Rola literatury dzieci

W ramach doskonalenia zawodowego przygotowałam i zaprezentowałam na szkoleniowej Radzie Pedagogicznej referat na temat :

„WPŁYW LITERATURY NA ROZWÓJ DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM”. Zawarłam w nim następujące zagadnienia:

WPŁYW LITERATURY NA ROZWÓJ DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM.
ŚRODOWISKO RODZINNE A ZAINTERESOWANIA CZYTELNICZE U DZIECI.
ROLA PRZEDSZKOLA W KSZTAŁTOWANIU ZAINTERESOWAŃ CZYTELNICZYCH.

Po wysłuchaniu referatu wspólnie wyciągnięto następujące wnioski i refleksje:

Każdy z nas zdaje sobie sprawę, ze czytanie książek, bajek czy wierszy w pewien sposób oddziaływuje na dziecko, ma jakiś wpływ na jego rozwój.

Książka jest jednym z elementów współdziałających z całym środowiskiem wychowującym Wychowawcze możliwości literatury dla dzieci w stosunku do najmłodszych jej odbiorców są bardzo duże, a składa się na to wiele przyczyn związanych przede wszystkim z właściwościami tego wieku jak np. skłonnością do naśladownictwa, identyfikowania się z postaciami, szybkim rozwojem mowy i myślenia, aktywnością poznawczą i zabawową, wrażliwością emocjonalna oraz intensywnością w poznawaniu i przeżywaniu świata.

Należy pamiętać, że kontakt z książką nie jest jednak tak naturalną potrzebą dziecka jak zabawa i dlatego rozbudzanie takich potrzeb wymaga pewnych wzorców, których dostarczyć może przede wszystkim środowisko rodzinne, a później przedszkolne. Rodzice i wychowawcy mogą od najwcześniejszych lat, w sposób świadomy i systematyczny kształtować nawyki stałego obcowania z książka i sięgania po czasopisma.

WPŁYW LITERATURY

NA ROZWÓJ DZIECKA

W WIEKU PRZEDSZKOLNYM

SPIS TREŚCI:

WSTĘP.
WPŁYW LITERATURY NA ROZWÓJ DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM.
ŚRODOWISKO RODZINNE A ZAINTERESOWANIA CZYTELNICZE U DZIECI.
ROLA PRZEDSZKOLA W KSZTAŁTOWANIU ZAINTERESOWAŃ CZYTELNICZYCH.
PODSUMOWANIE.

1. WSTĘP

Każdy z nas zdaje sobie sprawę, ze czytanie książek, bajek czy wierszy w pewien sposób oddziaływuje na dziecko, ma jakiś wpływ na jego rozwój.

rodzinne, a później przedszkolne. Rodzice i wychowawcy mogą od najwcześniejszych lat, w sposób świadomy i systematyczny kształtować nawyki stałego obcowania z książka i sięgania po czasopisma.

2.WPŁYW LITERATURY NA ROZWÓJ DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM

Niewątpliwie stałe kontakty ze starannie dobrami utworami literackimi z zakresu poezji i prozy piękną książka, zawierająca obok tekstu literackiego prawdziwie artystyczną ilustrację, budzą wrażliwość estetyczną dziecka, a jednocześnie sprzyjają rozwijaniu jego postaw twórczych, wyzwalaniu form ekspresji słownej i plastycznej.

Kolejne, wychowawcze możliwości literatury dotyczą rozwoju intelektualnego. Zasób doświadczeń małego dziecka jest niewielki, jego obserwacje, spostrzeżenia i wyobrażenia związane są z najbliższym otoczeniem.

Wielkość bodźców współczesnego życia nie ułatwia mu zdobycia podstawowej orientacji w tym otoczeniu. Świat ukazuje się dziecku w całej swej złożoności. Opowiadania i baśnie mogą się stać w tej sytuacji pewnego rodzaju schematem porządkującym. Dostarczane dzieciom teksty literackie ukazują znane im sprawy w nowym świetle, w logicznym porządku przyczyn i skutków opisanych zdarzeń, pozwalają wiązać w myśli poszczególne fakty i podporządkowywać je głównej myśli przewodniej.

Kontakt z literatura poszerza możliwości poznawania świata, ludzkich losów i obyczaju w perspektywie historii i przestrzeni innych lądów i krajów, pozwala na uczestnictwo w wydarzeniach niedostępnych własnym doznaniom i obserwacjom. W ten sposób obcowanie z książką zaspokaja potrzebę obserwacji i wzbogaca zasób wiadomości oraz utrwala te wiadomości, które dziecko już

zdobyło.

Ponadto kontakt z książką i ilustracją aktywizuje myślenie, procesy porównywania, analizowania przyczyn i skutków, wyciągania wniosków, tworzenia elementarnych pojęć, sprzyja ćwiczeniom pamięci, uwagi i

skomplikowanych operacji myślowych. Starannie dobrane utwory literackie ukazują ich odbiorcom wzory pięknej polskiej mowy. Utrwalone w pamięci fragmenty tekstów staja się przykładem poprawnego języka i mogą mieć wpływa na doskonalenie mowy pod względem gramatycznym i dźwiękowym, na wzbogacenie zasobu pojęć i słów, na rozwój umiejętności komunikatywnej wypowiedzi i doskonalenie stylu. Literatura dziecięca wywiera także ogromny wpływ na rozwój emocjonalny i społeczno - moralny dziecka. Świadectwem wpływu na emocje są miedzy innymi jego niezmiernie żywa reakcja, kiedy słucha opowiadania, śmieje się, płacze i nieruchomieje w momentach napięcia Oddziaływując tak silnie na uczucia, ukazując postacie bohaterów, z którymi dzieci chętnie się identyfikują ,przykłady społecznych stosunków, konfliktów i wyborów, książka pozwala lepiej zrozumieć innych ludzi i zachodzące między nimi relacje. Baśnie przedstawiają problemy dobra i zła w sposób uproszczony, zrozumiały dla dzieci sierotka jest dobra i pracowita, czarownica zła i podstępna, dobro jest nagradzane, zło karane. Zachęca to do wysuwania pewnych pytań, rozmów z dziećmi, prób oceny bohaterów.

Natomiast opowiadania bardziej realistyczne, współczesne, sprzyjają procesowi utożsamiania się z losami bohaterów. Zaspokaja to u dzieci potrzebę wzorów zachowań i poczucia społecznych więzi. Należy pamiętać, aby świat przedstawiony w książkach najmłodszym czytelnikom był światem całkowicie sztucznym i wymyślonym. Ukazane w utworze ciemne strony życia samotność, zagrożenie czy niebezpieczeństwa powinny być równoważone optymistycznymi elementami, gdyż w wieku przedszkolnym dopiero zaczyna się kształtować pewna odporność układu nerwowego dziecka i łatwo ją zaburzyć.

Koniecznym staje się w tym momencie zwrócić uwagę na dokonywanie starannego doboru literatury dla dziecka. Pierwsza ważna zasadą jest dostosowanie jej do wieku i możliwości rozwojowych dziecka.

Dla trzylatków należałoby wybierać krótkie opowiadania,

wierszyki i bajki o treści pogodnej i wesołej. Małe dziecko lubi, gdy w tych utworach występują bliskie mu postacie jak mama, tata czy babcia, jak ulubiony pies lub kot czy ukochana lalka lub miś. Poza tym opowiadania powinny zawierać dużo dialogów, wyrazów dźwiękonaśladowczych, które dzieci chętnie powtarzają oraz dużo tych samych powtarzających się rytmicznie zwrotów.

Czterolatki natomiast powinny poznawać wartościowe utwory budzące wrażliwość na dobro i zło, wygłaszać krótkie wiersze, odpowiadać na pytania dotyczące treści utworu oraz samodzielnie go opowiedzieć.

Dzieci pięcioletnie, posiadające większy zasób wiadomości o otaczającym świecie i bogatszy zasób słownictwa powinny poznawać utwory o charakterze lirycznym i humorystycznym. Rozwój wyobraźni i fantazji wpływa u nich na zainteresowanie baśnią. Przeżycia związane z książką, w której wątki fantastyczne, baśniowe przeplatają się z elementami realistycznymi, stają się coraz bogatsze. Charakterystyczne dla odbioru utworu literackiego na tym poziomie wieku jest upodobanie do znanych już tekstów. Dzieci przywiązują się nie tylko do przedstawionych postaci bohaterów, ale ciągle od nowa bawi je przebieg akcji, kiedy już został pokonany pewien wysiłek zrozumienia ciągu opisanych w utworze wydarzeń.

Poziom rozwoju starszaków, ich sprawność umysłowa, bogate doświadczenia, umiejętność obserwacji otaczającego świata sprawiają, że dużym powodzeniem cieszą się także utwory o treści realistycznej, w których można odnaleźć znane już fakty i sytuacje, poszerzyć i utrwalić swoje wiadomości. Dzieci żywo interesują się przyrodą i techniką, jak również pewnymi zjawiskami z życia społecznego. Ich pytania stają się bardziej dociekliwe, pragną zbadać przyczyny obserwowanych faktów, próbują przewidywać ich skutki. Opowiadania, w których wszystko jest tak, jak może być w domu i w przedszkolu, w ogrodzie czy na wakacjach, ale jednocześnie widziane inaczej, zaspokajają poznawcze potrzeby dzieci u progu szkoły. Wielu chłopców pasjonuje się techniką, pragnie wiedzieć jak to działa i z czego jest zrobione. Przyroda staje się terenem niezwykłych odkryć i obserwacji życia roślin i zwierząt. Pierwsze przyjaźnie, konflikty, wybory i odrzucania partnerów zabawy zaczynają coraz bardziej wciągać dzieci w skomplikowane gry stosunków międzyludzkich. Wszystkie te przeżycia mogą wzbogacać lektury dla sześciolatków. Poza tym ich upodobania czytelnicze dotyczą w większym stopniu samego utworu, jego treści i formy literackiej. Rola ilustracji maleje. Środki plastyczne ułatwiają odbiór tekstu, ale nie są już pierwszoplanowymi elementami książki.

I na koniec- sprawmy, by dziecko miało w domu pierwszą biblioteczkę, gdzie gromadzić będzie swoje ulubione książeczki. Jej posiadanie ma na celu kształtowanie postawy przyszłego czytelnika, który w sposób samodzielny będzie wybierał swoje lektury oraz szukał właściwej drogi do książki i czasopisma, a przede wszystkim odczuwał potrzebę stałego z nimi kontaktu.

3. ŚRODOWISKO RODZINNE A ZAINTERESOWANIA CZYTELNICZE U DZIECI

Zainteresowania dziecka mogą zaistnieć i rozwijać się jedynie wtedy gdy zetknie się ono z określonymi zjawiskami, sytuacjami lub przedmiotami. Kontakty dziecka z określoną dziedziną życia muszą być ciekawe, zachęcać do samodzielnych poszukiwań i co najważniejsze stwarzać ku temu okazję. Przybliżane dziecku fakty i rzeczy muszą być dla niego zrozumiałe, powinny jednak zachęcać do pewnego stopniowania trudności wyzwalając inwencję twórczą. Dlatego też aby dziecko mogło zainteresować się książką przyrodą, techniką itd., trzeba mu stwarzać okazje do kontaktów z nimi. Dla dziecka w wieku przedszkolnym „przewodnikiem” w świecie literatury staje się niewątpliwie przedszkole i nauczycielka przedszkola. Najważniejszą jednak rolę w tej kwestii odgrywają rodzice. To oni najwcześniej dostrzegają pewne predyspozycje dziecka, a przez umiejętne zabiegi wychowawcze potrafią ukierunkować i rozwijać jego zainteresowania. Dzieci najchętniej wykonują te zajęcia, które przychodzą im z łatwością, do których mają uzdolnienia, Rodzice mogą przyczynić się do rozwijania nawet tych niewielkich uzdolnień gdy zainteresują się poczynaniami dziecka i stworzą mu odpowiednie warunki do rozwijania jego zdolności. Czytaniu dziecku w domu towarzyszy bowiem atmosfera ciepła, intymności, bliskiego kontaktu z osobą dorosłą- z matką, ojcem lub rodzeństwem. W badaniach psychologicznych podkreśla się właśnie szczególną rolę dorosłego pośrednika w przybliżaniu i przekazywaniu dziecku utworów literackich. Im młodsze dziecko, tym bardziej intensywność przeżycia literatury zależy od osobistego zaangażowania pośrednika w przekaz tekstu. Dziecko na przykład dużo silniej reaguje nawet na słabą pod względem artystycznym baśń opowiedzianą w dużej bliskości psychicznej i przy silnym związku emocjonalnym, niż na wartościowy tekst przekazany bez wewnętrznego przekonania i zaangażowania ze strony pośrednika.

Rodzice mający zainteresowania czytelnicze na pewno potrafią przekazać je także swoim dzieciom. Początkowo będzie to wspólne przeglądanie książeczek, częste czytanie dziecku interesujących baśni i opowiadań. Stopniowo, w miarę coraz lepszego opanowania przez dziecko techniki czytania, można czytać z nim na zmianę. Czytanie przez dorosłych nawet 10-letniemu dziecku ma szczególną wartość wychowawczą- zabarwienie emocjonalne głosu, więź z dzieckiem, wspólne rozmowy na temat przeczytanych książek. Poza tym głośne czytanie wyrabia w dziecku umiejętność słuchania, pięknego opowiadania, samodzielnego wymyślania interesujących historii. Takie dziecko ma swoje ulubione książeczki, do których chętnie wraca. Tak więc zainteresowania czytelnicze u dziecka kształtują się głównie w domu.

4. ROLA PRZEDSZKOLA W KSZTAŁTOWANIU ZAINTERESOWAŃ CZYTELNICZYCH U DZIECI

Szczególną rolę w kształtowaniu zainteresowań czytelniczych u dzieci odgrywa również przedszkole. Wiek przedszkolny to wiek przechodzenia dziecka od zabawy, polegającej na odwracaniu kartek na chybił trafił lub nawet używania książek jako pewnego elementu zabaw, do systematycznego oglądania ilustracji, a następnie do zainteresowania tekstem. Przedszkolak uświadamia sobie fakt, że obrazki przedstawiają jakąś treść, że można z nich coś wyczytać, że obcowanie z książką daje wiele pozytywnych doznań.

Rozwój zainteresowań czytelniczych uwarunkowany jest dojrzewaniem całej osobowości. Aby dojść do etapu samodzielnego, wnikliwego i krytycznego czytania dziecko musi przejść przez określone etapy rozwoju czytelniczego, a mianowicie: oglądanie ilustracji, słuchanie wierszy, opowiadań, baśni, własne opowiadania. Już trzyletnie dziecko chętnie słucha opowiadania nauczycielki jeśli jest ono ciekawe, pogodne, ładnie ilustrowane a pani pięknie mówi. To samo odnosi się do przekazywania utworów starszym przedszkolakom. Mogą one jednak już czasem przeżyć chwilę grozy, byle tylko trwała krótko i dobrze się kończyła. Takim dzieciom często pozostawia się już pewien problem do samodzielnego rozwiązania, co dzieci bardzo lubią. Czytając dzieciom książki musimy jednak uwzględnić możliwości ich percepcji, cechy osobowości, wrażliwość emocjonalną, zainteresowania poznawcze. Dla niektórych nadmiernie emocjonujące sytuacje mogą stanowić zbyt silne przeżycie, wywołać długotrwałe lęki podczas gdy dla innych dzieci taka doza emocji może tylko wzbogacić doznania. Rolą nauczyciela w przedszkolu jest więc rozwijanie „głodu czytelniczego” wśród wychowanków. Kontakty dziecka z książką w przedszkolu są niestety ograniczone pewnymi wymaganiami programowymi, pracą z grupą dzieci, warunkami życia w zbiorowości. Dla niektórych dzieci wspólne słuchanie jest bardzo trudne: kręcą się, często zmieniają miejsca siedzenia. Dlatego też bardzo ważny jest wybór przez nauczyciela form pracy rozwijających zainteresowania czytelnicze dzieci. Aby podołać temu zadaniu nauczyciel musi zapewnić stały i systematyczny kontakt dziecka z książką. Rozbudzając zainteresowanie dzieci literaturą nauczyciel musi wykorzystać wszystkie możliwe sposoby, bogactwo różnorodnych form i metod pracy z książką. Nie może więc zabraknąć tu takich form pracy jak:

odzwierciedlanie przez dzieci w działalności plastycznej akcji utworu,
wykorzystywanie teatrzyku kukiełkowego i na jego scence przedstawianie sylwetek głównych bohaterów,
uzupełnianie treści akcji poprzez twórczość ekspresyjną dzieci (rysunek, inscenizacja, teatrzyk kukiełkowy itp.),
organizowanie zgaduj-zgaduli w formie zabawowej na temat znajomości treści znanych książek, ich bohaterów,
układanie przez dzieci zakończeń do różnych opowiadań, historii,
wspólne zakładanie biblioteczek grupowych ulubionych książek,
kontakt z biblioteką szkolną, publiczną, zaznajamianie z pracą bibliotekarza.
zapoznanie dzieci z pracą drukarza, pisarza,
zapoznawanie dzieci z legendami odnoszącymi się historii do różnych miast Polski.

Dobierając literaturę dla przedszkolaków nauczyciel musi pamiętać również o tym, że dzieci lubią się śmiać. Dlatego tak chętnie słuchają humorystycznych utworów Jana Brzechwy, Juliana Tuwima, Wandy Chotomskiej czy też innych autorów literatury dziecięcej. Uśmiech, dowcip, właściwie pojęta satyra, pogłębiając odbiór utworu literackiego, mogą stanowić cenną pomoc w pracy wychowawczej. Ponadto mali czytelnicy mają niezwykłą wrażliwość językową. Już trzy- czterolatki cieszą elementy dźwiękowe języka, wyrażenia dźwiękonaśladowcze, odtwarzanie głosów ptaków („Ptasie radio” J. Tuwima), odgłosów wydawanych przez różne maszyny („Lokomotywa”), śmiesznie brzmiące wyrazy lub nazwiska bohaterów. Z wiekiem do wrażliwości i reakcji na brzmienie słów dochodzi reakcja na niespodziankę jaka niesie treść.

Humorystyczne utwory mogą bawić małych i dorosłych odbiorców. Wspólne czytanie (z rodzicami, z nauczycielkom w przedszkolu) staje się dla dzieci okazją do ćwiczenia dowcipu, skojarzeń myśli i słów. Może również przyczynić się do wyrabiania w dzieciach poczucia humoru, cechy pozwalającej zachować pogodę ducha w wielu trudnych sytuacjach.

W wieku przedszkolnym poznawcza wartość książek odgrywa mniejszą rolę niż w wieku późniejszym, gdyż w tym wieku najważniejsze jest bezpośrednie doznanie. Wiele utworów może stanowić jednak punkt wyjścia do wspólnych działań poznawczych rozbudzających zainteresowania przedszkolaka. Dziecko w pewnym momencie dostrzega, że oprócz własnego, bliskiego otoczenia - domu, ulicy, przedszkola- istnieje inny daleki świat, o którym można dowiedzieć się właśnie z książek. Z różnymi bohaterami dzieci mogą odkrywać tajemnice przyrody, przenieść się do dalekich krain, na inne kontynenty. Dzięki utworom o tematyce przyrodniczej można zachęcić dziecko do obserwacji roślin i zwierząt.

Ważnym czynnikiem kształtującym zainteresowania czytelnicze dzieci w wieku przedszkolnym jest zapewnienie im dostępu do książek. Dużą rolę w tym względzie odgrywają „kąciki książki”, „biblioteczki grupowe”. Poza tym każde dziecko w wieku przedszkolnym powinno już mieć w domu swoją biblioteczkę. Może być najskromniejsza- mieścić się choćby w kartonowym pudełku, wydzielonym miejscy na regale, w szufladzie. Ważne jest aby od najmłodszych lat dziecko przyzwyczajało się do posiadania książek, polubiło je, nauczyło się z nimi obchodzić i szanować je. Ważne aby miało łatwy dostęp do swego księgozbioru i od początku było wdrażane do utrzymania w swojej biblioteczce ładu i porządku.

Jakie książki powinny znaleźć się w domowej biblioteczce przedszkolaka? Trudno jest odpowiedzieć na to pytanie jednoznacznie. Ogólnie powinniśmy się jednak starać aby ofiarować dzieciom książki prezentujące wysoki poziom literacki i wartościowe pod względem artystycznym ilustracje. Ważne jest także aby książki dla dzieci były możliwie różnorodne. W domowej biblioteczce powinny więc znaleźć się zbiory wierszy, baśni, bajek i legend, opowiadania realistyczne i fantastyczne, wesołe i smutne, utwory pisarzy polskich i obcych. Wszystkie bogato ilustrowane. Ważne jest bowiem aby dziecko mogło się zetknąć z różnymi rodzajami i gatunkami literackimi i różnymi odmianami języka.

5.PODSUMOWANIE

Stałe i systematyczne spotkania dzieci z książką aktywizują ich rozwój intelektualny i emocjonalny, budząc wrażliwość estetyczną, sprzyjają rozwijaniu postaw twórczych oraz wyzwalają różne formy ekspresji. Pod wpływem wierszy, bajek, baśni powstają różnorodne prace plastyczne. Dzieci chętnie rysują kota w butach, warszawską Syrenkę, królewnę Śnieżkę, a swoje prace plastyczne wykonują różnorodnymi technikami. Dziecko buduje, komponuje, organizuje przeżywając w ten sposób radość z tworzenia, która pobudza natomiast do dalszej zabawy formami i kolorami.

Przeżycia związane z utworem literackim dzieci mogą wyrażać również poprzez taniec, ruch i śpiew. Dlatego też tak chętnie biorą udział w przedstawieniach opartych na utworach literatury dziecięcej angażując się przy tym w przygotowania do przedstawienia. Pomagają w przygotowaniu rekwizytów, elementów scenografii i strojów. Następuje wówczas połączenie różnych form twórczej ekspresji- literackiej, dramatycznej, muzycznej i plastycznej.

Dziecko poprzez obrazy plastyczne, dziecięce wiersze, inscenizacje opowiada o sobie, o tym co czuje, odsłania cechy swojej osobowości.