Nowe ufologiczne ruchy religijne i problemy z definicjami

zamknij

Wersja do druku | Pobierz artykuł w PDF

zamknij

[funkcja w budowie]

Grupy religijne, które odróżniają się od współczesnej kultury religijnej, do której należą Chrześcijaństwo, Islam, Hinduizm, Buddyzm itd, są definiowane na różne sposoby, niektóre bardziej precyzyjnie od pozostałych. Niniejszy artykuł traktuje wyłącznie o Nowych Ruchach Religijnych (z ang. New Religious Movements, w skrócie NRM), które powstały w XX wieku, stąd też należy przytoczyć krótki przegląd historii przed powstaniem NRM. Według Hexama i Poewe, termin NRM był używany wielokrotnie na określenie ruchów religijnych, kultów i sekt, które powstały w ciągu ostatnich 200 lat jako reakcja na współczesność. Mimo, iż grupy te postanowiły przyjąć nową tradycję i jednocześnie odrzucić tę, która do tej pory obowiązywała, to jednak widać silne inspiracje ideami, doktrynami i praktykami istniejącymi już wcześniej.

Wszystkie ruchy religijne omawiane w tym artykule powstały po II wojnie światowej, stąd poprawna jest definicja zaproponowana przez Eileen Baker, mówiąca, że NRM "są nowe w takim stopniu, w jakim stały się widoczne w obecnej postaci od czasów II wojny światowej, i że są religijne w takim stopniu, że proponują nie tylko wąskie stwierdzenia natury teologicznej dotyczące istnienia i natury istot nadnaturalnych, ale również oferują odpowiedzi na przynajmniej niektóre z podstawowych pytań, które tradycyjnie były zadawane przez religie z głównego nurtu".

Emanuel Swedenborg, znany szwedzki naukowiec, wywarł wpływ na kilku ludzi, którzy w końcu postanowili założyć nowe religie. Europa posiada jednak długą historię tak zwanych ruchów rewitalizacyjnych odwołujących się aż do starożytnego Rzymu. Ruch rewitalizacyjny jest "umyślnym, zorganizowanym, świadomym wysiłkiem czynionym przez członków społeczeństwa, dążącym do skonstruowania bardziej zadowalającej kultury" (definicja: Anthony Wallace). Przykładem tego jest reformacja protestancka. Rozpoczęła się ona jako ruch kulturowy, proklamujący nową interpretację Pisma Świętego, który wyewoluował w sektę, by w końcu stać się kościołem dominującym w północnej części Europy.

Zanim przejdziemy dalej, należy wpierw zdefiniować pojęcia kultu, sekty i kościoła. Nie jest to jednak łatwe zadanie. Wszystkie te terminy były używane w antropologii i socjologii religii do opisania pojedynczych typów organizacji religijnych. Co jednak tak naprawdę one oznaczają? Sekta i kościół są generalnie łatwiej definiowane. To drugie odnosi się do poglądów większego społeczeństwa na akceptowalną odmianę organizacji religijnej, podczas gdy określenie "sekta" używane jest w odniesieniu do pewnego rodzaju grupy ludzi sprzeciwiających się. Członkowie sekt są zwykle osobami głęboko wierzącymi i przed wstąpieniem do sekty przeżywają pewnego rodzaju konwersję. Różne rodzaje sekt posiadają jednak różne nazwy.

Jednym z rodzajów sekt omawianych w niniejszy artykule jest sekta utopijna, czyli "utopijna grupa, która przyjmuje zestaw wierzeń opartych na apokaliptycznej interpretacji najnowszej historii" (definicja: John R. Hall). Takie sekty często są postrzegane jako nowe religie, ponieważ wierzą, że społeczeństwo w większości jest złe, oraz że w dniach ostatecznych, np w końcu obecnej historii, owa społeczność zostanie zastąpiona przez społeczeństwo wybrańców - wybranych jednostek, które połknęły haczyk, linkę i wędkę przekazów proroka. Nowi członkowie muszą porzucić swój wcześniejszy sposób pojmowania życia i z otwartym sercem przyjąć nowy światopogląd, który wyjaśni wcześniejsze życie jednostki, działania przeciwników sekty oraz surowe i niekiedy wręcz dehumanizujące zachcianki przywódcy. Typowym dla takiej sekty jest przejście ze społeczeństwa do ponadczasowego raju na ziemi, w którym jednostka zbliża się do boga; w raju tym rządzić będą członkowie sekty. Prorok lub Mesjasz, odznaczający się wielką charyzmą, zwykle rządzi całą sektą.

Zdefiniowanie kultu jest jednak dość trudnym przedsięwzięciem. Mam na celu przedstawienie argumentu przemawiającego za tym, że kult latających spodków bynajmniej nie jest właściwym określeniem dla wszystkich ruchów religijnych zainspirowanych przez Teorię Pozaziemską (Extraterrestrial Theory, w skrócie ETH). Kulty to "grupy podążające za nieortodoksyjną religią lub skupione na jednej osobie lub zasadzie, często połączone z obietnicą uzdrowienia lub zbawienia" (definicja za: Tanya Luhrmann, "The Dictionary of Anthropology"). Jest to antropologiczna definicja kultu jako takiego omawianego w tym artykule. Przydatna podczas badań jest również definicja socjologiczna, według której "kult to dewiacyjna organizacja religijna posiadająca nowie wierzenia i praktyki" (definicja za: Hexham i Poewe). Zaletą definicji jest to, że pozwala ona na zmianę w czasie - to, co dziś jest nowością, jutro może stać się tradycją.

Ruchy, które powstały pod koniec XVIII wieku, nie miały już na celu ożywiania tradycji chrześcijańskiej, ale raczej tworzenie nowych tradycji poprzez mieszanie wątków chrześcijańskich z elementami nowymi i egzotycznymi. Według Hexhama i Poewe, w tych nowych ruchach możemy znaleźć podwaliny dzisiejszych nowych religii. Pisma Swedenborga zainspirowały coś, co później przerodziło się w silnie zakorzenioną tradycję pisma okultystycznego, z którego z kolei wywodzą się nowe religie.

Co więc oznaczają pojęcia okult i okultyzm? Socjolog Edward A. Tiryakian rozumie przez to celowe praktyki, techniki lub procedury, które (1) korzystają z ukrytych i nieznanych sił natury lub kosmosu, które nie mogą zostać zmierzone lub wykryte przez przyrządy znane współczesnej nauce, oraz (2) które mają pożądane lub zamierzone konsekwencyjnie skutki empiryczne, takie jak otrzymanie wiedzy na temat empirycznego biegu wydarzeń lub ich zmiany z takich, jakimi byłyby bez tej interwencji

Wywodząc się z łacińskiego occulere (ukryć, zataić), termin(y) generalnie używane są na określenie magicznej lub mistycznej wiedzy i praktyk; rodzaj wiedzy ezoterycznej dostępnej tylko dla niewielkiego kręgu zadeklarowanych osób wierzących. Profesor socjologii Marcello Truzzi dzieli praktykujących okultystów na trzy kategorie:

Pierwsza kategoria to ludzie, których zaangażowanie w okultyzm jest minimalne. Sami siebie nie nazywają okultystami, interesują się jednak i zajmują wyjaśnianiem zjawisk takich jak latające talerze UFO, potwory lądowe i wodne oraz zjawiska parapsychologiczne. Kategoria ta nie zawiera mistycyzmu i koncepcji antynaukowych.

Do drugiej kategorii zaliczają się osoby pragnące zrozumieć tajemnicze związki zachodzące między zdarzeniami paranormalnymi oraz wykazujące zainteresowanie takimi dziedzinami, jak numerologia, astrologia znaków słonecznych czy chiromancja.

Trzecia kategoria u Truzziego to ludzie zainteresowani złożonymi systemami wierzeń, takimi jak czary, satanizm, magia rytualna i inne tradycje mistyczne - które dążą do połączenia elementów z dwóch pierwszych kategorii. Często kwestionują one lub wręcz zaprzeczają poprawności naukowej, i stąd widzą siebie jako rywali nauki. Truzzi wysuwa wniosek, iż większość osób wierzących w okultyzm stanowi połączenie trzech kategorii, choć niektórzy wyraźnie przynależą tylko do jednej lub dwóch.

Innym terminem wymagającym zdefiniowania, który zaliczany jest to alternatywnych grup religijnych, jest ruch Nowej Ery (New Age). Trudne, jeśli nie niemożliwe, jest badanie NRM bez choćby dotknięcia koncepcji Nowej Ery. Na temat różnych aspektów tego ruchu napisano już dosłownie setki książek, a zamierzeniem tego artykułu bynajmniej nie jest opisywanie każdego z nich z osobna. Jest jednak definicja, która najlepiej wypełnia zamierzenia niniejszego artykułu, jest ta zaproponowana przez J. Gordona Meltona, Jerome Clarka i Aidana A. Kelly'ego w książce "New Age Almanac" (rok wyd. 1991):

"Ruch Nowej Ery może zostać zdefiniowany poprzez jego pierwotne doświadczenie przemiany. Wyznawcy Nowej Ery doświadczyli lub pilnie poszukują głębokiej przemiany osobistej ze starego, niemożliwego do zaakceptowania życia do nowe, ekscytującej przyszłości".

Ruch ten, mimo iż zdecydowanie nie jest ruchem lub przypominającą kult organizacją, do którego trzeba się zapisywać lub przystępować, zaczął się na początku lat 70. XX wieku. W tym czasie nowe pokolenie psychicznych, okultystycznych lub duchowych poszukiwaczy zaczęło odrzucać spirytualistyczny nacisk na duchy i media, odmawiając przy tym przyjęcia kojarzącej się raczej negatywnie nazwy "ruch okultystyczny". Jednocześnie, owi poszukiwacze silnie identyfikowali się z nową falą nauczycieli ze Wschodu, którzy zaczęli się pojawiać w latach sześćdziesiątych. Postrzegali siebie jako zwiastunów nowej ery pokoju i uduchowienia, a dziś ruch ten zawiera w sobie różne, mniej lub bardziej okultystyczne, nauki takie jakastrologia, dywinacja, Wiccanizm i czary, odczyty z kart Tarota, channeling, wejścia (inkarnacje dusz osób zmarłych, przybywających z ziemi lub spoza niej, które weszły do fizycznego, ziemskiego ciała) i reinkarnację - a to tylko niektóre z nich.

---