HISTORIA FILOZOFII, A TAKŻE RELIGII (I NAUKI)

od VI w. p.n.e. do XVIII w

Wykłady dla studentów Akademii Sztuk Pięknych w Poznaniu, prowadzone pt.

Zagadnienia i kierunki filozofii lub Filozofia

prof. dr hab. Wojciech Sady

Semestr zimowy

1. Pradzieje ludzkości.

Gospodarka zbieracko-łowiecka. Zagadka paleolitycznego malarstwa.

Początki rolnictwa (ok. 12 000 lat p.n.e.).

Powstanie pierwszych cywilizacji: Mezopotamia i Egipt (ok. 3500 r. p.n.e.), dolina Indusu (ok. 2800 r. p.n.e.), Indie i Chiny (ok. 1500 r. p.n.e.).

Rewolucja duchowa VI w. p.n.e. i jej konsekwencje.

2. Narodziny hinduizmu.

Powstanie cywilizacji indyjskiej i jej wczesna religia (Rygweda).

Wczesne upaniszady (VII-VI w. p.n.e.) i nauka o samsarze (reinkarnacji).

Teoria i praktyka jogi królewskiej.

Ramajana i Mahabharata (a zwłaszcza Bhagawadgita): hinduizm pobożnościowy, jego bogowie i praktyki.

3. Narodziny buddyzmu.

Życie i nauczanie Buddy (VI-V w. p.n.e.).

Cztery Prawdy Szlachetne i Szlachetna Ścieżka Ośmioraka.

Buddyzm therawady.

Buddyzm mahajany i jego odmiany: madhjamaka, jogaczara, buddyzmy czystych krain.

Buddyzmy wadżrajany i zen.

4. Narodziny filozofii w starożytnej Grecji.

Filozofowie przyrody z Miletu: Tales (ok.620-ok.550), Anaksymander, Anaksymenes.

Pitagoras z Samos (ok.570-ok.497 p.n.e.) i jego uczniowie.

Spór Heraklita (ok.540-ok.480 p.n.e.) z eleatami o istnienie ruchu. 

Empedokles (ok.480-ok.420 p.n.e.) o czterech materialnych elementach, miłości i niezgodzie. Anaksagoras (ok.500-ok.430 p.n.e.) o nieskończonej liczbie elementów i wprawiającym je w ruch duchu.

Atomizm Demokryta (II poł.V w. p.n.e.). 

5. Ateny jako "szkoła Hellady".

Relatywizm sofistów.

Etyczne poszukiwania najmądrzejszego z ludzi, Sokratesa (469-399 p.n.e.): intelektualizm etyczny, metoda zbijania i metoda położnicza.

Hedonizm Arystypa (ok.435-ok.355).

Cynizm Antystenesa (ok.445-ok.365 p.n.e.) i Diogenesa (ok.410-ok.320).

6. System filozoficzny Platona (427-347 p.n.e.).

Idee a rzeczy (i dodany później Demiurg).

Człowiek jako dusza uwięziona w ciele.

Upadek duszy.

Wizja wędrówki dusz.

Uczenie się jako przypominanie sobie.

Ku miłości platonicznej.

Projekt państwa doskonałego.

7. System filozoficzny Arystotelesa (384-322 p.n.e.).

Forma a materia, cztery przyczyny, celowość w naturze.

Kosmologia: wieczny, kulisty świat z kulistą ziemią w środku, Pierwszy Poruszyciel.

Rzeczy nieożywione, rośliny, zwierzęta i ludzie. O duszy. Człowiek jako zwierzę rozumne.

Kontemplacja teoretyczna jako źródło doskonałego szczęścia.

Etyka rozumnego umiaru.

Polityka. Oczyszczająca rola sztuki (katharsis).

Podboje Aleksandra Wielkiego i początek epoki hellenistycznej.

8. System filozoficzny Epikura (341-270 p.n.e.). 

 Atomy i próżnia.

Powstanie i budowa świata.

Przyjemności głupców i wybory epikurejskich mędrców. Grono przyjaciół i kwiaty w Ogrodzie.

9. Twórcy stoicyzmu: Zenon z Kition (334-262 p.n.e.) i Chryzyp z Soloi (ok.280-ok.204 p.n.e.).

Materia a pneuma, rola logosu.

Świat jako najlepszy z możliwych światów i cykliczność dziejów.

Głupcy a mędrcy: człowiek nie może zmienić swego losu, ale może zmienić swój stosunek do losu.

Eklektyczny stoicyzm Panajtiosa (ok.185-ok.110 p.n.e.) i Posejdoniosa (ok.135-ok.50 p.n.e.).

Rzymscy epigoni stoicyzmu: Seneka (ok.3 p.n.e.-65), Epiktet (ok.50-ok.120), Marek Aureliusz (121-180).

10. Sceptycy przeciw dogmatykom.

"Święty" sceptycyzmu: Pirron z Elidy (ok.365-ok.275 p.n.e.).

Sceptycyzm akademicki Arkezylaosa (ok.316-ok.240 p.n.e.) i Karneadesa (214-129 p.n.e.).

Tropy Ainezydemosa (I w.p.n.e.) i Agryppy w ujęciu Sekstusa Empiryka (ok. 200 n.e.).

11. Uczeni w Aleksandrii.

Dzieło Euklidesa (ok.300 p.n.e.).

Starożytna astronomia: Arystarch z Samos i jego pomiary odległości do Słońca i Księżyca oraz heliocentryczny model świata (ok. 270 p.n.e.).

Matematyczne i fizyczne osiągnięcia Archimedesa z Syrakuz (ok.285-211).

Eratostenesa (ok.285-193) pomiary obwodu Ziemi.

Model ruchów planet Hipparcha (ok.140 p.n.e.).

Semestr letni

1. Powstanie judaizmu.

Geneza Biblii hebrajskiej.

Opowieści biblijne od Stworzenia Świata do "niewoli egipskiej".

Prawo Mojżeszowe.

Izraelici w Ziemi Obiecanej.

Upadek Jerozolimy (586 p.n.e.) i powstanie judaizmu w okresie "niewoli babilońskiej".

Monoteistyczni prorocy: Ezechiel i Deuteroizajasz.

Kryzys judaizmu: rozpacz Hioba i rezygnacja Koheleta.

2. Narodziny chrześcijaństwa.

Sytuacja religijna w Palestynie na przełomie er.

Żydochrześcijanie a uniwersalistyczne chrześcijaństwo Pawła z Tarsu: Prawo ustępuje przed Wiarą.

Życie i nauczanie Jezusa z Nazaretu według synoptyków.

Zagadka Ewangelii wg Jana.

3. Wczesne chrześcijaństwo.

Św. Paweł i Tertulian przeciwko filozofowaniu.

System filozoficzny Orygenesa (185-254): ludzie jako upadłe anioły.

Ostatni wielki system filozofii "pogańskiej": Plotyn (203-270) o emanacji i ekstazie. (O pięknie; O dobru lub jednym.)

Narodziny ortodoksji chrześcijańskiej: sobory w Nicei (325) i Konstantynopolu (381).

4. System filozoficzny Augustyna (354-430).

Chcę poznać Boga i duszę i nic więcej.

Idee jako myśli Boga. Bóg a czas.

Zło jako niebyt.

Państwo boże a państwo ziemskie, zbawienie jako wynik niezasłużonej łaski bożej.

Koniec kultury antycznej: od zdobycia Rzymu przez Alaryka (410) do zamknięcia Akademii (529).

5. Narodziny islamu.

Życie i dzieło Muhammada (ok. 570-632). Koran.

Pięć filarów islamu.

Święta wojna i jej konsekwencje.

Śmierć Alego i rozłam na sunnitów i szyitów.

6. Narodziny śreedniowiecznej Europy.

Dzieło Karola Wielkiego.

Ikonoklaści i sobór nicejski II (787).

Centralizacja kościoła na Zachodzie i Wielka Schizma Wschodnia (1054).

Początki scholastyki jako "służebnicy teologii".

Św. Anzelm (1033-1109): "wierzę, aby rozumieć"; rozumowy dowód na istnienie Boga.

Piotr Abelard (1079-1142) i jego niedole.

Spór o powszechniki.

Zepsucie w kościele rzymskim i "herezje ludowe".

Powstanie pierwszych uniwersytetów oraz zakonów franciszkanów (1206) i dominikanów (1216).

7. Filozofia i teologia św. Tomasza z Akwinu (1225-1274).

Istota a istnienie.

Hierarchia bytów: od ciał materialnych do Boga.

Empiryczne dowody na istnienie Boga.

8. Ku Europie nowożytnej.

Franciszkańscy nominaliści XIV w.

Epidemia "czarnej śmierci" (1348-9) i koniec średniowiecza.

Tezy Lutra (1517) i powstanie kościołów protestanckich.

System Kopernika (1543) i jego rozwinięcie przez Keplera (1571-1630) oraz Galileusza (1564-1642).

Proces Galileusza (1633) i jego skutki.

Newton (1642-1727) i narodziny fizyki nowożytnej (1687).

9. Ojciec nowożytnego racjonalizmu: Rene Descartes (Kartezjusz) (1596-1650).

Program budowy filozofii na wzór matematyki: "myślę, więc jestem".

Rzeczy myślące a rzeczy rozciągłe.

Zwierzęta jako maszyny.

Problem stosunku duszy do ciała.

Pascal (1623-1662) i jego "zakład". Spinoza (1632-1677). Leibniz (1646-1716).

10. Brytyjscy empiryści.

F. Bacon (1562-1626) i program budowy nowej nauki.

Locke (1632-1704) o genezie ludzkiej wiedzy; własności pierwotne a własności wtórne.

Berkeley (1685-1753) o Bogu jako źródle wrażeń.

Sceptyczne badania nad rozumem ludzkim Hume'a (1711-1776).

11. Materialiści.

Hobbes (1588-1679): istnieje tylko materia w ruchu; naturalna wojna każdego z każdym i państwo jako wynik umowy społecznej.

La Mettrie (1709-1751) o człowieku-maszynie.

Holbach (1723-1789) o szkodliwości religii.

Feuerbach (1804-1872) o istocie chrześcijaństwa.

12. System Kanta (1724-1804) jako synteza empiryzmu i racjonalizmu.

Sądy analityczne, syntetyczne a priori i syntetyczne a posteriori. Rzeczy w sobie, formy zmysłowości i kategorie intelektu, zjawiska.

Niebo gwieździste nade mną, prawo moralne we mnie: kategoryczny imperatyw moralny.

4

---