Sturmgeschütz III Ausf A - E / Sd.Kfz.142

Gepanzerter Selbstfahrlafette für Sturmgeschütz 7,5cm Kanone

Ausf A - E

Sturmgeschütz III Ausf F - G / Sd.Kfz.142/1

Gepanzerter Selbstfahrlafette für Sturmgeschütz 7,5cm Sturmkanone 40 Ausf F - F/8

7,5cm Sturmgeschütz 40 Ausf G

Sturmgeschütz IV / Sd.Kfz.163 / 167

Sturmgeschütz III Ausf E.

„Naprzód na wroga! Działa szturmowe to ofensywna broń, dająca piechocie, dzięki zwrotności, prowadzonemu ogniowi i sile uderzenia, natychmiastowe i potężne wsparcie”

• z podręcznika szkoleniowego Sturmgeschütz

Seria StuG III była jedną z serii dział szturmowych/niszczycieli czołgów, produkowanych przez Niemców podczas wojny. Działa szturmowe były prostsze w wytwarzaniu, tańsze i wymagające krótszego okresu produkcji, niż wyposażone w wieże czołgi, dlatego też w niemieckich fabrykach wybudowano wiele pojazdów tego typu. Koszt pojedynczego działa StuG III Ausf G wynosił 82500 RM i był niższy zarówno od PzKpfw III Ausf M (103163 RM), jak i PzKpfw IV Ausf F2 (115962 RM). Interesujące jest też to, że koszt budowy prawie czterech StuG III Ausf G był porównywalny z kosztem budowy jednego czołgu King Tiger.

W 1935 roku płk. Erich von Manstein zaproponował aby dla bezpośredniego wsparcia dywizji piechoty utworzyć oddziały Sturmartillerie, wyposażone w działa szturmowe na podwoziu gąsienicowym. Działa te towarzysząc piechocie podczas ataku miały za zadanie niszczyć betonowe bunkry, gniazda karabinów maszynowych, artylerii przeciwpancernej i inne cele. 15 czerwca 1936 roku zlecono firmie Daimler-Benz opracowanie i wyprodukowanie opancerzonego pojazdu wsparcia, z zamontowanym działem 75mm, którego wychylenie w płaszczyźnie pionowej powinno wynosić minimum 25°, do zapewnienia wsparcia na dystansie do 6km. Zainstalowane miało ono być w nadbudówce, stanowiącej pełną ochronę dla załogi. Wysokość pojazdu nie powinna przekraczać wzrostu przeciętnego mężczyzny. Ponieważ w tym czasie zakłady Daimler-Benz AG zaangażowane były w opracowywanie i budowę czołgu Panzerkampfwagen III, postanowiono w nowym projekcie wykorzystać jego podwozie i części. Eksperymentalną serię „0” pięciu pojazdów wyprodukował w 1937 roku Alkett. Były to egzemplarze oparte na prototypach czołgów Panzerkampfwagen III Ausf B, z zamontowaną nadbudówką z miękkiej stali oraz działem 75mm StuK (Sturmkanone) o krótkiej lufie, zaprojektowanym i wyprodukowanym przez Kruppa. Pojazdy te poddano szerokiej gamie testów, między innymi w Kummersdorf i Doberitz. Pozostawały one w służbie jako pojazdy treningowe do II połowy 1942 roku. Pierwszą serię pojazdów StuG III, bazującą na podwoziu i komponentach Panzerkampfwagen III Ausf F wyprodukowano w 1940 roku. Działo 75mm StuK 37 L/24 było umieszczone w pochylonej nadbudówce, wykonanej z płyt pancernych i zamontowanej na kadłubie. Usunięto istniejące oryginalnie w czołgach Panzerkampfwagen III Ausf F boczne włazy ewakuacyjne i zwiększono grubość pancerza z przodu kadłuba z 30 do 50mm. 30 egzemplarzy Sturmgeschütz III Ausf A wyprodukował Alkett w okresie styczeń - maj 1940 roku.

StuG III Ausf A w Holandii, 1940 rok.

Pierwsze 24 egzemplarzy StuG III Ausf A z 30 wyprodukowanych weszło w skład jednostek Sturmartillerie Batterie 640, 659, 660 i 665, w ramach których wzięły udział w Kampanii Francuskiej. Zgodnie ze schematem organizacyjnym z listopada 1939 roku każda bateria posiadała 6 dział szturmowych zgrupowanych w trzech plutonach (po 2 pojazdy w każdym). Sturmartillerie Battery 640 po wejściu w skład Pułku Piechoty Grossdeutschland została przemianowana na 16.Sturmartillerie. Ostanie 6 pojazdów StuG III Ausf A przydzielono do SS Sturmartillerie Batterie w Dywizji Leibstandarte SS Adolf Hitler. Sformowano jeszcze dwie baterie - 666 i 667, jednak nie zostały one użyte bojowo we Francji. W sierpniu 1940 roku jednostki Sturmartillerie zostały zreorganizowane w bataliony (Abteilung) z 18 działami szturmowymi w trzech bateriach (po 6 wozów w każdej). W początkach 1941 roku bataliony zostały przemianowane na jednostki Sturmgeschütz Abteilung a baterie na Sturmgeschütz Batterie. W marcu/kwietniu 1941 roku zwiększono liczbę pojazdów w bateriach do siedmiu, natomiast w 1942 roku wraz z wprowadzeniem długolufowych wersji wozów StuG III (75mm L/43 i L/48) jednostki Sturmgeschütz Abteilung ponownie zreorganizowano i zwiększono liczbę dział szturmowych w batalionie do 28 sztuk. Każdy batalion wciąż posiadał trzy baterie, jednak liczba pojazdów w plutonie wzrosła do trzech. W listopadzie 1942 roku jeszcze raz przeprowadzono zmiany organizacyjne, Sturmgeschütz Abteilung liczył teraz 31 wozów, w tym trzy dodatkowe dla dowódców poszczególnych baterii. Ten typ organizacji jednostki, często określanej także jako Sturmgeschütz Brigade pozostawał w użyciu do końca wojny. W czerwcu 1944 roku wprowadzono także nowy schemat organizacyjny - Sturmgeschütz Brigade z 45 pojazdami, z których 33 to działa szturmowe StuG III/IV (75mm L/48) a 12 to haubice szturmowe Sturmhaubitze 42 (105mm L/28). W skład brygady wchodziły trzy baterie z dwoma dodatkowymi wozami StuG III w dowództwie każdej z nich. Każda z baterii miała dwa plutony po cztery pojazdy StuG III i jeden z czterema pojazdami StuH 42. Taki schemat był stosowany również, obok wcześniejszego, do końca działań wojennych. W praktyce jednak ten wzorcowy stan był bardzo trudny do osiągnięcia i tylko nieliczne jednostki utrzymywały pełne składy.

Wraz z rozwojem sytuacji wojennej pojazdy StuG (40) często przydzielano do innych jednostek jako uzupełnienie zamiast niszczycieli czołgów i samych czołgów. Od 1944 roku StuG (40) używano zamiennie za czołgi PzKpfw III, PzKpfw IV a nawet PzKpfw V Panther w jednostkach Panzer Abteilung. Była to błędna praktyka, jednak w obliczu tragicznej sytuacji Niemiec i braku czołgów stawała się często koniecznością. W czasie całej wojny działa szturmowe StuG III były przydzielane organizacyjnie do jednostek Sturmartillerie Batterie, Sturmgeschütz Abteilung, Sturmgeschütz Brigade, Sturmartillerie Brigade, Ersatz Abteilung (rezerwowe) i kompanii Funklenk (zdalnego kierowania). Służyły one na wszystkich frontach II Wojny Światowej do ostatnich dni walk. Jedynie elitarne dywizje Wehrmachtu (np. Grossdeutschland) i Waffen SS (np. Leibstandarte SS Adolf Hitler, Das Reich, Totenkopf) posiadały nieprzerwanie w swym składzie jednostki Sturmgeschütz Brigade.

Pierwotnie opracowane jako broń szturmowa pojazdy Sturmgeschütz III wraz z postępem działań wojennych stawały się coraz bardziej defensywne, by ostatecznie spełniać zarówno rolę dział szturmowych jak i niszczycieli czołgów. Głównym ich zadaniem stało się przeciwpancerne wsparcie jednostek w obszarze ich działania.

Produkcja dział Sturmgeschütz III

Wariant	Okres produkcji	Wybudowanych sztuk
Ausf A	styczeń - maj 1940	30
Ausf B	czerwiec 1940 - maj 1941	320
Ausf C	maj - wrzesień 1941	50
Ausf D	maj -wrzesień 1941	150
Ausf E	wrzesień 1941 - marzec 1942	272
Ausf F	marzec - wrzesień 1942	359 + 1 prototyp
Ausf F/8	wrzesień - grudzień 1942	334
Ausf G	grudzień - marzec 1945	7720 + 173 przekonwertowanych

Następcami StuG III Ausf A były ulepszone wersje - Ausf B, C, D i E, wszystkie wyposażone w krótkie działo 75mm StuK 37 L/24. Każdy kolejny model charakteryzował się licznymi modyfikacjami w stosunku do poprzednika. Ostatni egzemplarz Ausf E wybudowano w marcu 1942 roku. Ogółem w zakładach Alkett wyprodukowano 822 działa Ausf A, B, C, D i E pod oficjalnym oznaczeniem Gepanzerter Selbstfahrlafette fur Sturmgeschütz 7,5cm Kanone Ausf A-E / Sd.Kfz.142. Wczesne wersje pojazdów StuG pozostawały w czynnej służbie do połowy 1943 roku. Wiele z nich wycofano do fabryk w celu przezbrojenia w nowe działa i zwiększenia grubości pancerza oraz dodania płyt pancernych. Część starszych wariantów, które powróciły do naprawy, często wyposażano w podzespoły z nowszych modeli, tworząc całkowicie niestandardowe pojazdy (np. StuG III Ausf C z działem 75mm StuK 40 L/48 z jarzmem typu Saukopf, zniszczony w Altdamm w 1945 roku, czy też StuG III Ausf E z działem 75mm StuK 40, zniszczony w maju 1945 roku w Berlinie). Wersja Ausf E była pierwszą z serii, posiadającą karabin 7,92mm MG 34, przewożony wewnątrz nadbudówki, służący do obrony miejscowej. Trzy pojazdy Ausf D wysłano do Afryki Północnej, gdzie służyły w jednostce specjalnego przeznaczenia - Sonderverband zbV 288.

W marcu 1942 roku rozpoczęto produkcję modelu Ausf F. Był on nie tylko działem szturmowym, lecz również tak bardzo potrzebnym niszczycielem czołgów. Wczesne pojazdy Ausf F posiadały długie działo 75mm StuK 40 L/43, późniejsze (31 sztuk) - dłuższe L/48. W sumie do września 1942 roku wyprodukowano 359 (360) egzemplarzy StuG III Ausf F. Następna wersja - F/8 wyposażona była już wyłącznie w armaty L/48. Produkowano ją do grudnia 1942 roku w liczbie 334 sztuk. Model F/8 utorował drogę finalnej serii Sturmgeschütz III - Ausf G. Pojazdy StuG III Ausf F, F/8 i G nazywano także Sturmgeschütz III (40), ponieważ wszystkie były uzbrojone w działo 75mm StuK 40. Warianty Ausf F i Ausf F/8 produkowano w zakładach Alkett pod oficjalnym oznaczeniem Gepanzerter Selbstfahrlafette fur Sturmgeschütz 7,5cm Sturmkanone 40 Ausf F-F/8 / Sd.Kfz.142/1.

StuG III Ausf F/8.

W celu zwiększenia osiągów bojowych w 1942 roku niewielką liczbę pojazdów StuG III różnych wersji (od Ausf B do Ausf F) przezbrojono jakoby w działo 75mm StuK L/33, zewnętrznie przypominające haubicę 105mm StuH 42 L/28, co spowodowało zamieszanie. W rzeczywistości Sturmgeschütz III nigdy nie był uzbrojony w takie działo. 75mm StuK L/33 wymyślili Brytyjczycy, którzy błędnie zinterpretowali niemieckie zdjęcia StuG III Ausf F z dłuższym działem L/43, z zamalowanym wylotem lufy.

Produkcję wersji Ausf G rozpoczęto w grudniu 1942 roku i kontynuowano do marca/kwietnia 1945 roku. Była to najliczniejsza seria ze wszystkich Sturmgeschütz III - wybudowano 7893 sztuk w zakładach Alkett (Altmaerkische Kettenfabrik GmgH) i MIAG (Muehlenbau-und-Industrie AG). W liczbie tej zawiera się 165 egzemplarzy podwozia PzKpfw III Ausf M, użytych do budowy StuG III Ausf G i 173 czołgi PzKpfw III Ausf M przekonwertowane w zakładach Alkett i MIAG na pojazdy StuG III Ausf G w 1944 roku. W szczytowym 1944 roku aż 4013 Ausf G opuściło fabryki. Około 5000 sztuk wyprodukował Alkett, natomiast MIAG od marca 1943 roku około 3000 sztuk. Generalnie Ausf G wyprodukowano w czterech seriach, o numerach podwozia 76101 - 77550, 91751 - 94250, 95001 - ?, 105001 - ?. Ausf G wykorzystywał kadłub, zawieszenie, silnik i inne części modelu Ausf F/8, podczas gdy modyfikacji uległa nadbudówka, którą poszerzono. Boki nadbudówki, grubości 30mm pochylono pod kątem 79°, podwyższono część tylną, a 30-milimetrową tylną płytę zamontowano pod kątem 90°. Dzięki temu uzyskano więcej przestrzeni, zarówno dla dowódcy jak i ładowniczego. Zmienił się także wygląd pokrywy nadbudówki, dodano kopułę dowódcy z zespołem siedmiu peryskopów (każdy mógł być podnoszony lub opuszczany) oraz 10-milimetrową osłonę karabinu maszynowego z przodu włazu dla ładowniczego (od grudnia 1942 do kwietnia 1944 roku). Wczesne egzemplarze miały ruchomą kopułę (do października 1943 roku), pojazdy ze środkowego okresu produkcji (do października 1944 roku) posiadały kopułę zamontowaną nieruchomo, natomiast późne modele produkowano ponownie z ruchomą kopułą oraz dodatkową pokrywą ochronną. Poza tym wczesne StuG III Ausf G miały zwiększony do 80mm pancerz z przodu kadłuba przez przymocowanie 30-milimetrowej płyty, podczas gdy pojazdy produkowane od maja 1943 roku w zakładach Alkett i od października 1943 roku w zakładach MIAG posiadały już 80-milimetrowy pancerz przedni kadłuba. Wcześniejsze pojazdy miały także zainstalowany peryskop obserwacyjny kierowcy KFF2 (Kampfwagen Fahrer Fernrohr). Podczas całego okresu produkcji wersji Ausf G dokonano w niej szeregu modyfikacji. W lutym 1944 roku wprowadzono 80-milimetrowe, odlewane jarzmo działa typu Saukopf (znane też pod nazwą Topfblende), w początkach 1944 roku sprzężony z działem karabin maszynowy, późną wiosna tego samego roku wyrzutnie Nahverteidigungswaffe (90mm NbK 39, broń bliskiej obrony) i montowany na nadbudówce, kierowany zdalnie karabin maszynowy (Rundum Feuer). Dodatkowo pojazdy produkowane od stycznia 1943 roku posiadały wentylator przedziału bojowego umieszczony nie na pokrywie nadbudówki lecz na jej tylnej ścianie. StuG III Ausf G były wyposażone w jeden z dwóch produkowanych typów jarzma Saukopf, mieszczący bądź tylko działo, bądź działo ze sprzężonym z nim karabinem maszynowym (od września 1944 roku). Oryginalne jarzmo w kształcie skrzyni było wykonane z płyt grubości 50mm (przód) i 30mm (boki). Od połowy 1943 roku w pojazdach Ausf G instalowano również 5-milimetrowe fartuchy pancerne (Schurzen). StuG III Ausf F, F/8 i G spełniały w warunkach bojowych raczej role niszczycieli czołgów, niż dział szturmowych.

StuG III (40) Ausf G (wczesny) w Rosji.

1 sierpnia 1940 roku w związku z przygotowaniami do inwazji na Anglię (operacja Seelöwe) zadecydowano o przekonwertowaniu 12 egzemplarzy Sturmgeschütz III na szturmowe działa, mogące poruszać się po dnie zbiornika wodnego, jednak przebudowa ta nigdy nie doszła do skutku. Od kwietnia do czerwca 1943 roku 61 pojazdów przydzielono do Panzerkompanien (Funklenk) jako pojazdy dowodzenia dla Sd.Kfz.301 (Schwere Ladungstrager Ausf A/B/C - Bogward) - gąsienicowych stawiaczy ładunków burzących, sterowanych drogą radiową.

Konstrukcja Sturmgeschütz III podlegała na przestrzeni czasu wielu zmianom, takim jak różnorakie modyfikacje zawieszenia (np. koła napędzające i napinające), nadbudówki (reflektory, kształt, wielkość, wentylator, kopuła) i innych elementów (szczeliny obserwacyjne, zdalnie kierowany karabin maszynowy). Każdy kolejny wariant posiadał zmiany w stosunku do poprzedników, co spowodowało ostatecznie widoczną różnicę pomiędzy pojazdami Ausf B i Ausf G. Wszystkie StuG III

były obsługiwane przez 4-osobową załogę: dowódcę, działowego, ładowniczego / radiooperatora i kierowcę. Bardzo częstą praktyką polową było dodawanie dla zwiększenia ochrony warstwy betonu nad miejscem kierowcy. Wiele wczesnych modeli powracało do fabryk w celu przezbrojenia w nowe działa, bądź zwiększenia osłony pancernej przez dodanie płyt pancernych. Liczne pojazdy były również wyposażane w dodatkowe płyty pancerne w warsztatach przyfrontowych. Niektóre starsze egzemplarze miały też zainstalowane elementy z nowszych modeli. StuG III produkowane w okresie wrzesień 1943 roku - wrzesień 1944 roku pokrywano fabrycznie pastą antymagnetyczną - Zimmeritem. W tym samym okresie pojazdy pozostające w czynnej służbie także były pokrywane Zimmeritem. Często też umieszczano na przedziale silnikowym stelaże, kanistry i szyny stalowe. W trakcie przygotowań do niemieckiej ofensywy w Ardenach pewną liczbę późnych StuG III Ausf G przekonwertowano na dziwnie wyglądające pojazdy, przypuszczalnie mające przypominać jednostki amerykańskie. Wyposażono w nie 150.Brygadę Pancerną wraz z pojazdami Ersatz M10 (PzKpfw V Panther Ausf G upodobnione do amerykańskich niszczycieli czołgów M10 Gun Motor Carriage).

Warianty dział używanych w pojazdach Sturmgeschütz

Sturmgeschütz III Sd.Kfz.142

• Ausf A - 75mm StuK 37 L/24

• Ausf B - 75mm StuK 37 L/24

• Sturminfanteriegeschütz 33 Ausf B - 150mm sIG 33 L/11

• Ausf C - 75mm StuK 37 L/24

• Ausf D - 75mm StuK 37 L/24

• Ausf E - 75mm StuK 37 L/24

• Sturminfanteriegeschütz 33 Ausf E - 150mm sIG 33 L/11

Sturmgeschütz III (40) Sd.Kfz.142/1

• Ausf F - 75mm StuK 40 L/43 i L/48

• (10,5cm) Sturmhaubitze 42 Ausf F / Sd.Kfz.142/2 - 105mm StuH 42 L/28

• Ausf F/8 - 75mm StuK 40 L/43 i L/48

• Sturminfanteriegeschütz 33 Ausf F/8 - 150mm sIG 33 L/11

• Ausf G „Fruhe” - 75mm StuK L/48

• Ausf G „Spat” - 75mm StuK L/48

• (10,5cm) Sturmhaubitze 42 Ausf G / Sd.Kfz.142/2 - 105mm StuH 42 L/28

Sturmgeschütz IV Sd.Kfz.163/167

• Sturmgeschütz IV - 75mm StuK 40 L/48

Sturminfanteriegeschütz 33.

Sturminfanteriegeschütz 33 był ciężkim działem piechoty, zaprojektowanym i wyprodukowanym przez zakłady Alkett. Od grudnia 1941 roku do października 1942 roku wybudowano ogółem 24 sztuki tego pojazdu. Projekt opierał się na podwoziu StuG III Ausf B, jednak wyprodukowane egzemplarze bazowały na podwoziu StuG III Ausf E (12 sztuk) i StuG III Ausf F/8 (12 sztuk). Główne uzbrojenie stanowiło ciężkie działo przeciwpiechotne 150mm L/11,4. Wewnątrz pojazdu można było przewozić jedynie 30 sztuk pocisków 150mm i 600 sztuk amunicji do karabinu maszynowego MG 34. Załogę StuG 33 stanowiło 5 ludzi. Pojazdów tego typu używano wyłącznie na Froncie Wschodnim. 12 egzemplarzy, z 24 wyprodukowanych brało udział w walkach pod Stalingradem w ramach Sturmgeschütz Abteilung 177. Wszystkie zostały zniszczone. Pozostałych 12 służyło w batalionie treningowym Sturm-Infanteriegeschütz-Batterie Lehr Battalion XVII.

Dane techniczne działa Sturminfanteriegeschütz 33

Masa	21000kg
Załoga	4 - 5
Silnik	Maybach HL 120 TRM / 12-cylindrowy / 300KM
Prędkość	Na drodze: 20km/h W terenie: ?
Zasięg	Na drodze: 110km W terenie: 85km
Zbiornik paliwa	320 litrów
Długość	5,40m
Szerokość	2,90m
Wysokość	2,30m
Uzbrojenie	150mm sIG 33 L/11,4 1 x MG 34 7,92mm (w kadłubie) 2 x MP 38 (przewożone wewnątrz)
Amunicja	150mm - 30 sztuk 7,92mm - 600 sztuk
Pancerz	10 - 80mm

Wczesny model Sturmhaubitze 42 (Sd.Kfz.142/2).

W październiku 1942 roku Alkett rozpoczął budowę pojazdów Sturmhaubitze 42. Konstrukcja opierała się na podwoziach StuG III Ausf F i Ausf F/8. Uzbrojenie stanowiła haubica 105mm StuH 42 L/28 (L/30). Od 1943 roku StuH 42 budowano już na podwoziu pojazdów StuG III Ausf G. Ogółem od października 1942 roku do lutego 1945 roku wyprodukowano 1212 egzemplarzy StuH 42.

Sturmhaubitze 42 (Sd.Kfz.142/2).

(zdjęcie udostępnił Eric Peytavin)

W maju i czerwcu 1943 roku 10 uszkodzonych i wycofanych ze służby pojazdów StuG III Ausf F/8 przebudowano na czołgi z miotaczem płomieni, uzbrojone w miotacz 14mm Flammenwerfer. Oznaczono je jako Sturmgeschütz III(Fl). Wszystkie egzemplarze StuG III(Fl) używano w Rzeszy w charakterze treningowym do stycznia 1944 roku, po czym w okresie styczeń - kwiecień 1944 roku przezbrojono je w działa 75mm StuK 40 L/48. W latach 1944 i 1945 niewielką liczbę StuG III Ausf G przekonwertowano na wozy amunicyjne (pociski 75mm / 105mm) przez usunięcie działa i przykrycie nadbudówki płytą pancerną. Wozy te były znane jako Munitionspanzer auf Fahrgestell Sturmgeschütz III Ausf G / Munitionpanzer Sturmgeschütz III Ausf G. W listopadzie 1944 roku w zakładach Kruppa powstał projekt modyfikacji pojazdów StuG III i StuG IV i uzbrojenia ich w działa przeciwpancerne 88mm Pak 43/3 L/71, jednak nigdy nie osiągnął on nawet etapu prototypu.

Sturmgeschütz IV (Sd.Kfz.163/167)

Produkcję pojazdów Sturmgeschütz IV rozpoczęto w grudniu 1943 roku. Charakteryzowały się one w porównaniu ze StuG III nieznacznie zmodyfikowaną nadbudówką (np. przedział kierowcy), montowaną na podwoziu Panzer IV. 1139 sztuk StuG IV wybudowano od grudnia 1943 roku do marca 1945 roku w zakładach Krupp-Gruson. StuG IV był uzbrojony w działo 75mm StuK 40 L/48 z odlewanym jarzmem typu Saukopf. Przeprowadzano również testy pojazdów StuG IV ze sztywno umieszczonym działem 75mm L/70, lecz nie zostały one nigdy w pełni ukończone.

Sturmgeschütz IV prezentowany feldmarszałkowi Albertowi

Kesselringowi, dowódcy Grupy Armii C we Wloszech, 1944 rok.

Generalnie seria Sturmgeschütz okazała się bardzo udana, a pojazdy StuG III służyły na wszystkich frontach w roli dział szturmowych i niszczycieli czołgów, wypełniając zarówno zadania ofensywne, jak i defensywne. Sturmgeschütz III ze swą niską sylwetką był trudnym celem i groźnym przeciwnikiem. Ich załogi, uchodzące za elitę wśród jednostek artyleryjskich były umundurowane w specjalne mundury, przypominające barwą stroje pancerniaków. Do załóg Sturmgeschütz należy też imponujący rekord - 20 tys. zniszczonych czołgów nieprzyjacielskich do wiosny 1944 roku. 10 kwietnia 1945 roku pozostawały w służbie jeszcze 1053 sztuki pojazdów StuG III i 277 sztuk StuH. Do marca 1945 roku wybudowano ogółem około 9500 dział Sturmgeschütz III wszystkich typów, większość w zakładach Alkett i część w zakładach MIAG.

Pojazdy Sturmgeschütz eksportowano do sojuszników Niemiec: Rumunii (119 Ausf F/8 i Ausf G), Bułgarii (55 Ausf G), Węgier (40 Ausf G), Włoch (5 Ausf G), Hiszpanii (10 Ausf F/8 i Ausf G) i Finlandii (59 Ausf G). W Armii Rumuńskiej StuG III Ausf G był znany jako TAS T-III (tun de asalt T-III) i służył do wczesnych lat 50-tych. W Bułgarii natomiast używano pojazdów StuG III Ausf G pod oznaczeniem SO-75. Podczas wojny zainteresowane nabyciem StuG III (40) i StuH 42 były też Chorwacja, Szwecja, Portugalia, Turcja i Szwajcaria, jednak transakcje nie doszły do skutku. Po II wojnie światowej około 28 egzemplarzy StuG III Ausf G poprzez Francję, Hiszpanię i Rumunię trafiło do Syrii, gdzie pozostawały w służbie do 1967 roku. Kilka sztuk zostało zdobytych przez Izrael na Wzgórzach Golan, a jeden z nich jest eksponowany w Muzeum Pancernym w Latrum. Pojazdy StuG III były też używane, obok czołgów PzKpfw III przez Norwegię. Niewielką ilość eksploatowano również w Czechosłowacji i Jugosławii.

Asy Sturmgeschütz

Odznaczony Krzyżem Rycerskim st. wachmistrz

Hugo Primozic ze Stug.Abt.667.

Prawdopodobnie najbardziej udane rozpoczęcie bitwy z udziałem Sturmgeschütz III Ausf F miało miejsce na początku września 1942 roku pod Stalingradem. StuG III Ausf F ze Stug.Abt.244 dowodzony przez st. wachmistrza Kurta Pfreundtnera zniszczył 9 radzieckich czołgów w ciągu 20 minut. W uznaniu tego czynu 18 września 1942 roku Pfreundtner otrzymał Krzyż Rycerski. Innym asem Sturmgeschütz był, również odznaczony Krzyżem Rycerskim wachmistrz Kurt Kirchner ze Stug.Abt.667, który podczas walk w północnej Rosji przez kilka dni zniszczył 30 radzieckich czołgów. Kapitan Peter Franz, który dowodził Stug.Abt.Grossdeutschland, zniszczył 43 czołgi radzieckie T-34/76 podczas bitwy pod Borissówką 14 marca 1943 roku, za co także został odznaczony Krzyżem Rycerskim. W połowie lipca 1941 roku st. sierżant Rudolf Jaenicke (pojazd nr 25) dowodząc plutonem StuG zniszczył 12 czołgów BT-2 wraz z ciągnikami i innym wyposażeniem, umieszczone na platformie kolejowej. Pomiędzy 1 i 4 stycznia 1943 roku plutonowy Horst Naumann ze Stug.Abt.184 podczas ciężkich bojów w rejonie Demiańska zniszczył 12 radzieckich czołgów. 4 stycznia Naumann otrzymał Krzyż Rycerski za zniszczenie ogółem 27 czołgów nieprzyjaciela. Jednymi z najbardziej godnych uwagi asów StuG byli także von Malachowski, Franz a szczególnie posiadacz Krzyża Rycerskiego st. wachmistrz Hugo Primozic ze Stug.Abt.667. Natomiast najsłynniejszym asem Waffen SS był SS-Sturmbannfuehrer Walter Kniep, który dowodził 2.Sturmgeschütz Abteilung z 2.Dywizji Pancernej SS Das Reich. W okresie 5 lipiec 1943 - 17 styczeń 1944 jego jednostka zgłosiła zniszczenie 129 radzieckich czołgów, przy własnych stratach wynoszących dwa pojazdy StuG. Kniep został również odznaczony Krzyżem Rycerskim.

SU-76i (Samochodnaja Ustanovka-76inostranny)

SG-122A (Samochodnaja Gaubitza-122A)

„Sugeruje się (Armii Czerwonej) wykorzystywać niemieckie czołgi, takie jak StuG III i PzKpfw IV ze względu na ich niezawodność i dostępność części zamiennych. Pantery i Tygrysy mogą być używane dopóki nie zostaną uszkodzone. Nie naprawiać ich. Posiadają one awaryjne silniki, układ napędowy i zawieszenie”

Wydział Uzbrojenia Armii Czerwonej, II połowa 1944 roku.

W latach 1941 - 1943 Rosjanie zdobyli wiele sztuk czołgów PzKpfw III, PzKpfw IV i dział StuG III (nazywanych przez nich ArtSturm). Szczególnie dużą ich ilość Niemcy stracili pod Stalingradem. Część z nich została wcielona przez Rosjan do czasowej służby i ze względu na słabe uzbrojenie i kłopoty z amunicją używano ich w charakterze „koni trojańskich”, bądź przynęty. Zdecydowano także o przebudowie części jednostek na działa szturmowe, oznaczane jako SU-76i. W przypadku czołgów PzKpfw III i PzKpfw IV modyfikacje polegały na usunięciu wieży i górnej części kadłuba, natomiast w pojazdach StuG III dodatkowo nadbudówki, podczas gdy pozostałe elementy zostawiono niezmienione. Przebudowane pojazdy posiadały spawaną nadbudówkę w kształcie skrzyni, o grubości pancerza 20 - 30mm, co powodowało że ich wysokość wzrosła do 2,38m. Wyposażono je w jednakowych rozmiarów włazy, nie posiadały zaś jakiejkolwiek kopuły dowódcy. Jedynie wersja dowódcza SU-76i miała zamontowaną kopułę z czołgów PzKpfw III/IV. Nadbudówka mieściła działo czołgowe 76,2mm S-1 (tańsza wersja działa F-34) w oprawie zaadoptowanej z czołgu T-34/76. Wewnątrz pojazdu znajdowało się 98 sztuk pocisków. W skład załogi SU-76i wchodziło czterech ludzi, którzy dodatkowo mieli dwa karabiny maszynowe PPS model 1941 i dwadzieścia ręcznych granatów do obrony miejscowej. Kierowca używał niezmienionych niemieckich podzespołów, podczas gdy reszta wyposażenia była pochodzenia radzieckiego. Masa SU-76i wynosiła 22 tony, na drodze mógł on poruszać się z maksymalną prędkością 50km/h, przy zasięgu 180km (w terenie 115km). Zasięg ten mógł być zwiększony przez dodanie w niektórych pojazdach dodatkowych zbiorników z paliwem, montowanych na pokrywie silnika. Od marca do listopada 1943 roku w fabryce Nr 37 w Swierdłowsku wybudowano 201 sztuk SU-76i. Swój chrzest bojowy przeszły w lipcu 1943 roku w Operacji Kurskiej, służąc zarówno w pułkach czołgów, jak i w pułkach zmechanizowanych Armii Czerwonej. Niemcy po raz pierwszy napotkali działa SU-76i (ze 177.Pułku Czołgów 64.Brygady Zmechanizowanej) w październiku 1943 roku. Część zdobytych przez nich jednostek wcielono ponownie do służby, gdzie jako StuG 76mm walczyły przeciw swym poprzednim użytkownikom.

Konstrukcja SG(StuG)-122A była podobna do SU-76i, jednak uzbrojono ją w haubicę 122mm M-30 w całkowicie zmienionej płycie frontowej. Wyprodukowano jedynie niewielką (8 - 12 ?) liczbę pojazdów SG-122A (SU-122i).

Dzisiaj jeden egzemplarz SU-76i, bazujący na PzKpfw III Ausf H/J stoi jako pomnik w Sarnach na Ukrainie. Właśnie ten pojazd wspierał 143.Dywizję Strzelecką, podczas jej pochodu na Sarny 11 stycznia 1944 roku. Utonął wraz z załogą, gdy próbował przebyć pokrytą lodem rzekę. Odnaleziono go w 1972 roku, odremontowano i ustawiono na Prospekcie Lenina w Sarnach.

SU-76i na Prospekcie Lenina w Sarnach.

Fińskie pojazdy StuG III Ausf G - „Sturmi”

Fiński StuG III Ausf G (Ps.531-10) z załogą.

Od lewej: dowódca Börje Brotell, ładowniczy Armas Launikko, działowy

Olli Soimala i kierowca Sulo Kauppi. Widoczne bocznie umieszczone pnie

drzew. Na pniach znajduje się stelaż na zapasowe koło jezdne. Zdjęcie

zrobiono 7 lipca 1944 roku.

W 1943 roku Finlandia zakupiła w Niemczech 30 sztuk pojazdów StuG III Ausf G (wczesne modele), a latem 1944 roku dalszych 29 sztuk StuG III Ausf G (modele środkowego i późnego okresu produkcji). Otrzymały one oznaczenie taktyczne Ps.531 (Panssarivaunu - wóz pancerny), wraz z numerami kolejnych pojazdów (np. Ps.531-19). Załogi pierwszych trzydziestu jednostek były szkolone w Niemczech. W trakcie walk w 1944 roku fińskie StuG zostały zmodyfikowane. Wzdłuż boków nadbudówki umieszczono po trzy pnie drzewne, pancerz wokół jarzma działa wzmocniono betonem, zapasowe ogniwa gąsienic i skrzynie umieszczono w dolnej części frontu kadłuba i po jego bokach. Wymieniono oryginalny niemiecki karabin maszynowy MG 34 na radziecki 7,62mm DT, który w opinii Finów był bardziej niezawodny. Załogi zostały poddane bardzo wymagającemu treningowi. Dla przykładu działowy musiał napisać swoje imię na zawieszonej na drzewie kartce papieru, za pomocą przymocowanego do lufy działa ołówka, posługując się mechanizmem ruchu działa. W pojazdy StuG była wyposażona Brygada Dział Szturmowych fińskiej Dywizji Pancernej. Ogółem pojazdy te zniszczyły 87 czołgów nieprzyjacielskich, przy stracie 8 jednostek. Najwięcej, bo 11 sztuk, zniszczył Ps.531-10, dowodzony przez st.sierż. Börje Brotella, z działowym kapr. Olli Soimalą. Zrekonstruowany Ps.531-10 jest dzisiaj eksponowany w miejscowości Parola, na terenie garnizonu brygady pancernej, w pobliżu koszar 1.Kompanii Pancernej. W okresie powojennym Finowie poddali swe pojazdy dalszym modyfikacjom. Zamontowano płytę ponad wizjerem kierowcy, nowe reflektory w pobliżu stanowiska kierowcy, a także dużą skrzynię ładunkową i uchwyty z prawej strony pojazdu. Niektóre wozy posiadały dodatkowe płyty pancerne po bokach kadłuba za kołami jezdnymi. Zmodyfikowane pojazdy StuG pozostawały w czynnej służbie w Armii Fińskiej do 1966 roku. Później były wykorzystywane do ćwiczeń artyleryjskich w charakterze celów, a niektóre wkopano wokół ważniejszych lotnisk jako zabezpieczenie przed niepożądanymi lądowaniami. Obecnie kilka z nich odrestaurowano i umieszczono w muzeach w Finlandii, Anglii i Niemczech.

Fiński StuG III Ausf G. Wyraźnie widać poczynione modyfikacje - betonowe wzmocnienia, pnie drzew oraz radziecki karabin maszynowy 7,62mm DT.

(zdjęcia udostępnił Antti Syrjanen)

Ps.531-19 w akcji!

(informacje udostępnił Antti Syrjanen)

Ps.531-19 dowodzony przez por. Mauri Sartio zniszczył 4 nieprzyjacielskie czołgi w krótkim przedziale czasu. Działowym był kpr. Olof Lagus (syn dowódcy fińskiej Dywizji Pancernej Rubena Lagusa). 14 czerwca 1944 roku Finowie rozpoczęli atak w celu odbicia wioski Kuuterselkä. Wtedy to po raz pierwszy użyto pojazdów StuG. Natarcie rozpoczęło się około północy (latem w Finlandii noce są jasne). Jednostki StuG zdążyły zniszczyć stanowiska karabinów maszynowych i działa przeciwpancerne, gdy nagle pojazd por. Sartio zauważył w niewielkiej odległości 15 metrów z lewej strony radziecki czołg T-34/85. Błyskawicznie kierowca obrócił wóz o 90° w lewo, a kapr. Lagus oddał strzał. T-34 zaczął natychmiast płonąć. Jednocześnie załoga Ps.531-19 dostrzegła dalsze czołgi. Młody kapral ponownie oddał strzały, które zniszczyły dwa następne T-34. Kolejne dwa czołgi T-34 próbowały salwować się ucieczką, lecz Lagus zniszczył jeden z nich a drugi zdołał oddalić się na odległość 70 metrów, po czym został unieszkodliwiony przez inną jednostkę StuG. Nie trwało to wszystko dłużej niż 2 minuty. Nieprzyjacielskie czołgi były maszynami T-34/85, sprawnymi i przygotowanymi do akcji, jednak szybka reakcja fińskich czołgistów pokrzyżowała ich plany. Ogólna liczba zniszczonych przez StuG podczas tego ataku czołgów T-34/85 wyniosła 11 sztuk, zniszczono też 2 działa szturmowe ISU-152, jeden czołg JS-2 i jeden czołg KV-1.

Działa StuG z Muzeum Pancernego w Parola

StuG III Ausf G (wczesna wersja), oznaczony jako Ps.531-19 „Marjatta”.

Egzemplarz ten dostarczono Finlandii w 1943 roku. Pojazd posiada oryginalne barwy, używane przez Finów podczas wojny. Był to pierwszy fiński StuG, który otworzył ogień do radzieckich czołgów (patrz wyżej).

StuG III Ausf G (wersja późniejsza) oznaczony jako Ps.531-37 „Ulla”.

Przywrócono malowanie i stan pojazdu z okresu dostarczenia go do Finlandii w 1944 roku. Cały pojazd jest pokryty farbą dark yellow, ponownie też nałożono pastę antymagnetyczną - Zimmerit. Pojazdy zakupione w 1944 roku nie zostały pomalowane na schemat fiński, umieszczono jedynie po bokach przedziału bojowego drewniane pnie oraz dodano betonową warstwę pod działem. W takim stanie zostały wysłane na front. Nie zamalowano nawet niemieckich krzyży, które i tak nie były widoczne spod osłony pni. (Informacje i zdjęcia udostępnił Andreas Larka)

Dane techniczne dział Sturmgeschütz III

Model	Ausfuhrung A	Ausfuhrung G
Masa	19600kg	23900kg
Załoga	4	4
Silnik	Maybach HL 120 TR / 12-cylindrowy / 300KM	Maybach HL 120 TRM / 12-cylindrowy / 300KM
Prędkość	40km/h	40km/h
Zasięg	Na drodze: 160km	Na drodze: 160km
Długość	5,38m	6,77m
Szerokość	2,92m	2,95m
Wysokość	1,95m	2,16m
Uzbrojenie	75mm StuK 37 L/24	75mm StuK 40 L/48 2 x 7,92mm MG 34 lub MG 42
Amunicja	75mm - 44 sztuki	75mm - 54sztuki 7,92mm - 600 sztuk
Pancerz (mm/kąt)	Nadbudówka przód: 50/10 Kadłub przód: 50/21 Nadbudówka boki: 30/0 + 9/30 Kadłub boki: 30/0 Nadbudówka tył: 30/30 Kadłub tył: 30/30 + 10 Nadbudówka góra/dno : 11/78- 90 & 17/85 Kadłub góra/dno: 16/90	Nadbudówka przód: 50 + 30 lub 80/10 Kadłub przód: 50 + 30 lub 80/21 Nadbudówka boki: 30/11 Kadłub boki: 30/0 Nadbudówka tył: 30/0 Kadłub tył: 50/10 Nadbudówka góra/dno : 11 -11/75 - 90 Kadłub góra/dno: 16/90 Jarzmo działa przód: 50 lub 50+ 30/0 lub Saukopfblende Jarzmo działa boki: 30/17 lub Saukopfblende Jarzmo działa góra/dno: 30/90 lub Saukopfblende

Konwersje działa Sturmgeschütz

Sturmhaubitze 42 (Sd.Kfz.142/2)

StuG 33 - 150mm ciężkie działo piechoty

Sturmgeschütz III Flammpanzer

Sturmgeschütz IV (Sd.Kfz.163/167)

Munitionpanzer Sturmgeschütz III Ausf G - ciągnik amunicyjny

1

68

---