Uniwersytet Łódzki

Wydział Nauk O Wychowaniu

Instytut Psychologii

Rok I Semestr II

Różnice Indywidualne

[ćwiczenia]

Mgr Małgorzata Stawska

RÓŻNICE INDYWIDUALNE

Mgr Małgorzata Stawska

piątek 9.00 - 10.30 [e-mail]

Ćwiczenia 1

Ludzie różnią się od siebie poziomem stymulacji, który jest im potrzebny do osiągnięcia dobrego samopoczucia.

Każdy ma inny poziom aktywowalności kory (reaktywności):

• osoby o niskiej reaktywności potrzebują silnych bodźców, szukają stymulacji

• osoby o wysokiej reaktywności nawet

przy małych bodźcach mogą przekroczyć optimum reaktywności

1

Ćwiczenia 2

Teoria Pawłowa

• nawiązuje do starożytnej typologii Hipokratesa Galena

• stanowi zapowiedź teorii aktywacyjnych

• posiada dobre narzędzie pomiarowe

Zasada nerwizmu

• każde zachowanie jest regulowane i kontrolowane przez ośrodkowy układ nerwowy

Konstrukt hipotetyczny

• obiekty których nie można bezpośrednio zaobserwować ani zbadać, są badane pośrednio przez przejawy; np. właściwości układu nerwowego

Fenotyp w teorii Pawłowa - typ układu nerwowego (TUN) Genotyp - temperament

Cechy genetyczne - zależne jedynie od genów

Cechy wrodzone - tworzone w wyniku interakcji czynników genetycznych z czynnikami

środowiskowymi w czasie rozwoju prenatalnego

Temperament - interakcja między typem układu nerwowego a czynnikami środowiskowymi

Hamowanie ochronne/bezwarunkowe

• odpowiada za nie przeciążenie organizmu, jeśli komórka jest narażona na bardzo długą intensywną stymulacji może ulec zniszczeniu, przed czym chroni hamowanie bezwarunkowe

Trzy rodzaje hamowania ochronnego:

1. siła bodźca rośnie, ale intensywność reakcji pozostaje na tym samym poziomie

2. siła bodźca rośnie, a intensywność reakcji spada

3. siła bodźca rośnie, a reakcja całkowicie zanika (np. zapadniecie w sen)

Cztery właściwości układu nerwowego:

1. Siła procesu pobudzenia/siła układu nerwowego

• zdolność komórek nerwowych do wysiłku, wydolność

• może być rozumiana zarówno jako cecha, jak i jako stan

• badana poprzez:

o sprawdzanie na jak silny bodziec jednostka jest w stanie zareagować adekwatnie

o podnoszenie poziomu pobudzenia za pomocą środków farmakologicznych

• osoba o dużej sile procesu hamowania: lubi wyzwania, ryzyko, sytuacje zagrażające nie

powstrzymują jej od działania, skłonna do wykonywania działań w warunkach silnej stymulacji, wykonywanie zadań pod presją nie zaburza działania, odporna na stres, zmęczenie i dystraktory

1

2. Siła procesu hamowania

• najsłabszy konstrukt w teorii Pawłowa

• może być rozumiana zarówno jako cecha, jak i jako stan

• dotyczy hamowania warunkowego (wyuczonego)

• hamowanie warunkowe - zdolność do hamowania reakcji, powstrzymywania się od reakcji, przerwania wykonywanego działania, odraczania reakcji, zróżnicowania reakcji (np. stanie na czerwonym świetle, a jazda na zielonym), wygaszania reakcji (umiejętność oduczenia się czegoś, gdy zanika wzmocnienie)

• osoba o dużej sile hamowania: potrafi się kontrolować, dostosowywać do społecznych norm, potrafi nie ukazywać swoich emocji

3. Równowaga między siłą procesu pobudzenia a siłą procesu hamowania

• niezbędna aby skutecznie uczuć się reakcji dodatnich (działanie) i ujemnych

(powstrzymywanie się od działania)

• obliczana poprzez porównanie SPP i SPH

4. Ruchliwość

• zdolność do szybkiej zmiany, elastyczność

• skrajne wartości (bezwładność - nieumiejętność zmiany bodźców; chwiejność - próba reagowania na wszystkie bodźce) są niekorzystne, tworzy się kontinuum

Konfiguracja tych czterech cech tworzy typ układu nerwowego!

Typ układu nerwowego

siła proces pobudzenia

Silny

Słaby

Melancholik

Zrównoważony Niezrównoważony

spp=sph

ruchliwość

spp>sph

Choleryk

Ruchliwy Powolny

sangwik flegmatyk

Sangwinik - umie się przystosować, odporny na stres, panuje nad emocjami, dobrze wykształca odruchy warunkowe, zdrowy fizycznie i psychicznie, sprawny życiowo, zaradny, ożywiony i czujny, gdy występują bodźce, senny - gdy ich nie ma, zachowuje równowagę między organizmem a warunkami środowiska.

Flegmatyk - dobrze przystosowany, sprawnie wytwarza odruchy (choć wolniej niż sangwinik) i dobrze wygasza, nie lubi zmian, preferuje stałość, zdrowy fizycznie i psychicznie

Choleryk - nieopanowany, ma problemy z hamowaniem reakcji, narażony na stany nerwicowe, kiedy musi długo powstrzymywać się od działania może cierpieć na depresje, lub wybuchy agresji

2

Melancholik - najmniej przystosowany, ma najgorsze zdrowie fizyczne i psychiczne, wymaga specjalnych warunków funkcjonowania, odruchy warunkowe (zarówno dodatnie, jak i ujemne) powstają bardzo wolno i szybko zanikają, już niezbyt silne bodźce wywołują hamowanie ochronne

Temperament - przejaw TUN w zachowaniu!

Somatyzacja - ujawnianie się problemów psychicznych poprzez choroby somatyczne, kiedy nie mają one podstaw fizjologicznych

3

Strelau

Kwestionariusz PTS (Pawlowian Temperament Survey)

57 itemów w 3 skalach (SPP - siła procesu pobudzenia, SPH - siła procesu hamowania, RUCH

- rychliwość)

4 skala - Równowaga między siła procesu pobudzenia a siłą procesu hamowania, powstaje w

skutek porównania obu skal losowy układ pozycji odpowiedzi od 1 do 4

dobra rzetelność, najsłabsza skala to SPH

4

Ćwiczenia 3

Teoria Eysenck'a

Opisuje cechy: najbardziej stałe uwarunkowane genetycznie

pojawiające się we wczesnym dzieciństwie występujące zarówno u ludzi, jak i u zwierząt trwałe w czasie

pod kątem formalnym

*cechy te przemawiają za tym, żeby teorie Eysenck'a traktować jako teorię temperamentu a nie teorię osobowości!

Teorie temperamentu zajmują się przede wszystkim aspektem formalnym (jak?), teorie osobowości poruszają raczej aspekt treściowy (co?).

Teoria Eysenck'a to teoria bodźca-reakcji (S-O-R).

Jednostki różnią się pod względem siły z jaką pojawiają się u nich pobudzenie i hamowanie oraz pod względem szybkości z jaką hamowanie zanika.

Osobowość (determinuje względnie stały sposób przystosowania się do otoczenia): Inteligencja

Charakter

Temperament (najbardziej uwarunkowany biologicznie) Superczynniki:

1. Psychotyzm

2. Ekstrawersja

3. Neurotyzm

^ cechy uniwersalne kulturowo, obecne we wszystkich badaniach nad osobowością, nie zmieniają się w

ciągu życia, są potwierdzone badaniami genetycznymi

Eks-Introwersja

osoby, u których potencjał pobudzeniowy tworzy się szybko i z dużą siłą, a hamowanie

reaktywne pojawia się wolno i szybko zanika mają predyspozycje do introwertywnych zachowań, zaś dla ekstrawertyków wzorzec jest przeciwny

Biologiczne podłoże: cecha uwarunkowana wstępującym układem siatkowatym, który odpowiada za poziom pobudzenia korowego. Ludzie różnią się poziomem pobudzenia. Introwertyków cechuje chronicznie podwyższony poziom pobudzenia - już mały bodziec wywołuje silną reakcję. Ekstrawertycy mają chronicznie obniżony poziom pobudzenia - cechuje ich głód stymulacji

Introwertyk: szybko warunkuje, zwłaszcza w sytuacjach negatywnych, cechuje go małe zapotrzebowanie na stymulację, często poddaje swoje zachowania refleksji, woli spędzać czas samotnie, działać samodzielnie, jest uporządkowany i sumienny, z rozwagą dobiera przyjaciół, żeby móc przewidywać ich reakcje, kontroluje swoje uczucia, ma wysokie morale, zna i przestrzega normy społeczne, woli teorię niż praktykę, jest wytrwały, ale podatny na stres, osiąga lepsze wyniki w nauce w późniejszych latach

1

Ekstrawertyk: towarzyski, impulsywny, lubi zmiany i nowości, aktywny, ruchliwy, optymistyczny, kieruje się zasadą przyjemności, jest ryzykantem, szuka stymulacji, lubi pracę z ludźmi, raczej praktykę niż teorię, niezbyt kontroluje swoje życie uczuciowe, osiąga lepsze wyniki w nauce we wczesnych latach szkolnych

Zabarwienie emocjonalne

Ekstrawetycy

Introwertycy

Poziom stymulacji

Postulat lekowy:

leki uspokajające - obniżają poziom pobudzenia kory mózgowej, podane introwertykowi sprawiają, że

staje się on bardziej ekstrawertywny, podane ekstrawertykowi powodują, że staje się on skrajnie ekstrawertywny

Lu + Int => Eks

Lu + Eks => Eks

leki pobudzające - podwyższają poziom pobudzenia kory mózgowej, podane introwertykowi sprawiają, że staje się on skrajnie introwertywny, podane ekstrawertykowi powodują, że staje się on bardziej introwertywny

Lp + Int => Int

Lp + Eks => Int

Leki uspokajające zwiększając poziom hamowanie i obniżając poziom pobudzenia prowadzą do

ujawnienia ekstrawertywnych form zachowania; leki pobudzaj - form intrawertywnych. Postulat podatności na warunkowanie:

Stale podwyższony poziom pobudzenia i niższy hamowania u introwertyków sprawia, że uczą się oni szybciej niż ekstrawertycy.

Neurotyzm

Stałość, Stabilność emocjonalna <======> Neurotyzm===> Chwiejność emocjonalna, Neurotyzm

Biologiczne podłoże: cecha uwarunkowana przez układ limbiczny i podwzgórze, autonomiczny układ nerwowy (nie potwierdzono tej hipotezy w badaniach)

Neurotyk: mało odporny na stres, niestabilny emocjonalnie, afektywny negatywnie, wyolbrzymia znaczenie sytuacje i często reaguje nadmiernie emocjonalnie, ma skłonności do przeżywania lęku, załamań, bezsenności i hipochondrii, ulega nastrojom, wiecznie narzeka

Stabilny emocjonalnie: zdrowy psychicznie, dobrze przystosowany, odporny na stres

2

Psychotyzm

Normalność, zdrowie psychiczne <=====> Psychotyczność ===> Psychotyzm

najsłabszy wymiar w teorii Eysenck'a (nie daje rozkładu normalnego, wyniki przesunięte w

kierunku zaburzeń)

wysoki wyniki występują u jednostek aspołecznych, przestępców, ale również u artystów, osób

myślących twórczo i nonkonformistów

Biologiczne podłoże: warunkowanie genetycznie (Eysenck nie zbadał tego, hipoteza nie potwierdzona badaniami)

Psychotyk: zimny, aspołeczny, nie okazuje uczuć nawet bliskim, agresywny, wrogi, dziwaczny, bywa okrutny nawet wobec bliskich, niezależny, nonkonformista, twórczy, niekonwencjonalny, nie analizuje motywów swojego zachowania, hedonista, rzadko się wzrusza, nieempatyczny, o niskiej samokontroli

Wymiary są niezależne, ale nasilenie współistniejących wymiarów może dawać kreślone skłonności -

predyspozycje:

predyspozycje do zachowań przestępczych

dwubiegunowe zaburzenie afektywne, zaburzenia

psychotyczne Histeria, nerwice

schizofrenia

dystymia

wysoka P, wysoka E => dwubiegunowe zaburzenia afektywne wysoka P, niska E -= >schizofrenia

wysoka N, wysoka E =>histeria

wysoka N, niska E => dystymia (wytłumienie emocjonalne, apatia, pojęcie o szerszym zakresie niŜ

depresja)

wysoka N, niska P => zaburzenia nerwicowe

niska N, wysoka P => zaburzenia psychotyczne, psychozy

niska N, niska P, przeciętna E => zdrowie psychiczne

Poprawka Grey'a (ucznia Eysenck'a)

Ekstrawersja i Neurotyzm są wymiarami wtórnymi wobec Impulsywności i Lęku

Lęk - wrażliwość na kary i brak nagród

Impulsywność - wrażliwość na nagrody i brak kar

wysoka Impulsywność + wysoki Lęk => wysoka Ekstrawersja + wysoki Neurotyzm => wrażliwość zarówno na kary jak i nagrody

wysoka Impulsywność + niski Lęk => wysoka Ekstrawersja + niski Neurotyzm => wrażliwość na nagrody i brak kary

3

Kwestionariusz Eysenck'a

EPQ - R

(Eysenck Personality Questionnaire Revised)

PL: Drwal, Brzozowski

przeznaczony dla badanych od 16 roku życia

zawiera 100 pytań w czterech skalach: Neurotyzm, Psychotyzm, Ekstrawersja i Skala Kłamstwa

(skala aprobaty społecznej, osoba z wysokimi wynikami w tej skali wybiera odpowiedzi, które uważa za lepiej aprobowane społecznie, jej wyniki należy interpretować bardzo ostrożnie, jest ona dobrze zsocjalizowana, zna normy społeczne, osoby o niskich wynikach są szczere i niezsocjalizowane)

nie do końca sprawdza się w badaniach indywidualnych - niska rzetelność

Zastosowania PEN:

badania kliniczne (ale ostrożnie interpretowane ze względu na niską rzetelność), PEN bywa

wykorzystywany głównie do odróżniania patologii (neurotyzm, psychotyzm) od normy określanie predyspozycji do chorób somatycznych:

✔ wzorzec zachowania A (zawały serca, choroby wieńcowe) => wysoka E, wysoka N

✔ wzorzec zachowania B (zdrowie) => przeciętna E, niska N, niska P

✔ wzorzec zachowania C (choroby nowotworowe) => niska E, wysoki N przewidywanie osiągnięć szkolnych (lepsze wyniki => niska E, wysoka N) przewidywanie osiągnięć sportowych (lepsze wyniki => wysoka E, wysoka P) przewidywanie skłonności do zachowań przestępczych (wysoka E,N, P, niska K) poradnictwo zawodowe

przewidywanie skłonności do przeżywania określonych stanów emocjonalnych (afektywność negatywna => niska E, wysoka N)

poradnictwo małżeńskie:

✔ niska N u obojga partnerów zapowiada szczęśliwe małżeństwo

✔ wysoka N, szczególnie u mężczyzn (wysoka N u mężczyzn jest mniej akceptowana społecznie, oczekuje się od nich odwagi i pewności siebie, a nie nadmiernej emocjonalności) stanowi zapowiedź problemów małżeńskich

✔ podobieństwa z zakresie PEN zapowiadają szczęśliwe małżeństwo badania naukowe

*Męczyźni są bardziej psychotyczni niż kobiety. Kobiety - bardziej neurotyczne niż mężczyźni.

* Ekstrawertycy są bardziej aktywni seksualnie niż introwertycy. Psychotycy są bardziej skłonni

tolerować niestandardowe zachowania seksualne. Neurotycy częściej uciekają sie do form zastępczych seksu np. pornografii, czy masturbacji.

4

Ćwiczenia 4

Regulacyjna Teoria Temperamentu (RTT) Strelau'a

Temperament:

obserwowalne cechy człowieka

odnosi się do aspektów formalnych zachowania

pojawia się zarówno u zwierząt, jak i u człowieka

jest w dużej mierze determinowany czynnikami biologicznymi

ujawnia się we wczesnym dzieciństwie

jest elementem większej struktury jaką jest osobowość, podstawą na jakiej się ona kształtuje

względnie stałe czasowo i sytuacyjnie (bardziej stały niż cechy treściowe, może ulegać zmianom, ale niezwykle wolno)

zmiany jakie mogą w nim nastąpić:

1. rozwojowe (związane z rozwojem biologicznym, poziomem hormonów itd.):

➢ progresywne

➢ regresywne

2. poprzez długotrwały i intensywny wpływ środowiska (wpływ wychowawczy, klimat,

gęstość zaludnienia, długotrwała stymulacja lub deprywacja sensoryczna)

Formalna Charakterystyka Zachowania (FCZ)

energetyczna

czasowa

Energetyczna Charakterystyka Zachowania:

(mechanizmy związane z poziomem energii, pobudzenia organizmu, określa optimum pobudzenia, określa poziom

pobudzenia w określonej sytuacji i to jak bardo odbiega ono od naszego optimum, pozwala regulować poziom pobudzenia i stymulacji)

(1) Reaktywność:

(intensywność poziomu pobudzenia, intensywność reakcji na bodziec, obejmuje wrażliwość i odporność)

wrażliwość sensoryczna wrażliwość emocjonalna odporność emocjonalna odporność na zmęczenie odporność na dystraktory

(2) Aktywność:

(odnosi się do częstości i intensywności działań, wartość stymulacyjna działań i sytuacji, w których porusza się jednostka, ilość i zakres podejmowanych działań stymulacyjnych)

bezpośrednie źródło stymulacji

(np. skok na bungee, szybka jazda samochodem, aktywność fizyczna)

pośrednie źródło stymulacji

(stymulacji dostarcza nie samo działanie, ale sytuacja, działanie odbywa się w

warunkach stymulujących, np. dla dobrego kierowcy jazda samochodem nie jest stymulująca, ale jeśli będzie musiał prowadzić w ciężkich warunkach to będzie to stymulujące!)

1

Wielkość reakcji

Próg wraŜliwości

Próg wydolności

Osoby nisko reaktywne

Osoby wysoko reaktywne

Intensywność bodźców

*Próg wrażliwości - najmniejszy bodziec na jaki organizm jest w stanie adekwatnie zareagować

*Próg wydolności - najsilniejszy bodziec jaki jest w stanie wywołać adekwatną reakcję

=> teoria ta poddana została ostrej krytyce, szczególnie krytykowano pojęcie Reaktywności, jak by szerokie i za mało zwracające uwagę na emocję, brakowało również narzędzia pomiarowego do ECZ

=> Strelau przy współpracy z innymi fachowcami stworzył kwestionariusz FCZ - KT (Formalna

Charakterystyka Zachowania - Kwestionariusz Temperamentu), zmodyfikowano wymiary w ECZ

Energetyczna charakterystyka zachowania

(1) WT - Wytrzymałość (Odporność na dystraktory + Odporność na zmęczenie)

(2) RE - Reaktywność emocjonalna (Wrażliwość emocjonalna + Odporność emocjonalna)

(3) WS - Wrażliwość sensoryczna

(4) AK - Aktywność

Wytrzymałość (WT)

zdolność do adekwatnego reagowania w sytuacjach wymagających długotrwałej, intensywnej aktywności lub w warunkach stymulujących

powiązana z SPP u Pawłowa ujemnie skorelowana z RE

osoba z wysoką WT: odporna na stres, zagrożenia, trudy, niewygody i dystraktory, umie się przystosować, pracuje długo i intensywnie, umie wytrzymać niesprzyjające warunki, jest wytrwała i sumienna

Reaktywność emocjonalna (RE)

tendencja do intensywnego reagowania na bodźce emotogenne, odnosi się głównie do emocji

negatywnych

osoba z wysoką RE: pobudliwa, neurotyczna, nieśmiała, podatna na zranienie emocjonalne,

podejrzliwa, sztywna, często przeżywa stany napięcia, mało elastyczna, występuje u niej tendencja do wycofywania się z kontaktów społecznych, poddaje się, unika sytuacji trudnych, niepewna siebie, nieodporna na stres

2

Wrażliwość sensoryczna (WS)

zdolność do reagowania na bodźce zmysłowe (tym wyższa im niższy bodziec jest w stanie wywołać pobudzenie)

nie koreluje z innymi wymiarami ECZ

najsłabszy konstrukt teorii Strelau'a

osoba z wysoką WS: wrażliwa, delikatna, subtelna, spostrzegawcza, czujna, otarta na otoczenie zewnętrzne

Aktywność (AK)

tendencja do podejmowania takich zachowań, które mają wysoką wartość stymulacyjną podejmowanie działań w sytuacjach a wysokiej wartości stymulacyjnej

od niej zależy czy jesteśmy przestymulowani czy niedostymulowani

osoba z wysoką AK: aktywna społecznie, zawodowo i towarzysko, ekspansywna, elastyczna w

zachowaniu, impulsywna, ma tendencję do podejmowania wielu różnorodnych działań, podejmuje ryzyko, przeżywa wiele pozytywnych emocji, ciężko znosi bierność i monotonię

Czasowa Charakterystyka Zachowania

(odpowiedzialna za szybkość i intensywność reakcji, przebieg reakcji w czasie)

(1) Ruchliwość

(zdolność do przestawiania się z jednej czynności na inną, umiejętność adekwatnego reagowania na zmiany)

(2) Szybkość

(szybkość reagowania na bodźce, mierzona czasem latencji)

(3) Tempo

(jak wiele danych reakcji możemy wykonać w określonej jednostce czasu, np. ile przysiadów możemy wykonać w ciągu minuty)

(4) Trwałość:

(5) Regularność

Utrzymywanie

(jak długo trwa reakcja po zaprzestaniu działania bodźca)

Powtarzanie

(jak szybko zanika reakcja po wycofaniu wzmocnienia)

(stałość odstępów między reakcjami, najsłabiej opisany konstrukt)

*czas latencji - czas pomiędzy zadziałaniem bodźca a reakcją

=> wykonano analizę czynnikową składowych

=> stworzono tylko dwa nowe wymiary

Czasowa Charakterystyka Zachowania

(1) śW - śwawość (Ruchliwość, Szybkość, Tempo)

(2) PE - Perseweratywność (Trwałość: Utrzymywanie, Powtarzanie)

śwawość (śW)

tendencja do szybkiego reagowania, utrzymywania dużego tempa wykonywania i łatwość zmiany jednego działania na drugie

osoba z wysoką śW: impulsywna, żyje w ciągłym pośpiechu, wytrzymała, wytrwała, łatwo dostosowuje się do otoczenia

3

Perseweratywność (PE)

ochrona przed nadmierną stymulacją

tendencja do trwania, powtarzania reakcji mimo zaniku bodźca

koreluje dodatnio z RE

służy obniżeniu stymulacji napięcia emocjonalnego

osoba z wysoką PE: długo przeżywa emocje, rozpamiętuje przeszłość, nadmiernie koncentruje się na przeszłości i na swoich stanach emocjonalnych, bardzo wrażliwa, ma tendencję do reagowania lękiem, czy napięciem stresowym

Relacje między pewnymi cechami temperamentu są stałe, odzwierciedlają to, w jaki sposób te cechy regulują dopływ stymulacji.

Temperament jest podstawą systemu regulacji stymulacji, niezbędny, aby dostarczyć optymalną ilość stymulacji, która odpowiada zapotrzebowaniom jednostki.

(1) Efektywna regulacja stymulacji

poziom stymulacji dostarczanej dopasowany jest możliwości przetwarzania jednostki, brak przesytu i niedosytu stymulacji, człowiek funkcjonuje w optimum, ma dobre samopoczucie

jest sama w sobie gratyfikująca, więc automatycznie się utrwala

występuje u osób ze zharmonizowaną strukturą temperamentu (cechy określające ile stymulacji się dostarcza są dopasowane do tych cech, które określają ile stymulacji jest potrzebne)

(2) Nieefektywna regulacja stymulacji

wzbudza negatywne emocje, złe samopoczucie

u osób z niezharmonizowaną strukturą temperamentu

spowodowane najczęściej sposobem wychowania, wpływem środowiska

4

Struktura temperamentu	Efektywność regulacji stymulacji	Możliwości przetwarzania stymulacji	Konfiguracja cech	Odpowiednik w koncepcji Hipokratesa - Galena
Zharmonizowaną	Duża	Duże	niska Reaktywność emocjonalna wysoka Aktywność wysoka Wytrzymałość wysoka Wrażliwość sensoryczna wysoka śwawość niska Perseweratywność	sangwinik
				Małe	wysoka Reaktywność emocjonalna niska Aktywność niska Wytrzymałość niska Wrażliwość sensoryczna niska śwawość wysoka Perseweratywność	melancholik
		Niezharmonizowaną	Mała	Duże	niska Reaktywność emocjonalna niska Aktywność wysoka Wytrzymałość niska Wrażliwość sensoryczna niska śwawość niska Perseweratywność	flegmatyk
				Małe	wysoka Reaktywność emocjonalna wysoka Aktywność niska Wytrzymałość wysoka Wrażliwość sensoryczna wysoka śwawość wysoka Perseweratywność	choleryk

Przeciętne cechy również świadczą o efektywnej regulacji stymulacji i zharmonizowanej

strukturze temperamentu!

5

Regulacyjna Teoria Temperamentu

Do badań Pawłowa i jego następców, jak również do teorii czynności w rozumieniu

Tomaszewskiego odwoływał się Jan Strelau ze współpracownikami tworząc Regulacyjną Teorię Temperamentu. W myśl tej teorii przez temperament należy rozumieć „zespół względnie stałych właściwości organizmu, które przejawiają się w takich formalnych cechach, jak poziom energetyczny i charakterystyka czasowa zachowania. Cechy te są pierwotnie biologicznie zdeterminowane”. Do poziomu energetycznego temperamentu zalicza się dwie właściwości organizmu: reaktywność i aktywność. Przez reaktywność, wywodzącą się z pojęcia siły procesu pobudzenia Pawłowa, rozumiemy tendencję do określonej, względnie trwałej wielkości reakcji na bodźce. Reaktywność przejawia się we wrażliwości sensorycznej i emocjonalnej, określanej progiem reakcji oraz odporności, czyli zdolności organizmu do reagowania na bodźce silne bądź długotrwałe, opisywanej przez próg wydolności.

Strelau zaczerpnął z prac Tiepow i Niebylicym założenie, że stosunek progu wrażliwości do

progu wytrzymałości jest względnie stały. Nawiązując do poglądów Hebba zmodyfikowanych przez Eliasza w RTT przyjmuje się, że jednostka dąży do zachowania optymalnego poziomu pobudzenia, czyli takiego stanu pobudzenia organizmu, w którym zapewnione jest dobre samopoczucie, wysoka efektywność działania, a organizm jest w stanie uwzględnić najwięcej sygnałów ze swojego otoczenia. W RTT optimum aktywacji jest przedziałem na continuum aktywacji. Dawkę stymulacji potrzebną danej jednostce do znalezienia się w optimum aktywacji nazywamy optimum stymulacji. Optimum stymulacji osób niskoreaktywnych przesunięte jest w stronę wyższych wartości stymulacji, podczas gdy optimum stymulacji wysokoreaktywnych mieści się w części continuum z niższymi wartościami stymulacji.

Drugą właściwością odnoszącą się do poziomu energetycznego temperamentu jest aktywność,

opisująca częstość i intensywność działań jednostki. Funkcją aktywności jest regulacja stymulacji w sposób bezpośredni (sama czynność jest źródłem stymulacji) lub pośredni powodując unikanie lub poszukiwanie stymulacji w środowisku.

Bezpośrednie sposoby dostarczania stymulacji przez aktywność:

aktywność ruchowa pobudzająca receptory, które przekazują pobudzenie do wyższych ośrodków nerwowych. Zjawisko to nazywa się mechanizmem aferentacji zwrotnej.

większość czynności wykonywanych przez człowieka pociąga za sobą powstanie stanu emocjonalnego, który sam w sobie może być źródłem stymulacji.

źródłem dodatkowej stymulacji może być również stopień trudności i złożoności podejmowanych przez podmiot zachowań.

6

Formalna Charakterystyka Zachowania

- Kwestionariusz Temperamentu

Strelau

6 skal, po 20 pytań w układzie losowym odpowiedzi: Tak/Nie

wysoka rzetelność i trafność wszystkich skal

Wrażliwość sensoryczna jest najsłabszym konstruktem i ma najniższą rzetelność kwestionariusz bardzo wrażliwy na różnice indywidualne

7

Ćwiczenia 5

Transakcyjny Model Temperamentu Eliasza (TMT)

Temperament:

zbiór mechanizmów (*mechanizm - dynamiczny, cecha - statyczna) regulacji stymulacji, dotyczy głównie formy/dynamiki zachowań

stały koherentnie (stały w pewnych klasach sytuacji, ale silnie zróżnicowany między klasami, różnica pomiędzy klasami jest czymś stałym, stałość w ramach klas sytuacji)

rodzimy się mało zróżnicowani reaktywnie, ale w miarę zdobywania doświadczeń temperament dzieli się na klasy (klas sytuacji może być nieskończenie wiele w zależności od doświadczeń)

jest elementem złożonego systemu regulacji stymulacji

nie ma jednego mechanizmu fizjologicznego odpowiadającego za temperament, bo to złożony

system

temperament wpływa na: emocje, procesy poznawcze, aktywność motoryczną

Reaktywność - reguluje względnie stałą dynamikę reakcji na bodziec, odpowiada za zachowania typu respondent

Aktywność - zbiór mechanizmów celowych, sprawczych, regulujących pobudzenie, związana z

zachowaniami typu operant

Zachowania typu respondent - reakcja na bodziec

Zachowania typu operant - wywołane własna inicjatywą jednostki

Na poziomie	Forma regulacji stymulacji
		Aktywna	Bierna
Zachowania	Aktywność zgodna z zapotrzebowaniem na stymulację, celowe poszukiwanie/unikanie stymulacji	Nie zgodne z zapotrzebowaniem paradoksalne zachowanie oddalające od optimum stymulacji
Mechanizmów fizjologicznych	Wzrost lub spadek wrażliwości na bodźce, zgodnie z zapotrzebowaniem na stymulację	Paradoksalny wzrost lub spadek wrażliwości na bodźce, niezgodny zapotrzebowaniem na stymulację
	=>sprzężenie zwrotne ujemne	=>sprzężenie zwrotne dodatnie
Osobowości	Przewartościowanie, zmiana celów

Forma bierna, choć pozornie jedynie oddala od optimum, służy mobilizacji, przyśpieszeniu przejścia do aktywnej formy regulacji stymulacji na następnym poziomie lub powrotu do aktywnej formy regulacji stymulacji na poprzednim poziomie.

Przejście z aktywnej do biernej formy regulacji stymulacji zależy od: czasu trwania rozbieżności dostarczanej stymulacji od potrzeb efektów poprzednich form regulacji stymulacji

wielkości rozbieżności dostarczanej stymulacji od potrzeb

1

Warunki konieczne do wystąpienia sprzężenia zwrotnego ujemnego:

poznanie swojego optimum stymulacji

rozpoznawanie kiedy jest się poza optimum stymulacji

wiedza w jaki sposób można przywrócić optimum (występuje tylko u dorosłych, dzieci regulują stymulację w formie biernej)

Psychopaci pierwotni - nie odczuwają niskich odchyleń od optimum, nie potrafią rozpoznawać swojego zapotrzebowania na stymulację, są skrajnie niskoreaktywni, odczuwają dopiero głód stymulacji, zaspokajają go w sposób gwałtowny i nieakceptowany społecznie (co jest dodatkowym źródłem stymulacji)

Osoby niskoreaktywne mają szerszy zakres optimum, są mniej wrażliwi na odchylenia od optimum, ale przez to wolniej uczą się regulacji stymulacji, bo nie zależy im na precyzyjnej regulacji stymulacji. Są bardziej zorientowani na środowisko fizyczne niż na społeczne (środowisko społeczne jest najsilniejszym źródłem stymulacji, osoby wysokoreaktywne są bardzo wrażliwe na kary, których wiele dostarcza środowisko społeczne, jeśli się na nie zważa, dlatego więcej przywiązują uwagi do pielęgnowania właściwych stosunków społecznych i precyzyjnego dobierania znajomych).

Środowisko zewnętrzne może utrudniać nauczenie się efektywnej regulacji stymulacji. Na ogół dzieje się tak w wyniku złego wychowania, kiedy rodzice nie pozwalają dziecku efektywnie regulować stymulacji za bardzo je ograniczając. Dziecko zaczyna tłumić swoje potrzeby i przestaje rozpoznawać swoje OPS, co może prowadzić do zmian w osobowości.

Dwie składowe temperamentu:

(1) czynnik biologiczny (uwarunkowany genetycznie, odpowiada za stałość temperamentu,

decyduje o przeciętnym poziomie danego aspektu dynamiki zachowania, wyznacza OPS, może podlegać zmianom w czasie, ale jedynie bardzo powolnym i na skutek silnego, długotrwałego oddziaływania)

(2) czynnik społeczny (wypadkowa wpływów biologicznych i środowiskowych, odpowiedzialny za

transsytuacyjne zróżnicowanie temperamentu)

2

Transakcyjny Model Temperament

Temperament jest tu traktowany jako element złożonego systemy regulacji stymulacji, do którego należą również mechanizmy osobowości. W TMT podkreśla się, że temperament opisuje formalną charakterystykę szeroko rozumianych zachowań: emocji, procesów poznawczych i aktywności motorycznej.

Poziomy regulacji stymulacji

Eliasz wyróżnia aktywną i bierną regulację stymulacji, które mogą przebiegać na różnych poziomach.

Regulacja aktywna na poziomie zachowań przejawia się w celowym poszukiwaniu źródeł stymulacji w przypadku niedostymulowania organizmu lub unikaniu dodatkowej stymulacji w sytuacji przestymulowania. Gdy rozbieżność między optimum stymulacji a stymulacją rzeczywistą jest zbyt duża, lub trwa zbyt długo, włącza się mechanizm biernej regulacji stymulacji na poziomie zachowań - człowiek paradoksalnie podejmuje zachowania jeszcze bardziej oddalające go od optimum. Proces ten przyśpiesza włączenie się regulacji aktywnej na poziomie mechanizmów fizjologicznych, czyli następuje zmniejszenie wrażliwości na bodźce w przypadku przestymulowania lub zwiększenie w sytuacji niedostymulowania. Część danych empirycznych potwierdza istnienie aktywnej formy regulacji stymulacji na poziomie fizjologicznym - na przykład zwiększenie wydzielania hormonów tarczycy podnosi wrażliwość organizm w przypadku deprywacji sensorycznej. Gdy i ten mechanizm regulacji nie jest w stanie przywrócić optimum aktywacji, włącza się mechanizm biernej regulacji stymulacji na poziomie mechanizmów fizjologicznych, który na zasadzie sprzężenia zwrotnego dodatniego oddala organizm od optimum aktywacji. Jednostce pozostają wtedy jedynie głębokie zmiany w strukturze osobowości, które mogą sprawić, że w danej sytuacji bodźcowej będzie możliwe zachowanie optimum. Włączanie się poszczególnych mechanizmów regulacji stymulacji jest najprawdopodobniej warunkowane nieefektywnym działaniem wcześniejszego mechanizmu i nie musi następować w określonej kolejności.

OPA i OPS

W TMT zakłada się, że osoby niskoreaktywne w porównaniu z wysokoreaktywnymi, mają szersze optimum stymulacji i są mniej wrażliwe na odchylenia od optimum, ale trudniej uczą się regulacji stymulacji. Założenie to znajduje potwierdzenie w części badań. Wysokoreaktywni jako bardziej wrażliwi na bodźce negatywne i kary są zorientowani przede wszystkim na otoczenie społeczne, podczas gdy niskoreaktywni przeważnie koncentrują się na bodźcach ze środowiska fizycznego.

Trassytuacyjne różnicowanie temperamentu

Według założeń TMT temperament zawiera w sobie czynnik biologiczny, uwarunkowany genetycznie raz czynnik społeczny - czyli modyfikację temperamentu biologicznego pod wpływem środowiska. Biologiczna

składowa temperamentu ujawnia się we wszelkiego rodzaju zachowaniach człowieka, natomiast czynnik społeczny ma powodować transytuacyjne różnicowanie się temperamentu. Stąd też człowiek w ciągu życia może w danej klasie sytuacji podwyższać swoją reaktywność, by w innych sytuacjach ją obniżyć. W ten sposób możemy wyróżnić wiele rodzajów reaktywności czy aktywności, w zależności od podziału sytuacji na klasy, odpowiednio do potrzeb. Na przykład Eliasz przy konstrukcji pierwszego kwestionariusza temperamentu wyróżnił sytuacje fizyczne, społeczne, poznawcze i odpowiednio trzy różne rodzaje reaktywności i aktywności, oraz reaktywność i aktywność ogólną. Przestrzenne różnicowanie się temperamentu zabezpiecza organizm przed przestymulowaniem, przez co zwiększa stałość czasową temperamentu. TMT zakłada więc stałość koherentną polegającą na transsytuacyjnej zmienności temperamentu przy jednoczesnej względnej stałości tych zmian w czasie. W ten sposób temperament może zmieniać się (na przykład różnicować transsytuacyjnie) nie tylko pod wpływem wyjątkowo silnych oddziaływań środowiskowych, ale także w wyniku powtarzających się sytuacji codziennego życia.

Jak zauważa Eliasz u dzieci stosunkowo często obserwuje się regulację stymulacji na zasadzie sprzężenia zwrotnego dodatniego. Nawet dzieci o stosunkowo małej potrzebie stymulacji przejawiają dużą aktywność psychoruchową i wykazują skłonność do intensywnej, wyczerpującej zabawy mimo już dużego zmęczenia. Nieraz obserwuje się zasypianie prawie na stojąco wyczerpanych zabawą dzieci. Eliasz tłumaczy to zjawisko

nieumiejętnością regulacji stymulacji prze dzieci i rodzicom przypisuje wolę powstrzymania dziecka od nadmiaru stymulacji dla jego własnego dobra. W toku dalszego życia przed małym człowiekiem stoi zadanie uczenia się regulacji stymulacji, aby zapewnić sobie komfort dobrego samopoczucia i wysoki poziom wykonywania różnych czynności życiowych. To rodzice są osobami, które mogę tę naukę ułatwić wspierając zachowania dziecka zgodne z jego zapotrzebowaniem na stymulację. W ten sposób formują się zręby osobowości, będącej w zgodzie z zapotrzebowaniem dziecka na stymulację.

3

Eliasz, Karwowska, Sodolska

Kwestionariusz Reaktywności

reaktywność i aktywność mierzone w 3 klasach, a także jako generalne składniki testowane klasy sytuacji: sytuacje fizyczne, sytuacje społeczne, sytuacje poznawcze do każdej klasy sytuacji przypisane są 2 szczegółowe opisy sytuacji i pytania

4

Ćwiczenia 6

Temperament a działanie

Style działania:

stały dla jednostki sposób reagowania, stała forma reagowania (determinowana przez reaktywność, ale będąca przejawem aktywności)

styl działania jest związany z aktywnością (służy dostarczaniu odpowiedniej ilości stymulacji jednostce)

różne style działania dostarczają różnej ilości stymulacji

kształtują się przez interakcje temperamentu i środowiska (głównie z doświadczeniem i

wychowaniem)

Czynności zasadnicze: bezpośrednio prowadzą do osiągnięcia celu

Czynności pomocnicze:chronią przed porażką i przestymulowaniem (obniżają napięcie), organizują

warunki dla przeprowadzenia czynności zasadniczych, mają zadbać i zachowanie zasobów, cztery rodzaje:

(1) przygotowawcze

(2) kontrolne

(3) korekcyjne

(4) zabezpieczające

Styl prostolinijny

CzZ>=CzP

przewaga czynności zasadniczych nad pomocniczymi lub równowaga między jednymi i drugimi

preferowany przez osoby niskoreaktywne

Styl wspomagający

CzZ<CzP

zdecydowana przewaga czynności pomocniczych nad czynnościami zasadniczymi

preferowany przez osoby wysokoreaktywne

Jeżeli może wybrać styl zgodnie potrzebami i temperamentem to nie ma różnicy w efektywnym funkcjonowaniu między osobami wysoko i niskoreaktywnymi. Jednak gdy styl zostaje nam narzucony (np. przez pracodawcę, rodziców) osoby wysokoreaktywne radzą sobie gorzej i ponoszą wyższe kosztu psychofizjologiczne.

Osoby inteligentne lepiej dostosowują swój styl działania do zapotrzebowania zgodnie ze swoim temperamentem.

Badania nie wykazały czy osoby niskoreaktywne preferują czynności jedno/różnorodne i ciągłe/przerywane. Zależy to od trudności i ciekawości konkretnego zadania. Dla czynności prostych i monotonnych niskoreaktywni preferują czynności różnorodne i przerywane, ale gdy zadanie wymaga wysiłku, jest wymagające i ciekawe preferują oni czynność jednorodną i ciągłą. Odwrotnie jest w przypadku osób wysokoreaktywnych.

Reaktywność nie ma wpływu na preferencje zawodowe (większy wpływ wywierają tutaj np.: potrzeba osiągnięć, system wartości, presja społeczna itd.). Mają jednak duży wpływ na awersje zawodowe. Osoby niskoreaktywne odrzucają mało stymulujące zawody, osoby wysokoreaktywne - wysoko stymulujące zawody.

Zawody typu 'pomoc' (np. strażak, policjant, ratownik) preferują prostolinijny styl działania, gdyż

wymagają natychmiastowych reakcji.

1

Temperament a zadowolenie z pracy:

tendencja do niezadowolenia z wykonywanej pracy: wysoka reaktywność, neurotyzm, wysoka reaktywność emocjonalna

tendencja do zadowolenia poznawczego z pracy (satysfakcji): wysoka aktywność (ponieważ osoby aktywne podejmują więcej działań z własnej inicjatywy, są więc pozytywniej oceniane prze przełożonych, co daje im satysfakcję)

Style działania

Reaktywność wpływa na sposób wykonywanie zadań przez ludzi. W sytuacji możliwości wyboru

stylu działania jednostki niskoreaktywne i wysokoreaktywne nie różnią się ani efektywnością działania ani ponoszonymi kosztami psychofizjologicznymi. Przez styl działania rozumiemy typowy dla jednostki sposób wykonywania czynności. Według Tomaszewskiego wszystkie czynności możemy podzielić ze względu a rolę jaką pełnią w osiąganiu wyników na czynności zasadnicze i pomocnicze. Czynności zasadnicze bezpośrednio prowadzą do zamierzonego cel, natomiast czynności pomocnicze (wśród których wyróżniamy przygotowawcze, korekcyjne, kontrolujące i zabezpieczające) mają za zadanie ułatwić wykonywanie czynności zasadniczych, a tym samym również osiągnięcie celu. Z punktu widzenia regulacji stymulacji czynności pomocnicze organizując czynności zasadnicze obniżają wartość stymulacyjną działania lub sytuacji w której dane działanie jest podejmowane. Okazuje się, że w sytuacji możliwości wyboru osoby niskoreaktywne preferują prostolinijny styl działania charakteryzujący się przewagą czynności zasadniczych nad pomocniczymi lub równowagą miedzy nimi. Styl taki zapewnia dużą wartość stymulacyjną wykonywanych czynność. Natomiast osoby wysokoreaktywne wolą korzystać ze wspomagającego stylu działania, charakteryzującego się względną przewagą czynność pomocniczych nad zasadniczymi. W ich przypadku duża ilość czynności pomocniczych obniża wartość stymulacji podejmowanego działania. W ten sposób osoby nisko i wysokoreaktywne w sytuacji możliwości wyboru preferują odmienne style działania pozwalające a osiągniecie podobnego poziomu wykonania przy braku nadmiernych koszów fizjologicznych.

2

Ćwiczenia 7

Temperament a stres

Stres: rozbieżność między naszymi aktualnymi/obecnymi możliwościami a wymaganiami środowiska

Stres nadmierny: rozbieżność między potencjalnymi możliwościami jednostki a wymaganiami

środowiska

Stan nadmiernego stresu: zmiany fizjologiczne i biochemiczne, które odbiegają od stanu spokoju

Temperament wpływa na: reakcje na stresory, ilość stresorów które zauważamy, ilość stresorów, które sobie dostarczamy (bo modyfikuje aktywność), radzenie sobie ze stresem, koszty psychofizjologiczne stresu

Wymagania:

zewnętrzne (środowiskowe)

wewnętrzne (cechy osobowości, system wartości, potrzeby, aspiracji)

subiektywne (zależą od specyficznej oceny jednostki, np. kłopoty dnia codziennego, zmiany

życiowe)

obiektywne (dla każdego są stresorami, np. kataklizm, wojna)

Radzenie sobie ze stresem: utrzymywanie równowagi między wymaganiami środowiska a możliwościami jednostki, redukcja rozbieżności

Umiejętność radzenia sobie ze stresem zależy od:

stylu radzenia sobie

cech temperamentalnych i osobowościowych sytuacji (natężania stresorów)

aktualnego stanu jednostki inteligencji

wiedzy

wsparcia społecznego

zdolności specyficznych doświadczenia

cech fizycznych jednostki (odporności fizycznej)

Mała rozbieżność między wymaganiami środowiska a możliwościami jednostki jest korzystna i niezbędna dla rozwoju jednostki.

nadmierny stres dla NR

nadmierny stres WR

i W możliwości

nadmierny stres NR

stres dla NR

wymagania

dla WR

nadmierny stres dla NR i WR

Im bliżej skraju biegunów, tym mniej się różnią osoby nisko i wysokoreaktywna.

1

:) OPS WR

:( :(

:( :(

:) OPS WR :)

Radzenie sobie ze stresem
Nastawione na działanie	Nastawione na emocje
Niska Reaktywność Silny TUN DuŜa SPP Wysoka Aktywność Wysoka Ekstrawersja Niski Neurotyzm	Wysoka Reaktywność Słaby TUN Mała SPP Niska Aktywność Niska Ekstrawersja Wysoki Neurotyzm

Temperament wpływa na skutki stresu:

1) wydatkowanie wysiłku w sytuacji stresu jest wyższe u wysokoreaktywnych przy danej stymulacji

2) w sytuacji małej stymulacji wydatkowanie wysiłków jest na tym samym poziomie u nisko i wysokoreaktywnych

3) przy bardzo małej stymulacji wyższe wydatkowanie stresu następuje u niskoreaktywnych

Temperamentalny czynnik ryzyka: cecha lub konfiguracja cech temperamentu, które w interakcji innymi czynnikami działającymi często lub długo zwiększa ryzyko występowania zaburzeń zachowania lub chorób somatycznych np. wysoka reaktywność, potrzeba osiągnięć, neurotyzm, introwersja, niezharmonizowana struktura temperamentu.

Schemat powstawania WZA (wysoka potrzeba osiągnięć, duża aktywność)

i WZB (zdrowy wzór zachowania)

2

Ćwiczenia 8

Temperament a osobowość

wszystkie cechy osobowości noszą znamiona cech temperamentalnych

obecnie istnieje tendencja do oddzielania cech temperamentalnych od osobowościowych,

jednak wielu teoriach traktuje się je jako odpowiedniki

uznaje się, że osobowość i temperament mogą na siebie oddziaływać - osobowość powstaje na

bazie temperamentu

Kryteria rozróżnienia osobowości i temperamentu:

czas powstania (cechy temperamentalne zauważalne są od urodzenia, osobowościowe -

zarysowują się koło 10 roku życia, w pełni ukształtowane są dopiero w dorosłości)

typ cech (temperamentalne - formalne, osobowościowe - treściowe)

funkcja (temperament - ekspresja i modyfikacja zachowania, osobowość - funkcja centralna, integrująca)

wartościowanie (temperament - niewartościowany, osobowość - wyraźnie wartościowana)

*Istnieją jednak cechy, które trudno jednoznacznie dopasować do temperamentu lub osobowości, np.

ekstrawersja, lęk, pierwotny.

*Niektóre teorie wcale nie uwzględniają istnienia temperamentu, np. psychoanaliza.

Syndromoziębłości/chłodu/tendencjamachiawiellistyczna: główna idea to „cel uświęca środki”, osoba z taką tendencją jest odporna na nacisk społeczny, nie respektuje celów i potrzeb innych, ma tendencje do kontrolowania, manipulowania, inicjowania działań.

Syndrom ciepła/przychylności: osoba z takim syndromem jest wrażliwa na wpływ społeczny, ulega naciskom innych osób, koncentruje się na partnerze, ich aktywność nie wykracza poza respektowane normy.

Relacje między temperamentem a osobowością

(1) Temperament=>Środowisko=>Osobowość

Temperament wyznacza formę zachowania, intensywność reakcji, co jest w pewien sposób odbierane przez środowisko, które reaguje na to dając wzmocnienie negatywne lub pozytywne, co kształtuje pewne cechy osobowości, np. bardzo aktywne, niskoreaktywne dziecko może być wspierane przez rodziców, wtedy jego aktywność, potrzeba osiągnięć itd.. rozwinie się jeszcze bardziej

(2) Środowisko=>Temperament=>Osobowość

To samo środowisko jest w różny sposób odbierane przez osoby o różnym temperamencie, co wywołuje u nich zmiany w osobowości, np. osoba wysokoreaktywna przeprowadza się do dużego miasta, odbiera je jako zbyt hałaśliwe i przytłaczające, w efekcie spada jej samoocena

(3) Temperament=>Aktywność=>Osobowość

W zależności od temperamentu ludzie wybierają różne rodzaje aktywności, które są wzmacniane pozytywnie, bądź negatywnie i kształtuje w ten sposób cechy osobowości, np. niskoreaktywna osoba, bardzo aktywna, od najmłodszych lat angażuje się w działania społeczne, które są gratyfikowane, zapisuje się do partii politycznej i postanawia zostać premierem, co zwiększa jej samopoczucie i zmienia cele życiowe

(4) Osobowość=>Stymulacja=>Temperament

Niektóre cechy osobowości same w sobie są stymulujące (np. rozbieżność między 'ja realnym' i

'ja idealnym'), co wpływa na temperament i kształtowanie się jego klas, np. nieśmiała osoba

stara się walczyć z tą cechą, co powoduje obniżenie reaktywności, a także wytworzenie się klas sytuacji np. w domu, w których nie jest nieśmiała

1

Ćwiczenia 9

Inteligencja

I. Nurt francuski (Binet) - początek badań wśród dzieci szkolnych (jako test predyspozycji szkolnych), dla każdej dziecięcej grupy wiekowej określoną konkretną ilość zadań jakie powinno się wykonać

II. Nurt amerykański - początek badań przy rekrutacji do służby wojskowej, w czasie emigracji, w związku z tym powstały dwie wersje testu dla osób biegle posługującym się angielskim (wersja werbalna) i dla analfabetów lub osób nie znających angielskiego (wersja niewerbalna,

wykonaniowa).

Wiek umysłowy - liczba wykonanych zadań odpowiednich dla danego wieku życia

=> nie można było porównywać osób w różnym wieku, dlatego stworzono iloraz inteligencji II Iloraz Inteligencji=Wiek Umysłowy/Wiek śycia*100

II=WU/Wś*100 [w miesiącach]

*za każde zadanie przyznaje się 2 miesiące umysłowe

Staś (9 lat)

wszystkie zadanie dla 9latków -108

4 zadania dla 10latków - 8

1 zadanie dla 11latków - 2

II=118/108*100=109

= 118

=> nie można było porównywać dorosłych

Ustalono, że II ma rozkład normalny, można więc obliczyć ilość odchyleń standardowych od normy.

Obliczono II dla każdej grupy wiekowej i ocenił średnią arytmetyczną w każdej grupie jako 100 >

dewiacyjny iloraz inteligencji.

Inteligencja:

płynna (obniża się wraz z wiekiem po 25 r.ż.) skrystalizowana (rośnie, wraz z doświadczeniem) czynnik G - inteligencja ogólna

Poziom inteligencji ogólnej (w kolejności):

1) Żydzi

2) Azjaci

3) Biali

4) Czarni

Poziom zdolności werbalnych:

1) Żydzi

2) Białe kobiety

3) Azjaci i Biali mężczyźni

Poziom zdolności percepcyjno-przestrzennych:

1) Azjaci

2) Biali mężczyźni

3) Żydzi i Białe kobiety

1

stres

---