Ogólna cyrkulacja atmosferyczna i jej wpływ na rozmieszczenie wielkich stref krajobrazowych.

Klimatem nazywamy typowe stany atmosfery występujące na danym obszarze
i powtarzające się każdego roku.

Cyrkulacja powietrza - jest system prądów powietrznych nad powierzchnią kuli ziemskiej.
Za wielkoskalowe prądy powietrzne przyjmuje się takie prądy, które pod względem swych rozmiarów są porównywalne z wielkimi obszarami lądów i oceanów. Od ogólnej cyrkulacji należy odróżnić cyrkulacje lokalne, np. bryzy przy wybrzeżach mórz, wiatry dolinne i górskie, wiatry lodowcowe, pustynne (wiatr).

Na każdej półkuli można wyróżnić trzy komórki cyrkulacji, występujące na obu półkulach, w obrębie których odbywa się ruch mas powietrza:

1. komórka Hadley'a - jest to komórka cyrkulacyjna pomiędzy równikiem a zwrotnikiem.
W pobliżu równika ciepłe powietrze unosi się do góry i osiada na zwrotnikach, gdzie przy powierzchni Ziemi wraca w kierunku równika jako pasaty ( kierunek NE na półkuli pn. i SE na półkuli pd. ) zamykając tą komórkę cyrkulacyjną. Komórki te występują w niskich szerokościach geograficznych obu półkul.

2. komórka Ferrela - obejmuje szer. od 30 stopni do 60 stopni, gdzie powietrze wznosi się
w pobliżu 60 stopni i opada w okolicach zwrotników. Komórki te występują
w podzwrotnikowych i umiarkowanych szerokościach geograficznych na obu półkulach.

3. komórka polarna - obejmuje obszar od 60 do 90 stopni ; powietrze wznosi się
w cieplejszych obszarach 60 stopni i opada w okolicach biegunów.

Model ogólnej cyrkulacji atmosfery (komórki cyrkulacji)

W okolicach biegunów cyrkulacja odbywa się w komórkach okołobiegunowych.
Przyczyną cyrkulacji powietrza w troposferze są różnice w ogrzewaniu powierzchni Ziemi. Różne ogrzewanie powierzchni wywołuje różne ogrzewanie powietrza powoduje jego rozszerzenie, co sprawia, że powietrze ciepłe jest lżejsze od zimnego. Dlatego powietrze ciepłe unosi się do góry, a zimne opada na dół. Jest to zjawisko fizyczne zwane prądem konwekcyjnym. Na całej kuli ziemskiej powstają w ten sposób wyże i niże baryczne. Zróżnicowanie ciśnienia jest przyczyną powstawania wiatru.

Wielkie strefy krajobrazowe.
1. STREFA RÓWNIKOWA

- wyróżnia się trzy podstawowe typy klimatów: podrównikowy suchy, podrównikowy wilgotny, równikowy wybitnie wilgotny;
- przez cały rok średnie miesięczne temperatury przekraczają 20°C;
- opady są najwyższe przy zenitalnym położeniu Słońca;
- pory roku są wyznaczone przez pory opadów.
- Strefa klimatów równikowych obejmuje duże obszary Afryki, Ameryki Południowej i Środkowej, Archipelag Malajski i Półwysep Malajski, Północną Australię i prawie cały Madagaskar.

klimat podrównikowy suchy występuje na sawannach (suchych); charakteryzuje się jedną porą deszczową (w okresie górowania Słońca w zenicie), która jednak nie jest długa - suma rocznych opadów nie przekracza 1000 mm;

klimat podrównikowy wilgotny cechują dwie pory deszczowe (w okresie górowania Słońca w zenicie nad Równikiem) i dwie pory suche (w okresie górowania Słońca w zenicie nad Zwrotnikami); roczne opady wynoszą około 1500 mm;

klimat równikowy wybitnie wilgotny swą nazwę zawdzięcza m.in. codziennym deszczom zenitalnym; występują one przez cały rok (ze szczególnym nasileniem w okresach równonocy) i sprawiają, że sumy opadów dochodzą do 3000 mm.

wykresy

2. STREFA ZWROTNIKOWA

- składa się z typu suchego i wilgotnego;

klimat suchy i skrajnie suchy występuje na pustyniach: Sahara, Pustynia Arabska, Wielka Pustynia Australijska, Kalahari; notuje się tam najwyższe temperatury na Ziemi (>50°C); bardzo wysokie są również amplitudy dobowe (kilkadziesiąt °C); opady przypadają na półrocze letnie są sporadycznie i bardzo skąpe;

klimat wilgotny charakteryzuje klimat zwany monsunowym, w czasie monsunu letniego występują duże opady, a w monsunie zimowym opadów brak lub są bardzo skąpe; klimat obejumuje subkontynent Indyjski, Półwysep Indochiński, niewielki fragment południowo-wschodnich Chin i na wąskich pasach wybrzeży; temperatury przez cały rok nie spadają poniżej 15°C, a opady są bardzo duże;

wykresy

3. STREFA PODZWROTNIKOWA

- obejmuje typ kontynentalny suchy i wilgotny (śródziemnomorski);

klimat kontynentalny suchy cechuje się długimi, upalnymi latami (temperatura dochodzi do 40°C) i krótkimi ostrymi zimami, opady są niewielkie - nie przekraczają 500 mm; klimat ten występuje na Wyżynie Irańskiej, Kotlinie Kaszgarskiej i Tybecie.

klimat wilgotny ma lato nieco tylko chłodniejsze niż typ suchy, ale za to zimy są znacznie bardziej łagodne i z dużą ilością opadów (nawet do 2000 mm); typ podzwrotnikowy wilgotny znany jest w Europie jako klimat śródziemnomorski i należy do klimatów morskich; klimat ten występuje w basenie Morza Śródziemnego, w wąskim pasie wybrzeży wschodnich i zachodnich obu Ameryk, na południowych krańcach Afryki i Australii.

4. STREFA UMIARKOWANA

- klimaty tej strefy są kształtowane w dużej mierze przez układy niżowe przemieszczające się znad oceanów w kierunku wschodnim;
- ze względu na różnice w średnich rocznych temperaturach (~5°C) wydzielono tu dwie podstrefy: chłodną i ciepłą; każda z nich obejmuje po trzy typy klimatu: lądowy, morski i przejściowy;
- występowanie w klimacie:
*ciepłym: Europa Zachonia, Polska, Ukraina, południowa Rosja, Kazachstan;
*chłodnym: środk. Norwegia, południowa Islandia, Archipelag Aleksandra, środ. Federacja Rosyjska, Finlandia.

klimaty lądowe mają bardzo dużą roczną amplitudę temperatur (nawet 60°C) i niewielkie opady (< 300 mm rocznie); lata często bywają upalne (zwłaszcza w podstrefie ciepłej), a zimy mroźne i długie (w podstrefie chłodnej);

klimaty morskie charakteryzują się małymi amplitudami temperatur (kilkanaście °C) w ciągu roku i dosyć dużymi opadami (do 1500 mm rocznie); zarówno lata, jak i zimy są łagodne (wpływ oceanu);

klimaty przejściowe - mają cechy pośrednie między typami lądowymi i morskimi ( Polska w całości leży w klimacie umiarkowanym ciepłym przejściowym).

5. STREFA OKOŁOBIEGUNOWA

- występują tu dwa typy klimatu: polarny i subpolarny;
- w zasięgu klimatu tej strefy znajduje się cała Antarktyda, Grenlandia, północne krańce Ameryki oraz Azji i niewielkie obszary w północnej Europie.

klimat polarny jest bardzo surowy - średnia temperatura przez cały rok nie przekracza 0°C, a często spada poniżej -60°C; opadów jest mało (<300 mm rocznie) i występują wyłącznie w postaci śniegu;

klimat subpolarny jest nieco łagodniejszy - temperatury w miesiącach letnich nieznacznie przekraczają 0°C, a opady są nieco wyższe (do 500 mm rocznie).

mapka szczegółowa :

mapka uproszczona:

W każdej strefie klimatycznej można wyróżnić klimat górski. Cechują go zmiany klimatyczne zachodzące piętrowo wraz ze wzrostem wysokości.

---