STAROŻYTNOŚĆ ok. 4000 lat p. Chr. - 476 r. po Chr.
Znajomość muzyki starożytnej jest ograniczona, bo zachowało się niewiele zabytków z tamtej epoki. Wiedza opiera się na starożytnych traktatach, malowidłach i rzeźbach.
Muzyka chińska jest najstarsza ze wszystkich. Sposób śpiewania odbiegał od naturalnego sposobu wydobywania dźwięków i zbliżał się do towarzyszących mu instrumentów. Słowa miały większą wagę niż melodia. Muzykę często uprawiali cesarzowie. Powstała wówczas muzyka kultowa, wokalna, ludowa i kameralna.
Muzyka wyrastała z filozofii. Ideał to dźwięki długo brzmiące, wprowadzające słuchacza w określony stan emocji. Muzyka pomagała osiągnąć spokój. Powstaje pierwsza Instytucja Muzyczna - Cesarskie Biuro Muzyki.
Opierano się na skali pięciotonowej: c, d, e, g, a. Za Konfucjusza wprowadzono półtony. Każdy dźwięk w skali odpowiadał jednemu członkowi rodziny:
c - mąż
d - syn
e - wnuk
g - żona
a - synowa.
Muzyka związana z ceremoniałem religijnym i jako muzyka dworska. Wierzono, ze między mikro-, a makrokosmosem istnieje harmonia. Muzyka może odbijać harmonię dzięki proporcjom matematycznym. Muzyka starożytnej Mezopotamii wywarła wielki wpływ na dzieje muzyki europejskiej, ponieważ stała się jednym z jej źródeł (obok muzyki Egiptu legła u podstaw muzyki Izraela, a także antycznej Grecji).
U Egipcjan muzyka była związana z religią, a także ze spędzaniem wolnego czasu. Rozwijali oprócz muzyki wokalnej także instrumentalną. Wykorzystywano instrumenty:
Za pomocą ruchów dłoni informowano śpiewaków o kierunku zmiany melodii (tzw. cheironomia, rozwijana też w muzyce europejskiego średniowiecza). Kapłanki mogły wykonywać muzykę. Od I tys. p.n.e istniało szkolnictwo muzyczne.
Grecy wierzyli, że muzyka pochodzi od bogów. Oni także ją wykonywali i byli w tym mistrzami. Do X wieku p.n.e., w okresie homeryckim kwitła głównie epika, rozwijały się taniec i pantomima. Muzyka w tym czasie była jednym z elementów sztuki synkretycznej (łączenie różnych stylów - łączy w sobie słowo, obraz i dźwięk.). Rozwój śpiewu, rozkwit liryki monodycznej ( Safona, Alkajos) i chóralnej ( Pindar). W wieku V, IV p.n.e. za sprawa teatru pojawiła się właśnie muzyka chóralna.
W okresie hellenistycznym ( IV- I wiek p.n.e.) wzmogły się wpływy Orientu (chromatyka, instrumenty strunowe) , zanikł synkretyzm, muzyka stanowiła obiekt współzawodnictwa, prócz dużej roli w kulcie bogów zaczęła wychwalać także człowieka. Towarzyszyła ona od tego czasu ludziom w życiu codziennym, traciła jednak walory wychowawcze i etyczne.
Muzyka nie była związana tylko z obrzędami religijnymi, ale też z poezją i dramatem. Stanowiła część filozofii. Dominowała muzyka wokalna. Wykorzystywano instrumenty:
perkusyjne o nieokreślonej wysokości dźwięku
Grecki inżynier Ktesibios skonstruował w III w. p.n.e., w Aleksandrii organy wodno-hydrauliczne (przez wlewanie wody do naczynia uzyskiwano powietrze kierowane do piszczałek).
Stosowano rytmikę poetycką. Używano poetyckich stóp metrycznych, czyli głosek długo- i krótkobrzmiących: trochej, jamb, amfibrach, daktyl, spondej. Długość sylab była zależna od tempa
Podobnie jak w Grecji muzyka towarzyszy poezji i formom dramatycznym: mimy, atellany. Tragedia nie zyskuje popularności. Za to dużym powodzeniem cieszy się komedia, będąca zlepkiem dialogów i popularnych piosenek. Muzykę uprawiali cesarzowie. Duże znaczenie miała muzyka wojenna. Rozwinęło się muzykowanie uliczne. Używano instrumentów:
dętych blaszanych: buccina
organów wodno-hydraulicznych
ŚREDNIOWIECZE (V - XV w.)
1. W ramach muzyki jednogłosowej:
§ religijnej - CHORAŁ GREGORIAŃSKI* (od IV w.), reprezentowany m. in. przez mszę*, tropy, sekwencje, psalmy, hymny, misteria
§ świeckiej - monodia świecka (XII w.) - pieśni TRUBADURÓW i TRUWERÓW we Francji oraz minnesingerów i meistersingerów w Niemczech
2. W ramach muzyki wielogłosowej - różnego rodzaju formy wokalne i wokalno-
instrumentalne, np. msza*, motet, kanon, organum, officjum w ramach muzyki religijnej oraz ballada, madrygał, najróżniejsze pieśni w obrębie muzyki świeckiej
Cechy chorału gregoriańskiego:
§ jednogłosowość
§ czysto wokalny charakter
§ wykonywanie przez mężczyzn
§ teksty łacińskie
§ ametryczność
§ rytmika swobodna
§ małe skoki interwałowe
Muzyka średniowiecza, jako nauka ścisła, wręcz matematyczna, była nierozerwalnie związana z teorią, której wpływ zaczął maleć dopiero pod koniec epoki. Dominowała muzyka religijna, wykonywana a cappella - bez towarzyszenia instrumentów. Śpiewał zwykle chór męski, w którym partie wyższe wykonywali młodzi chłopcy, a niższe - dojrzali mężczyźni.
Instrumenty spełniały rolę towarzyszącą w muzyce świeckiej.
RENESANS (poł. XV - koniec XVI w.)
II poł. XV w.:
§ stopniowe przezwyciężanie średniowiecznych tradycji
§ rozkwit polifonii (muzyki wielogłosowej), króra stała się samodzielną
i najbardziej reprezentatywną dziedziną twórczości
§ stworzenie zasad stylu a cappella (śpiewu bez towarzyszenia instrumentalnego), obowiązującego odtąd w muzyce wokalnej całego renesansu
2. I poł. XVI w.:
§ rozkwit muzyki świeckiej, zwłaszcza polifonicznej pieśni chóralnej i pieśni ilustracyjnej
§ powstanie nowych technik kompozytorskich (techn. przeimitowana)
§ zalążki polichóralności (2-chórowości)
Charakterystyka muzyki renesansu
Lata: 1430-1600
W renesansie zaczęto uważać muzykę za sztukę - wynik wiedzy, umiejętności i talentu. Zwracano uwagę na wartość muzyki i na jej wpływ na człowieka. Tu kompozytor stał się mistrzem.
Głównymi gatunkami muzyki religijnej pozostawały: msza, oficjum (magnificat, hymn, antyfona) oraz motet (najczęściej z tekstem psalmodycznym). W muzyce świeckiej dominowały pieśni: francuska chanson, włoski madrygał oraz popularne utwory w prostej, akordowej technice i nierzadko w tanecznych rytmach (frottola, balletto, villanella).
Chociaż nadal bezwzględnie dominowała muzyka wokalna, coraz większą rolę odgrywały instrumenty. Na czoło wysuwały się instrumenty umożliwiające grę akordową; szczególnie popularna jako instrument akompaniujący i solowy była lutnia. Udoskonalono instrumenty klawiszowe: szpinet, klawikord, organy (wynaleziono podwójne klawiatury ręczne oraz klawiaturę nożną). W Holandii popularność zyskały [[carillons (kuranty) budowane z szeregu dzwonów połączonych z klawiaturą. Rosła ilość warsztatów budowniczych instrumentów, gdzie powstawały całe ,,rodziny instrumentów”.
Odrodzenie sztuki starożytnej, tak istotne dla literackiej i plastycznej kultury europejskiej XV i XVI wieku, w muzyce nie odgrywa równie doniosłej roli.
W praktyce kompozytorskiej wpływ antyku był więc pośredni: w XV w. popularnością cieszyli się improwizujący śpiewacy towarzyszący sobie na wioli lub lutni i naśladujący Orfeusza, a u schyłku XVI w. dysputy florenckich intelektualistów dały początek operze (Camerata florencka).
Renesans był epoką wielkich odkryć i przewrotów. Dla kultury muzycznej brzemienne w skutki okazało się wynalezienie druku (Gutenberg) oraz reformacja. W wyniku zmian politycznych i gospodarczych nastąpiło przemieszczanie się głównych ośrodków kultury muzycznej. Wyczerpana i zniszczona wojną stuletnią w XV w. Francja straciła dominację na rzecz Flandrii i Burgundii, a z czasem najlepsi muzycy wędrowali do wzbogaconych na zamorskim handlu miast włoskich, które w drugiej połowie XVI w. stały się najważniejszymi ośrodkami muzycznymi w Europie.
Wielogłosowość pozostawała elitarną sztuką i wiedzą, wspartą na tradycji pitagorejsko-platońskiej (racjonalistycznej, matematycznej) i biblijnej (metafizycznej), w myśl których muzyka jest darem Bożym i odzwierciedleniem boskiego porządku rzeczy. Lecz znamienny dla tych czasów był również rozwój sztuki świeckiej.
Zmianom podlegały wszystkie elementy języka muzycznego. Różnorodne, nierzadko jaskrawe "brzmienie gotyku" wypierała jednorodna polifonia wokalna o pełnym brzmieniu. Tercje i seksty stały się najwaśniejszymi interwałami w budowie akordów, Ideałem stała się śpiewna, płynna melodia. Pojawiło się dążenie do naturalności wyrazu, a nawet do naśladownictwa dźwiękowego, szczególnie wyraźnego w madrygałach.
BAROK- charakterystyka ogólna (15941600-1750)
-wyrażenie powagi poprzez monumentalizm
-tendencje do ozdobnictwa
-dążenie do dużej siły brzemienia
-rozwój monodii wokalnej z towarzyszeniem basso continuo
-wytworzenie stylu koncertującego
-wypracowanie stylu galant
-przewaga homofonii nad polifonią
-ustalenie systemu dur-moll
-wypracowanie stylu równomiernie temperowanego
-muzyka rozwija się na dworach, kościele, środ. Mieszczańskim
-rozwój muzyki instrumentalnej solowej i zespołowej
-faktura orkiestrowa i kameralna: triowa i solowa
Myślą przewodnią Cameraty Florenckiej było stworzenie nowego stylu dramatycznego w duchu starogreckim. Potępiono trudną i zawikłaną polifonię renesansu. Chciano natomiast uzyskać jedność muzyki słowa, dominacją tekstu literackiego nad muzycznym, poprzez zastosowanie melodii recytatywnej.
KLASYCYZM 2 poł. XVIII wieku i kilkanaście lat wieku XIX
Jest to czas odwrotu od barokowego przepychu, czas zwrotu ku prostocie, umiarowi i elegancji na wzór starożytnych zasad. w muzyce oznaczało to uproszczenia faktury na rzecz homofonii i dążenie do nadania utworom doskonałej formy w oparciu o budowę okresową. Klasycyzm stworzył nowy typ orkiestry. Poprzez odrzucenie basso continuo i przewagę homofonicznego stylu mogła powstać orkiestra symfoniczna.
Przełamywanie stylu barokowego następowało stopniowo. Za okres przejściowy między barokiem i klasycyzmem uważa się francuskie rokoko nazywane we Włoszech i Niemczech stylem galant. Ten wczesnoklasyczny styl rozwijający się w pierwszej połowie XVII w. wyróżniał się dążeniem do wirtuozostwa instrumentalnego, bogactwem ozdobników, stosowaniem faktury homofonicznej i ilustracyjnością wyrażającą się w naśladowaniu odgłosów przyrody, charakteryzowaniu nastrojów czy postaci poprzez muzykę.
ROMANTYZM XIX WIEK
romantyzm właściwy (I połowa XIX wieku)
neoromantyzm (II połowa XIX wieku)
Jego założeniem jest współdziałanie muzyki z innymi rodzajami sztuki, takimi jak, np. taniec, poezja, teatr, śpiew czy malarstwo.
Okres ten bywa w historii muzyki nazywany "epoką pieśni",
Cechy romantyzmu w muzyce
Przewaga treści nad formą
Programowość w muzyce (utwór ma treść pozamuzyczną)
Uczuciowość
Subiektywizm, indywidualizm twórców
Elementy narodowe i ludowe
Rozwój wirtuozostwa
Rozwój instrumentacji
Rozszerzenie harmoniki
Rozwój muzykowania domowego
Powstawanie szkół narodowych: jest to grupa ludzi opierająca się o muzykę narodową.
emocjonalizm (wyrazanie uczuć)
ludowość (związek muzyki z folklorem swojego narodu, sięganie do motywów muzyki ludowej)
Rozpoczyna się po śmierci Mendelssohna (rok 1847), Chopina (rok 1849) i Schumanna (rok 1856). Do tego kierunku zalicza się między innymi twórczość Franza Liszta, Richarda Wagnera, Hugo Wolfa, Antona Brucknera, Gustava Mahlera, Richarda Straussa. Tworzą oni tak zwany neoromantyzm niemiecki. Istotą neoromantyzmu jest więź z innymi rodzajami sztuki, szczególnie literaturą. Wyrazem tego są dwa najbardziej popularne gatunki tego okresu: poemat symfoniczny (twórca F. Liszt) oraz dramat muzyczny (R. Wagner, późny Verdi)
Cechy muzyki neoromantycznej:
rozbudowa aparatu orkiestrowego - doprowadziło to do powstania potężnych dzieł, które miały bardzo rozbudowany skład orkiestry (np. VIII Symfonia Gustava Mahlera zwana Symfonią Tysiąca)
zainteresowanie kolorytem narodowym i tematyką historyczną
błyskotliwa instrumentacja
Odwrót od kierunku neoromantycznego polegał między innymi na kameralizacji środków wykonawczych i zaznaczył się np. w impresjonizmie. Neoromantyzm, który wywarł silny wpływ na twórczość kompozytorów Młodej Polski, w swojej ostaniej fazie przekształcił się w ekspresjonizm.
MUZYKA WSPÓŁCZESNA - koniec XIX wieku i trwa do naszych czasów. Muzyka współczesna, w odróżnieniu od poprzednich okresów, charakteryzuje się wielką różnorodnością kierunków, nurtów, stylów i postaw indywidualnych. Wiele z tych kierunków charakteryzuje się daleko posuniętym formalizmem oraz rewolucyjną estetyką. Obraz współczesnej muzyki dopełniają całkowicie nowe nurty wywodzące się z tradycji innych niż muzyka poważna takich jak jazz, rock, New Age czy World music.
Muzyka określana mianem New Age często niesie wizję lepszej przyszłości, oraz wyraża uwielbienie dla dobra i piękna. Rzadko zajmuje się ona problemami tego świata i jego mieszkańców. Zamiast tego oferuje pokojową wizję lepszego świata. Często muzyka ta nawiązuje do nazw gwiazdozbiorów, gwiazd i eksploracji Wszechświata. Ennio Morricone stworzył ścieżkę dźwiękową do filmu Misja na Marsa dzięki czemu w trakcie napisów słyszymy All the friends, w orkiestrowym stylu New Age. - stanowią kompozycje instrumentalne i elektroniczne, aczkolwiek częste są także aranżacje wokalne (Enja).
World music (ang. Muzyka świata) - szerokie pojęcie obejmujące swym zakresem głównie muzykę etniczną, bądź muzykę nią inspirowaną, jednak również muzykę zbliżoną stylistycznie do popularnej muzyki rozrywkowej, tworzoną w krajach egzotycznych (w szczególności poza Europą).