Urlopy pracownicze

Prawo do urlopu jest konstytucyjnym prawem obywatelskim, gwarantowanym przez art. 66 Konstytucji RP. Urlop to zagwarantowana przez Kodeks Pracy (KP) przerwa w wykonywaniu pracy, przysługująca pracownikowi zatrudnionemu na umowę o pracę, w sytuacjach określonych w ustawie. Zgodnie z art. 14 KP pracownik ma prawo do wypoczynku, który zapewniają przepisy o czasie pracy, dniach wolnych od pracy, oraz o urlopach wypoczynkowych.

W zakresie urlopu pracowniczego funkcjonuje pojęcie urlopu wypoczynkowego, macierzyńskiego/ojcowskiego, wychowawczego, okolicznościowego, na żądanie i urlopu bezpłatnego.

Urlop wypoczynkowy

Urlop wypoczynkowy jest podstawowym rodzajem urlopu pracowniczego. Temu rodzajowi urlopu poświecony jest dział siódmy Kodeksu Pracy, który szczegółowo precyzuje warunki uzyskania prawa do urlopu, jego wymiaru, zasad udzielania, a także wiele innych kwestii z nim związanych. Zgodnie z przepisem art. 152 KP urlop wypoczynkowy jest świadczeniem, które przysługuje w każdym roku, w którym pracownik wykonał pracę, urlop jest również nieprzerwany, chociaż od zasady tej mogą wystąpić wyjątki. W zasadzie pracownik ma prawo wykorzystywać jednorazowo cały urlop i jedynie na jego wniosek urlop może być podzielony, jedna z jego części powinna być wtedy nie krótsza niż 14 dni kalendarzowych. Art. 167 KP stanowi wyjątek od zasady nieprzerywalności urlopu. Za czas urlopu pracownikowi przysługuje wynagrodzenie takie, jakie by otrzymał gdyby w tym czasie pracował i dotyczy to zarówno stałych jak i zmiennych składników wynagrodzenia (Art. 172 KP). Prawa do urlopu nie można się zrzec, lub bez zaistnienia szczególnych okoliczności - zamienić go na inne świadczenie na przykład pieniężne.

Zgodnie z Art. 153. pracownik w roku kalendarzowym, w którym podjął pracę, uzyskuje prawo do urlopu z upływem każdego miesiąca pracy, w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu przysługującego mu po przepracowaniu roku, a prawo do kolejnych urlopów w każdym następnym roku kalendarzowym. Pracodawca jest obowiązany udzielić pracownikowi urlopu w tym roku kalendarzowym, w którym pracownik uzyskał do niego prawo.

Udzielenie urlopu wypoczynkowego polega na zwolnieniu pracownika ze świadczenia pracy w oznaczonym czasie, w celu realizacji uprawnienia urlopowego przysługującego za dany rok. Zgodnie z Art. 154². § 1 i 2. KP istnieją dwie podstawowe zasady udzielania urlopu, tj.:

1. urlopu należy udzielić w dni, które są dla pracownika dniami pracy zgodnie z obowiązującym go rozkładem pracy

2. urlopu udziela się w wymiarze godzinowym. Do obliczania stosuje się zasadę, że 1 dzień wymiaru urlopu równa się 8 godzinom pracy.

Wymiar urlopu uzależniony jest od stażu pracy, czyli od tego, jak długo pracownik był zatrudniony na umowę o pracę i na mocy Art. 154. § 1. KP wynosi odpowiednio 20 dni, gdy staż pracy pracownika wynosi mniej niż 10 lat, oraz 26 dni, gdy staż pracy pracownika wynosi ponad 10 lat. W przypadku pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy wymiar urlopu należy ustalić proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy.

Do okresu zatrudnienia od którego zależy wymiar urlopu wlicza się:

• cały poprzedni okres zatrudnienia u innych pracodawców (Art. 154¹. § 1. KP)

• okresy zasadniczej służby wojskowej,

• okres urlopu bezpłatnego udzielonego pracownicy opiekującej się małym dzieckiem,

• okresy pozostawania bez pracy, za które pracownik otrzymuje odszkodowanie,

• okres za który przyznano odprawy z tytułu zwolnień grupowych.

• okres nauki w szkole ponadpodstawowej (okresów nauki nie sumuje się) tj. z tytułu ukończenia (Art. 155 § 1):

• zasadniczej szkoły zawodowej okres nauki, ale nie więcej niż 3 lata,

• liceum ogólnokształcące - 4 lata,

• średnie szkoły zawodowe - 5 lat,

• policealne studium - 6 lat,

• szkoły wyższe - 8 lat.

Urlopy powinny być udzielane zgodnie z planem urlopów ustalanym przez pracodawcę w uzgodnieniu ze związkami zawodowymi działającymi w danym zakładzie (Art. 163. KP). Przy ustaleniu planu należy brać pod uwagę wnioski pracowników i konieczność zapewnienia normalnego toku pracy.

Urlop macierzyński

Urlop macierzyński jest udzielany pracownicy na okoliczność opieki nad urodzonym dzieckiem, bądź dzieckiem przyjętym na wychowanie, co regulują osobne przepisy. Urlop ten nie może zostać udzielony w czasie przebywania kobiety na urlopie bezpłatnym.Za pierwszy dzień urlopu macierzyńskiego zgodnie z Art. 183¹. KP uznany zostaje dzień porodu. Istnieje możliwość wykorzystania części przysługującego urlopu jeszcze przed urodzeniem dziecka. Okres ten określa Art. 180. § 3. KP na co najmniej 14 dni. Niewykorzystana część urlopu po porodzie, na skutek powrotu pracownicy do pracy, może być udzielona, pracownikowi - ojcu wychowującemu dziecko, na jego wniosek (Art. 180. § 5. KP).

Wymiary urlopu macierzyńskiego zależy od ilości dzieci urodzonych przy jednym porodzie i wynosi minimalnie (Art. 180. § 1. KP):

• 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie,

• 31 tygodni w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie,

• 33 tygodnie w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie,

• 35 tygodni w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie,

• 37 tygodni w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie.

Pracodawca nie może zwolnić kobiety w czasie ciąży ani urlopu macierzyńskiego (Art. 177. § 1. KP). Urlop macierzyński jest urlopem w płatnym (Art. 179. § 5. KP).

Urlop ojcowski

Urlop ojcowski, to dodatkowe uprawnienie wyłącznie dla ojca dziecka, które nie jest zależne od urlopu macierzyńskiego. Został on wprowadzony Ustawą z dnia 6 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2008 r. nr 237, poz. 1654). Prawo do urlopu ojcowskiego przysługuje pracownikom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę, powołania, mianowania, wyboru lub spółdzielczej umowy o pracę.

Na podstawie Art. 182³. § 1.1 KP przysługuje on ojcu do ukończenia przez dziecko 12. miesiąca życia. Od 1 stycznia 2012 r. urlop ojcowski będzie wynosił 2 tygodnie (Art. 182³. § 1. KP). Urlopu ojcowskiego pracodawca udziela na podstawie pisemnego wniosku pracownika, który powinien być złożony na 7 dni przed rozpoczęciem tego urlopu (Art. 182³. § 2. KP.).

Z dniem 1 stycznia 2010 r. nową instytucją w prawie pracy będzie płatny na zasadach urlopu macierzyńskiego - fakultatywny urlop ojcowski . Wymiar urlopu ojcowskiego w latach 2010 -2011 wyniesie 1 tydzień. Natomiast z dniem 1 stycznia 2012 r. wydłuży się on już do 2 tygodni. Za czas urlopu ojcowskiego pracownikowi przysługuje zasiłek macierzyński w wymiarze 100% podstawy wymiaru zasiłku. W czasie urlopu ojcowskiego pracownikowi przysługuje ochrona przed zwolnieniem z pracy (Art. 182³. § 3. KP.).

Urlop wychowawczy

Urlop wychowawczy jest szczególnym rodzajem urlopu, przyznawanego matce lub ojcu dziecka, będących pracownikami zatrudnionymi na umowę o pracę. Przysługuje pracownikowi lub pracownicy, po przepracowaniu co najmniej 6 miesięcy i udzielany jest na pisemny wniosek pracownika (Art. 186. § 4. KP). Wymiar urlopu wychowawczego nie może przekroczyć 3 lat i nie może trwać dłużej niż do ukończenia przez dziecko czwartego roku życia (Art. 186. § 1. KP). Urlop ten przysługuje także w celu opieki nad dzieckiem do 18 roku życia, które z powodu niepełnosprawności wymaga opieki pracownika (Art. 186. § 2. KP).

Pracodawca nie może w trakcie tego urlopu wypowiedzieć pracownikowi umowy o prace, a po jego powrocie z urlopu, ma obowiązek skierować go na to samo stanowisko pracy, bądź zbliżone, na którym pracownik nie będzie zarabiał mniej i na którym będzie korzystał z posiadanych kwalifikacji.

Urlop okolicznościowy

Urlop okolicznościowy przysługuje pracownikowi w związku z ważnym wydarzeniem rodzinnym (narodziny dziecka, ślub, pogrzeb). Pracownik za czas trwania urlopu okolicznościowego otrzymuje wynagrodzenie. Urlop okolicznościowy udzielany jest pracownikowi na jego wniosek. Wraz z wnioskiem pracodawca ma prawo żądać dokumentów potwierdzających wystąpienie okoliczności ze względu, na które pracownik prosi o urlop. (akt zgonu, akt ślubu itp.).

Wymiar urlopu okolicznościowego zależy od stopnia pokrewieństwa pracownika z osobami, ze względu na których jest udzielany urlop oraz od ważności danych wydarzeń i wynosi :

• 2 dni w przypadku ślubu pracownika, urodzenia się dziecka, zgonu i pogrzebu małżonka pracownika lub jego dziecka, matki, ojca, ojczyma lub macochy.

• 1 dnia w razie ślubu dziecka pracownika albo zgonu i pogrzebu jego siostry, brata, teściowej, teścia, babki, dziadka, a także innej osoby pozostającej na utrzymaniu pracownika lub będącej pod jego bezpośrednią opieką. (Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 15 maja 1996r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy - Dz.U. 1996 nr 60 poz. 281 § 15).

Urlop na żądanie

Urlop na żądanie jest to przysługujący każdemu pracownikowi urlop, który udzielany jest w niespodziewanych i nagłych przypadkach. Pracodawca jest zobowiązany udzielić takiemu pracownikowi urlopu, bez względu na okoliczności i bez konieczności podawania przyczyny przez pracownika. Każdemu pracownikowi w danym roku kalendarzowym przysługuje 4 dni urlopu na żądanie, bez względu na liczbę pracodawców. Żądanie takie należy zgłosić najpóźniej w dniu rozpoczęcia urlopu (Art. 167². KP). Uprawnienie do wykorzystania tego urlopu, zgodnie z Art. 168. KP, nie przechodzi na kolejny rok.

Urlop bezpłatny

Urlop bezpłatny jest przerwą w wykonywaniu pracy, udzieloną pracownikowi na jego pisemny wniosek (Art. 174. § 1. KP). Wniosek o urlop bezpłatny nie musi zawierać uzasadnienia co do przyczyn swojej decyzji. Urlop ten nie wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze (Art. 174. § 2. KP). Za okres urlopu bezpłatnego pracownik nie otrzymuje wynagrodzenia, lecz pozostaje nadal w zatrudnieniu i zachowuje część praw pracowniczych. W tym czasie nie można mu wypowiedzieć umowy o pracę. Pracodawca nie musi uwzględnić wniosku pracownika. Nie jest także zobowiązany do uzasadnia odmowy swojej decyzji.

Czas na jaki może być udzielony pracownikowi urlop bezpłatny nie jest limitowany. Przepisy nie wskazują żadnej górnej granicy, do jakiej pracodawca może udzielić urlopu bezpłatnego. Jednak w przypadku urlopów bezpłatnych, które trwają dłużej niż 3 miesiące, pracodawca i pracownik mogą przewidzieć możliwość wcześniejszego odwołania z urlopu. Odwołanie może nastąpić tylko z ważnych powodów (Art. 174. § 3. KP).

Bibliografia:

1. Kodeks Pracy (Dz.U. 1974 Nr 24 poz. 141)

2. Wikipedia, http://pl.wikipedia.org

3. eGospodarka.pl Poradnik Internetu dla Twojej Firmy, http://www.egospodarka.pl/

4. prawnik-online.eu Pomoc prawna online, http://www.prawnik-online.eu/

3

---