KALENDARIUM DZIEJÓW SŁOWIAN POŁABSKICH

Od autora:

Słowianie Połabscy należą do Słowian zachodnich. Jako, że ziemie ich oddzielały terytoria plemion polskich od Niemiec, historia i władcy omawianych plemion są często wykorzystywani w budowaniu ideologii narodowościowej lub idei jednego państwa słowiańskiego przez ruchy o charakterze narodowościowym. Autor zdecydował się na formę kalendarium aby zminimalizować powtórzenia z dostępnych opracowań i uniknąć oskarżeń o plagiat. W przypadku wczesnej historii powtórzeń, niestety, nie da się uniknąć. Mimo suchych wykazów dat autor starał się zwrócić uwagę na okoliczności zdarzeń.

Wprowadzenie:

Spośród plemion należących do Słowian Połabskich najczęściej możemy usłyszeć o Obodrytach i Wieletach. Co prawda istniało plemię Obodrytów, lecz było ono jedynie częścią Związku Obodryckiego utworzonego z plemion : Wagrów, Połabian, Warnawów i Obodrytów. Ziemie tego Związku znajdowały się na północy, od wschodu oddzielone ziemiami pomorskimi i polskimi, a od zachodu Niemcami. Od północy otaczało plemiona te Morze Bałtyckie. Nietrudno się domyślić, że dość duża część mieszkańców trudniła się rybołóstwem i korsarstwem. Obodryci wiecznie rywalizowali ze Związkiem Wieletów, do którego z kolei należały następujące plemiona: Chyżanie, Czrezpienianie, Tolężanie i Redarowie. Okresowo przyłączali się doń Wkrzanie, Morzycy i Rzeczanie. Antagonizmy obodrzycko-wieleckie wykorzystywali władcy sascy interweniując w tamtejsze stosunki wewnętrzne, co prowadziło stopniowo do zależności polityczno-ekonomicznej. Spośród grup plemiennych ważna jest też grupa "serbsko-łużycka" - Łużyczanie, Miliczanie, Selpoli, Bieżuńczanie, Serbowie, Żytycy, Koledzicy, Żyrmuntowie, Susłowie i Dalemińcy (Głomacze). Jeżeli chodzi o pojedyncze plemiona początkowo nie skupione w żadnym ze związków to istotną rolę w dziejach Słowian Połabskich odgrywali Stodoranie. Inne mniejsze plemiona np. Sprewianie, Doszanie, Ziemczycy czy Drzewianie z czasem zostały pochłonięte przez rosnące w siłę państwa związkowe lub dostały się pod wpływy niemieckie. Powstawanie związków było naturalną koleją rzeczy przy przeobrażeniach społeczno-ekonomicznych tamtego okresu.

Słowianie zasiedlili omawiane ziemie podczas "wędrówki ludów". Wtedy istniał jeszcze wspólny język prasłowiański. Z czasem wyodrębniły się języki właściwe dla danych regionów zaliczone do lechickiej grupy językowej. Języki Łużyczan - dolno- i górnołużycki zostały zachowane i są dzisiaj krzewione przez pasjonatów liczących przy okazji na zyski finansowe. Wymarł język słowiński i połabski używany przez Obodrytów, najbliższy mu, wśród istniejących jest język kaszubski - wskrzeszony, wszystko wskazuje, iż będzie przeżywał swój renesans.

Słowianie Połabscy czcili bóstwa. Można przyjąć iż bóstwo było w pewnym sensie symbolem niezależności danego plemiona, przy czym np. w Związku Wieletów na całym terytorium głównym bóstwem był Swarożyc, u Rugian - Świętowit oraz Rujewit, u Obodrytów dość dużą rolę odgrywał Czernoboh, któremu nie składano jako ofiary przekleństwa i złorzeczenia. Istniał szereg innych czczonych bóstw, opisy niektórych wierzeń typu "przepowiadający przyszłość rumak" są dla nas czymś bezsensownym, jednak wtedy pogaństwo trzymało się dobrze, nawet po przyjęciu chrześcijaństwa przez niektórych książąt co jakiś czas wybuchały powstania pogańskie. Należy również zwrócić uwagę, iż wczesne średniowiecze nie cechowało się takim fanatyzmem religijnym jak czasy wypraw krzyżowych.

Na temat historii Słowian Połabskich istnieje tylko kilka opracowań w języku polskim, szereg artykułów oraz materiał źródłowy w postaci "Kroniki Słowian" autorstwa Helmolda. Kronika cechuje się mnóstwem wtrąceń z Biblii i zapożyczeń z Kroniki Adama IV. Czasem można powoływać się na skąpe informacje w sagach państw skandynawskich. Autor bazował głównie na literaturze Jerzego Strzelczyka.

Kalendarium obejmuje okres od pierwszej wzmianki w Kronice Fredegara do upadku Arkony.

KALENDARIUM:

Od 2 poł VI w. - początek osadnictwa Słowian. Plemiona germańskie ekspandują w tym czasie w kierunku granic Cesarstwa Rzymskiego.

Ok. 632 - w kronice Fredegara pojawia się pierwsza wzmianka o konkretnym władcy Słowian Połabskich - Derwanie - księciu plemienia Surbiów (Serbów). Po klęsce Franków pod Wogatizburgiem wciela on swój kraj do państwa Samona.

789 - wyprawa Karola Wielkiego na księcia zwierzchniego Wieletów - Dragowita. Wojska Franków wspomagali Sasi, Fryzowie, Obodryci i Serbowie. Za panowania Karola Wielkiego została wytyczona tzw. limes Saxoniae - granica obodrycko-saska. Między Łabą a Zatoką Kilońską. Król, a później cesarz nie zmuszał zależnych plemion do przyjęcia chrześcijaństwa. Zadowalał się trybutem i sojuszem.

792 - powstanie antyfrankijskie Sasów połączone z wystąpieniem Wieletów.

795 - zamordowanie przez Sasów księcia obodryckiego Wiczana, będącego w sojuszu z Karolem Wielkim, podczas kolejnego saskiego powstania antyfrankijskiego. Książę miał wspomagać wojska króla w jego tłumieniu.

798 - książę obodrycki Drożko zwycięża Sasów w bitwie pod Święcianą.

805 - Frankowie najeżdżają kraj Dalemińców.

806 - Sorabowie uznają zwierzchnictwo Franków. 808 - najazd Duńczyków na ziemie obodryckie. Równoczesne wystąpienie Wieletów. Smoleńcy i Linonowie odłączają się od Związku Obodrzyckiego. Drażko uchodzi na wygnanie.

809 - powrót Drażka z wygnania. Wyprawa odwetowa na Wieletów, opanowanie terytorium Smoleńców. W mieście Rerik książę zostaje zamordowany z rozkazu króla duńskiego.

810 - wyprawa odwetowa Wieletów na ziemie obodryckie. Zniszczenie grodu Franków Hohbuoki.

812 - wyprawa frankijska na ziemie wieleckie.

814 - śmierć Karola Wielkiego. Stopniowe zrzucanie zależności przez plemiona Słowian Połabskich. Okres względnego spokoju

844 - Ludwik Niemiecki najeżdża Obodrytów. Podczas walki ginie książę zwierzchni Gostomysł. Władza przechodzi w ręce naczelników plemiennych, co powoduje osłabienie Związku jako organizmu państwowego.

928 - Henryk I po długim oblężeniu zdobywa Brandenburg - główny gród Stodoran.

929 - pod naporem dwudziestodniowego oblężenia wojsk niemieckich pasa Gana - główny gród Dalemińców (Głomaczów). Wojska niemieckie urządzają rzeź ludności.

929 - powstanie Redarów. Kres powstaniu zadaje zwycięstwo niemieckie w bitwie pod Łączynem 4 IX.

931 - kampania niemiecka przeciw Obodrytom. Jeden z tamtejszych władców zmuszony do przyjęcia chrztu.

932 - wojska Henryka I atakują ziemie Łużyczan i Milczan.

934 - wyprawa niemiecka na ziemie Wkrzan.

936 - najazd Ottona I na Redarów.

939 - kampania niemiecka przeciw Obodrytom i Stodoranom. Silne wtedy plemię Stodoran zostaje pokonane dzięki zdradzie wracającego, rzekomo, z niewoli księcia Tęgomira.

939 - legendarna uczta u margrabiego Gerona zakończona zamordowaniem 30 naczelników plemion.

948 - pierwsze dwa biskupstwa w krajach Słowian Połabskich Brandenburg i Hawelberg.

954 - Wkrzanie przyjmują zależność od Gerona.

954 - wielkie powstanie antyniemieckie koalicji obodrycko-wieleckiej. Niemców wsparli Ranowie, Słowianie ponieśli decydującą klęskę nad Rzekienicą (16 X 955), kiedy zginął książę obodrycki Stojgniew. Niepokoje trwały aż do 960.

963 - margrabia Geron podbija Łużyczan i Milczan.

968 - powstanie biskupstw w Merseburgu, Żytycach i Miśni.

983 - kolejne wielkie powstanie Wieletów (od 29 VI). Zdobycie Hawelberga i Brandenburga, powrót religii pogańskiej. Równolegle z powstaniem książę obodrycki Mściwój najeżdża i puszcza z dymem Hamburg. Powstanie stłumione na początku sierpnia.

990 - powstanie Obodrytów pod wodzą Mściwoja i Mścidraga. Wg. Helmolda przyczyną owego powstania miało być nazwanie księcia Mściwoja "psem" przez margrabiego Teodoryka. Słowianie spustoszyli Nordalbingię oraz urządzili rzeź chrześcijan w Starogardzie.

1017 - Wieleci wspomagają Niemców w wyprawie przeciw Chrobremu.

1018 - najazd Wieletów na ziemie Obodrytów, połączony z reakcją pogańską. Książę obodrycki Mścisław, który wg. Helmolda "otwarcie wyznawał Chrystusa, choć potajemnie go prześladował" opuszcza kraj. Rozpad pokonanego związku.

1033 - zwycięstwo Wieletów nad Sasami pod Wierzbnem.

Lata 30 XI w. - ponowne zjednoczenie związku obodrzyckiego przez Racibora, zamordowanego wkrótce z inspiracji Duńczyków.

1043 - wyprawa Obodrytów na Duńczyków. Klęska najeźdźców i wymordowanie synów Racibora. Władzę przejmuje Gotszalk ocalając Związek przed rozpadem, chociaż będzie marionetką w rękach Duńczyków i Sasów. Zasłynie jako gorliwy krzewiciel chrześcijaństwa.

1045 - wtargnięcie Wieletów na zeimie saskie. Najeźdźcy pokonani przez Henryka III.

1056 - wojska wieleckie zadają klęskę dużym siłom saskim pod Przecławą. Ginie dowódca Sasów - margrabia Wilhelm.

Ok. 1058 - rozłam w Związku Wieleckim. Plemiona Czrezpienian i Chyczan buntują się przeciw dominacji Redarów i Tolężan. Redarowie przy pomocy Gotszalka i Duńczyków zwyciężają buntowników. Ziemie zbuntowanych plemion przechodzą we władanie Związku Obodryckiego.

7 VI 1066 - zamordowanie Gotszalka w Łączynie z inspiracji Związku Wieleckiego. Powstanie szwagra zamordowanego księcia - Blusa i reakcja pogańska - ukamienowanie chrześcijan w Raciborzu. Zniszczenie Hamburga. Władza przechodzi na krótko w ręce Budiwoja, zostaje on jednak w tym samym roku pokonany przez Kruta. Okres rządów Kruta jest okresem wzmocnienia państwa mimo dalszych walk z Budiwojem o władzę.

1068 - biskup halbersztadzki Burchard zbrojnie występuje przeciw Wieletom, zdobywa Retrę po czym burzy świątynię Swarożyca. Ten moment można uznać za zmierzch Związku Wieletów.

Ok. 1069 - na krótko na tron obodrycki powraca Budiwoj wspierany przez Sasów.

Ok. 1072 - Książę Krut zmusza Sasów do płacenia trybutu.

1074-1075 - wojna domowa u Obodrytów. Budiwoj ginie wraz z elitą rycerstwa Bardów w okolicach grodu Płonia.

1093 - Wyprawa księcia saskiego Magnusa na ziemie Brzeżan i Stodoran. Słowianie ponoszą klęskę pod Śmiłowym Polem. Zdobycie czternastu grodów słowiańskich.

1093 - Henryk Gotszalkowic morduje Kruta i dzięki poparciu Sasów zdobywa władzę. Ziemie wieleckie przechodzą we władanie Obodrytów.

1100 - margrabia Marchii Północnej Udo zdobywa Brandenburgię.

1108 - manifest biskupów niemieckich nawołujący do ekspansji na ziemie Słowian Połabskich.

1127 - zamordowanie Henryka Gotszalkowica.

1127 - morderstwa na dwóch książętach słowiańskich - Wirikindzie w Hawelbergu i Meinfrydzie w Brandenburgu.

1128 - ziemiami obodryckimi włada królewicz duński Kanut Laward. Terytorium Związku uszczupla się.

1131 - zamordowanie Kanuta Lawarda. Rozpad Związku na dwie części rządzone przez innych władców: Przybysław staje się władcą Wagrów i Połabian - Obodrytami i Warnawami rządzi Niklot.

1136 - Albrecht Niedźwiedź opanowuje kraj Brzeżan

Ok. 1138 - najazd Przybysława na gród Seteberg symbolizujący zwierzchność niemiecką nad tymi ziemiami. Liczne akcje odwetowe.

Ok. 1140 - Adolf II Holsztyński wciela w życie plan zasiedlania ziem Wagrów przez osadników niemieckich.

1147 - krucjata przeciw Obodrytom. Książę Niklot odpiera ataki wsławiając się zniszczeniem okrętów przeciwnika. Uderzenie drugiej armii krzyżowców kompromituje oblężenie chrześcijańskiego Szczecina. Niklot zawiera sojusz z Niemcami.

1150 - bezpotomna śmierć władcy Stodoran Przybysława-Henryka, w następstwie jej ziemie te uzyskuje Albrecht Niedźwiedź.

1151 - Czrezpienianie i Chyczanie podnoszą bunt przeciwko Niklotowi.

1157 - pierwsza z serii kampanii króla duńskiego Waldemara I przeciw Ranom.

1160 - najazd Henryka Lwa na państwo Niklota. Książę obodrycki ginie mimo dzielnej obrony.

1160 - po wyprawie duńskiej Rugianie uznają częściową zwierzchność duńską.

1161 - z ziem obodryckich Henryk Lew tworzy lenno nadane dwóm synom dzielnego księcia - Przybysławowi i Warcisławowi.

1162 - Rugianie uznają zwierzchnictwo duńskie i zobowiązują się do płacenia trybutu.

ok. 1163 - Stracenie na szubienicy Warcisława podnoszącego bunt przeciwko zależności od Hneryka Lwa.

1164 - książę Ranów Ciesław obejmuje jedno z trzech księstw Chyczańskich.

1165 - Rugianie zrzucają zwierchnictwo duńskie.

1166 - Przybysław staje się wasalem władcy niemieckiego. Stopniowe niemczenie się ziem słowiańskich.

1168 - Duńczycy zdobywają Arkonę - miejsce kultu Świętowita. Książę Ciesław na mocy układu pokojowego zostaje lennikiem Danii.

1170 lub 1171 - pierwsze opactwo cystersów w kraju Obodrytów ufundowane przez Przybysława i ulokowane w Doberanie.

1325 - śmierć ostatniego z książąt rugijskich, zniemczonego, sławnego z pisania wierszy po niemiecku - Wisława III

Literatura:
1) J. Strzelczyk - Słowianie Połabscy
2) Helmold - Kronika Słowian
3) J. Strzelczyk - Wstęp i komentarz do Kroniki Helmolda
4) J.Skowronek, M. Tanty, T.Wasilewicz - Historia Słowian Południowych i Zachodnich
5) B. Zientara - Historia powszechna średniowiecza
6) Mały słownik kultury dawnych Słowian