Neofunkcjonalizm Roberta Mertona
1. Robert Merton zmodyfikował klasyczny funkcjonalizm w ujęciu T. Parsonsa, podważając tym samym tezę o jedności funkcjonalnej. Ogólnie stwierdził, że nie wszystko jest funkcjonalne i nie wszystko dąży do harmonii i równowagi. Merton stawiał sobie za cel ograniczenie założeń funkcjonalnych do minimum, natomiast natomiast. Parsons chciał zbudować wielki analityczny schemat, który umożliwiłby mu wyjaśnianie całej rzeczywistości.
2. Tezy Roberta Mertona zawarte są w tzw. Teorii średniego zasięgu (middle-range theory). Teoria średniego była reakcją na schematyczne ujęcie, charakterystyczne dla klasycznego funkcjonalizmu. Celem teorii jest budowanie twierdzeń wyjaśniających ograniczoną ilość danych na temat konkretnych społeczeństw w konkretnym czasie. Teorie średniego zasięgu są mniej abstrakcyjne, utrzymują związek ze światem empirycznym, przyczyniając się do badań niezbędnych dla doprecyzowania teoretycznych uogólnień.
3. Wizja społeczeństwa to wizja pluralistyczna. Merton stwierdził bowiem, iż poszczególne elementy społeczeństwa mogą być dla całości funkcjonalne i dysfunkcjonalne.
a) funkcjonalne - eufunkcje, konsekwencje pozytywne
b) dysfunkcjonalne - dyzfunkcje, konsekwencje negatywne - dyzfunkcja nie przyczynia się do równowagi. Dyzfunkcją jest korupcja, piractwo, czarny rynek, oszustwa podatkowe. Zaburzają one funkcjonowanie gospodarki - traca ci, którzy działają legalnie, mniej pieniędzy wpływa do budżetu
W społeczeństwach, w organizacjach i systemach występują 2 rodzaje funkcji:
a) funkcje jawne - konsekwencje znane, oczekiwane
b) funkcje ukryte - nie zamierzone, nie oczekiwane
Przykład: statystyki ukazują spadek liczby urodzeń (funkcja jawna). Istnieją też funkcje ukryte tego zjawiska - głębsza warstwa zjawiska - relatywny wzrost liczby ludności w wieku starszym, stanowić może obciążenie dla budżetu i młodych, aktywnych zawodowo.
4. W systemach społecznych istotne są dwa elementy:
a) kultura - normatywne drogowskazy, cele, zintegrowane i uporządkowane w określoną hierarchę wartości, „rzeczy warte zabiegania o nie” czyli cele dominujące, będące podstawowym składnikiem wzorów życia grupowego; cele kulturowe
b) struktura społeczna - siatka norm i wartości skupiających się w postaci ról społecznych wokół istotnych funkcji społecznych. Struktura daje możliwości realizacji celów, daje szanse, ale i ograniczenia, związane z istnieniem norm zinstytucjonalizowanych.
5. Przepaść między celami a możliwościami ich realizacji sprzyja powstaniu anomii. Związana jest z niestabilnością systemu. Niestabilność ta występuje wówczas kiedy pojawia się napięcie strukturalne, wynikające z braku jasnych związków między kulturowo zalecanymi celami a środkami, którymi dysponuje społeczeństwo do osiągnięcia tych celów.
Przykład: W Polsce obecnie (wzorem np. USA) oczekuje się od ludzi sukcesu zawodwego i finansowego. Nie każdy może temu podołać, niektórzy nie mają środków by zdobyć wyższe wykształcenie czy chociażby przygotowanie zawodowe. Prowadzi to do poczucia anomii
6. Wyróżnić możemy 5 typów przystosowania się jednostek w społeczeństwie; 5 typów adaptacyjnych: a) konformizm: akceptacja celów, akceptacja zinstytucjonalizowanych środków - dzięki temu może zostać utrzymana równowaga i ciągłość społeczeństwa.
b) innowacja: akceptacja celów kulturowych, brak akceptacji środków - np. wykorzystanie poufnych informacji w operacjach akacjami czy obligacjami na giełdzie - tu ogromny nacisk kulturowy na cel sukcesu zachęca do wykorzystania instytucjonalnie zakazanych, lecz skutecznych środków zdobycia przynajmniej oznak sukcesu - bogactwa i władzy
c)rytualizm - brak akceptacji celów, akceptacja środków - ten sposób przystosowania polega na odrzuceniu kulturowych celów np. sukcesu finansowego; normy są przestrzegane; filozofia życiowa takich jednostek sprowadza się do stwierdzenia: nie będę się wychylał; jestem zadowolony z tego co mam
d) wycofanie - brak akceptacji celów kulturowych, brak akceptacji środków - jest to reakcja najrzadziej spotykana. Ludzie, którzy w ten sposób przystosowują, pozostają w społeczeństwie, ale do niego nie należą. Nie otrzymują oni społecznych nagród, ale i nie przeżywają frustracji związanych z koniecznością dążenia do nich. Np. bezdomny, włóczęga
e) bunt: odrzucenie celów kulturowych i zastąpienie ich nowymi, odrzucenie środków i zastąpienie ich innymi - bunt to faktyczne dążenie do zmiany istniejącego stanu rzeczy, oznacza tworzenie nowej wizji struktury społecznej i norm społecznych.np. feministki, rewolucjoniści