Paul Ekman
Richard J. Davidson
„Natura emocji
“Pytanie 9: Jaki jest związek emocji z pamięcią?”
Gordon H. Bower: Niektóre relacje między emocjami a pamięcią
Emocje i pamięć są powiązane przyczynowo.
Większość emocji powstaje, gdy przekładamy nasze motywy i interesy na działania celowe w nieprzewidywalnym otoczeniu.
Kiedy działania prowadzą do wyników ocenianych jako osiągnięcie - doświadczamy pozytywnych emocji - przyjemność, duma, radość.
Zdarzenia interpretowane jako utrudniające realizację planów prowadzą do negatywnych emocji - smutku, strachu, gniewu.
Emocja, która zostanie wzbudzona zależy od okoliczności zdarzenia i jego interpretacji, szczególnie od możliwości poradzenia sobie ze zdarzeniami negatywnymi.
Oddziaływanie emocji na pamięć:
1. Emocje uwaga pamięć
Uwaga nasila późniejszą pamięć zdarzenia, na którym uwaga była skupiona. Zależy ona w dużej mierze od stopnia, w jakim zdarzenie jest interesujące.
Teza teorii uczenia się:
- założenie, że proces uczenia się jest napędzany porażką oczekiwań ( jeżeli coś nam nie wychodzi musimy dalej się uczyć aby dostosowań nasze oczekiwania do zmienionej rzeczywistości).
Emocje wzbudza sprzeczność z oczekiwaniem - Mandler - teoria emocji jako reakcja na „przerwanie” - kiedy plan działania zostanie zablokowany lub zagrożony w wyniku niespełnienia jakichś warunków poprzedzających. Powoduje to frustrację lub zdenerwowanie mobilizujące uwagę i proces uczenia się.
Cele procesu uczenia się: 1. poszukanie jakiegoś sposobu modyfikacji bieżącego planu, tak by poradzić sobie z przeszkodą.
2. identyfikacja nie spełnionego warunku poprzedzającego, aby podobna sytuacja „przerwania” nie powtórzyła się w przyszłości.
Reakcja emocjonalna na nieoczekiwany wynik działań skupia uwagę na tej istotnej cesze sytuacji, która mogłaby wyjaśnić porażkę (lub być jej przyczyną), dzięki czemu człowiek uczy się, jak zmienić swoje oczekiwania w adaptacyjny sposób.
2. Silna reakcja afektywna na jakieś zdarzenie
Powoduje powtarzanie i rozpracowywanie zapisu tego zdarzenia w pamięci operacyjnej.
Wspominanie i ponowne przeżywanie danego zdarzenia wzmacnia jego pamięć.
Rola emocji w ukierunkowywaniu procesu uczenia:
Emocje często towarzyszą zawiedzionym oczekiwaniom i kierują uwagę człowieka na towarzyszące temu zdarzenia, jako na obiekty warte zapamiętania.
Emocje mobilizują zwracanie uwagi na te cechy otoczenia, które człowiek ocenia jako ważne z punktu widzenia zawiedzionych oczekiwań (np. pozwalające przewidywać porażkę), co sprzyja lepszemu zapamiętaniu tych cech.
Zaleganie pobudzenia emocjonalnego powoduje wielokrotne przetwarzanie informacji na temat zdarzeń uważanych za przyczynowo powiązane z reakcją emocjonalną.
Wszystko to ułatwia zapamiętywanie emocjonalnie istotnego materiału.
- Ludzie lepiej pamiętają zdarzenia wzbudzające silne emocje, czy to pozytywne, czy to negatywne.
- Emocjonujące bodźce mają pierwszeństwo w przetwarzaniu informacji, przyciągają one uwagę, a odwracają ją od sąsiadujących z nimi bodźców neutralnych , wskutek czego te ostatnie są gorzej pamiętane, niż identyczne bodźce występujące bez sąsiedztwa bodźców emocjonujących.
- Emocja nie polepsza pamięci wszystkich szczegółów emocjonującego zdarzenia, a raczej skupia uwagę na centralnych elementach sceny, dzięki czemu one właśnie są lepiej pamiętane. Jednak ten wzrost zapamiętania odbywa się kosztem innych szczegółów, spostrzeganych jako uboczne dla głównego zdarzenia.
- Emocje drenują zasoby uwagi i przetwarzania informacji. Reakcje na jakąś emocjonującą scenę odwracają uwagę od innych, równolegle rozgrywających się wydarzeń.
W konsekwencji, człowiek może zapamiętywać bardzo niewiele informacji o takich zdarzeniach towarzyszących. To jest odpowiedzialne za pogarszanie przez emocje szybkości uczenia się lub wykonywania zadań.
- Pobudzenie emocjonalne ukierunkowuje uwagę. Ludzie przeżywający określony stan emocjonalny czy nastrój silniej zwracają uwagę na takie zdarzenia, obiekty czy sytuacje, które zgodne są z tym stanem i lepiej je zapamiętują.
Materiał zgodny emocjonalnie wywołuje z pamięci więcej skojarzeń w momencie jego przetwarzania, dzięki czemu przetwarzanie to owocuje silniejszym osadzeniem owego materiału w pamięci.
- Pamięć uzależniona od stanu emocjonalnego - materiał wyuczony w jakimś stanie emocjonalnym może być łatwiej czy lepiej przypominany, kiedy w momencie przypominania człowiek znajdzie się w tym samym stanie.
- Hipoteza przynależności przyczynowej - ludzie najłatwiej kojarzą daną emocję z jakimś bodźcem czy sytuacją, jeżeli bodziec ten uważają za przyczynę danej emocji.
- Motywacja - mobilizuje zasoby do działania, ukierunkowuje uwagę i kieruje wykonaniem planów, emocje służą głównie jako „komentatorzy” reagujący na obecną sytuację, oceniający wykonanie planów i ich efekty. Emocje często sygnalizują systemowi poznawczemu istotne rozbieżności (między wynikami rzeczywistymi i oczekiwanymi), które powinny zostać pomniejszone w wyniku dalszego uczenia się.
- Emocje ukierunkowują uwagę na przyczynowo istotne aspekty sytuacji, w której pojawiły się jakieś rozbieżności, służą do zakodowania oraz umieszczenia niezwykłego zdarzenia w pamięci i ułatwiają wytrwałość w powtarzaniu działań korekcyjnych.
Richard Lazarus: Przeszłość i teraźniejszość w emocji
Relacje między emocją czy nastrojem a pamięcią:
- Przypominanie uzależnione od stanu emocjonalnego, co oznacza zależność przypominanych treści od tego, czy jest się w pozytywnym, czy w negatywnym nastroju. Pozytywne doświadczenia emocjonalne są często lepiej przypominane w nastroju dodatnim, negatywne zaś - w ujemnym.
- Doświadczany nastrój czy emocja wpływają na zachowania prospołeczne, jak pomaganie innym.
Molarne pojęcie znaczenia relacyjnego
- Tradycyjne podejście do pamięci emocjonalnej skupia się na molekularnych elementach, jak przelotne obrazy czy fragmenty idei. Obecność jednego z elementów przywołuje również pozostałe, co jest podstawą uprzedzania opartego na skojarzeniach.
- Emocje dotyczą zawsze jakiejś szczególnej szkody lub jakiegoś zysku, które wynikają z relacji między jednostką a otoczeniem.
- Emocje zawsze dotyczą scenariuszy pewnych znaczeń, wątków czy historii i obecne są w umyśle jako podstawowe tematy relacyjne. Dowolny fragment może być sygnałem wywoławczym całego scenariusza, fragment taki nie może wyrazić znaczenia relacyjnego bez przywołania tematu relacyjnego. Temat czy podstawowy wątek, a nie jakiś pojedynczy fragment, zawiera znaczenie emocjonalne i stanowi istotę treści naszych wspomnień emocjonalnych.
- Nie sam afekt, ale skojarzone z nim treści poznawcze wpływają na wydobywanie informacji z pamięci.
- Laird wymienia sześć łatwo rozpoznawalnych składników emocji:
1. zdarzenie wywołujące emocję
2. ocena tego zdarzenia
3. wzorzec reakcji autonomicznej
4. zachowanie ekspresyjne
5. działanie instrumentalne
6. subiektywne uczucie
Lazarus jako 7. dodaje sposób radzenia sobie ze stanem emocjonalnym
Składniki te są zawsze od siebie uzależnione.
Co wiąże przeszłość z teraźniejszością?
- Powiada się zwykle, że jednym z czynników wzbudzających emocje są wspomnienia z przeszłości, lecz emocje nie pojawiają się w próżni, a stanowią rezultat adaptacyjnych transakcji z otoczeniem.
- Związek emocjonalnej pamięci zdarzeń z przeszłości i jakichś bieżących transakcji z otoczeniem może wynikać z funkcjonalnego podobieństwa przeszłych i teraźniejszych transakcji z otoczeniem.
- Wraz z wiekiem wykształcamy nowe schematy, co może zmieniać interpretację naszych wcześniejszych transakcji z otoczeniem.
- Wspomnienia emocjonalne są pobudzane pojawieniem się w teraźniejszości określonego tematu relacyjnego, który jest równoważny tematowi jakiegoś zdarzenia z przeszłości.
Temat jest najbardziej wyrazistym i najłatwiej interpretowalnym elementem interakcji o emocjonalnym charakterze.
W jaki sposób pozytywny nastrój ułatwia działania prospołeczne?
- Nastrój pozytywny (niezależnie od sposobu jego wzbudzenia i treści) nasila działania prospołeczne takie, jak niesienie pomocy innym, ponieważ doświadczanie pozytywnego nastroju wywołuje wzrost aktywizacji myśli o pozytywnym wydźwięku.
- Informacje są organizowane w pamięci na podstawie swego wydźwięku afektywnego. Dobry nastrój jest sygnałem wywoławczym dla myśli o wydźwięku pozytywnym, co prowadzi do pozytywniejszego spostrzegania innych, a w konsekwencji i do nasilenia skłonności do pomagania innym.
- Stale oceniamy nasze relacje z otoczeniem z punktu widzenia ich znaczenia dla naszego dobrostanu i stosownie do tych ocen działamy. Doznając pozytywnych doświadczeń, ludzie czują się bezpieczni, pewni siebie i ekspansywni, co jest przejawem traktowania zdarzeń jako wyzwania, nie zaś jako zagrożenia. Natomiast zagrożenie oznacza, że znajdujemy się w niebezpieczeństwie i musimy się bronić, co prowadzi do ostrożności i zahamowania, tak byśmy nie wystawili się na niebezpieczeństwo czy nie popełnili jakiegoś głupstwa. Traktowanie zdarzeń jako wyzwania ułatwia przepływ myśli, uczucie zjednoczenia ze światem i spostrzeganie go jako dobrego i dobroczynnego. W konsekwencji życzliwie myślimy o ludziach i bardziej jesteśmy skłonni działać na ich rzecz.
Pozytywny nastrój sprzyja spostrzeganiu zdarzeń w kategoriach wyzwania, ze wszystkimi tego faktu dobroczynnymi konsekwencjami, zaś spostrzeganie zdarzeń w kategoriach zagrożeń ma konsekwencje negatywne.
Joseph E. LeDoux: Pamięć a pamięć emocjonalna w mózgu
- Informacja emocjonalna może nie tylko wpływać na pamięć, ale również być w niej przechowywana.
- Pojęcie pamięci zwykle dotyczy naszej zdolności do świadomej refleksji nad przeszłymi doświadczeniami - pamięć jawna, deklaratywna
- Neuronalne podstawy pamięci deklaratywnej - szczególną rolę odgrywa tu hipokamp. Uszkodzenie hipokampa powoduje silne ograniczenie zapamiętywania informacji, która mogłaby być później przypominana w świadomy sposób.
- Uszkodzenie hipokampa prowadzi do względnie specyficznych zaburzeń pamięci deklaratywnej, choć nie ma następstw dla wielu innych rodzajów pamięci.
Uszkodzenie hipokampa nie pociąga za sobą spadku zdolności do warunkowania emocji, które to zdolności silnie zależą od funkcjonowania ciała migdałowatego.
Uszkodzenie ciała migdałowatego prowadzi natomiast do utraty emocjonalnych znaczeń bodźców i znaczeń nabytych wcześniej poprzez ich kojarzenia z karami lub nagrodami, a także do utraty zdolności do wykształcania nowych skojarzeń tego rodzaju. Zaburza ponadto mimowolne reakcje emocjonalne „wyzwalane” bodźcami bezwarunkowymi lub warunkowymi, a także zaburza niektóre reakcje dowolne, instrumentalne.
- Hipokamp i ciało migdałowate stanowią rdzeń dwóch kluczowych sieci pamięciowych.
Za pamięć deklaratywną odpowiedzialny jest hipokamp, podczas gdy pamięć emocjonalna zależy od ciała migdałowatego. Oba te systemy pracują równolegle i równocześnie zapisują ślady danego doświadczenia.
- Czym innym jest pamięć emocjonalna, a czym innym wspomnienie emocji.
Wspomnienie emocji jest deklaratywną, świadomą pamięcią doświadczenia emocjonalnego i przechowywane jest jako pewien fakt dotyczący jakiegoś emocjonalnego epizodu.
Pamięć emocjonalna (uzależniona od funkcji ciała migdałowatego) i wspomnienie emocjonalne (uzależnione od funkcji hipokampa) mogą później zostać równolegle zaktywizowane, przydając emocjonalnego posmaku wspomnieniom deklaratywnym.
- Pamięć emocjonalna i wspomnienia emocjonalne są przechowywane w różnych systemach mózgowych, przechowywane w nich informacje nie zawsze muszą się pokrywać.
Może to prowadzić do pojawiania się konfliktu pomiędzy pamięcią deklaratywną i emocjonalną.
- Deklaratywna i emocjonalna pamięć zdarzeń rodzących emocje uzależnione są od funkcjonowania różnych systemów mózgowych. W trakcie przeżywania doświadczeń oba te systemy mogą działać równolegle i równocześnie. Umożliwia to świadomy wgląd w nasze emocje i wspomnienia emocjonalne.
Odrębność tych systemów umożliwia jednak sytuację w której ich zawartość nie pokrywa się wzajemnie, co może wyjaśnić, dlaczego czasem nasze świadome wspomnienia nie pasują do naszej reakcji emocjonalnej na ponowne pojawianie się bodźców skojarzonych ze wspominanym zdarzeniem.
Jaak Panksepp: Subiektywność mogła rozwinąć się w mózgu jako prosty proces kodowania wartości ułatwiający uczenie się nowych zachowań
- „Wspomnienia lampy błyskowej” - niezwykła łatwość wydobywania z pamięci informacji zakodowanej podczas silnie emocjonujących zdarzeń.
- Najłatwiejszym sposobem włączenia wyższych procesów umysłowych (np. myślenia) jest aktywizacja podstawowych systemów emocjonalnych. Pobudzenie tych podstawowych systemów powoduje spontaniczną aktywność poznawczą. Podstawowe systemy emocjonalne dostarczają mechanizmów leżących u podstaw takich zjawisk, jak ułatwianie zapamiętywania i przypominania informacji zgodnych z nastrojem czy pamięć uzależniona od stanu emocjonalnego.
- Systemy emocjonalne umożliwiają organizmom adaptacyjne reagowanie bez rozbudowanego udziału procesów poznawczych.
- Współczesne badania dowodzą, że procesy pamięci są kontrolowane przez liczne peptydy, jak somatostatyna, galanina, bombesyna i wazopresyna.