Metodologia zajęć korekcyjno-kompensacyjnych Zaj.2

"Psychologia wychowawcza" M.Przetacznik-Gierowska, Z.Włodarski

r.11 MOTYWACJA DO UCZENIA SIĘ W TOKU NAUCZANIA. SYSTEM WZMOCNIEŃ

I. Znaczenie motywacji (m.) w uczeniu się

-trzy ważne funkcje m.:

1.wzbudza aktywność jednostki - zmiana gotowości do działania dzięki czynnikom motywacyjnym (np. emocjom, niedoborom organicznym)

2.wybiórczy odbiór informacji - ukierunkowuje percepcję zgodnie z oczekiwaniami, nastawieniami i dążeniami podmiotu

3.ukierunkowuje działania

-wpływ na poziom osiągnięć:

obniżenie m. często wpływa niekorzystnie na przebieg uczenia się (tworzą się zastoje, uczeń przestaje czynić postępy mimo dalszego ćwiczenia)

zwiększenie m. ->często osiągnięty poziom stabilizacji wprawy ulega dalszemu podwyższeniu (zdarza się że nast. to bez dodatk. ćwiczenia[zawody sportowe])

-m. może wpływać zarówno na przebieg jak i końcowy rezultat uczenia się

-optymalna wielkość m.:

*najbardziej sprzyja wysokim osiągnięciom (jej podwyższenie/obniżenie -> niekorzystne efekty)

*zależy od trudności pożądanych działań - im większą trudność stanowi zadanie, tym niższy poziom m. jest optymalny

*zbyt wysoka m. -> dezorganizacja czynności ważnych dla przebiegu uczenia się lub ujawnienia jego rezultatów -> obniżenie wyników

*silna m., korzystna dla czynności łatwych, może zaburzyć czynności trudne

II. Wywoływanie motywacji w toku nauczania

-pierwsze czynności nauczyciela:

1. wywołanie u uczniów właściwej m. do uczenia się:

ﻒ wywołanie gotowości do określonych działań, zainteresowanie przedmiotem;

ﻒzaniedbanie tej czynności przygotowawczej -> rezultaty niższe od możliwych do uzyskania, niedostateczne, świadczące do niepowodzeniach (a odpowiedzialność za nie obciąża nauczyciela);

ﻒdobre jej wykonanie = warunek powodzenia w pracy nauczyciela

2. właściwa organizacja procesu uczenia się:

ﻒuczeń odbiera (przewidziane programem , a dostosowane do swoich właściwości) informacje i przetwarza je w sposób właściwy i pożądany (zgodny z ramowymi założeniami zarówno programu jak i nauczyciela); prezentacja materiału, który ma być przyswojony; polecenie wykonania zad., wspólne formułowanie problemu, stawianie pytań i poszukiwanie odp., weryfikowanie hipotez itd.

ﻒpożądane jest AKTYWIZOWANIE POZNAWCZE ucznia, by wzbudzone w momencie startu zaciekawienie nie uległo zanikowi a pogłębiało się, przybierając postać trwałego zainteresowania

3. późniejszy przebieg nauczanie - dalsze czuwanie nad czynnikami motywacyjnymi

-rodzaje pożądanej motywacji:

* m. poznawcza, związana z zaciekawieniem i zainteresowaniem - największa rola w uczeniu się! wyróżnia się tym, że dla zachowania wysokiego jej poziomu podmiot nie musi czerpać podniet (wzmocnień) z zwenątrz, w znacznej mierze sam steruje oweym zachowaniem

* fascynacja szkołą i towarzysząca jej chęć jak najlepszego wywiązywania się z zadań zlecanych przez nauczycieli - motywem w początkowym okresie nauki szkolnej

* późniejsze motywy: pragnienie sukcesu, wysoki poziom aspiracji, lęk przed poniesieniem porażki i związanymi z nią natychmiastowymi i późniejszymi następstwami i konsekwencjami

Z reguły więcej niż jeden rodzaj czynników wpływa na podejmowanie wysiłków zw. z uczeniem się, ważną rolę odgrywają czynniki społeczne

III. System wzmocnień (w.)

-WZMOCNIENIA - w uczeniu: czynniki nieobojętne a towarzyszące bodźcom lub zachowaniom jednostki. Posługując się nimi jako systemem, możemy oddziaływać na motywację w nauczaniu, stosownie do potrzeb nasilać/osłabiać ją, ukierunkowywać działania na pożądane tory. Wyróżnia się:

w.dodatnie - pożądane przez jednostkę

w.ujemne - takie, jakich jednostka unika

-PRAWO EFEKTU (E.L.Thorndike) - w zachowaniu utrwala się przede wszystkim to, po czym następuje stan zadowolenia

-w. przybierają różną postać - najczęściej stosowane w nauczaniu to:

1.nagrody (n.)-

*mechanizm działania n.: aby coś stało się n., musi RZECZYWIŚCIE wywoływać zadowolenie i następować po jakimś zachowaniu- daje to szanse na utrwalenie tego zachowania; jeśli to nastąpi, można oczekiwać, że w przyszłości w stosownych okolicznościach pojawi się ono znowu; wywołując pożądany stan emocjonalny n. wzmacnia związek między określoną syt. a występującym w niej zachowaniem; wraz z utrwaleniem owego związku zwiększa się prawdopodobieństwo ponownego wyst. nagradzanego zachowania;

*zatem samo stosowanie n. może prowadzić do zamierzonego celu. Jest ono wystarczające gdy nie pojawiają się zachowania, które zdecydowanie powinny ulec wyeliminowaniu. Wzmocnienia (także i pozytywne) działają jednak zawsze na określonym tle: nigdy wszystko nie jest wzmacniane; utrwala się przede wszystkim to, po czym następuje nagroda, nie utrwala się zaś to, co nie jest pozytywnie wzmacniane

2. kary (k.)-

*przypuszczenie: kara osłabia związek między zachowaniem a syt., w której ono wystąpiło, wywołuje niezadowolenie-> stosowanie jej wyeliminuje karany czyn.

*jednak! badania wykazują, że kara NIE ZNOSI atrakcyjności czynu, po którym występuje; często jednostka wraca do karanego czynu, a jego tłumienie ma charakter jedynie okresowy (trwa dopóki istnieje duże prawdopodobieństwo wykrycia niedozwolonego zachowania i związana z nim groźba kary).

*zatem samo stosowanie kar prawie nigdy nie prowadzi do trwałych rezultatów w nauczaniu, okazuje się nieskuteczne

-komplementarne działanie nagrody i kary: aby zachowania niepożądane zostały wyeliminowane trwale, trzeba w okresie tłumienia ich za pomocą kar, po zastosowaniu owych kar, wywołać pożądane zachowanie alternatywne i wzmocnić je nagrodami; w wielu syt. znaczenie n. i k. wyraża się przede wszystkim w ich wzajemnym uzupełnianiu się

-w klarownym i konsekwentnie stos. systemie wzmocnień brak n. może pełnić funkcję słabej k.; najważniejsze jest wyraźne zróżnicowanie - pod względem znaku emocji - tego, co następuje po zachowaniach pożądanych, i tego, co następuje po zachowaniach niepożądanych; więc niekiedy w przypadku stos. samych kar utrwalają się (jeżeli spontanicznie pojawiają się) również zachowania pożądane - brak kary staje się nagrodą, utrwala się to, po czym nie następuje kara

- podział w. ze względu na sposób ich stosowania:

1.w.ciągłe - w. w przypadku każdego zach. pożądanego/niepożądanego; okazuje się na ogół niekorzystne w nauczaniu - w przypadku prostych zachowań może doprowadzić do szybszych rezultatów, jednak szybciej też one znikają, gdy nastąpi z jakichś względów brak wzmocnienia; nie stosuje się go prawie nigdy w dłuższym oddziaływaniu - jego użyteczność zakłada się jedynie w klasycznej (należącej już do historii) postaci nauczania programowanego

2.w.sporadyczne - od czasu do czasu; wtedy brak określonego wzmocnienia nie jest równoznaczny ze wzmocnieniem przeciwnym; w nauczaniu prowadzi do bardziej trwałych rezultatów, odpornych na przypadkowe działanie czynników zew. i wygasanie

-społeczny aspekt wzmacniania:

*w nauczaniu, n. i k. zazwyczaj pochodzą od osób ważnych dla ucznia, znanych mu, tych z którymi pozostaje w bezpośrednich interakcjach

*od tego kto jest nadawcą i w jakim stosunku (formalny/nieformalny) pozostaje doń uczeń zależy jak przyjmowane są n. i k. i jaki wywierają wpływ - zazwyczaj zwiększa się on wraz ze wzrostem autorytetu os. która nimi dysponuje;

*ważne, czy os.nagradzana/karana AKCEPTUJE uzyskiwany rodzaj w., czy jest przekonana o sprawiedliwości n./k. (dot. to akceptacji rodzaju n./k., akceptacji reguły wg której są one udzielane - przekonanie o słuszności przyjętej zasady i prawidłowym posługiwaniu się nią). Akceptacja rodzaju w., szczególnie w przypadku k., wiąże się też z tym od kogo w. pochodzi (dz. łatwiej tolerują tzw. karę fizyczną wymierzoną przez rodziców niż przez nauczyciela - poczucie więzi rodzinnej łagodzi dotkliwość k.)

*ważne, jak jest spostrzegana os. dostarczająca w. (życzliwy opiekun czy surowy sędzia) - decyduje o tym stosunek wielkości n. i k. i względna częstość ich stosowania. Pożądane w nauczaniu jest preferowanie nagród -> wytwarza atmosferę współdziałania, nauczyciel spostrzegany jako osoba przyjazna

*w. o wyraźnie społ. charakterze to m.in. uznanie i pochwała (n.), dezaprobata i nagana (k.). Nie muszą im towarzyszyć żadne gratyfikacje dodatkowe lub ograniczenia - sam fakt wartościującej (pozytywnej/negatywnej) oceny społ., sprawia że mają one postać w. (w. te odgrywają bardzo dużą rolę- już w przedszkolu od n.rzeczowej liczy się bardziej jej postać symboliczna - społ. aspekt nagradzania)

-informacja o wynikach:

*o sile w. społ. świadczy też znaczenie informowania ucznia o wynikach osiąganych przez niego w nauczaniu

*wpływa na m. os. uczącej się przyczyniając się do podwyższenia rezultatów

*jej znaczenie jest tak duże, że może odgrywać pozytywną rolę nawet, gdy forma jej przekazania jest nieprzyjemna - głównie wówczas gdy dominujące znaczenie ma jej treść (jednak sposób informowania - przyjemny w przypadku wzmocnienia- może być czynnikiem ważnym w zespole bodźców motywujących do uczenia się)

*przyczynia się do rozwinięcia motywacji wewn. - stąd jej szczególne znaczenie w nauczaniu

IV. Motywacja wewnętrzna

-stan zadowolenia powstaje dzięki satysfakcji doznawanej przez podmiot na skutek osiągnięcia celu czy zbliżenia się do niego - przy czym cel nie jest wyznaczany z zewnątrz! Cel może być podsunięty przez nauczyciela, lecz wtedy zostaje on uznany przez podmiot jako własny (wiążący się z jego zainteresowaniami/przekonaniami/dążeniami) -> niepotrzebne stają się w.zewn. -> zwiększa się samosterowność podmiotu, jego działanie staje się coraz mniej zależne od zewn. n./k.

-wykształcenie m.wewn. jest wymogiem podstawowym, by móc realizować własne potrzeby rozwojowe (by po ukończeniu szkoły jednostka zachowała gotowość do czynienia wysiłków zw. z dalszym uczeniem się zamierzonym w syt. braku w.zewn.)

-niezbędna do ukształtowania m.wewn. jest orientacja ucznia w osiągnięciach (ułatwia to informowanie o wynikach) - później uczeń może sam kontrolować swoje postępy uniezależniając się od pomocy nauczyciela

-w. zewn. mogą wspierać prawidłowo ukształtowaną m.wewn. podmiotu; mogą też prowadzić do wartościowej korekty m.wewn., gdy zmiany w niej uznajemy za celowe; zarówno więc działanie wspierające jak i korekcyjne mogą okazać się korzystne

Dodatek: (bo wspominają o tym prawie w podsumowaniu, więc w razie czego wklejam z Wikipedii o co w nim chodzi)

Pierwsze prawo Yerkesa-Dodsona mówi, że istnieje krzywoliniowy związek między pobudzeniem emocjonalnym a wykonaniem zadania. Inaczej: dla wykonania każdego zadania istnieje optymalny poziom pobudzenia, przy którym zadanie to jest wykonywane najlepiej. Zarówno niższy jak i wyższy poziom pobudzenia upośledza sprawność wykonania.

Na przykład gdy jesteśmy słabo motywowani do znalezienia pracy, to szukamy jej nieskutecznie (niski poziom pobudzenia emocjonalnego i niski poziom wykonania). Jeśli jednak jesteśmy skrajnie motywowani, bardzo nam zależy i jesteśmy potężnie sfrustrowani, to nasze poszukiwania mogą być chaotyczne, a zachowanie na rozmowach kwalifikacyjnych nerwowe, co także zmniejsza szanse na powodzenie - czyli wykonanie zadania.

Drugie prawo Yerkesa-Dodsona mówi o tym, że im trudniejsze jest zadanie, przed którym stoimy, tym niższy jest poziom optymalnego pobudzenia. Zadania łatwe są dobrze wykonane nawet wtedy, gdy poziom pobudzenia emocjonalnego jest bardzo wysoki, wykonywania zadań trudnych jest szybko upośledzane przez wysoki poziom pobudzenia.

Przykład. Gdy goni mnie potężny pies, będę szybciej uciekał niż wtedy, gdy goni mnie średni pies. Bieganie jest łatwym zadaniem, wysoki poziom pobudzenia podnosi wykonanie tego zadania. Gdy mam do rozwiązania zadanie matematyczne, z którym się wcześniej nie zetknąłem (trudne zadanie), to lepiej jeśli będę rozluźniony (niski poziom pobudzenia), stres szybko zmniejszy szanse na to, że dobrze je rozwiążę.

Poprzez "sytuacje trudne" rozumie się tu zadania skomplikowane, nowe, nieprzetrenowane oraz wykonywane w sytuacjach wymagających także innego działania. Sytuacje trudne to także takie, które angażują wszystkie nasze zasoby poznawcze.

3

---