21. Jakie miejsce w badaniach psychologicznych mają badania prowadzone na zwierzętach?

Większość psychologów nie prowadzi badań na zwierzętach ani nie są też oni zaangażowani w testowanie produktów na zwierzętach, hodowlę ani działanie ogrodów zoologicznych. Co więcej nie we wszystkich badaniach psychologicznych stosuje się szkodliwe metody eksperymentalne.

Typy i zasięg badań na zwierzętach w psychologii.

W USA (Coile i Miller (1984) -przegląd artykułów w czasopismach Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego przez ostatnich 5 lat. Tylko 7% informowało o badaniach głównie na zwierzętach i nie znaleziono żadnego przykładu badan z rodzaju potępianych.

W Wielkiej Brytanii Thomas i Blackman (1991) -sondaż na 67 wydziałach uniwersyteckich i politechnicznych. Wynikało z nich ze liczba kręgowców używanych do badań na tych wydziałach spadła jak również spadla liczba wydziałów wykorzystujących zwierzęta. Wystąpił również ostry spadek liczby prac eksperymentalnych na zwierzętach i odpowiadający mu wzrost badań obserwacyjnych.

Przyczyna spadkuzmiana zainteresowań badawczych a nie regulacje prawne lub działania grup.

Thomas i Blackman uważają ten spadek za niekorzystny ponieważ modele animalistyczne okazały się użyteczne w psychologii.

Wszystkie badania wniosły ważny wkład do psychologii od eksperymentalnej analizy funkcjonowania mózgu do zachowania społecznego w środowisku naturalnym.

Jakimi względami praktycznymi uzasadniają psycholodzy wykorzystywanie zwierząt?

1. Zgodnie z poglądem Darwina wszystkie gatunki są ze sobą powiązane ewolucyjnie, wiec ich wzory zachowania są podobne.

2. Wiele eksperymentów laboratoryjnych byłoby niedozwolone na ludziach, np. eksperymenty nad kontrolowanym krzyżowaniem, nad różnymi rodzajami deprywacji oraz nad tkanką mózgową.

3. Studiowanie systemów prostych w celu zrozumienia bardziej złożonych.

4. Szybciej się rozmnażają toteż wpływ wczesnych doświadczeń i krzyżowania selektywnego może zostać szybko oszacowany.

5. Dziedziczność i środowisko można poddać precyzyjnej kontroli w badaniach

6. Mniej prawdopodobne jest zaangażowanie emocjonalne w badaniach na zwierzętach a więc wzrasta obiektywność eksperymentatora.

7. Jako źródło hipotez do dalszego testowania na ludziach. Z kolei badana na ludziach mające tylko orientacyjny lub korelacyjny charakter mogą być testowane eksperymentalnie na zwierzętach w celu wyizolowania przyczyny i skutku.

Z jakich względów praktycznych można przeciwstawiać się badaniom na zwierzętach.

I. Kwestia ekstrapolowania (przenoszenia)ustaleń z badań na zwierzętach na ludzi

1. Człowiek jest czymś niepowtarzalnym - ludzie różnią się między sobą i od zwierząt.

2. Brak obiektywizmu badaczy w stosunku do badanych zwierząt. Badacze przypisują im ludzkie własności -antropomorfizm

3. Skoro gatunki różnią się między sobą reakcjami chemicznymi to jak można ekstrapolować ustalenia na temat zachowania?

4. Język i podatność na uczenie się i plastyczność ludzkiego zachowania znacznie ograniczają wartość porównań między ludźmi a zwierzętami.

5. Gdyby psycholodzy w pełni wykorzystywali wszelkie możliwości w ogóle nie byłoby potrzeby ekstrapolacji

II. Kwestia metody eksperymentalnej.

1. Kontrola w eksperymencie laboratoryjnym. Metoda eksperymentalna prowadzi do braku trafności ekologicznej czyli kwestionuje się znaczenie rezultatów badań w świecie rzeczywistym.

2. Eksperymenty polowe maja większą trafność ekologiczną ale tracą na kontroli.

3. Niektóre techniki badan polowych bez należytej kontroli mogą zagrozić przetrwaniu pewnych gatunków

Praktyczne zastosowania badan na zwierzętach w psychologii.

1. Lepsze rozumienie zachowania zwierząt niszczących zbiory lub przenoszących choroby pozwoliło na stworzenie środków odstraszających co zlikwidowało potrzebę zabijania ich(np strachy na wróble)

2. Pomogły w ochronie zagrożonych gatunków i ochronie zdrowia zwierząt domowych.

3. Terapia moczenia nocnego - warunkowanie klasyczne psów do stworzenia koca alarmowego do terapii przewlekłego moczenia nocnego dzieci

4. Ratowanie życia - metodą warunkowania sprawczego Skindera trenowano gołębie w wykrywaniu kolorowych tratw ratunkowych na morzu

5. Zmiana zachowania w praktyce edukacyjnej - z zasad warunkowania sprawczego powstaly maszyny uczące, nauczanie programowane i ekonomia żetonów

6. Zmiana zachowania w praktyce klinicznej - rozróżnienie pomiędzy terapią zachowania (oparta na warunkowaniu klasycznym) i modyfikacją zachowania (oparta na warunkowaniu instrumentalnym)

7. Zwierzęta-pomocnicy - poprawa sprawności psów przewodników za pośrednictwem selektywnego krzyżowania i zastosowania ustaleń z badan nad okresami największej podatności na uczenie szczeniaków. Również trenowanie małp kapucynek do pomocy ludziom upośledzonym i sparaliżowanym.

8. Prace Lorenza(1973)nad wdrukowaniem są powiązane z pracami Harlow nad deprywacją kontaktów macierzyńskich w małpich dzieci polepszenie opieki nad wcześniakami

9. Lepsze zrozumienie natury i rozwoju niektórych chorób, np. Alzheimera, AIDS

ETYKA w badaniach

Psycholodzy często skłaniają się ku „relatywizmowi moralnemu” tzn poglądowi że po rozważeniu wszystkich „za” i „przeciw” należy na pewne badania zezwolić, a innych zakazać.

Przyjmując pozycje relatywizmu moralnego, Brytyjskie Towarzystwo Psychologiczne i Towarzystwo Psychologii Eksperymentalnej wydały wspólne pewne wytyczne. Stwierdza się w nich ogólnie że badacze mają „obowiązek unikać, a przynajmniej ograniczać do minimum cierpienia wszelkich żywych stworzeń.

LITERATURA:

1. Wadeley, A., Birch, A., Malim, T., (2002). Wprowadzenie do psychologii. Rozdz.5.3-Wykorzystywanie zwierząt w badaniach psychologicznych. Warszawa:PWN

---