustną.
1978 r. - Patrick Steptoe zapłodnienie In vitro.
1981 r.- pierwsze przypadki zakażeń HIV (USA- Los Angeles)
1994 r. - prof. Stanley Prusiner odkrywa nowy czynnik zakaźny jakim są zakaźne białka czyli priony, które prowadzą do nieodwracalnych zmian gąbczastych w mózgach ludzkich i zwierzęcych.
Wstęp do wirusów.
Wirusy (virales) to nie są komórki, tylko twory stojące na pograniczu materii ożywionej i nie ożywionej. Ich dualizm sprowadza się do faktu, że poza organizmem swojego żywiciela nie wykazują żadnych cech życia i są traktowane jak materia nieożywiona, natomiast po wniknięciu do organizmu gospodarza żyją pasożytniczo jego kosztem doprowadzając do zmian patologicznych, a w konsekwencji do zmian letalnych. Większość wirusów podlega zjawisku mutacji. Dlatego niezwykle trudno jest stworzyć swoiste antidotum. W przypadku starych wirusów skutecznym rozwiązaniem były szczepienia ochronne np. przeciwko ospie naturalnej lub chorobie Heinego - M --> edina[Author:D] . Współczesne wirusy w wyniku mutacji łatwo wymieniają swoje struktury, dlatego nie jest łatwo zadziałać wirusobójczo. Stosujemy jedynie leki wirusostatyczne, które po wniknięciu do organizmu człowieka hamują dalsze etapy jego namnażania. W większości przypadków wirusy pozostają w organizmie przez całe życie i dlatego obecnie używamy pojęcia „żyjący z HIV”, HBS czy HCV. Jednorazowy kontakt z wirusem może doprowadzić do potencjalnego zakażenia. Pacjent może przez wiele lat żyć z wirusem nie mając objawów chorobowych. Leki wirusostatyczne stosowane w medycynie wnikają w cykl życiowy wirusa i najczęściej hamują enzymy wirusowe. Są to głównie inhibitory. Wiele wirusów może przez wiele lat pozostać w organizmie człowieka w postaci utajonej np. wirus ospy wietrznej (Varicella Zester). Może pozostać przez 20-30 lat w zwojach nerwowych i ujawnić się pod postacią półpaśćca. Mutacje wirusów czasami kilkukrotne w krótkim czasie doprowadzają do utrudnionej szansy stworzenia odpowiedniego preparatu niszczącego wirusa.