Zbigniew Wójcik Wiek XVI - XVII
1)Dualizm ekonomiczny
Odrębne typy gospodarki wytworzyły nie tylko różne stosunki społeczne ale rzutowały mniej lub bardziej wyraźnie na politykę wewnętrzną i zewnętrzną i ustrój poszczególnych państw
2) Kryzys gospodarczy XIII - XIVw. i system feudalnego spowodował zmniejszenie dochodów szlachty
- w mniejszym stopniu lub w ogóle mieszczan i chłopów (gospodarstwa były mniejsze i bardziej elastyczne łatwiej przetrwały kryzys)
-był bodzcem dla szlachty, którą zmusił do bronienia swojej pozycji - tracącej również znaczenie militarne (wojska zaciężne) -i walki na jedynym możliwym polu - gospodarczym -> szlachta poszukuje nowych form działalności i zródeł zarobku oraz zmienia tryb życia:
- Anglia Wczesny kapitalizm
- Hiszpania Portugalia Kolonializm
- Polska Folwarczno-panszczyzniany
W związku z czym Wójcik uważa że:
<-„kryzys dochodów senioralnych kończy średniowiecze i zaczyna epokę nowożytną”
3) Odkrycia geograficzne
Główna rola nie kupców i kapitałowi kupieckiemu, ale właśnie szlachcie, która organizuje i uczestniczy w wyprawach (kryzys XIII i XIV który pchnął szlachtę do szukania rekompensaty za pogorszenie własnego bytu)
4) Reformacja
Van Gilder(przywołany przez Wójcika) Humanizm zrodził własna reformację.
Humaniści przepojeni ideami antropocentrycznymi pozostali chrześcijanami, ale nie w sensie ortodoksyjnym wielu stało się już „protestantami” lecz nie w takim sensie jaki nadała późniejsza reformacja.
5) U progu XVI wieku w polityce, zdecydowana górę biorą interesy narodowe, gospodarcze i dynastyczne państw. Marginalne znaczenie mają idee uniwersalne- zwłaszcza względy religijne (np. papież gnębiony przez humanizm i recesje płw. apenińskiego)
6) Francja Walezjuszy parła do wojen z Habsburgami w XVI w. całkiem świadomie - zainteresowana nimi była w równym stopniu dynastia jak i arystokracja (przez urzędy związana z interesem dynastii), szlachta drobna (zatrudniona w armiach najemnych). Łupy wojenne oznaczały zarobek, konieczne by równoważyć utrzymanie armii zaciężnej
<konflikt był więc dążeniem większości klas, a nie nieodpowiedzialnej polityki Karola VIII (kontynuowanej wszak przez następców)
7) Pokój w Cateau-Cambresis: Wydarzenia roku 1559 objawem, nie przewagi hiszpańskiej, a równowagi europejskiej, która między trzema potęgami Francja, Turcja i Hiszpania ( która to wobec oporu Niemców i francuzów zmuszona zrezygnować z mitów o uniwersalnej monarchii chrześcijańskiej)
8) Wygrana polski i Szwecji w 1570 w wojnie inflackiej - nie ostateczna, bo ewidentnie - konflikt w tym rejonie nie jest izolowany, a przykuwał uwagę opinii międzynarodowej - która zainteresowana by nie doszło do całkowitego rozstrzygnięcia (intrygi legata papieskiego Possevino, interesy handlowe Anglii Francji i Danii)
9) Anglicy, topiąc wielka armadę ocalili Ne tylko swoją suwerenność ale w ogóle reformację (zagrożoną dotychaczas przez potęgę Habsburgów)
10) Hiszpania eksploatująca olbrzymie złoża nowego świata i sprowadzająca towary z zza granicy
Staje się typowym krajem gospodarki konsumpcyjnej i tu leży podstawowe źródło słabości państwa i jego upadku na arenie międzynarodowej w XVIIw (nie rozwijając produkcji własnej - żyła ponad stan)
->Anglia osiągnęła dojrzałość stała się nowoczesnym państwem podczas gdy Hiszpania pozostała nadal krajem średniowiecznym z wielkim zamorskim imperium.
11) Wójcik - widzi edykt z Nantes- jako traktat miedzy dwoma partiami z których każda próbowała ograniczyć uprzywilejowane stanowisko drugiej - ta sytuacja dawała gwarancje, że żadna strona nie będzie respektowała swoich ustępstw.
12) centralizacja władzy i absolutyzacja monarchii europejskich:
Sojusz monarchy z mieszczaństwem zawsze wspólną cechę (propos Henryka IV) - chce zwalczyć opozycje magnacką, stanowiącą siłę oporu ze strony zwolenników systemu rozdrobnienia feudalnego wobec rodzących się stosunków politycznych i gospodarczych (przypomina symbolicznie że Bodin głowny ideolog absolutyzmu wywodził się ze stanu trzeciego)
13) Rywalizacja habsbursko francuska stała się osią dziejów politycznych wieku XVII ( od Henryka IV)
14) Protestantyzm czeski (husytyzm) miał podobne znaczenie jak kalwinizm w Niderlandach tzn. był rzecznikiem interesów narodowych i niezawisłości kraju
15) Holandia „państwo w służbie handlu”
16) Słabość Rosji w XVII wieku owocem polityki Iwana Groźnego - opryczniny która głęboki cios ekonomice Rosjan oraz katastrofalna społecznie.
17) cel polityki polskiej w jej ekspansji pierwszej połowy XVI wieku stanowiło opanowanie Rosji - co naturalnym dążeniem wobec jej osłabienia (Płatonow cytowany przez Wójcika usprawiedliwia w ten sposób polskie pobudki)
<- cel ten można także ująć jako swoisty kolonializm ze strony szlachty szukajacej posiadłości ziemskich
<- a od strony władcy - dorazną próbę pozbycia się najbardziej awanturniczego elementu szlachty (pod wrażeniem rokoszu zebrzydowskiego)
18) Przez Polską próbę i klęskę w podbiciu i narzuceniu Moskwie religii katolickiej
<- Kontrreformacja w Europie wschodniej odniosła na początku XVII wieku taką sama decydującą klęskę jak pod koniec XVI w Niderlandach i Anglii (klęska Habsburgów) (realne cele zaprzepaszczone przez fanatyzm i próbę rozwiązania siłowego)
19) wojna trzydziestoletnia
-przyczyna: współzależność gospodarcza wschodu i zachodu europy i powstanie ogólnoeuropejskiego rynku przekreślało właściwie możliwość lokalizacji konfliktów politycznych.
-Z wewnętrznym kryzysem politycznym rzeszy - łączy się czołowy aspekt sytuacji politycznej z której zrodził się konflikt zbrojny - Protestanci niemieccy zerkali ku Francji, ta zaś odrodzona po Henrykiem IV parła do wojny z Habsburgami/
-Los czechów przypieczętował brak solidarnego poparcia ze strony obozu państw protestanckich. Ich całkowita bierność - a więc izolacja czech wypływała z zasady legitymizmu którą czesi pogwałcili, a która jak mało co spajała władców europy.
-Wielka rola Polski flankującej Szwedów i Rosji „szachującej” polaków w polityce szwedzkiej
- Po 30-letniej - ostateczne rozbicie Niemiec na przeszło dwa wieki jako definitywny upadek idei zbudowania wielkoniemieckiego imperium pod egidą Habsburgów austriackich i jako definitywny triumf tendencji odśrodkowych w rzeszy
20) Absolutyzm
-Wielkość Richeulieugo i Henryka IV polega na tym ze zrozumieli dziejową role średniej szlachty i konieczność przeprowadzenia reform gospodarczych i administracyjnych
-Najwyższą fazą feudalizmu jest monarchia absolutna. Tam gdzie przemiany poszły w kierunku zgodnym z ogólną tendencją rozwojową - tzn. absolutyzm odniósł bezsprzeczny triumf - doprowadził do umocnienia czynników państwowych (Fr, Brandenburgia, Rosja).
-Tam gdzie rozwiązanie takie nie nastąpiło obserwujemy gospodarczy i polityczny upadek państwa (Polska)
-Inaczej Holandia i Anglia, w których przeobrażenia gospodarczo-społeczne poszły w kierunku nowych kapitalistycznych stosunków. Kraje te przekroczyły ten etap nie na drodze ewolucji a rewolucji
-Marksistowska historiografia - absolutyzm to dyktatura klasy feudalnej
-Państwo przedsiębiorcą, który sprzedaje obywatelom ochronę uciekając do tendencji monopolistycznych - takie państwo zaprowadza centralizację poprzez urzędników
- urzędy kuszą tak szlachtę jak i mieszczaństwo - obniżają spoistość stanów.
-Ocena Ludwika XIV od początku skrajne opinie - Voltaire że jest wart
więcej niż 20 poprzedników razem wziernych)
Leibniz, Monteskiusz że negatywny
Spokojny bilans ukazuje pozytywne i negatywne a Wójcik uważa że zachłanność monarchii Ludwika XIV i zaborcza polityka króla arcychrześcijańskiego zmobilizowała w końcu cała Europę i załamała hegemonie Francji, ten zasadniczy błąd przechyla szale na niekorzyść polityki króla słońce.
21) Rewolucja Angielska
Richard Tawney
Purytanizm był nauczycielem klas średnich - według tegoż to nie zerwanie z Rzymem a właśnie purytanizm stanowił sens reformacji angielskiej
- teoria rewolucji purytańskiej wałczącej o wolność wyznania i przy okazji reformę ustroju
- przełomowe - powiązania, miedzy purytanizmem a początkiem kapitalizmu (Weber)
- Rola gentry jako motoru rewolucji - wojna domowa była walką o przywrócenie równowagi własności - bilansu gdyż równowaga ta została zachwiana przez redystrybucje ziemi w stuleciu poprzedzającym rewolucje (grodzenia, sekularyzacja melioracja itd. Akumulacja kapitału centralizacja)
Lawrence Stone - o ścięciu króla
-po raz pierwszy ścięto publiczne króla - ogłoszono obalenie jego urzędu
Dalsze idee które po raz pierwszy konsekwentnie wyartykułowane właśnie w rewolucji
wolność zamiast wielu cząstkowych
równość zamiast przywilejów
braterstwo zamiast uległości
- idee które miały przetrwać i odrodzić się w innych epokach (aluzja do rewolucji francuskiej)
22 )Europa środkowo wschodnia
XVII w dla Rosji przełomowy - konsolidacja gospodarki - centralizacja państwa umożliwia scalenie rynków lokalnych w państwowy -coraz większą rolę zaczyna odgrywać rzemiosło, wyraźne bogaceni się kupców - przejawy gospodarki wczesnokapitalistycznej - umożliwia późniejszy awans do rzędu największych potęg europejskich
-Już w pierwszej połowie XVIIw rośnie eksport zboża - i skutecznie konkuruje z polskim, wypierając nawet - co rzutuje na całokształt stosunków polsko-rosyjskich w tym okresie
(Rosja spichlerzem Szwecji w czasie wojny trzydziestoletniej)
-W Polsce załamanie - zahamowanie rozwoju gospodarki folwarczno pańszczyźnianej
<- spadek popytu na polskie zboże na zachodzie
<- upadek gospodarki chłopskiej (wyzysk, propinacja, wojny)
Wojny- spadek ludności o 60% w drugiej połowie - wzrost pustek
Upadek gospodarstw chłopskich - hamuje rynek wewnętrzny - dalszy upadek miast
-Ekspansja Szwecji i jej pozycja w Europie w połowie XVII w nie miała nigdy należytego pokrycia w potencjale ekonomicznym i demograficznym kraju - stąd przejściowa
Szwecja zgodnie z poglądem Wallensteina - wojna powinna żywić wojnę -
Znaczenie na arenie międzynarodowej - poprzez wojsko - to łupów - wojny -zamknięty krąg
-Brandenburgia - u podstaw jej sukcesu układ króla z warstwami uprzywilejowanymi-
pełnia władzy nad chłopem dla junkrów w zamian za nieograniczoną moc nakładania podatków i formowania armii przez króla.
-Absolutyzacja krajów dziedzicznych Habsburgów możliwa dzięki ciągłemu zagrożeniu tureckiemu francuskiemu i protestanckiemu