W procesie kształtowania rozwoju regionalnego, samorządy terytorialne korzystają z dokonań nauk o zarządzaniu. Przejawia się to w strategicznym zarządzniu rozwojem jednostki terytorialnej, prowadzącym od idei poprawy bieżącej sytuacji, poprzez analizy prowadzące do budowy strategii rozwoju regionalnego, aż po jej wdrożenie i realizację przyjętych w niej założeń.
Przez zarządzanie strategiczne rozumie się ciągły i kompleksowy proces zarządzania, nastawiony na formułowanie i wdrażanie strategii sprzyjających wyższemu stopniowi zgodności organizacji z jej otoczeniem i osiągnięciu strategicznych celów. W przypadku jednostek samorządu terytorialnego, zwiększenie stopnia tej zgodności przejawia się w poprawie warunków życia ludności (dostępności opieki zdrowotnej, edukacji, rozrywki, zapewnieniu bezpieczeństwa, etc.), atrakcyjności dla inwestorów zewnętrznych oraz warunków prowadzenia działalności na terenie jednostki terytorialnej.
Zarządzanie strategiczne można podzielić na fazy:
1. Analiza pozycji wyjściowej (sytuacji bieżącej), perspektyw jej zmiany (możliwych do wprowadzenia zmian) oraz ustalenie głównych kierunków działania (trudno przecież skoncentrować się na... wszystkim naraz, dlatego eliminuje się największe problemy i wykorzystuje największe szanse)
2. Sformułowanie możliwych alternatyw strategicznych (nigdy nie istnieje "jedno rozwiązanie", a kilka, do których dotąd doszli ludzie) i wybór najbardziej atrakcyjnej z nich (przynoszącej największe korzyści w szerokim ujęciu, czyli nie tylko finansowe, ale także ogólnospołeczne - często jest to synteza elementów kilku alternatywnych projektów)
3. Opracowanie planu strategicznego (określenie celów działań oraz największych zagrożeń strategicznych)
4. Kształtowanie organizacji (opracowanie struktur i zasad postępowania pozwalających na możliwie najbardziej efektywną realizację założeń strategii)
5. Realizacja strategii (nawet najlepszy plan nie ma sensu, jeżeli nie wprowadza się go w życie).
Wśród wymienionych faz zarządznia strategicznego, należy zwrócić uwagę na fazy 3 i 4, w trakcie których wypracowywane są instrumenty zarządzania strategicznego (narzędzia, dzięki którym jest ono możliwe). Należą do nich:
- strategia, obejmująca główne cele oraz działania służące ich realizacji (skierowane głownie do wewnątrz organizacji),
- struktura organizacyjna, okreslająca podział władzy i zadań w obrębie organizacji, mająca względnie statyczny charakter (ulegająca niewielkim zmianom w czasie),
- procedury operacyjne, czyli schematy działania wewnątrz organizacji (również względnie stabilne w czasie),
- kultura organizacyjna, oparta o utrwalony w danym środowisku system wartości i norm zachowań.
Opracowywanie i wdrażanie strategii musi opierać się na pewnej logice, dlatego w ramach zarządzania strategicznego można wyróżnić proces zwany planowaniem strategicznym. Jest to zespół działań, dzięki któremu możliwe jest zaplanowanie przyszłości w taki sposób, zby zdarzenia przypadkowe nie miały na nią decydującego wpływu. W przypadku jednostek samorządu terytorialnego jest to systematyczna metoda radzenia sobie ze zmianami, budowania konsensusu społecznego oraz tworzenia wspólnej wizji lepszej przyszłości gospodarczej.
Proces planowania strategicznego można podzielić na 3 główne fazy:
1. Formułowanie celów i problemów strategicznych
2. Studium nad projektem planu strategicznego (pozwalające sformułować alternatywy rozwoju, spośród których dokonuje się wyboru najbardziej korzystnej)
3. Budowa systemów działania wdrażających projekt planu strategicznego (systemów kierowania i realizacji).
Skuteczne planowanie strategiczne wymaga podjęcia szeregu działań. Ogólna procedura postępowania w trakcie tego procesu obejmuje:
- wypracowanie systemu zbierania informacji o potrzebach lokalnych, regionalnych oraz branżowych,
- opracowanie i wdrożenie systemu wszechstronnej analizy tych informacji (możliwe jest dzięki niemu porównanie realizowanych zadań z rzeczywistymi potrzebami),
- opracowanie i wdrożenie procedur planistycznych (dzięki nim mozliwe jest uporządkowanie prac nad planami oraz stworzenie systemu priorytetów i kryteriów wyboru zadań do realizacji),
- utworzenie i wdrożenie systemu komunikacji wewnętrznej oraz z otoczeniem,
- opracowanie i wdrożenie systemu pozwalającego na precyzyjne formułowanie misji, celów strategicznych, strategii i zadań,
- opracowanie zasad monitorowania i kontroli (zapewnienie stałego nadzoru nad realizowanymi zadaniami oraz budżetem).