Pedagogium - Wyższa Szkoła Pedagogiki Resocjalizacyjnej
w Warszawie
Praca zaliczeniowa z pedeutologii
Temat: Kompetencje współczesnego nauczyciela
w kontekście edukacji nieustającej.
Mosiołek Dorota
Studia magisterskie I rok, sem. I, gr. 144
PEDAGOGIKA KRYMINOLOGICZNA
Pozycji na temat nauczyciela napisano bardzo dużo, choć pedeutologia jest młodą nauką to wprowadza bardzo wiele na temat nauczyciela jak i pracy nauczyciela. Transformacje ustrojowe, społeczne, kulturowe, mentalne i naukowe w ostatnich latach w Polsce generują inne oczekiwania wobec kompetencji nauczyciela. W dzisiejszych czasach na nauczyciela spoglądamy z perspektywy człowieka, pedagoga-psychologa, specjalisty w swojej dziedzinie. Oczekujemy od dzisiejszych nauczycieli zdolności interpretacji świata, roli moralnego przewodnika młodych osób wkraczających w życie, twórczości oraz samodzielności. W zawód nauczyciela wpisane jest uczenie się przez całe życie, poszerzanie swoich kwalifikacji, aby dobrze spełnić swoją misję, aby móc wspierać proces kształcenia się dzieci, młodzieży i osób dorosłych.
Zdefiniowanie pojęcia kompetencji jest bardzo trudne. W ujęciu powszechnym kompetencja rozumiana jest jako zakres uprawnień, pełnomocnictw, zakres czyjejś wiedzy, umiejętności lub odpowiedzialności. W pedagogice napotykamy na różne definiowanie tego terminu. Nowy słownik pedagogiczny W. Okonia podaje, iż w „(…) pedagogice jako zdolność do osobistej samorealizacji kompetencja jest podstawowym warunkiem wychowania; jako zdolność do określonych obszarów zadań kompetencja jest uważana za rezultat procesu uczenia się”. Szerszą definicję pojęcia „kompetencja” podaje Maria Czerepaniak-Walczak - Kompetencję odnosi ona do podmiotu (określonej osoby). Według autorki kompetencja to: szczególna właściwość, wyrażająca się w demonstrowaniu na wyznaczonym przez społeczne standardy poziomie, umiejętności adekwatnego zachowania się, w świadomości potrzeby i konsekwencji takiego właśnie zachowania oraz w przyjmowaniu na siebie odpowiedzialności za nie. Jest to, więc dyspozycja osiągana poprzez wyuczenie, uświadamiana przez człowieka, możliwa do zaobserwowania przez innych i powtarzana (nie jest jednorazowym aktem). Strukturę kompetencji tworzą następujące komponenty:
- umiejętność adekwatnego zachowania się,
- świadomość potrzeby i skutków zachowania,
- przyjęcie odpowiedzialności za skutki.
Autorka zaznacza jednocześnie, iż nie można kompetencji mylić ze sprawnością, gdyż sprawność jest kompetencją, gdy jest ujawniana w konkretnie opisanych standardach. Sprawnością nazywamy sytuację, gdy osoba może wykonać pewne zadanie. Gdy zadanie to osoba może wykonać w danych warunkach mówimy, iż posiada kompetencje. Natomiast S. Dylak, definicję kompetencji przedstawia jako wielce złożoną dyspozycję, stanowiącą wypadkową wiedzy, umiejętności, postaw, motywacji, emocji i wartościowania. Analizując literaturę poświeconą zagadnieniu kompetencji można wspomnieć również o K. Stech, który zarysowuje charakterystykę właściwości kompetencji uznając, że kompetencje:
To kategoria podmiotowa;
Mają ograniczony zasięg przedmiotowy i społeczny, wskazują na to, czego dotyczą i wobec kogo są przejawiane;
Należą do dyspozycji wyuczanych, które jednostka może nabyć w procesie edukacji, a także poprzez swe życiowe doświadczenie;
Proces ich nabywania zachodzi zawsze w określonym kontekście, odbywa się w konkretnym układzie sytuacji typowych dla danej instytucji bądź środowiska;
Mają charakter dynamiczny, podlegają przeobrażeniom w toku życia człowieka;
Ich cechą jest generatywność i transferowalność, czyli możność przenoszenia się na inne dziedziny aktywności jednostki i tworzenia się nowych kompetencji.
Wszelkie przytaczane definicje nie różnią się zasadniczo w swojej treści. Ujmowane są one wszakże jako mniej lub bardziej złożone dyspozycje osobowościowe. Różnice można zauważyć jedynie w hierarchii wyróżnianych w definicjach komponentów. Możemy również wyróżnić kompetencje:
Merytoryczne ( związane z nauczanym przedmiotem)
Dydaktyczno-merytoryczne ( obejmujące metody i techniki nauczania i uczenia się)
Wychowawcze ( związane z oddziaływaniem na uczniów)
Aksjologiczne kompetencje nauczyciela wychowawcy opierają się na ocenie pracy pedagogicznej z punktu widzenia wartości i wartościowania, jak:
Odpowiedzialność- postawa człowieka, który w sposób wolny, twórczy i nieprzymuszony podejmuje zadania, a zarazem przyjmuje na siebie konsekwencje, jakie wiążą się z ich realizacją
Wolność- jest to możliwość wyboru, jako zdolność panowania nad sobą jak i nad światem. Dojrzała wolność to zdolność do podejmowania decyzji, świadomość motywów i skutków własnego postępowania,
Godność- chodzi tu głównie o dokonywanie niezależnych wyborów wbrew naciskom z zewnątrz i stawianie sobie pytań o sens i treść własnego życia.
Kompetencje nauczyciela-wychowawcy Z. Kosyrz ściśle wiąże z postawami moralnymi, zdrowiem fizycznym i psychicznym, specjalistyczną wiedzą teoretyczną i praktyczną. Zmiana we współczesnych profesjonalnych kompetencjach nauczyciela jest związana z przejściem z funkcji kształtowania ( modelowania) wychowanka do inspirowania jego rozwoju. Niezbędne są tu kompetencje komunikacyjne, autorefleksyjne i terapeutyczne. W dzisiejszym świecie, które opiera się na szybkim przepływie informacji potrzebne są kompetencje informatyczne. Ważne jest segregowanie, wybieranie oraz kreatywne i krytyczne przetwarzanie i opracowywanie informacji. Wymaga jednak ta kompetencja dużej aktywności intelektualnej, elastyczności w posługiwaniu się różnymi źródłami pozyskiwania informacji oraz nabycie umiejętności przetwarzania za pomocą różnych technik. Praca nauczyciela-wychowawcy przestanie polegać tylko na podaniu informacji a następnie na sprawdzeniu przyswojenia wiedzy przez uczniów. Jednym z najważniejszych celów edukacji jest kształtowanie postaw uczniów, wychowanków. Szczególną rolą nauczyciela staje się rozwijanie wrażliwości uczniów i pomoc w wartościowaniu wiedzy i tworzeniu własnego systemu wartości.
Podstawowym aspektem edukacji parmanentnej jest modernizowanie i podnoszenie kwalifikacji, kompetencji, jakie jednostka kształtowała n a drodze edukacji szkolnej. Edukacji parmanentalna daje każdej jednostce możliwość pełniejszego rozwoju własnej osobowości a przede wszystkim samorealizacji. Edukacja w szkole powinna przygotowywać uczniów do samodzielnego zdobywania wiedzy w celu chęci rozbudzenia samoedukacji. Edukacji parmanentalna umożliwia zaspokojenie własnych potrzeb poznawczych, rozwijania zdolności, uzdolnień, zainteresowań.
Do zadań szkoły jako instytucji edukacyjnej w zakresie przygotowania uczniów do kształcenia ustawicznego powinny przejawiać się w:
Wykształceniu sposób ( metod) pracy umysłowej, w tym: operowanie techniką biblioteczną, stawianie tez, dokonywanie selekcji literatury;
Wyrabianie umiejętności syntezy, analizy, generalizowania, wnioskowania;
Kształtowanie potrzeby korzystania z najnowszych środków technicznych;
Ukształtowanie motywacji wewnętrznej, opartej o ciekawość świata;
Integracja doświadczeń szkolnych i pozaszkolnych;
Kształtowanie pozytywnych systemów wartości i postaw moralnych;
Kształtowanie twórczych postaw do własnego rozwoju.
Nauczyciel, przygotowujący dziecko do edukacji permanentnej, musi umieć przestrzegać następujących zasad:
Uwzględnienie podmiotowości dziecka;
Integracja naturalnego rozwoju dziecka ze środowiskiem;
Kształtowanie umiejętności współżycia z innymi ludźmi.
Droga, którą odbywa nauczyciel w celu zdobycia odpowiednich kompetencji:
Kształcenie wstępne - studia wyższe
Wprowadzenie do zawodu- praktyki
Doskonalenie i dokształcenie w toku pracy
Podnoszenie kwalifikacji poprzez kursy, szkolenia, warsztaty, studia podyplomowe
Wymiana doświadczeń z innymi nauczycielami, awans zawodowy
Samokształcenie
Wymiana międzynarodowa, aby zdobywanie kompetencji zawodowych mogło być procesem ciągłym, należy uczynić:
Powinno zachęcać się nauczycieli, aby angażowali się w badania naukowe
Placówki kształcące nauczycieli powinny współpracować ze szkołami i instytucjami umożliwiającymi odbycie praktyk
Kompetencje zawodowe nauczyciel powinien nabywać podczas współpracy z szeroko podjętymi partnerami szkoły ( rodzicami, środowiskiem lokalnym itp.)
Kwalifikacje zawodowe utożsamiają się z posiadaniem wykształcenia ogólnego i posiadaniem umiejętności zawodowych. Kompetencje zaś to wiedza, umiejętności i postawy, które są niezbędne do wykonywania określonej pracy. W kompetencjach ujawniają się dwa wymiary kwalifikacji profesjonalnych nauczycieli:
Wymiar psychologiczny-osobowość ze wszystkimi jej cechami: inteligencja, uzdolnienia, zainteresowania, emocje, charakter;
Wymiar prakseologiczny- przejawiający się w profesjonalnym przygotowaniu i sprawnym wykonywaniu różnego rodzaju powinności pedagogicznych
Raporty Komisji Europejskich wskazują na konieczność ustawicznej, do której człowiek musi być przygotowany od najmłodszych klas szkoły początkowej. Każdy nauczyciel powinien wykazywać zrozumienie wśród uczniów. Kompetentny nauczyciel powinien nieustannie pracować nad sobą, doskonalić swoją osobowość, wzbogacać swoja wiedze poprzez samodoskonalenie.
Na zakończenie streszczenia rozdziału „Kompetencje współczesnego nauczyciela w kontekście edukacji nieustającej.” z pozycji „Kompetencje nauczyciela edukacji początkowej”, ( Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej TWP, Warszawa 2008r) pod redakcją Kazimierza Żegnałka chciałabym przytoczyć cytat pochodzący z zakończenia rozdziału:” Chrońmy ideały edukacji permanentnej/ nieustającej, zaszczepiajmy jej zalążki w młodych umysłach, pamiętając, że nauczyciel powinien być elastyczny, kreatywny, obeznany, w wielu dziedzinach wiedzy, tak by odpowiadał na potrzeby intelektualne i emocjonalne młodych, prężnie rozwijających się i chłonnych umysłów, żyjących w dobie społeczeństwa informacyjnego”.