R NE PRZYK ADY POSTAW PATR (2) DOC

Patriotyzm to wielkie słowo. Oznacza umiłowanie kraju ojczystego, a także gotowość poświęcenia się dla własnego narodu. Literatura polska jest prawdziwą szkołą uczuć patriotycznych, bo niemal od początku swego istnienia wyrażała głęboką troskę o losy ojczyzny, tworzyła wzorce osobowe prawdziwego patrioty i obywatela. Renesans: Poczucie odrębności narodowej pojawia się już we wczesnym Renesansie, kiedy to Mikołaj Rej pisze: A niechaj narodowie wżdy postronni znają, Iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają. Mikołaj Rej: Krytyka wadliwej gospodarki finansowej, rozpusty i pijaństwa szlachty, przekupstwa w sądach, nieudolności sejmów. Krytyka kleru zaniedbującego swe obowiązki duszpasterskie. ("Krótka rozprawa między trzema osobami Panem, Wójtem a Plebanem") Jan Kochanowski: Poeta mówi o powinnościach każdego obywatela i istocie patriotyzmu. Człowiek całe życie powinien zabiegać o swe dobre imię. ("Pieśń o dobrej sławie") Służmy poczciwej sławie, a jako kto może, Niech ku pożytku dobra wspólnego pomoże. Kochanowski apeluje do Polaków, aby opamiętali się i ze względu na pamięć minionych wieków i postarali się naprawić Rzeczpospolitą. Nawołuje do zmiany polityki i wprowadzenia radykalnych reform w dziedzinie finansów (podatki) jak i polityki wojennej. ("Pieśń o spustoszeniu Podola") Córy szlacheckie (żal się mocny Boże) Psom bisurmańskim brzydkie ścielą łoże (...) Skujmy talerze na talary, skujmy, A żołnierzowi pieniądze gotujmy (...) Dajmy, a naprzód dajmy! Sami siebie Ku gwałtowniejszej chowajmy potrzebie. Obywatele swe siły powinni poświęcać ojczyźnie. ("O cnocie") A jeśli komu droga otwarta do nieba Tym co służą ojczyźnie. Wzór prawdziwego obywatela i patrioty przedstawił poeta z Czarnolasu w "Odprawie posłów greckich" i jest nim Trojańczyk Antenor, który nie daje się przekupić Parysowi, przeciwstawia się Priamowi proponując politykę ugodową (oddać Helenę Grekom). Oczywiście sytuacja jest tu kostiumem artystycznym i rzecz rozgrywa się w oparciu o sytuację Polski. Piotr Skarga: W "Kazaniach sejmowych" autor analizuje "sześć chorób", które gnębią państwo polskie: brak miłości do ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchię religijną, osłabienie władzy króla, niesprawiedliwe prawa i niekarność grzechów jawnych. Krytyka szlachty i duchowieństwa. Andrzej Frycz Modrzewski: W "O poprawie Rzeczypospolitej" krytykuje ustrój Polski i organizacje, które powinny działać na korzyść obywateli, a tymczasem są powodem zepsucia. Barok: Wacław Potocki: "Transakcja wojny chocimskiej" ma za zadanie pokrzepić serca Polaków przez ukazanie walk pod Chocimiem (50 lat wcześniej) i męstwa hetmana Karola Chodkiewicza. We fragmencie pt. "Przedmowa Chodkiewicza do rycerstwa" naczelny wódz zwraca się do żołnierzy apelując do ich sumień i dodając otuchy by zachęcić ich do ofiarnej walki. Porównanie ojczyzny do "matki utrapionej". Patrzmy też, co za ludzi miały tamte wieki, Którzy nam tę ojczyznę dali do opieki! (...) Przebóg! cóż nas w tak drobne przerobiło mrówki? Zbytkami nieszczęsnymi, łakomymi garły Samiśmy się w pigmejów postrzygli i karły. Fraszka "Pospolite ruszenie" wyśmiewa głupotę szlachty i jej ciemnotę oraz zadufanie. Natomiast we fraszce "Zbytki polskie" autor ostro atakuje sarmackie zamiłowanie do życia w przepychu i ponad stan. We fraszce "Czuj! stary pies szczeka" poeta mówi o tym, że jego głos troski o państwo nie trafia do obywateli, a co niektórym nawet przeszkadza. Oświecenie: Ignacy Krasicki: "Hymn do miłości ojczyzny" - autor nakazuje czcić i kochać ojczyznę, powinno się to przejawiać w gotowości do bezgranicznych poświęceń. Święta miłości kochanej ojczyzny, Czują cię tylko umysły poczciwe (...) Byle cię można wspomóc, byle wspierać, Nie żal żyć w nędzy, nie żal i umierać. Satyry i bajki Krasickiego ganią złe przyzwyczajenia narodu polskiego. ("Świat zepsuty" [ojczyzna - okręt tonący], "Ptaszki w klatce", "Wilczki") Julian Ursyn Niemcewicz: "Powrót posła" - komedia przedstawiająca dwa obozy: konserwatywny (starosta Gadulski, Kawaler Szarmancki) i postępowy (rodzina Podkomorzych). Po zachowaniach bohaterów odbiorca domyśla się, którzy z nich są prawdziwymi patriotami. W utworze piętnowana jest ludzka głupota, pycha, zarozumialstwo, chciwość, naśladowanie cudzoziemskich wzorów, pijaństwo, a szlachetność, uczciwość, troska o kraj, mądrość są stawiane na najwyższym szczeblu. Romantyzm: Franciszek Karpiński: Nadeszła katastrofa zapowiadana przez wcześniejszych pisarzy. Ojczyzno moja, na końcuś upadła! Zamożna kiedyś i w sławę, i w siłę! Ta, co od morza aż do morza władała Kawałka ziemi nie ma na mogiłę. Adam Mickiewicz: "Grażyna" - bohaterka tego poematu widząc zdradę swego męża sama wdziewa zbroję i staje na czele wojska. Dopiero po śmierci żony Litawor pojmuje swoją ohydę i w ramach zemsty rzuca się w wir walki. "Konrad Wallenrod" - Konrad zmuszony jest kroczyć drogą podstępu i zdrady dla ratowania Litwy. Posuwa się nawet do zabicia prawdziwego Konrada Wallenroda, bo wie, że w otwartej walce Litwini nie mają szans z Krzyżakami. W tym przypadku cel uświęcał środki i Konrad stał się wzorem do naśladowania dla uczestników powstań narodowych. "Dziady" część III - główny bohater Konrad jest wzorem patrioty, bo jak Prometeusz jest gotów zginąć za ojczyznę i swój lud. Ja kocham cały naród (...) Chcę go dźwignąć, uszczęśliwić, Chcę nim cały świat zadziwić. W widzeniu księdza Piotra: z syberyjskiego transportu ucieka "jedno dziecię", z którego wyrośnie przyszły wskrzesiciel narodu: Z matki obcej, krew jego dawne bohatery, A imię jego czterdziści i cztery. "Pan Tadeusz" - tragiczne losy młodego zawadiaki Jacka Soplicy, który pragnie się zrehabilitować ojczyźnie i wciela się w postać księdza Robaka. Wszystkie jego grzechy lat młodzieńczych zostały wybaczone, bo resztę swego życia poświęcił walce z wrogami ojczyzny. Juliusz Słowacki: "Kordian" - tytułowy bohater po okresie młodzieńczych poszukiwań, wahań i rozterek staje się romantycznym kochankiem i bojownikiem o wolność narodu. Słowacki jednak bardziej krytycznie patrzy na naród polski niż Mickiewicz i nie pozwala swemu bohaterowi osiągnąć celu (morderstwo cara), gdyż Kordian jest zbyt słaby psychicznie (nie umniejsza to jednak jego patriotyzmu). Poza tym nie można zbrukać polskiego tronu krwią. "Grób Agamemnona" - Słowacki mówi, że Polacy nie mają prawa stanąć nad grobem Spartan pod Termopilami, bo nie zginęli w walce lecz pozwolili sobie założyć kajdany. Krytyka szlachty i wiara w powstanie nowej, silnej Polski. Pozytywizm: Eliza Orzeszkowa: "Gloria victis" - nowela pełna narodowych świętości. Drzewa szumiące nad mogiłą opowiadają historię Marysia Tarłowskiego, który ginie w jednej z potyczek powstania styczniowego. Autorka składa hołd poległym bohaterom i patriotom, których poświęcenie nie były daremne i docenią je potomni. "Nad Niemnem" - stosunek do powstania w tej powieści jest najważniejszym kryterium oceny bohaterów. Symbolem powstania jest mogiła w lesie. Pani Andrzejowa, żona poległego powstańca, traktuje swego męża jak bohatera, niestety tych uczuć nie podziela syn Zygmunt. [ brak przykładów patriotów, wzorów do naśladowania, są tylko ludzie pamiętający o poległych i znający wagę powstania i ci, którzy chcą szybko zapomnieć i nic ich to nie interesuje ] Bolesław Prus: "Omyłka" - wspomnienia z dzieciństwa narratora. Pan Leon zajmuje się działalnością konspiracyjną, a tymczasem małomiasteczkowa elita ogranicza się do śpiewania zakazanych piosenek w domowym zaciszu. "Lalka" - Stanisław Wokulski jest człowiekiem, który jako młodzieniec musiał przerwać naukę i zająć się działalnością konspiracyjną. Po klęsce powstania zostaje zesłany na Syberię i do Warszawy wraca w 1870 roku. Maria Konopnicka: Poetka czasów niepoetyckich. Autorka "Roty" jednego z najpiękniejszych utworów patriotycznych. Utwór ma charakter uroczystego apelu, przyrzeczenia, w którym Polacy przysięgają wierność ideałom narodowym. Nie rzucim ziemi skąd nasz ród Nie zaprzepaścim mowy. Autorka nawiązuje do symbolu złotego rogu wyrażając nadzieję, że naród polski stanie jeszcze do zwycięskiej walki z wrogiem: Pójdziem, gdy zabrzmi złoty róg Tak nam dopomóż Bóg! Młoda Polska: Jan Kasprowicz: "Księga ubogich" - w tym wierszu poeta wyraża przekonanie, że ojczyzna to rzecz święta, to słowo najdroższe, choć krwią przepojone: Rzadko na moich wargach - Niech dziś ta warga ma wyzna - Jawi się krwią przepojony, Najdroższy wyraz: Ojczyzna. Poeta atakuje ostro tych, którzy nadużywają słowa, wyrażającego patriotyzm, 'ojczyzna' mając na uwadze prywatne, osobiste korzyści: Widziałem, jak między ludźmi Ten się urządza najtaniej, Jak poklask zdobywa i rentę, Kto krzyczy, iż żyje dla Niej Stanisław Wyspiańaski: "Wesele" - autor dramatu zaniepokojony jest losami ojczyzny i głęboko przeżywa niewolę swego narodu. Ukazuje nam stan społeczeństwa, w którym integracja mieszczaństwa i chłopów nie jest możliwa i ostro krytykuje je za to, że nie potrafi podjąć walki o niepodległość ( obalenie mitów narodowych dotyczący zarówno szlachty jak i chłopów oraz wykazanie, że żadna z tych warstw nie jest zdolna do spełnienia dziejowej misji, walki o wolność). Motyw Złotego Rogu, który stał się narodowym symbolem zjednoczenia do walki: Miałeś, chamie, złoty róg, miałeś, chamie, czapkę z piór: czapkę wicher niesie, róg huka po lesie, ostał ci się ino sznur. Dwudziestolecie Międzywojenne: Zaraz po odzyskaniu niepodległości, poeci chcieli zerwać z poezją programową i ideową narodowo. Antoni Słonimski w wierszu "Czarna wiosna" pisał: Ojczyzna moja wolna, wolna ... Więc zrzucam z ramion płaszcz Konrada. Również Jan Lechoń w wierszu "Herostrates" wyraża znamienne życzenie: A wiosną - niechaj wiosnę, nie Polskę zobaczę. Jednak poeci ci długo nie wytrwali i wkrótce Lechoń napisał wspaniały, patriotyczny wiersz pt. "Mochnacki" (wizja koncertu pianisty- Mochnackiego, który odbył się zaraz po upadku powstania listopadowego w Metzu, na emigracji). Władysław Broniewski: Uprawiał ten sam nurt poezji patriotycznej, bo związał swą twórczość z ruchem rewolucyjnym nawiązując często do tradycji romantycznej. Mnie ta ziemia od innych droższa, ani chcę ani umiem stąd odejść, tutaj Wisłę, wiatrami Mazowsza przeszumiało mi dzieciństwo i młodość. "Mój pogrzeb" Literatura wojenna: Natomiast przed katastrofą wrześniową (początek II wojny światowej), która wydawała się nieuchronna, Broniewski wystosował apel do narodu w wierszu "Bagnet na broń": Kiedy przyjdą podpalić dom, ten, w którym mieszkasz - Polskę, Kiedy rzucą przed siebie grom, Kiedy runą żelaznym wojskiem i pod drzwiami staną, i nocą kolbami w drzwi załomocą - ty ze snu podnosząc skroń, stań u drzwi. Bagnet na broń! Trzeba krwi! Obowiązek walki ma każdy obywatel - nawet poeta powinien rzucić pióro i chwycić za broń. Ten apel podjęło także wielu poetów młodego pokolenia, którzy ginęli na barykadach powstańczej Warszawy. Wśród nich był Krzysztof Kamil Baczyński, który zginął 4 sierpnia w okolicach pałacu Blanka. Dzień czy noc - matko, ojcze - jeszcze ustoję w trzaskawicach palb, ja żołnierz, poeta, czasu kurz pójdę dalej - to od was mam: śmierci się nie boję! W tym samym nurcie mieści się wiersz "Mazowsze". W czasie wojny i zaniku wszelkich norm moralnych jedyną szansę ocalenia człowieczeństwa upatrywał poeta w postawie patriotycznej. Mówi o tym wyraźnie w wierszu "Wiatr": Wołam cię, obcy człowieku co kości odkopiesz białe, Kiedy wystygną już boje, Szkielet mój będziesz miał w ręku sztandar ojczyzny mojej. Baczyński czynem potwierdził słuszność idei, o których pisał. Ukochanie rodzimego kraju jest głównym źródłem natchnienia poetyckiego dla twórców polskich ze względu na dzieje historyczne, które nie poskąpiły cierpienia naszej ojczyźnie. Idee narodowowyzwoleńcze w literaturze romantyzmu. Przez całą epokę romantyzmu naród polski znajdował się pod zaborami, więc twórcy mieli możliwość zaprezentować w literackiej formie wszystkie idee walki o niepodległość. U Mickiewicza pierwszą ważną pozycją jest "Konrad Wallenrod", powieść cofająca nas w średniowiecze do państwa będącego odwiecznym wrogiem sprawy polskiej. Autor sugeruje zerwanie z poszanowaniem kodeksu rycerskiego wobec perfidii zaborców. Wskazuje na bezsilność honorowych Polaków, tracących kwiat swojego narodu w walkach zbrojnych. Na podstęp należy odpowiadać intrygą, usypiać czujność zaborców i kierując ich możliwie jak najbliżej samozniszczenia. Mickiewicz wskazuje na ważną rolę emisariuszy - takich jak Halban - łączących wolną myśl niepodległościową na emigracji z rzeczywistością uciskanego narodu. Nieco innaczej patrzy na walkę narodu w III części "Dziadów". Brakuje tutaj wezwań do zbrojnej walki, której idea świeżo upadła wraz z powstaniem 1831 roku. Mickiewicz proponuje poddanie się mocy Boga, pójście w ślad narodu wybranego, który wybawiony cudem z niewoli, doświadczywszy straszliwych tortur na sobie, stanie się przykładem dla budzącej się z despotycznego jarzma Europy. Uzupełnieniem programu Mickiewicza jest krajowy patriotyzm ukazany w "Panu Tadeuszu". W przeciwieństwie do dwóch poprzednich, ten utwór ma optymistyczną wymowę, choć koncentruje się wokół podziałów w stanie szlacheckim, które od wieków uniemożliwiały naprawę, a potem obronę Rzeczpospolitej. Autor wierzy w ostateczne zjednoczenie polskiego narodu wokół interesów ojczyzny, ma nadzieję, że takie wydarzenie nie przejdzie bez echa w krajach zachodniej demokracji, którym polscy patrioci służyli zawsze pomocą. Gorzkie wnioski formułuje Słowacki w "Grobie Agamemnona". Poddaje w wątpliwość sens zrywów niepodległościowych przy tak głębokich podziałach w narodzie i prywacie stanu szlacheckiego. Jego sugestie zmierzają do zjednoczenia całego narodu w walce, podobnie jak Spartan, którzy ocalili honor. Polacy postrzegani są jako mający większą szansę na zwycięstwo w jedności niż garstka Greków. W podobnym tonie przedstawia swoją ideę w "Kordianie" wskazując na gotowość do walki młodego pokolenia, patriotów szczerze oddanych idei walki na wszelkie sposoby o odzyskanie utraconej ojczyzny - matki. Na drodze stają jednak przeżytki dawnej, tak nie lubianej przez romantyków epoki. Reprezentowani przez Prezesa "starzy", mający ciągle wielki posłuch w państwie, nie pozwalają dopuścić do czynów niegodnych rycerskich przecież Lechitów, nie zauważając jakby perfidii zaborców i zepsucia świata, który przestał szanować ideały wolności i braterstwa. W twórczości Słowackiego przebijają echa goryczy i smutku z powodu utraty ducha narodowego i braku wyrzutów sumienia, że oto nie do końca walczono o najwyższe dobro Polaka. Nadchodzące lata miały krytycznie zweryfikować idee snute przez naszych wielkich romantyków. Nadal na przeszkodzie stawały zbyt głębokie podziały w społeczeństwie, aby zwycięsko wyjść z konfrontacji z zaborcami, powszechnie postrzeganymi jako siły zła depczące głęboko wierzącą (także w cuda) Polskę.