10. Poetyka polskiej powieści tendencyjnej. MARTA

Powieść tendencyjna to gatunek epicki często wykorzystywany przez twórców w dobie pozytywizmu. Zgodnie z założeniem gatunku wartością najważniejszą w powieści jest jej dydaktyczny oraz utylitarny charakter. Poprzez powieść tendencyjną autorzy przekazywali pozytywistyczne hasła epoki. Konstruując świat przedstawiony, zakładali tezę programową, której istotę ukazywali w rozwijającej się akcji. Pisarze propagowali pracę u podstaw, pracę organiczną, asymilację żydów, czy równouprawnienie kobiet. Powieść tendencyjna zmierzała do jednoznacznego wykorzystania wszystkich środków ekspresji dla wykazania słuszności propagowanej tezy. Rezygnowano więc z pogłębionych portretów psychologicznych bohaterów na rzecz idealizowania postaci pozytywnych skontrastowanych z negatywnymi pod każdym względem przeciwnikami ich poglądów. Bohaterowie powieści tendencyjnych byli nieskomplikowani sprowadzani do właściwie jednej cechy tzw. "papierowi bohaterowie".

Jedną z tego typu powieści była niewątpliwie Marta Elizy Orzeszkowej. Jej najważniejsze w tym względzie cechy to:

• jedna teza, wokół której toczy się cała akcja, która zmierza ku jednemu celowi - udowodnieniu tezy; tą tezą jest w Marcie jest równouprawnienie kobiet, dostęp do pracy, zawodów;

• brak wątków pobocznych, zrezygnowanie z intryg miłosnych;

• charakterystyka zewnętrzna zdradza charakter postaci - postaci dobre są ładne, złe - brzydkie; postaci epizodyczne służą poparciu tezy;

• wszechwiedzący narrator- zna przeczucia bohaterów i wydarzenia; myśli za bohaterkę i z nią; zakłóca fikcję literacką bezpośrednimi zwrotami do czytelnika;