GALL ANONIM KRONIKA POLSKA
Wstęp BN
Kronika uznawana za I dzieło literatury narodowej.
Autor, czas powstania.
- imię Galla wprowadził Marcin Kromer
- cudzoziemiec, benedyktyn; domysły dot. pochodzenia: związki z Węgrami, kult św. Idziego, opactwo w Samogyvar; zapewne Francuz; być może przybył z Prowansji z klasztoru St. Gilles
- Czas powstania dzieła: prawdopodobnie 1112 - 1116 r.
- Mogło przeważnie powstawać w Krakowie, ale otoczenie miasta nie wpłynęło na kształt
- Motyw powstania: pisana na zamówienie; autor wyraża nadzieję otrzymania materialnej nagrody (wstępy I, II księgi; stawia za wzór hojności Bolesławów Chrobrego i Śmiałego)
Polscy protektorzy autora: adresaci przemów:
- I księgi - episkopat Polski, kanclerz książęcy Michał z Awdańców; biskupi - pośrednicy dzieła z księciem
- II - bp poznański Paweł, kanclerz Michał
- III - kapelani książęcy
Dorobek pisarski kronikarza (domysły):
- zaginione węgierskie Gesta Ungarorum (zbieżności z Kroniką: stylistyczne, ten sam gatunek literacki, obraz idealnego monarchy - św. Stefan, cnoty pokojowe)
- Translacja św. Mikołaja (Wenecja)
- Gall - „kleryk żyjący z pióra” - różne zamówienia, nigdzie nie pozostaje na dłużej
- znika zagadkowo. nrak wyraźnego zakończenia ks. III i całości; we wstępie ks. III musi tłumaczyć się przed nieprzychylnymi kapelanami, a nie może liczyć na Pawła i Michała - prawdopodobnie zmarli
- prawdopodobnie wrócił do klasztoru na Węgrzech, w Polsce nie znalazł żywego oddźwięku dla swej pracy
Historyczna treść i wartość Kroniki.
- Wstęp ks. I: czyny książąt polskich („skromnym piórem”), szczególnie Bolesława, chce ocalić od zapomnienia
- I ks.: przodkowie Bolesława
- II: 1086 - 1109
- III: 1109 - 1113
- obszerne przedstawienie dziejów współczesnego władcy w duchu panegirycznym; tło panowania poprzedników tylko naszkicowane (często w hagiografii średniowiecznej)
- intencja: uświetnienie panowania i rycerskich czynów Bolesława Krzywoustego; uznanie księcia i pośredników (np. we wstępach podkreśla, że bez pomocy episkopatu nie napisałby dzieła)
- Kanclerz Michał - „sprawca podjęcia dzieła”, Gall jest tylko wykonawcą (skromność); w przedmowie do kapelanów w ks. II już bierze odpowiedzialność za treść.
- inni Awdańcy:
Skarbimir - piastun Bolesława, potem wojewoda (poprzednik - Sieciech z rody Starżów)
Michał Stary (Kronika: w Kołobrzegu doświadczeniem miarkuje zapalczywość księcia)
- Zbigniew i Bolesław: współrządy przyrodnich braci. później Zbigniew staje się wasalem, następnie zostaje wygnany. Pomaga mu cesarz Henryk V, ale Bolesław wygrywa. Zbigniew zostaje uwięziony, oślepiony i umiera. (zdarzenie wywołuje oburzenie i powoduje krótki kryzys Bolesława)
Tendencje do złego przedstawiania Zbigniewa
/echa tragedii Zbigniewa u Kadłubka/
- Polityka zewnętrzna: najazdy Bolesława na Czechy i Morawy, bitwy z Czechami o Śląsk, walki z Pomorzanami, w końcu przyłączenie Pomorza do Polski i jego chrystianizacja
- Polityka Bolesławów: fikcyjne przemówienie Chrobrego - aluzja do upadku Polski (wygnanie K. Odnowiciela) i przywrócenie świetności przez potomka (Krzywousty)
- „Starodawna suwerenność Polski” - ugruntował ją Chrobry, kontynuator - Krzywousty. Polska Chrobrego - dla Galla Polska idealna.
Źródła Galla:
- tradycja ustna
- autopsja (np. węgierska pokuta Krzywoustego - opisy „widzieliśmy”)
- źródła pisane - rola drugorzędna (Żywot św. Wojciecha, rocznik, zapiski kalendarzowe)
Elementy fikcji: niewiele (legendy); natomiast sporo fikcji w mowach i listach
Prawdomówność: złe przemilcza (wygnanie Śmiałego, kariera Sieciecha, katastrofa Zbigniewa)
Literacka forma i stylistyczna szata.
- Kronika - typ historycznego dzieła z naciskiem na chronologię i uwydatnienie współczesności wydarzeń; opisuje dzieje nawet od stworzenia świata
- Rocznik - krótki, obejmuje małe terytorium, pisany na bieżąco
U Galla nie ma ani jednej daty! (ale nazwa utarła się)
Kronikę można zakwalifikować jako Gestę:
- opisuje dzieje osobistości świeckich - czyny rycerskie (lub duchownych)
- czasy najbliższe opisane najobszerniej
- ważne są związki rzeczowe, mniej chronologia
- proces historyczny ujmowany w aspekcie czynów osoby
- zbliżone do poezji epickiej, chanson de geste
Kompozycja
- ramowa: wierszowana relacja (cudowne narodziny Bolesława)
- II ks. - młody Krzywousty władcą kraju po wygnaniu Zbigniewa
- III ks. - najazd niemiecki 1109, zwycięskie odparcie Bolesława
Wstawki wierszowane
- wstępy - epilogus (streszczenia)
- I ks. - tren żałobny na śmierć Chrobrego
- II ks. - pieśń rycerzy pod Kołobrzegiem
- III ks. - pieśń straży obozu niemieckiego
Mowy:
Ks. I:
- Chrobrego przed bitwą z Rusinami
- Chrobrego na łożu śmierci
- K. Odnowiciela do żołnierzy przed bitwą (wiersz)
Ks. II
- Wł. Hermana przy podziale Polski między synów
- Zygmunta przed mieszkańcami Wrocławia
- Krzywoustego pod Kołobrzegiem
Ks. III
- Krzywoustego do żołnierzy przed bitwami: pod Nakłem, Głogowem, nad Trutiną
Technika opowiadania: prosta, epizodyczność, brak szczegółowych charakterystyk postaci (jedynie obszernie o panowaniu Chrobrego)
Element oceny: narrator nasuwa się; sądy przytacza niechętnie; opinie osób fikcyjnych
Wzory stylistyczne: u Galla mało wpływów popularnych wśród innych twórców (Wulgata; Grecja, Rzym)
Sztuka dyktowania. Proza rytmiczna - podział zdań na równoległe człony, choć o niezupełnie równej liczbie zgłosek; równoległość podkreśla rytm
Rytm prozy
- pojedyncze wiersze - częściej zrytmizowana proza, oparta na akcencie wyrazowym (ursus - klauzula zdaniowa - „styl grzegorzowy” )
Streszczenie
Księga I
List - autor rozpoczynający dzieło to żeglarz wyruszający na morze
Skrót wierszem (cudowne narodzenie)
Przedmowa - autor pisze skromnym piórem, chce ocalić dzieje od zapomnienia, idealizacja Polski (wielokrotnie napadana, ale nigdy nie ujarzmiona w całości)
KSIĄŻĘ POPIEL (Chościsko), PIAST
Popiel mieszka w Gnieźnie, ma 2 synów i urządza im podstrzyżyny. Przyjmuje 2 przybyszów, których w mieście odrzucono. Częstuje gości piwem, którego przybywa (tak jak mięsa prosiaka) - to dobra wróżba dla syna Siemowita - później księcia Polski. Popiel zostaje wtedy usunięty, zamieszkuje w wieży i zagryzają go myszy. Rodowód: SIEMOWIT > LESTEK > SIEMOMYSŁ > MIESZKO I. Mieszko w wieku 7 lat odzyskuje wzrok - to znak, że Polska była ślepa, a teraz zostanie oświecona przez Mieszka (przyjęcie chrztu). Dąbrówka zgadza się na małżeństwo z Mieszkiem pod warunkiem przyjęcia chrześcijaństwa.
BOLESŁAW CHROBRY
- Wywyższanie
- pielgrzymka Otto III, koronacja Bolesława
- Bolesław na Rusi - król Jarosław Mądry odmówił B. siostry za żonę; bitwa - zwycięska dla B., Ruś składa daninę
- wiele zwycięstw, nie ma nikogo, kto mógłby je opisać
- cnoty B.: posłuszeństwo duchowe, sprawiedliwość, pokora, szlachetność
- zwycięska bitwa z Rusinami przy Bugu (przechytrzenie podstępu)
- zakładanie kościołów, obrońca spraw kościoła; bezstronny, pobożny
- za jego panowania rycerstwo jest bogate, dla wieśniaków jest „łagodnym ojcem”
- sytuacja, gdy żona błagała o uwolnienie więźniów, brała ich winę na siebie
- wspaniałość stołu, król rozdaje mnóstwo darów; krzywda wieśniaka jest dla niego równa utracie miasta
- panowanie B. - „złoty wiek”
- Pieśń o śmierci B. - biada wszystkim, opłakujcie wszyscy (czytelnik i autor), ziemia opuszczona, dom bezpański
MIESZKO II Dokonał wielu dzieł, ale musiał znosić zawiść sąsiadów za czyny ojca, choć nie miał już takich jak on osiągnięć.
KAZIMIERZ ODNOWICIEL
- Po śmierci Mieszka zdrajcy wypędzają matkę K., a gdy dorasta, bojąc się zemsty zmuszają go do udania się na Węgry. Król Węgier - Piotr wyprawia K. z darami.
- Polskę gnębią sąsiedzi i właśni mieszkańcy (powstanie niewolników, bunt przeciw katolicyzmowi)
- Czesi kradną ciało św. Wojciecha. Gaudenty, jego brat - zsyła klęskę na Polskę
- K. wraca do Polski, przejmuje władzę nad Czechami
- zwycięska bitwa z Pomorzanami
BOLESŁAW SZCZODRY (ŚMIAŁY)
- ambitny, próżny - nie dorównuje przodkom
- hojny - osadził na tronie Rusi Izasława i odmówił przyjęcia podarunku; obdarowuje kleryka, gdy ten wzdycha do jego bogactw
- B. zapowiedział Czechom bitwę, chciał dotrzeć na miejsce, ale Czesi powiedzieli, że to oni dotrą - a uciekli. B. złapał ich jednak i zgładził.
- zwycięstwo nad Pomorzanami
- wygnanie B. na Węgry za zabicie św. Stanisława opisane krótko, stronniczo
- syn B., Mieszko III umiera otruty
WŁADYSŁAW HERMAN z żoną Judytą proszą o potomstwo, wysyłają list do mnichów z klasztoru św. Idziego, którzy modlą się w ten intencji, poszczą i modły zostają wysłuchane.
Księga II
List, Skrót (snujmy dalej, dopełnijmy)
BOLESŁAW KRZYWOUSTY
„Marsowy syn”
- ur. się w świątyni św. Stefana, matka zmarła w Boże Narodzenie, Herman żeni się drugi raz
- Zbigniew uczy się w Saksonii. Komes Sieciech wypędza wiele osób. Lud prosi o ukaranie go. Zbigniew (ma ukarać S.) zostaje wydobyty z klasztoru mniszek, przyjmuje go komes Magnus. Władysław zawiera pokój ze Z., uznaje go za syna (nie może nic wskórać przeciw wrocławianom, którzy chcą ukarać Sieciecha). W końcu Wł. otacza Wrocław, Z. ucieka do Kruszwicy. Następuje wojna między ojcem i synem, kończy się jednak pogodzeniem.
- podział ziem między synów (Gall pisze „długo by o tym mówić”, gdy chce coś przemilczeć, ojciec dokonał podziału prawdopodobnie na niekorzyść B.) Zbigniew otrzymał Mazowsze, Bolesław - Kraków, Wrocław, Sandomierz
- B. już od dziecka woli rycerstwo od zabaw. Wraz z Sieciechem spustoszył Morawy, a jako dziecko zabił dzika i niedźwiedzicę
- Sieciech spiskuje przeciw synom Władysława. Pogodzenie synów z ojcem, wygnanie Sieciecha.
- bitwa z Pomorzem - B. działa więcej niż Z. - ci boją się go
- pasowanie na rycerza przez ojca; „ten chłopiec przywróci Polskę do dawnego stanu”
- śmierć Władysława, podział ziem, tak jak sobie życzył dzięki bp Marcinowi
- zdobycie królewskiego miasta Alba
- Zbigniew nie przybywa na ślub Bolesława. Z. zawiera przymierze z Pomorzem i Czechami mimo upomnieć B.
- B. pustoszy Morawy; atak na Pomorze, pomoc Skarbimira
- Zbigniew nie przybywa na zjazd, na którym bracia mieli złożyć przysięgi pomocy
- przepędzenie Czechów, ujarzmienie Pomorza
- Zbigniew cieszy się z porażek Bolesława, mimo to godzi się z nim, ale nie pomaga mu; Bolesław i tak wygrywa z Pomorze, a Z. wypędza z kraju i staje się jedynym władcą Polski
- cud z Pomorzanami - Pomorzanie napadają na kościół, chcą porwać abpa Marcina; sługa przed kościołem widzi ich zbliżających się i ostrzega abpa. Ucieka więc wraz z księdzem i archidiakonem. Archidiakon wpada na Pomorzan, którzy biorą go za abpa, bardzo się cieszą, wsadzają na wózek i strzegą. Tymczasem abp modli się, kapłan położył się za ołtarzem - i tak umknęli wrogom - poganom, których wchodzących do świątyni oślepił majestat boski i wycofali się. Zabrali co prawda relikwie, ale wróciły one potem do kościoła. Archidiakon wrócił cały i zdrowy.
- bitwy pod Czarnkowem i Wieluniem - 600 Pomorzan poległo na Mazowszu
Księga III
List: autor pisze, by zabrać owoc pracy do miejsca ślubów zakonnych, by „nie jeść za darmo chleba polskiego”. Troja została spisana, więc polscy mężowie też będą.
Skrót
- klęska Pomorzan w dzień św. Wawrzyna. Nakieł poddał się
- list cesarza Henryka IV do Bolesława - B. ma przyjąć Zbigniewa lub zapłacić. B. woli wojnę. H. chce atakować, ale Polacy go wstrzymują. H. próbuje dalej w Głogowie, bierze zakładników - B. dalej nie odstępuje, nie odda grodu. Pieśń rycerzy do B.
- list cesarza - poznał dzielność B.; odejdzie i chce pokoju za zapłatą. B. może się zgodzić, ale nie zapłaci, H. atakuje więc, ale bez skutku i odchodzi.
- śmierć Świętopełka (doradcy cesarza) - zabity oszczepem za ataki na Polskę, mimo że obiecywał Bolesławowi przyjaźń. Wydarł też Czechy księciu Borzywojowi. B. pomógł mu odzyskać tron. Niestety Bor. został wypędzony później przez własnych braci, Bolesław przyjął go do Polski.
- Bolesław zwycięża Czechów jak Hannibal
- Zbigniew i Czechy dokonują grabieży
- spustoszenie Prus przez Polskę
- nieszczere pogodzenie się Zbigniewa i Bolesława, B. przebacza na prośbę Z. Gotowy jest oddać Z. kilka grodów, jeśli - jak obiecuje - nie będzie uważał się za pana, zostanie wasalem. Z. nie zgadza się na to, chce rządzić. B. okalecza brata. Zostaje przez Galla po części usprawiedliwiony (chociaż sam temu zaprzecza) - Z. sam doprowadził do tej sytuacji swoim pysznym zachowaniem. Gall pochwala Bolesława za uniżenie i pokutę (post publiczny przez 40 dni)
- Pomorze oddaje Polakom Nakieł