Anna Przystańska

JÓZEF BAKA (1707-1780)

• Pochodził z zamożnej rodziny szlacheckiej, herbu Massalski

• W 1723 roku wstąpił do zakonu jezuitów (w 1740 roku przyjął 4 śluby)

• Studiował na Akademii Wileńskiej (wiadomo, że w 1736 roku zdał egzamin z teologii)

• Przez 5 lat wykładał w szkole jezuickiej

• 20 lat był misjonarzem pośród ludu wiejskiego Litwy i Białorusi ( misje: duksztańska, platerska)

• Założył również własna misję ( sprzedał dobra ziemskie, otrzymane od ojca i obdarzył nimi misję błońską- MISSIO BAKANA, gdzie w latach 1741-57 był superiorem)

• Podczas działalności misyjnej również tworzył: 4 tomy- była to literatura stosowana; dla krzewienia wiary

• Po latach przeniósł się do Wilna, przebywał przy kościele jezuickim

• Uznany za oratora: wygłaszał mowy na pogrzebie marszałka Ignacego Zawiszy, biskupa Zienkowicza

• W późniejszym okresie był również kaznodzieją bractwa Dobrej Śmierci jak również katechetą

• „Sypał wierszami jak z rękawa”

• Zmarł 2.06.1780 w Warszawie; został pochowany w podziemiach kościoła jezuitów- Sanktuarium Matki Bożej Łaskawej przy ul. Świętojańskiej na Starym Mieście ( tam gdzie spoczywa M.K. Sarbiewski); jego grobu nigdy nie oznaczono; nie zachował się również portret poety

• Baka przez wielu był uznawany za grafomana: „Niesmaczny i nie do obrony, prostacki i nieudolny”

• Przedstawiał świat upiornej groteski, skandalu

UTWORY:

• 1736- debiut: panegiryk prozą: Comitia honorum […] Joannie Ludovici Plater…

• Apostrofa do Jana Ludwika

• Celem była chęć pozyskania adresata (żeby ten dalej łożył na misje Baki)

• Technika amplifikacji (obrazy przybierają formę hołdu istotą magicznym i historycznym)

• Symetryczny układ słów, skupione i zagęszczone epitety, personifikacje, aliteracje= RETORYKA ELOKUCYJNA

• Podczas misji tworzył literaturę stosowaną

• Księgi małego formatu, cienkie

• Maja formę apelu; napięcie retoryczne

• 1755: Wielki obrońca upadłej grzeszników przed Bogiem sprawy abo gorliwy o zbawienie dusz ludzkich misjonarz s. Jan Franciszek Regis Socientatis Jesu Wyznawca

• Poświęcony jezuickim misjonarzom

• Retoryka rozsiana jest po całym tekście

• Elementy medytacji (sięga do Ćwiczeń duchowych Loyoli)

• Pedantyczne apostrofy nakłaniają odbiorcę do godnego życia; zaleca ćwiczenie się w ascezie)

• Inne refleksje: o czci i miłości NMP, pokucie, miłosierdziu bożym, modlitwie, poznaniu samego siebie

• Funkcją tekstu jest nakłonienie odbiorcy do przemiany

• Spełnia role przewodnika etycznego

• Tekst składa się z 2 elementy: Refleksyje i Zabawę duchową z Pisma Bożego- te 2 elementy przeplatają się ze sobą

• Przytacza Baka cytaty z Biblii (Psalmy, Księga Mądrości, Mądrości Syrocha)

• 1766- I edycja Uwag rzeczy ostatecznych i złości grzechowej nie przyniosła Bace dobrej sławy; „Wiersze a la Baka oznaczają głupie wiersze i słusznie”- orzekł Chrzanowski

• I część: Uwagi różne rzeczy ostatecznych

- czerpie od Sępa Szarzyńskiego, Rudnickiego, Jakoba Bladego

- zajmuje go człowiek- co przezywa, jak żyje wobec grzechu i Boga

- nie ufa wolnej woli człowieka

- współcierpienie z Chrystusem uśmierza zło

-cechy charakterystyczne:

1. Poważne stosowne wiersze

2. Rozmaitość tematów i formy

3. Prywatne refleksje o rządach losu i namiętne wyznania skruszonego a porażonego wizja męki grzesznika

4. Wiersze refleksyjne

5. Modlitwy: poranna, wieczorna

6. Upiorna personifikacja pojęc abstrakcyjnych

7. Teatralność wizji

8. Droga grzechu jaiw się jako: błoto, jamy, wilki, węże, strachy, bóle, spadanie w ogień piekielny

• II część: Uwaga śmierci wszystkim stanom służąca1766

- spójna, jednorodna

- Baka włada tym światem jak kat; słuchacz jest jego ofiarą

- Bóg nie jest tutaj dawca miłosierdzia

- funkcja apostrofy do adresata: starego, młodego, pana, damy, rycerza, bogacza, ducha, młodzieńca, cudzoziemca, innowiercy, kmiecia, pijaka, mieszczanina

- cechy charakterystyczne

1. Tradycja dance macabre

2. Świat upiorny

3. Wers siekany

4. Tekst ma zniewolić, pozostać w pamięci

5. Dosadny rytm, rym i obrazy

6. Plastycyzm

7. Wszechobecność śmierci

8. Teatr śmierci- mroczna, orgiastyczna uczta

9. Złudne zabawy, krótkie radości

10. Strach, agonia

11. Ciało gnije, cuchnie, błyszczy w nim ropa, robactwo, śluz

12. Brak nadziei

13. GROTESKA

5. Odnaleziono jeszcze 4 tom: Nabożeństw codziennych chrześcijańskich- jedyny egzemplarz II wyd. z 1808

• Zwięzła, niespójna

• Gromadzi drobiazgi

• „Rozmyślania o śmierci czyli Popielec” (jedna z części)- obecnie jako religijna konsolacja

---