Temat nr 55. - Świat bezkręgowców cz 1.

Teoria

CHARAKTERYSTYKA bezkręgowców (do pierścienic)

Bezkręgowce - zespół wszystkich grup zwierzęcych o rozmaitych planach budowy i różnym pochodzeniu, przeciwstawiany potocznie kręgowcom. Jest to sztuczna jednostka systematyczna grupująca zwierzęta wielokomórkowe, wyodrębniane na podstawie negatywnej cechy diagnostycznej - braku szkieletu wewnętrznego (osiowego) w postaci kręgosłupa i czaszki. Pozostałe cechy, którymi określa się bezkręgowce nie są jednoznaczne. Do bezkręgowców należy 97-99% współcześnie występujących zwierząt. Liczba opisanych gatunków przekracza 1 milion.

Bezkręgowce jest to jednostka sztuczna i grupuje zupełnie odmienne od siebie zwierzęta.

We współczesnej klasyfikacjach wśród bezkręgowców wyróżnia się ponad 30 typów zwierząt, w tym niektóre bardziej spokrewnione z kręgowcami, niż z innymi bezkręgowcami.

Jamochłony - tradycyjna nazwa grupy bezkręgowców wodnych obejmującej parzydełkowce i żebropławy (a czasem również gąbki), między którymi nie potwierdzono bliskiego pokrewieństwa. Grupa ta obejmuje ok. 10 tys. gatunków. Nazwa jamochłony wywodzi się z dawnego przekonania, że jama tych organizmów służy do trawienia i rozprowadzania pokarmu, natomiast wyścielające ją komórki wchłaniają rozłożony pokarm.

Cechy charakterystyczne

• obecność ektodermy i gastrodermy (zwierzęta dwuwarstwowe) z warstwą mezoglei,

• symetria promienista, niekiedy dwupłaszczyznowa,

• jama chłonąco-trawiąca,

• komórki parzydełkowe (nie występują u żebropławów),

• siateczkowaty układ nerwowy,

• postać polipa, meduzy lub metageneza.

Brak u nich jakichkolwiek śladów szkieletu - z wyjątkiem korali, których miękkie ciała otoczone są twardą, wapienną osłonką. Jamochłony mają komórki nerwowe i mięśniowe.

Największe okazy znajdują się wśród meduz, z których prawie wszystkie są zwierzętami o kształcie parasola lub dzwonu, z otworem gębowym na spodniej części ciała. Większość meduz nie jest większa od spodka, jednak zdarzają się też prawdziwe giganty, o średnicy ciała do 2 m i czułkach długości nawet 70 m.

Większość jamochłonów do chwytania zdobyczy używa czułków, na końcach których znajdują się parzydełka. Obezwładnia ofiarę i umieszcza pokarm w jamie gębowej, gdzie jest częściowo trawiony przez enzymy, a następnie w wodniczkach pokarmowych. Jamochłony wydalają zbędne składniki tą samą drogą, jaką pobierają pokarm. Nawet korale to drapieżcy, wykorzystujący komórki parzydełkowe na swych czułkach do paraliżowania mikroskopijnych żyjątek wodnych. Parzydełka niektórych meduz są bardzo niebezpieczne dla pływaków. Jad australijskiej meduzy zwanej "osą morską" może zabić człowieka w ciągu kilku minut.

PŁAZIŃCE (ROBAKI PŁASKIE) - zwierzęta spłaszczone grzbieto-brzusznie, mające tylko dwuboczną symetrię ciała. Nieznacznie wyodrębniona głowa (polaryzacja ciała robaka na przód i tył).

Pierwotna jama ciała pomiędzy endodermą i ektodermą wypełniona jest parenchymą - tkanką, która wypycha ciało płazińca i pełni funkcję szkieletu.

Oprócz endodermy i ektodermy, u płazińców pojawia się mezoderma, z której zbudowane są podskórne mięśnie i parenchyma.

Brak układu oddechowego (oddychanie całą powierzchnią ciała lub oddychanie beztlenowe). Układu krążenia także brak - pokarm rozprowadzany jest przez płyn w parenchymie. Układ pokarmowy złożony z jelita zazwyczaj ślepo zakończonego (tylko otwór gębowy). U tasiemców brak tego układu.;Układ nerwowy to dwa zwoje w części przedniej, od których odchodzą dwa pnie nerwowe.;Układ wydalniczy protonefrydialny - płyn z parenchymy jest napędzany przez komórki płomykowe do kanalików protonefrydialnych, mających ujście na zewnątrz ciała.Płazińce są obojnakami (hermafrodytami) i występuje u nich przeważnie zapłodnienie krzyżowe.

Gromada: Wirki - zwierzęta niepasożytnicze, wolnożyjące. Są na ogół wodnymi drapieżnikami. Poruszają się za pomocą rzęsek. Cechuje je duża zdolność do regeneracji.Przedstawiciel: Wypławek biały

Gromada: Przywry - pasożyty zewnętrzne lub wewnętrzne kręgowców. Charakterystyczna dla nich jest obecność przyssawek. Ciało jest nieczłonowane, pokryte warstwą syncytium (zlane komórki nabłonka). Rozwój prosty lub skomplikowany, związany ze zmianą żywicieli.Przedstawiciele:

• Motylica wątrobowa - pasożyt bydła, owiec i człowieka. Pasożytuje w przewodach żółciowych wątroby.

• Schistosoma haematobium - pasożyt człowieka i małp. Pasożytuje w naczyniach krwionośnych.

Gromada: Tasiemce - są to wyłącznie pasożyty. Ciało składa się z członów - proglotydów, część głowowa zaopatrzona w przyssawki lub haki. Rozwój jest skomplikowany, związany ze zmianą żywicieli. Długość ciała niektórych tasiemców dochodzi do 30 metrów. Przedstawiciele:

• Tasiemiec uzbrojony - pasożytuje w jelicie cienkim kręgowców. Przyczepia się do niego za pomocą haczyków.

• Tasiemiec bąblowcowy - pasożytuje w jelicie cienkim psów, lisów i wilków.

OBLEŃCE (ROBAKI OBŁE) - organizmy o obłym, nieczłonowanym ciele, dwubocznie symetrycznym. Ciało otoczone jest worem skórno-mięśniowym, a pierwotna jama ciała wypełniona jest płynem. Brak układu oddechowego i układu krążenia. Układ pokarmowy składa się z otworu gębowego, prostego jelita i otworu odbytowego. Układ nerwowy tworzą: zwój mózgowy i pnie nerwowe. Układ wydalniczy może mieć różną budowę. Obleńce to zwierzęta wolnożyjące lub pasożytnicze, na ogół rozdzielnopłciowe (czasem z dymorfizmem płciowym). Rozwój jest prosty (bez przeobrażeń).

Gromada: Nicienie - organizmy o wydłużonym, nitkowatym kształcie ciała. Żyją w wodzie, glebie lub są pasożytami. Gatunki pasożytnicze mają bardzo często tylko 1 żywiciela. Przedstawiciele:

• Glista ludzka - pasożytuje w jelicie cienkim człowieka

• Włosień kręty - pasożytuje w mięśniach człowieka, świni, dzika, niedźwiedzia, wilka i kota

• Owsik ludzki - pasożytuje w jelicie grubym człowieka

Gromada: Wrotki - zwierzęta o niewielkich rozmiarach (do 2 mm), żyjące zwykle w wodach słodkich. Poruszają się za pomocą specjalnego aparatu złożonego z rzęsek. Są rozdzielnopłciowe; samice są większe od samców i potrafią rozmnażać się partenogenetycznie (dzieworodnie). W niesprzyjających warunkach wrotki tworzą formy przetrwalnikowe.

PIERŚCIENICE - zwierzęta o ciele obłym, dwubocznie symetrycznym, podzielonym na pierścieniowate segmenty (metamery). Zewnętrzną część ciała stanowi wór skórno-mięśniowy, a wnętrze wypełnia wtórna jama ciała powstała pomiędzy rozszczepionymi listkami mezodermy.Układu oddechowego brak (tylko u niektórych wieloszczetów są skrzela). Układ krwionośny z zamkniętym obiegiem krwi, złożony z naczyń: grzbietowego, brzusznego i łączących je naczyń okrężnych. Brak wyodrębnionego serca. Rolę krwi pełni hemolimfa.Układ pokarmowy stanowią: otwór gębowy, umięśniona gardziel, przewód pokarmowy i otwór odbytowy. Układ wydalniczy składa się z pary metanefrydiów w każdym segmencie ciała. Metanefrydium ma postać orzęsionego lejka otwartego do wtórnej jamy ciała i wychwytującego stamtąd produkty przemiany materii.Układ nerwowy w części głowowej tworzą zwoje międzygardzielowe i podgardzielowe. W każdym segmencie ciała znajduje się para zwojów połączonych ze sobą i ze zwojami z sąsiednich segmentów (formują łańcuszek brzuszny).

Gromada: Wieloszczety - organizmy zazwyczaj morskie, wolnożyjące lub osiadłe. Odcinek głowowy wyraźnie zaznaczony. Często występują u nich dobrze wykształcone czułki, wąsy i parapodia (boczne wyrostki ciała umożliwiające przemieszczanie się i odbieranie bodźców). Wieloszczety są rozdzielnopłciowe i stwierdza się u nich rozwój z przeobrażeniem (larwa nazywa się trochofora).Przedstawiciel: NereidaGromada.

Gromada: Skąposzczety - organizmy żyjące w glebie, wodach słodkich i rzadko - w morzach. Część głowowa słabo wyodrębniona. Brak parapodiów lub są one słabo wykształcone. Niekiedy na segmentach znajdują się szczecinki. Skąposzczety są obojnacze i występuje u nich zapłodnienie krzyżowe. Rozwój jest prosty, bez przeobrażeń.Przedstawiciel: Dżdżownica ziemna.

Gromada: Pijawki - zwierzęta wód słodkich lub słonych (bardzo rzadko lądowe). Są drapieżnikami albo pasożytami. Liczba segmentów ciała jest stała (34). Segmentów zarysowanych na zewnętrznej stronie ciała jest więcej niż tych wewnętrznych. Charakterystyczna jest obecność jednej lub 2 przyssawek, którymi pijawka przyczepia się do podłoża lub do żywiciela.Pijawki są obojnacze i występuje u nich zapłodnienie krzyżowe. Rozwój jest prosty, bez przeobrażeń.Przedstawiciele: Pijawka lekarska, pijawka końska, pijawka kacza

(za wikipedią http://pl.wikipedia.org/wiki

Szczegółowe informacje poszukaj w dostępnych źródłach (np. podręczniki do rozszerzenia).

Teorię i zadania opracowano na podstawie następujących wydawnictw:

• Podręczniki do biologii w zakresie podstawowym i rozszerzonym;

• Vademecum maturzysty wydawnictwo Operon;

• Repetytorium maturzysty wydawnictwo Greg,

• Vademecum maturzysty wydawnictwo Zielona Sowa;

• Vademecum maturzysty wydawnictwo Oświata.

• Zadania maturalne:

• wydawnictwo Operon,

• wydawnictwo MAC,

• wydawnictwo WSIP,

• wydawnictwo PWN,

• wydawnictwo CKA,

• wydawnictwo OMEGA,

• wydawnictwo: NOWA ERA.

• Arkusze maturalne (CKE).

Zadania do rozwiązania

1. Parzydełkowce maj ą budowę:

1. jednowarstwową;

2. dwuwarstwową;

3. trójwarstwową.

2. Ciało parzydełkowców jest:

1. dwubocznie symetryczne;

2. promieniście symetryczne;

3. asymetryczne.

3. Jama znajdująca się wewnątrz ciała parzydełkowca to:

1. gastralna;

2. celoma;

3. brzuszna.

4. Mezoglea to:

1. bezpostaciowa substancja wypełniająca przestrzeń pomiędzy ektodermą i endodermą;

2. substancja o właściwościach żrących zawarta w parzydełkach;

3. warstwa komórek pomiędzy ektodermą i endodermą.

5. Formy życiowe parzydełkowców to:

1. osiadła meduza i wolno pływający polip;

2. osiadły polip i osiadła meduza;

3. przeważnie osiadły polip i wolno pływająca meduza.

6. Spośród parzydełkowców szkielet wewnętrzny posiadają:

1. koralowce;

2. stułbiopławy;

3. krążkopławy.

7. Larwą niektórych jamochłonów jest:

1. wągier;

2. planula;

3. trochofora.

8. 
   Schemat przedstawia podział ciała ukwiała płaszczyznami symetrii. Podaj nazwę tego rodzaju symetrii ciała i uzasadnij jednym argumentem, że jest ona bardzo korzystna dla tego zwierzęcia.

9. U robaków płaskich przestrzeń pomiędzy narządami wypełniona jest:

1. płynem;

2. tkanką tłuszczową;

3. parenchymą.

10. Narządy wydalnicze płazińców to:

1. metanefrydia;

2. protonefrydia;

3. cewki Malpighiego.

11. Wśród robaków płaskich drapieżnikiem jest:

1. bąblowiec;

2. wypławek biały;

3. motylica wątrobowa.

12. Wszystkie płazińce nie mają układu:

1. krwionośnego;

2. nerwowego;

3. pokarmowego.

13. Komórki płomykowe są elementem układu:

1. nerwowego;

2. pokarmowego;

3. wydalniczego.

14. Tasiemcem uzbrojonym można się zarazić, zjadając:

1. mięso krowy;

2. rybę;

3. mięso świni.

15. Przystosowaniem do pasożytnictwa w budowie tasiemca nieuzbrojonego jest:

1. układ protonefrydialny;

2. brak narządów zmysłu i układu pokarmowego;

3. rozdzielnopłciowość.

16. Poniżej opisano fragment cyklu rozwojowego przywry motylicy wątrobowej. Urzęsiona larwa (miracidium) wnika aktywnie do ciała ślimaka błotniarki moczarowej, gdzie przekształca się w workowatą sporocystę. Wewnątrz każdej sporocysty rozwijają się liczne, również workowate larwy - redie, a wewnątrz każdej redii rozwijają się liczne ruchliwe larwy - cerkarie. W każdym ślimaku z jednego miracidium może powstać kilkaset cerkarii. Cerkarie opuszczają ciało ślimaka i przekształcają się w otoczone osłonką, przymocowane do roślin nadwodnych stadia inwazyjne - metacerkarie, które razem z roślinami mogą zostać zjedzone przez bydło. Wyjaśnij znaczenie, jakie ma dla tego pasożyta zwielokrotnienie liczby larw w trakcie cyklu rozwojowego.

17. Ciało obleńców jest:

1. spłaszczone grzbieto-brzusznie;

2. spłaszczone bocznie;

3. okrągłe na przekroju poprzecznym.

18. Pokrycie ciała robaków obejmujące naskórek wraz z ułożonymi warstwami mięśni tworzy:

a) jamę ciała;

b) wór skórno-mięśniowy;

c) szkielet zewnętrzny.

19. Schemat budowy przewodu pokarmowego pijawki lekarskiej. Pijawka ta odżywia się krwią kręgowców. Wyjaśnij, jakie znaczenie w odżywianiu się tej pijawki mają uchodzące do jamy gębowej gruczoły ślinowe i duże wole.

20. Organizmy obupłciowe (obojnaki) charakteryzują się tym, że mają zdolność wytwarzania zarówno żeńskich, jak i męskich komórek rozrodczych. Jednak przeważająca część tych organizmów „unika” samozapłodnienia i w miarę możliwości doprowadza do zapłodnienia krzyżowego. Wyjaśnij, dlaczego organizmy obupłciowe „unikają” samozapłodnienia.

21. Podkreśl cechy charakterystyczne dla budowy pierścienic.

A. Ciało pokryte cienką chitynową kutykulą.

B. Obecność wora powłokowo-mięśniowego.

C. Oddychanie tchawkami.

D. Otwarty układ krwionośny.

E. Metamerycznie ułożone narządy wydalnicze.

---