FILM GANGSTERSKI
FILM GANGSTERSKI:
Gatunek filmowy o określonym schemacie fabularnym, typie bohatera (gangster) oraz charakterystycznej ikonografii (Ulice wielkiego miasta, samochody, broń palna
Po raz pierwszy formuła filmu gangsterskiego pojawiła się w Ludziach podziemi J. von Sternberga
Rozwinął się na początku lat 30 za sprawą serii filmów Warner Bros
Amerykańskie kino gangsterskie jest jednym z podstawowych przykładów hollywoodzkiego kina gatunków ukształtowanego w okresie klasycznego stylu zero.
Jego fabuły zrodziło życie i afery opisywane na czołówkach wysoko nakładowych dzienników. Tłem dla inkarnacji kina gangsterskiego były autentyczne wydarzenia, społeczna i ekonomiczna teraźniejszość Stanów Zjednoczonych lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku:
Ameryka wkraczała wówczas w okres kolosalnych przemian. Życie przybierało zawrotne tempo, komunikacja, radio i kinematografia transformowały oblicze tradycyjnej kultury. Mechanizacja i metody taśmowej produkcji zmieniły etos pracy. Rozpoczęte na początku wieku procesy: industrializacja, migracje, urbanizacja, rozwój ośrodków wielkomiejskich przybierały niespotykaną dotąd skalę. I Wojna Światowa obudziła USA z wieloletniego izolacjonizmu a zwycięstwo zrodziło optymizm co do pozycji, potencjału i przyszłości narodu.
24 października 1929 krach na giełdzie rozpoczyna erę The Great Depression. Wielki kryzys i masowe bezrobocie podkopują nadzieje milionów, co czwarty Amerykanin traci pracę, a wrodzony amerykański optymizm załamuje się doszczętnie. Paradoksalnie, nie tylko klęska ekonomii była katalizatorem bezprecedensowych przemian obyczajowych w USA. Stała się nim 18 poprawka do konstytucji, tzw. Akt Volsteada. Prohibicja to zwycięstwo walczącego purytanizmu, jednego z filarów kultury Nowego Świata. Na początku była pojmowana jako ratunek, powszechnie wierzono, że alkoholowa abstynencja, zakazy hazardu i prostytucji doprowadzą do postępu społeczeństwa i odnowy moralnej.
Czas prohibicji nie przyniósł odbudowy obyczajów, lecz wywołał zgoła odmienne reperkusje. W konsekwencji utrwalił zjawisko zorganizowanej przestępczości, pozwolił na rozwinięcie, zgodnie z regułami wolnego rynku, syndykatów zajmujących się kontrabandą, przejmujących pokaźne fortuny. Nienormalna sytuacja uczyniła wielu ludzi bogatymi, doprowadziła do kumulacji olbrzymiego, nielegalnego kapitału w rękach przestępców. Objęte zakazami dziedziny życia opanowało podziemie, to spowodowało rozkwit korupcji docierającej do szczytów federalnej władzy.
Na ten czas przypadają wielkie kariery królów półświatka jak Lucky Luciano, "Big" Jim Collosimo, Frank Costello, Al. Capone, Joe Adonis czy Vito Genovese itd., sława pary Bonnie & Clyde oraz rozkwit zbrodniczych organizacji
USA były zawsze krajem specyficznie pojmującym sprawiedliwość, od czasów legendarnego szeryfa z Langtry na Dzikim Zachodzie. Prawo naturalne było tam niejednokrotnie rozumiane jako prawo pięści i siły, przewagi sprytu nad nonsensownym prawodawstwem. Lata powszechnego kryzysu zrodziły lęk i niepewność podważyły zaufanie do praw ekonomii i polityki. Na wizerunku demokracji pojawiły się wyraźne rysy, potężna Ameryka po raz kolejny traciła swoją niewinność. Ostatnie ustawy były według znacznej części opinii społecznej, naruszeniem ich wolności osobistych i ingerencją w prywatność.
Lata 20 i 30 to czas, kiedy gangsterzy stali się autentycznymi bohaterami frontowych stron gazet, ich sensacyjne wyczyny były skrajną postacią społecznej opozycji przeciwko ograniczeniom obywatelskich swobód, będących w USA świętością.
Gangster ucieleśnia opinię i sprzeciw większości społeczeństwa wykierowany w prawa prohibicji, lecz podziwia się go nie tylko za odwagę, wyartykułowania powszechnej negacji znienawidzonego porządku i przekraczania obowiązujących norm. Jego pozycja udowadnia również, że lekceważąc zakazy można dobrze i wygodnie żyć.
Gangster jest człowiekiem dostarczającym zakazanego towaru, spragnionego przez ludzi wszystkich klas i sfer. W efekcie jego zawód spotyka się ze zrozumieniem i akceptacją znacznej części społeczności. Właśnie ta strona rzeczywistości była kanwą obyczajową dla pierwszych filmowych opowieści z ciemnej strefy.
Okres, w którym rozgrywa się akcja większości klasycznych filmów gangsterskich, to kilkanaście lat prohibicji. Ich bohaterami byli ludzie z krwi i kości, którzy żyli obok, widz widział ich równolegle na ekranach, czytał o nich w gazetach i sam ocierał się o ich aktywność.
Tak jak niemal każdy model kina gatunków, film gangsterski stworzył swoje charakterystyczne modele postaci, posiadające swoisty kodeks, będący wywróceniem, odwrotnością potocznej moralności. Mimo tego aspołecznego rysu, w wielu szczegółach wzór ten można nazwać stuprocentowo amerykańskim. Afirmacja sukcesu i jego kult rządzą dążeniami i mentalnością szerokiego społeczeństwa, jak i świata przestępczego USA. Dzieje gangsterów powielają bowiem schematy typowo amerykańskiego pojmowania kariery. Wiele biografii władców podziemia można zatytułować zwyczajowym zdaniem: od pucybuta do milionera. Kwestią czasu i okoliczności stało się dla filmowców Hollywood wprowadzenie na ekrany kin sensacji z wydań nadzwyczajnych gazet.
Gra z prawem doprowadza zawsze do upadku. W pierwotnych filmach gangsterskich nie brano pod uwagę innej możliwości. Możliwość zwycięstwa w tej rozgrywce, przekupstwo i sprzedajność stróżów prawa i ich opisy miały nadejść do Hollywood dopiero później.
Kino lat 30. wymagało od widza zaangażowania się po którejś ze stron, pewnego rodzaju odpowiedzialności, opowiedzenia się po stronie dobra, prawa, które nie zawsze było jednoznaczne ze sprawiedliwością, służyły temu motta, rodzaju tego przed Małym Cezarem, umoralniające wstępy i komentarze, jak w Public Enemy, czy prolog komisarza policji z Chicago, umieszczony przed Scarface.
Filmy z początku lat trzydziestych wytworzyły kanony, do których powracali wszyscy kontynuatorzy kryminalnych opowieści o czasach prohibicji.
Czerpiąc z rzeczywistości, ówczesne kino gangsterskie współtworzyło ikonosferę i mitologię wielkiego miasta. Filmowe big city konsekwentnie unikały naturalnego pejzażu, były jednak realne- eksponowały ponure slumsy i ulice pełne neonów, czynszowe kamienice i szykowne apartamenty, tanie szynki i kasyna, szulernie i nocne kluby. Odgłosy wielkiego miasta, muzyka jazzbandów mieszały się z piskiem opon szybkich samochodów, strzałami.
Filmy zrodziły również typowy gangsterski styl, którego atrybutami był pełen przesadnej elegancji, dbałości o detale strój; garnitur, kapelusz, płaszcz prochowiec; specyficzny chód, ruchy i maniery. Rekwizyty typu rewolwer 35mm i pistolet maszynowy Thompson z bębenkowym magazynkiem składały się również na obowiązkowy gangsterski szyk.
Model, który tworzyły: pościgi i strzelaniny, gwałtowne sceny zabójstw, przedstawienia błyskawicznych karier i upadków.
Obyczajowość, której znakami były: alkohol, ryzyko, wystawność, szybkie życie, łatwe pieniądze. Towarzyszyła jej aura rozwiązłości i piękne kobiety. Była pociągająca, nadawała gangsterskiemu etosowi sznyt romantyczności. Wszystko prezentowano jako zakazany owoc, który jest niezaprzeczalnie atrakcyjny, o czym świadczy wielka popularność tych filmów.
Filmy gangsterskie miały być narzędziem społecznej krytyki, przebudzeniem Ameryki z American dream. Filmy zamiast budzić ze snu, budziły odrazę tzw. moral majority. Reakcją była krytyka i protesty senatorów, organizacji społecznych. Wezwanie do bojkotu filmów, które według nich były czystą gloryfikacją gwałtu, nawoływały do łamania prawa i były obnoszeniem na ekranach "hańby Ameryki". Autorów i producentów oskarżano o solidaryzowanie się z przestępcami, mówiono o bezpośrednim wpływie filmów na sprawców prawdziwych napadów i porwań.. Mimo jednoznaczności finałów, mott, umoralniających komentarzy odbierano je jako przykłady apoteozy złoczyńcy, a nie jego potępienia.
Wprowadzony w 1933 roku kodeks Williama Haysa oprócz cenzury obyczajowej, wprowadzał też obostrzenia innej natury- zastrzegano inne wzory postaci, zakazywano przedstawiania w pozytywnym świetle jakiegokolwiek wykroczenia, wyraźnie zabroniono filmów o młodo poległym przestępcy Johnny Dillingerze.
Dojście do władzy Franklina D. Roosevelta doprowadziło do uchylenia prohibicji, walka z kryzysem gospodarczym oznaczała państwowy interwencjonizm w ekonomii; roboty publiczne i budowa autostrad, system tanich kredytów zahamowały bezrobocie. New Deal podyktował nowe ustawodawstwo socjalne i rozwój opieki społecznej. Nowa sytuacja stworzyła całkowicie odmienną aurę dla filmów kręconych w Hollywood.
Po roku 1934 gangster albo okazywał się przebranym tajnym agentem, albo postanawiał wrócić (zwykle za późno) na dobrą drogę, albo też bywał jednoznacznie potępiony.
Po okresie intensywnej krytyki, neutralizowanej jednak szalonym powodzeniem filmów, w dobie względnego wyczerpania się klasycznych schematów gangsterskich na ekranie, pod koniec lat trzydziestych na amerykańskie ekrany wchodzi film Angels with Dirty Faces nakręcony w 1938 przez Michaela Curtiza sumuje większość wątków i motywów wcześniejszych dzieł gatunku. Jest też, w pewnym sensie, gangsterskim filmem społecznym, zastanawiającym się nad przyczynami zła i metodami jego wykorzenienia.
Mimo obecności pięknych kobiet, uwagę zwraca absencja w życiu bohaterów seksu i związanych z nim tematów.
Historie gangsterskie kontestują a zarazem legitymują i wspierają system, dopuszczają do ekspozycji antagonizmów i sprzeczności, bezkrwawo demaskują podskórne pragnienia i potrzeby, rugowane przez oficjalną ideologię, ale jednocześnie odzwierciedlają i popierają jej główne wytyczne.
Popularność kina gangsterskiego można rozpatrywać jako zetknięcie się z "innym". Rozkoszowanie się złem, spotkanie z mieszkańcami tej samej rzeczywistości, lecz jej mrocznej strony. Aspołeczne instynkty znajdowały ujście w identyfikacji z postacią gangstera, jednak całokształt tego kina nie burzył spokoju sumienia obywatela, w finale gangster ginął, a kodeks moralny triumfował. Ład i prawo pozostawały nienaruszone, w ten sposób ten typ filmów dawał satysfakcję dwóm przeciwnym postawom.
Filmy gangsterskie odzwierciedlają zarazem ludzkie marzenia o niczym nieskrępowanej wolności oraz niezgodę na brutalność i prawo silniejszego. Te dwie sprzeczności dają się pogodzić jedynie na ekranie, kiedy zostają wpisane w historię kariery gangstera i zakończone triumfem społeczeństwa. Przebieg zdarzeń w pełni uaktywnia i rozwiązuje ów konflikt między marzeniem o pełnej swobodzie rozwoju jednostki a narzuconym przez społeczeństwo prawem (które zabrania przemocy i zrównuje wszystkich wobec swych przepisów).
Odnajdujemy tu gloryfikacje gangstera, człowieka sukcesu, obok triumfu sprawiedliwości, który kładzie kres jego przestępczemu procederowi. Jego postać w pełni zaspokaja tkwiącą w odbiorcy potrzebę sadyzmu. Czerpie on niejako podwójna satysfakcję, uczestnicząc pośrednio w aktach agresji przestępcy i wymierzeniu kary, którą ponosi on za swą brutalność (naruszenie porządku).
Klasyczne kino gangsterskie powoli przerodziło się w cinema noir. Czarną historię w formie ponurych rozpraw o dojrzewaniu zła, fenomen, który na długo miał zawładnąć kinem kryminalnym.
Mervyn le Roy:
1900-1972
Początkowo pracował jako chłopiec na posyłki, potem pomagał przy dekoracjach czy kostiumach.
W końcu został asystentem operatora, a potem aktorem w niemych filmach. Wkrótce udało mu się także zostać scenarzystą, a stąd było już bardzo niedaleko do zostania reżyserem. Potem LeRoy mógł już zostać tylko producentem, ograniczając się przy innych funkcjach.
Jako reżyser debiutował w 1927.
Należał do twórców podejmujących odważnie tematykę gangstersko-demaskatorską w czasie wielkiego kryzysu lat 30.
Wywarł swoje niepowtarzalne piętno na wielu filmach. Jest uważany za jednego z ojców filmów gangsterskich.
Nigdy nie robił dwóch podobnych filmów, zawsze szukał czegoś nowego, czegoś czym mógłby zaskoczyć i widza i producentów.
Jest niewątpliwie jednym z największych twórców "Złotego Wieku Hollywood"
Filmy:
Mały Cezar (1931)
Ostatnie wydanie (1931)
Jestem zbiegiem (1932)
Poszukiwaczki złota (1933)
Napiętnowana (1935)
Anthony Adverse (1936, 4 Oscary)
Pożegnalny walc (1940)
Curie-Skłodowska (1944)
Quo vadis? (1951)
Rose Marie (1954).
MAŁY CEZAR:
Reżyseria: Mervyn le Roy
Scenariusz: Francis Edwards Faragoh, Robert N. Lee
Zdjęcia: Tony Gaudio
Muzyka: Erno Rapee
Na podstawie: powieści W.R.Burnetta
Produkcja: USA, First National
Rok produkcji: 1930
Gatunek: Film Gangsterski
Obsada: Edward G. Robinson (Rico Bandello), Douglas Fairbanks Jr. (Joe Massara), Glenda Farrell (Olga Strassoff), Thomas Jackson (Tom Flaherty), Sidney Blackmer, Ralph Ince, Maurice Black
Historia Ricka, bezwzględnego przestępcy, który wyrusza do miasta i staje się tam jednym z najważniejszych gangsterów. Wydany, ukrywa się przed policją, która chce go wyciągnąć z kryjówki, dlatego rozpowszechnia plotki o jego rzekomym tchórzostwie.
W filmie tym reżyser po raz pierwszy pokazuje faktyczną przestępczość USA. Odchodzi tym samym od umowności wcześniejszych filmów kryminalnych, w których centrum znajdowali się sprawcy przestępstw bądź detektywi
Na tle kryzysu gospodarczego i masowego bezrobocia Mały cezar ukazuje obraz Ameryki nie mający nic wspólnego z wiarą w postęp minionych lat.
Nie sprawiedliwość i pracowitość prowadzą do dobrobytu i bezpieczeństwa, lecz egoizm i brutalność
Pierwsze znaczące dzieło filmu gangsterskiego lat trzydziestych i staje się wzorem dla kolejnych utworów tego gatunku
Tytułowy Cezar - Federico Rico Bandello (Edward Robinson) to człowiek z nizin, żądny prestiżu i władzy. Wiedziony ślepą ambicją awansuje z pozycji drobnego opryszka do roli szefa gangu. Dzieje Rico są klasycznym modelem wzrostu i upadku. Zdobywa siłę, która wiedzie ku samozniszczeniu, cały film wiedzie go fatalnie ku ostatecznej klęsce. Jego przyjaciel, Joe Massara wybiera karierę w show bussinesie, pociąga go urok nocnego życia, zostawia swojego kompana dla kobiety, dla Rico to wszystko mogłoby nie istnieć. Ulega jednak emocjom, dawna przyjaźń nie pozwala mu go zabić. Zbliżenia twarzy oddają targającą nim wewnętrzną walkę rozsądku i lojalności.
Rico Bandelli to antybohater bez przyszłości, jego koniec jest żałosny, ginie z rąk policjanta Flaherty'ego, którego chciał wcześniej zabić. Zanim jednak nastąpi decydujące starcie, Rico osiąga samo dno społecznej drabiny. Kiedy traci szanse, pali za sobą wszystkie mosty i znajduje się na dnie. Dogorywa w samotności i odtrąceniu w przytułku Armii Zbawienia.
Człowiek "znikąd", bez przeszłości i rodziny, ukazany niezmiennie w opozycji wobec obowiązującego porządku. Niewysoki, krępy, z chrapliwym włoskim akcentem, nie zachęca do identyfikacji; nie wzrusza ani nie budzi sympatii. Nie posiada indywidualizujących rysów, nie ma żadnych cech mogących zjednać mu widza. Brak mu romantycznych rysów, typowych dla późniejszych gangsterów.
W filmie rzeczywistość stanowi zamkniętą przestrzeń, większość akcji toczy się w gabinetach szefów, nocnych lokalach.
Prosta konstrukcja tego filmu dopuszcza do przejaskrawienia obrazów zła, bez przedstawienia antidotum, nie dopuszcza jeszcze refleksji, nie ma tu miejsca na widoczne np. w Angels With Dirty Faces echa korupcji. Brak społecznego tła, konflikt dwóch sił jest jasny, a granica dzieląca dwa światy łatwa do uchwycenia. Tragiczny w swojej potoczności finał nie przynosi żadnych rozstrzygnięć, nie dostarcza zapowiadanej przez ewangeliczne motto lekcji moralnej. Dobro, w rozumieniu społecznej korzyści nie jest tutaj w ogóle reprezentowane. Ukaranie pojedynczego gangstera nie eliminuje źródeł zła.
Zarzucano filmowi zbytnią statyczność, przeładowanie dialogami (co było zresztą powszechną wadą w początkach kina dźwiękowego), a zbyt moralizatorskie zakończenie nie budziło zachwytu części krytyki.
Edward G. Robinson stworzył doskonałą rolę przerażającego, ale i fascynującego człowieka, opętanego żądzą panowania nad innymi. Prywatnie Robinson był tak łagodnym człowiekiem, że miał trudności z zagraniem w scenach rewolwerowych. Gdy rozlegały się strzały, nerwowo przymykał oczy.
Reżyser zastosował wybieg - kazał tak mocno oświetlić oczy aktora, że rażące go światło nie pozwalało mu zamknąć powiek. W ten sposób Rick Bandello zyskał swoje słynne bezlitosne spojrzenie
W Małym Cezarze widz mógł podziwiać determinację i odwagę głównego bohatera. LeRoy nie stworzył jednak filmowego wariantu powieści łotrzykowskiej. W obrazie wieje grozą. LeRoy obnażył przede wszystkim mechanizmy świata przestępczego. Publiczność w kinie wiedziała, że po śmierci Ricka, jego miejsce w podziemnej hierarchii zajmą ludzie jeszcze gorsi. Rico nie wzrusza ani nie budzi sympatii. To jeszcze „surowy” bohater kina gangsterskiego. Następni reżyserzy dodadzą mu pociągające cechy - pasję życia, zachłanność na sukces, niemal romantyczną wolność. To wszystko sprawi, że widz zacznie kibicować gangsterom strzelającym do policjantów. W filmie Le Roya jeszcze tego nie ma. Są za to sceny rozgrywając się w ponurych slumsach i czynszowych kamienicach. Rzeczywistość stanowi zamkniętą przestrzeń. Większość akcji toczy się w gabinetach szefów i nocnych lokalach. Ulice rozświetla blask tandetnych neonów. Muzyka dobiegająca z nocnych klubów miesza się z piskiem opon szybkich samochodów i strzałami. Miasto jest metaforą zamknięcia, uwięzienia i zepsucia. Jest kamienno - asfaltową dżunglą.
Film zrodził także typowo gangsterski, pełen przesadnej elegancji i dbałości o detale styl. Jego atrybutami były: garnitur, kapelusz, płaszcz prochowiec, specyficzny chód, ruchy i maniery oraz rewolwer 35 mm i pistolet maszynowy Thompson z bębenkowym magazynkiem. Całość dopełnia roztaczająca się wokół bohatera atmosfera grozy i piękne kobiety.
William Wellman:
1896-1975
Amerykański reżyser, producent i scenarzysta filmowy.
Służył w lotnictwie
W Hollywood był początkowo aktorem, od 1923 reżyserem.
Jako specjalista od filmów lotniczych, za film Skrzydła (1927) otrzymał pierwszego w dziejach kina Oscara.
W swoich filmach podejmował ważkie problemy społeczne
Realizował też westerny, filmy sensacyjne, wojenne i komedie.
Filmy:
Legion potępieńców (1928)
Wróg publiczny (1931)
Dzikusy z ulicy (1933)
Szczęśliwie się skończyło (1937)
Narodziny gwiazdy (1937, Oscar za scenariusz, nominacja za reżyserię)
Zwycięzcy żywiołu (1938)
Żołnierze (1945)
Pole bitwy (1949, nominacja do Oscara za reżyserię)
Noc nad Pacyfikiem (1954, nominacja do Oscara)
Eskadra Lafayette (1958)
WRÓG PUBLCZNY NR 1:
Reżyseria: William A. Wellman
Scenariusz: Harvey F. Thew
Zdjęcia: Devereaux Jennings
Muzyka: David Mendoza
Scenografia: Max Parker
Na podstawie:
Produkcja: USA
Rok produkcji: 1931
Gatunek: Film Gangsterski
Obsada: Jean Harlow(Gwen Allen), James Cagney(Tom Powers), Edward Woods(Matt Doyle), Joan Blondell(Mamie), Beryl Mercer(Ma Powers), Donald Cook(Mike Powers), Frankie Darro(chłopak Matt), Mae Clarke(Kitty), Mia Marvin(Jane), Leslie Fenton(Samuel 'Nails' Nathan)
Twórcami scenariusza byli autentyczni dziennikarze, a nie zawodowi scenarzyści firmy Warner Brothers.
Film reżyserowany przez Williama A. Wellmana, reprezentuje gatunek w pełnym rozkwicie.
W pierwszych sekwencjach wzrokiem obejmujemy perspektywę centrum wielkiego miasta, (prawdopodobnie jest to Detroit lub Chicago). Ukazany jest ruch, mrowie ludzi, pełne ulice, fabryki (to jedno z niewielu widoków na miejsce pracy. W poetyce tych filmów jest ona praktycznie nieobecna).
Opis rzeczywistości tylko pozornie zachowuje neutralność, jesteśmy świadkami dojrzewania Toma Powersa. Poznajemy go w dzieciństwie, które film opisuje jednak w znaczący sposób, tworząc z bohatera ofiarę swojego otoczenia. Środowisko jego młodości to dosyć uboga rodzina i autorytarne stosunki w domu, bezlitosny, bijący syna ojciec (policjant) i dobrotliwa, kochająca matka. Młody Tommy prowadzi życie zawadiackiego youngstera, typowego młodego ulicznika. Zaczyna od drobnych lecz bezczelnych kradzieży i szybko pokonuje kolejne stopnie przestępczej edukacji. Wraz z kumplem Mattem zaczyna odwiedzać spelunkę Red Oaks Club, gdzie poznaje pasera Kulfona. Złodziejska inicjacja w skoku na magazyn futer przynosi awans w hierarchii. Pierwsza przymiarka garnituru czyni z niego rasowego gangstera.
Tom Powers jest silnie zakorzeniony w otoczeniu, do pewnego momentu żyje jak każdy wokół niego. Stosunkowo dobrze poznajemy jego rodzinę. Znamienne, że nie ma tu ścisłego rozgraniczenia między światem przestępczym i społecznym, brak wyraźnego przeciwstawienia sobie tych sfer. Z postawą Toma kontrastuje życie jego starszego brata Mike'a, który po powrocie z wojny uczy się i pracuje -Tom nazywa to "frajerstwem".
Postać wykreowana przez Jamesa Cagneya jest pełna dynamiki, Tom jest przeciwstawieniem jednowymiarowego Cezara Rica Bandellego. Nie jest niepohamowanym, jak Rico, nieprzystosowanym indywiduum. Tom Powers jest swobodny i sprytny, potrafi korzystać z życia i realizować swoje pragnienia. Jest pełen witalności, lecz jego brutalność i bezwzględność jest jednakowa, tak wobec swoich przeciwników jak i kobiet, nie ma respektu dla ich uczuć i wrażliwości. Przejawem osobliwej mentalności jest scena, w której w dowód lojalności gangsterzy wykonują wyrok na koniu, który kopnięciem zabił ich szefa. Akcje Toma nie są poparte żadnym zastanowieniem, działa bez namysłu. Śmierć Matta napawa go rządzą zemsty, jednak i on ginie zabity przez konkurencyjny gang Skinnera, przekonany o własnej mocy nie wierzy, że również jego dosięgła w końcu czyjaś kula. Gdy zostaje trafiony, na jego twarzy maluje się zaskoczenie i złość, zdziwiony wypowiada znamienne słowa: nie jestem taki silny
Mimo wielu różnic koniec Toma Powersa i śmierć Rica Bandellego są niemal identycznie beznadziejne. Obydwaj są w finałach swoich historii tragicznie samotni. Umierają w bezsilności, bez szans na ocalenie
Howard Hawks:
1896-1977
Amerykański reżyser, aktor, scenarzysta i producent filmowy
Jedna z barwniejszych postaci Hollywoodu.
Odbywał studia inżynieryjne, uczestniczył zawodowo w wyścigach samochodowych i samolotowych.
W czasie I wojny światowej służył w lotnictwie, potem oblatywał nowe modele samolotów.
W Hollywood pracował początkowo jako montażysta, opracowywał scenopisy, był asystentem reżysera.
Jako reżyser debiutował w 1926 filmem Droga do sławy (napisał także scenariusz).
Realizował filmy:
Gangsterskie:
Człowiek z blizną (1931)
Wielki sen (1946)
Dramaty wojenne:
Mściwy jastrząb (1943)
Westerny:
Sierżant York (1941)
Rzeka Czerwona (1948)
Rio Bravo (1959)
El Dorado (1967)
Komedie:
Drapieżne maleństwo (1938)
Małpia kuracja (1952)
Mężczyźni wolą blondynki (1953)
W 1975 otrzymał Oscara za całokształt twórczości.
CZŁOWIEK Z BLIZNĄ:
Reżyseria: Howard Hawks
Scenariusz: Seton J. Miller, John Lee Mahin
Zdjęcia: Lee Garmes, L. William O'Connel
Muzyka: Adolph Tandler, Gus Arnheim
Produkcja: USA
Rok produkcji: 1932
Gatunek: Film Gangsterski
Obsada: Paul Muni (Tony Camonte), Ann Dvorak(Cesca Camonte), Karen Morley, Boris Karloff, Osgood Perkins
Bohaterem filmu jest młody gangster Tony Camonte, wywodzący się z włoskiej dzielnicy slumsów. wraz ze swym przyjacielem Rinaldo należą do gangu Johnny`ego Lovo. Camonte zabiega o to, aby pozbawić przywódcę jego pozycji. Wywołuje to wojnę gangów, ale Tony osiąga swój cel. Panuje nad miastem, rozprawiając się wyjątkowo okrutnie z przeciwnikami. Nie wiedząc, że jego siostra Cesca, którą darzy wielkim uczuciem, poślubiła Rinaldo, zabija go, zastawszy parę w niedwuznacznej sytuacji. Osaczony przez policję, prowokuje salwę, w której ginie.
Pojawienie się Człowieka z blizną utrwaliło pozycję jego reżysera, Howarda Hawksa, w czołówce twórców Hollywood oraz pozycję nowego gatunku - filmu gangsterskiego
Postać Tony'ego Camonte, typowego amerykańskiego self - made mana, (wykreowanego przez popularnego aktora Paula Muni), fascynuje autentycznym wizerunkiem przestępcy. To także opowiadanie o drodze na szczyt i bolesnym upadku.
Biografię Człowieka z blizną wzorowano na sławnym Alu Capone. Tony Camonte, podobnie jak Rico z Little Ceasar, opętany jest żądzą władzy. Imponują mu bogactwo i powodzenie szefa. Przez krwawą rozprawę z konkurencją (wydarzenie nawiązujące wprost do pamiętnej masakry w dniu św. Walentego), wyłamuje się spod dominacji Lovo, dotychczasowego capo. Zdobywa niepodzielną władzę i zabiera mu kochankę. Zajmuje jego miejsce na czele przestępczej hierarchii.
Jest to film oparty na następstwach zbrodni i morderstw, większości z nich brak większej motywacji.
Pistolet maszynowy Thompson jest podstawową racją wszelkich sporów. Tony Camonte przemawia tylko za pośrednictwem tego narzędzia, w jednej ze scen mówi: zrób to pierwszy, zrób to sam i trzymaj się tego. Te maksymy mogłyby zostać włożone w usta pionierów, założycieli amerykańskiego społeczeństwa i towarzyszyć popularnym w Stanach Zjednoczonych hasłom typu: każdy powinien być bogaty, bogactwo jest w zasięgu każdego. Z okna gabinetu Tonego Camonte widzimy neon z napisem the world is yours. Tony odnosi sukces, jednak jego patologiczna zaborczość pozbawia go rozsądku, zabija wspólnika którego podejrzewa o uwiedzenie siostry. Pasmo pomyłek i porażek doprowadza go na skraj. Ogarnia go syndrom ściganej zwierzyny. Popada w paranoję. Salwa policji pozbawia go życia, Tony ginie na bruku, a wspomniany wcześniej neon świeci dalej słowami the world is yours.
Sztuczność otoczenia i świadomość zamknięcia w murach miasta wzmagają klimat niepokoju, ewokowany przez kontrasty światła, czerni i bieli. Metropolia nocą obsesyjnie pojawia się i powraca w wielu sekwencjach. Jest tłem dla zmagań protagonistów, podkreślającym klimat zagrożenia, ich poczucie izolacji i alienację ze społeczeństwa, większość zbrojnych porachunków rozgrywa się w elektrycznym świetle latarni lub w mroku ciemnych ulic.
Gangsterzy to ludzie wypluci przez miejski organizm, ale zarazem jego nieodłączne elementy. Są jak wybrakowane produkty molocha, nie istniejące poza nim, kamienno-asfaltowa dżungla jest ich naturalnym środowiskiem i trudno sobie ich wyobrazić na tle przyrody.
Michael Curtiz:
Właściwie Manó Kertész Kaminer
1888-1962
Jest uważany obecnie za jednego z najwybitniejszych twórców światowego kina.
Uzyskał dyplom w Szkole Sztuki Dramatycznej.
Swój pierwszy film zrealizował w roku 1912.
Rok później artysta wyjechał na studia do Danii, doskonalił swój warsztat artystyczny nie tylko na zajęciach teoretycznych, ale również pracując jako asystent reżysera i aktor.
W 1914 Curtiz powrócił na Węgry, gdzie pracował aż do zakończenia I Wojny Światowej.
W sumie na Węgrzech zrealizował 38 filmów i uważany jest za jednego najwybitniejszych i najbardziej wykształconych twórców węgierskiego kina niemego.
W 1919 r. artysta przeniósł się do Austrii a później do Niemiec.
Na początku lat 20. Curtiz rozpoczyna wędrówkę po różnych krajach Europy, w których reżyseruje kolejne filmy.
W 1926 r. przybywa do Stanów Zjednoczonych, gdzie jeszcze w tym samym roku otrzymuje posadę w wytwórni Warner Bros, z którą pozostanie związany przez długie lata swojego życia.
W wytwórni Warner Bros nakręcił około 100 filmów w każdym niemal gatunku: od dramatów społecznych, komedii muzycznych, westernów, morskich opowieści, horrorów, thrillerów, filmów dla młodzieży, po melodramaty.
W latach 30. i 40. Curtiz tworzy swoje najwybitniejsze filmy:
Szarża lekkiej brygady (1936)
Angels with Dirty Faces(1938)
Yankee Doodle Dandy (1942)
W 1944 r. artysta został uhonorowany Oscarem dla najlepszego reżysera za obraz Casablanca, który dziś uważany jest za film kultowy i ponadczasowy.
Inne filmy:
Kapitan Blood (1935)
Przygody Robin Hooda (1938)
Szlak do Santa Fe (1940)
Night and Day (1946)
ANOŁOWIE O BRUDNYCH TWARZACH:
Reżyseria: Michael Curtiz
Scenariusz: Ben Hecht, Charles MacArthur, John Wexley, Warren Duff
Zdjęcia: Sol Polito
Muzyka: Max Steiner
Scenografia: Robert M. Haas
Na podstawie: opowiadania Rowlanda Browna
Produkcja: USA, Warner Bros
Rok produkcji: 1938
Gatunek: Film Gangsterski
Obsada: James Cagney(Rocky Sullivan), Pat O'Brien(Jerry Connoly), Humprey Bogart(James Frazier), Ann Sheridian(Larry Ferguson)
Dwóch przyjaciół z dzieciństwa wybiera dwa różne sposoby na życie. Jeden z nich zostaje księdzem, a drugi kryminalistą. Problemy zaczynają się, kiedy grupa nastolatków, będących dotychczas pod duchową opieką księdza, zaczyna ulegać wpływom świata przestępczego.
Dojrzewanie Rocky Sullivana, granego również przez Jamesa Cagneya, przedstawione jest w sposób bliski Public Enemy. Zaniedbane slumsy jako tło dzieciństwa są wymowną informacją o miejscu narodzin wirusa trawiącego ówczesną Amerykę. Rozwój osobowości przestępczej Rocky'ego to skrupulatnie odnotowane dla widza, kolejne wyroki i lata więzienia. Powrót na wolność nie oznacza zerwania z dotychczasowym procederem, obowiązkiem gangstera jest wyrównanie rachunków i odebranie swoich należności. Rocky Sullivan nie zajmuje się już nielegalnym handlem zakazanymi trunkami, film powstał po uchyleniu prohibicji. Spryt i zimna krew oraz niebywała przebiegłość pozwalają przetrwać mu niebezpieczne chwile, zdobywa duże pieniądze, jednak działanie w pojedynkę i splot powikłań skazują go na szybką porażkę.
Realizm tego filmu nie pozwala na jednoznaczne odgraniczanie dobra i zła, nie istnieje tutaj wyraźna linia oddzielająca prawo od bezprawia.
Podczas rozprawy z Jimem Fraiserem, Rocky rekwiruje pokwitowania łapówek dla skorumpowanych osobistości oficjalnego życia. Ich gangsterska lojalność staje pod znakiem zapytania, gdy Mac Keefer dzwoni do znajomego komisarza, aby pozbyć się uciążliwego rywala. Rocky morduje bez skrupułów nieuczciwych wspólników, którzy wcześniej czyhali na jego głowę. Po wielkiej obławie wpada w ręce policji, jego tragicznym końcem jest egzekucja na krześle elektrycznym.
Mimo wszystko Rocky jest gangsterem o ludzkiej twarzy, obok typowych cech tego emploi posiada swoisty urok, zdobywa serce uczciwej dziewczyny, jest lojalny wobec stojącego po innej stronie przyjaciela z młodości. Szlachetność księdza Jerry'ego jest mu jednak obca, w rozmowie z Laury Rocky przedstawia swoją wykładnię życia z klasą; model sukcesu, który nie jest dla "szaraków". Ta deklaracja nie jest jednak podyktowana pogardą, żaden z bohaterów ówczesnego kina nie jest z premedytacją wrogi otoczeniu.
Przestępca nie jest tu jeszcze amoralną miejską bestią- bez zasad i sumienia. Rocky, oraz grany również przez Jamesa Cagneya Tom Powers z Public Enemy (mimo wymownego tytułu) są przekorni, zuchwali, lecz nie otwarcie antyspołeczni.
Opis źródeł zła nie byłby pełen, bez przykładu postaci dead end kids, nie do końca jeszcze zdeprawowanych młodocianych chuliganów, zamieszkujących dzielnicę, z której wywodzi się Rocky, to do nich stosuje się najpełniej tytuł filmu. O dusze opryszków walczy Ojciec Jerry. Jednak dla nich to Rocky jest niekwestionowanym idolem, wzorem do naśladowania. Don't be a sucker - ta fraza pojawia się często w ich dialogach. Podczas podziału pieniędzy, któryś z nich mówi: mój stary nigdy nie zarobił tyle jako śmieciarz.
Ambicją twórców było przedstawienie szerszego, socjalnego kontekstu korzeni przestępczości. Znamienne, jeżeli gangster osiąga zyski, nie zostajemy zapoznani z monotonną buchalterią. Dane o jego interesach widz otrzymuje ze zdawkowych zdań, poleceń, rozkazów, z policyjnych meldunków lub są przedstawione na pierwszych stronach gazet
Obok dwu czołowych gwiazd filmów gangsterskich wytwórni Warner, Jamesa Cagneya (Rocky) i Humphreya Bogarda (Frazier), wystąpił sześcioosobowy zespół Dead End Kids, grupa autentycznych młodocianych chuliganów - aktorów
O przynależności do klasyki filmu gangsterskiego zdecydowała zręczna realizacja i daleka od schematów postać Rocky'ego, złowroga, ale i podatna na dobro, nie pozbawiona poczucia odpowiedzialności za swoje czyny. Ta niejednoznaczność postaci gangstera sprawiła, że, mimo budującego finału, film był przed wojną zabroniony przez cenzurę w Polsce, a także we Francji
Raoul Walsh:
1887-1981
Amerykański reżyser filmowy.
Od 1909 występował jako aktor w westernach braci Pathé, a od 1910 u D.W. Griffitha (m.in. w Nietolerancji, 1916).
Samodzielną pracę twórczą rozpoczął w 1915, realizując do 1964 sto kilkadziesiąt filmów, niekiedy bywał także scenarzystą i producentem.
Realizował filmy sensacyjne, gangsterskie, wojenne, westerny.
Filmy:
Złodziej z Bagdadu (1924, z D. Fairbanksem)
Piętno krwi (1925, z P. Negri)
A jednak ciało jest słabe (1928, z G. Swanson)
Droga olbrzymów (1930, z J. Wayne'em)
Moskwa bez maski (1931, z L. Olivierem i L. Barrymore'em)
Wielkie ciemne oczy (1936, z C. Grantem)
Annie z Klondike (1936, z M. West)
Burzliwe lata dwudzieste (1939, z H. Bogartem)
Robotnicy (1941, z E.G. Robinsonem i M. Dietrich)
Cel Birma (1945, z E. Flynnem)
Ścigany (1947, z R. Mitchumem)
Dalekie bębny (1951, z G. Cooperem)
Dwaj z Teksasu (1955, z C. Gable'em)
BURZLIWE LATA 20:
Reżyseria: Raoul Walsh
Scenariusz: Richard Macaulay, Jerry Wald
Zdjęcia: Ernest Haller
Muzyka: Ray Heindorf, Heinz Roemheld
Scenografia: Max Parker
Produkcja: USA
Rok produkcji: 1939
Gatunek: Film Gangsterski
Obsada: James Cagney(Eddie Bartlett), Humprey Bogart(George Hally), Priscilla Lane(Jean Sherman), Jeffrey Lynn(Lloyd Hart)
Czasy prohibicji w USA. Życie w Ameryce dotkniętej katastrofalnym kryzysem nie szczędzi udręk i poniżeń. Trzej przyjaciele pragną się wzbogacić dzięki przemytowi alkoholu.
Doskonała rola Jamesa Cagney'a jako uczciwego taksówkarza, którego okoliczności życiowe zmuszają do łamania prawa.
Trafny obraz przygnębiającej sytuacji lat 20 w Ameryce