Początek demokracji szlacheckiej wiążemy z przywilejami nieszawskimi 1454 r.(nie można uchwalać podatków bez zgody szlachty, nie można zwoływać pospolitego ruszenia bez zgody szlachty).
Były to bardzo istotne sprawy dla szlachty. Przywileje nieszawskie gwarantują szlachcie współrządzenie. Odbywał się w sposób demokratyczny i głównie rządził stan szlachecki. Szlachta udzielała zgody królowi na sejmikach czyli zjazdy szlachty danego województwa.
Jednostkami administracyjnymi były województwa i ziemię. Były to jednostki równorzędne. Rozbieżność w nazwie stąd że w województwach na czele stał wojewoda a w ziemię nie. Ukształtował się historycznie po wyjściu Korony z doby rozbicia dzielnicowego. W momencie kiedy Łokietek zaczął jednoczyć księstwa to każde miało swoje urzędników centralnych. Nie chcąc ich likwidować to ustanawiał sobie nowy zarząd centralny natomiast zarząd centralnych księstw stawał się urzędami lokalnymi.
Zjazdy sejmików były w celu udzieleniu królowi zgody. Żeby król chciał nałożyć podatki lub zwołać pospolite ruszenie musiał uzyskać zgodę każdego województwa. Po tym każda ziemia wysyłała po 2 posłów którzy obwieszczali swoje zdanie. Już w II poł. XV zmieniono formę, gdyż sejmiki ograniczyły się do kwesti wyboru posłów którym ustalano listę instruktażową. Rada królewska stała się senatem.
Izba poselska powstała 1493 r. kiedy powstał sejm to rola sejmików zmniejszyła się ale nie upadła. Pod koniec XV w. pojawia się wysoka specjalizacja sejmików.
Sejmiki przedsejmowe- wysłuchują legacji(powody zwołania sejmów), wybierają posłów, tworzą instrukcję poselską. Mandat związany(imperatywny)
Sejmik relacyjny- wysłuchiwał sprawozdań z sejmu. Zwoływał to powracający poseł.
Sejmik elekcyjny- wysuwano kandydatów na urzędy ziemskie(sędziego ziemskiego, podsędka) zwoływany przez wojewode
Sejmik kapturowy- zwoływany w okresie bezkrólewia, sądownictwem, przejmował na czas bezkrólewia władzę administracyjną
Sejmik deputacki- od 1578 r. wybierano przedstawiciela do Trybunału Koronnego.
Sejmik gospodarczy- charakterystyczny dla okresu oligarchii magnackiej.
Sejmiki generalne tzw. generały- w ramach prowincji zbierała się szlachta żeby ustaic wspólne stanowisko na sejm.
Małopolska-Korczyn
Wielkopolska- Koło
Mazowsze- Warszawa
Litwa- Wołkowysk lub Słonin
SEJM
Izba poselska powstała z posłów wysyłanych na sejm. Natomiast Senat to Rada Królewska(w okresie obrad sejmu).
Z reguły sejm wysyłał do króla dwóch posłów. Na początku sejm liczył 40 posłow natomiast senat liczył 87 senatorów. Szlachcie to się nie podobało. W efekcie w roku 1520 na sejmie bydgoskim zapada uchwała, że można wybierać na sejm dowolną liczbę posłów w ziemi ale król nie będzie płacił więcej niż 6 posłom. Tylko tak 6 miała dostawać dietę. W 1569 roku ustaliła się liczba posłów na 170(w tym 48 z Litwy). Nie mamy w izbie poselskiej duchowieństwa ponieważ oni mają własne zjazdy synody a zgoda mieszczaństwa nie była potrzebna ponieważ zapadła uchwała w 1456 r. sejm szlachecki może opodatkować mieszczan bez ich zgody dlatego nie byli potrzebni w sejmie. W sejmie uczestniczyli ablegaci bez prawa głosu(KRAKÓW, WILNO, LWÓW, KAMIENIEC PODOLSKI, LUBLIN)
STRUKTURA SEJMU- TO król, senat, izba poselska.
Tytuły wprowadzone dopiero z artykułami henrykowskimi.
Miejsce ustalono na Warszawę a co trzeci raz w Grodnie. Sejmy koronacyjne w Krakowie.
Przedłużenie obrad sejmu zwyczajnego i nadzwyczajnego było możliwe za zgodą sejmu zwabe prolongacją.
Zawieszenie obrad limitatio, potrzebna zgoda jednomyślna.
W dobie demokracji szlacheckiej nie rozumiano jednomyślności w sposób skrajny. W trakcie obrad dochodziło do ucierania poglądów, większość przekonywała mniejszość. Przyjmowano fikcję prawną że jest to jednomyślność. W dobie demokracji funkcjonował bardzo sprawnie.
W senacie nie głosowano tylko wyrażano opinię(votum). I w drodze consensus wybierano opinię większości jeśli natomiast było po równo to król wybierał.
Obie izby są sobie równorzędne. Konstytucja nihil novi 1505 r. nic nowego nie powiedziano tylko sformułowana prawa już istniejące.
Wtedy konstytucja odpowiadała dzisiejszej ustawie. Pojęciem konstytucja nazywano całość uchwał podczas 6 tygodni obradowania sejmu.
W 1505 r. zamknięto skład senatu. (na pamięć !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!)
Arcybiskupi, biskupi
Ministrowie
Marszałek wielki koronny
Marszałek nadworny
Kanclerz
Podkanclerzy
Podskarbi koronni
Dygnitarze ziemscy
Wojewodowie
Kasztelanowie
Sędzia ziemski i podsadzia nie wszedł.
Podskarbi nadworny i hetman nie weszli do senatu ponieważ te urzędy się jeszcze nie wykształciły.
KOMPETENCJE SEJMU
Od 1505r. wszystkie sprawy ogólnopaństwowe reguluje sejm. W 1538 r. powiedziano że król nie może wydać ustawy bez zgody króla. Król mógł wydawać edykty tylko w 5 kategoriach spraw:
Miast królewskich
Żydów
Lenn
Chłopów w królewszczyznach
Górnictwo
W demokracji szlacheckiej kompetencje sejmu rosły. Nobilitować mógł tylko sejm. Tylko sejm mógł zwołac pospolite ruszenie, wydać wojnę, wysłuchuje posłów zagranicznych, nadaje kształt polityce zagranicznej, kontroluje króla(senatorowie-rezdyenci i podskarbi koronni musi składać relację).
Król był naczelny wodzem ale godzi się na urząd hetmana który w praktyce staje się naczelnym wodzem. Prawo króla powoływania urzędów które były dożywotnie.
Na następne zajęcia:
Oligarchia
Różnice między szlachtą a oligarchią
Czasy stanisławowski-1764 do 1788r.
Za dwa tygodnie SEJM WIEKi, konstytucje, czasy do 3 rozbioru
Historia prawa polskiego ćw.4 2010-03-10
Strona 3 z 3