Odpowiedzialność za wykroczenia przeciwko prawom pracownika
Pracodawca musi przestrzegać praw pracownika. Jeśli tego nie robi, grożą mu sankcje karne. Ponadto pracodawca musi być świadomy faktu, że osoby dopuszczające się wykroczeń przeciwko prawom pracownika ponoszą odpowiedzialność zarówno wtedy, gdy działają z winy umyślnej, jak i nieumyślnej. Odpowiedzialności za wykroczenie podlega konkretna osoba, czyli sprawca wykroczenia, a nie spółka, spółdzielnia, szpital czy szkoła.
Do odpowiedzialności może być pociągnięta osoba:
• będąca pracodawcą,
• działająca w imieniu pracodawcy,
• na, której ciąży obowiązek prawidłowego obliczenia i wypłacenia wynagrodzenia za pracę lub innego świadczenia ze stosunku pracy, wydania świadectwa pracy, udzielenia urlopu i ustalenia jego wymiaru, realizacji podlegającego wykonaniu orzeczenia sądowego,
• odpowiedzialna za stan bezpieczeństwa i higieny pracy,
• kierująca pracownikami.
Pracodawca lub osoba działająca w jego imieniu (także kadrowa czy księgowa) będą, więc odpowiadać za:
• zawarcie umowy cywilnoprawnej w warunkach, w których powinna być zawarta umowa o pracę,
• niepotwierdzenie na piśmie zawartej z pracownikiem umowy o pracę,
• wypowiedzenie lub rozwiązanie z pracownikiem stosunku pracy bez wypowiedzenia z rażącym naruszeniem przepisów prawa pracy,
• stosowanie wobec pracowników innych kar niż przewidziane w przepisach prawa pracy o odpowiedzialności porządkowej pracowników,
• naruszenie przepisów o czasie pracy lub przepisów o uprawnieniach pracowników związanych z rodzicielstwem i zatrudnianiu młodocianych,
• nieprowadzenie dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akt osobowych pracowników,
• pozostawienie dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akt osobowych pracowników w warunkach grożących uszkodzeniem lub zniszczeniem.
Wynagrodzenie oraz inne świadczenia
Osoba, do której obowiązków należy naliczanie wynagrodzeń i innych świadczeń, ustalanie wymiaru urlopu itp., będzie odpowiadać za wykroczenie polegające na:
• niewypłaceniu w ustalonym terminie wynagrodzenia za pracę lub innego świadczenia przysługującego pracownikowi albo uprawnionemu do tego świadczenia członkowi rodziny pracownika,
• bezpodstawnym obniżeniu wysokości tego wynagrodzenia lub świadczenia i dokonywaniu z nich bezpodstawnych potrąceń,
• nieudzielaniu przysługującego pracownikowi urlopu wypoczynkowego lub bezpodstawnym obniżaniu wymiaru tego urlopu,
• niewydaniu pracownikowi świadectwa pracy.
Może to, więc być, oprócz osoby reprezentującej pracodawcę lub upoważnionej do działania w imieniu pracodawcy w sprawach z zakresu prawa pracy, np. kierownik działu kadr lub główny księgowy, a także pracownik firmy zewnętrznej, której pracodawca zlecił prowadzenie spraw rozliczeń należności pracowniczych.
Warunkiem odpowiedzialności za wymienione wykroczenia jest ustalenie, że na danej osobie spoczywa konkretny obowiązek, np. ustalanie wymiaru urlopu, sporządzanie i wydawanie świadectwa pracy (wraz z upoważnieniem do jego podpisania w imieniu pracodawcy), lub wynikający z umowy zawartej przez pracodawcę z biurem finansowo-księgowym bądź konkretnym księgowym obowiązek naliczania wynagrodzeń i innych świadczeń ze stosunku pracy.
Nieprzestrzeganie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy
W przypadku wykroczeń związanych z nieprzestrzeganiem przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy odpowiedzialność ponosi pracodawca. To on odpowiada za zapewnienie pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy i nie może się od tego obowiązku uwolnić, nawet, gdy wyznaczy inną osobę do działania w swoim imieniu. Jedynie za nieprzestrzeganie konkretnych przepisów bhp może odpowiadać także osoba kierująca pracownikami, np. kierownik czy brygadzista, który nadzoruje warunki pracy podległych mu pracowników i powinien m.in. czuwać nad tym, aby pracownicy używali przydzielonych im środków ochrony indywidualnej, odzieży i obuwia roboczego itp.
Karze podlega ten, kto:
1) wbrew obowiązkowi nie zawiadamia w terminie 30 dni właściwego inspektora pracy i właściwego państwowego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju, zakresie prowadzonej działalności, jak również o zmianie miejsca, rodzaju i zakresu prowadzonej działalności oraz o zmianie technologii, jeżeli zmiana technologii może powodować zwiększenie zagrożenia dla zdrowia pracowników,
2) wbrew obowiązkowi nie zapewnia, aby budowa lub przebudowa obiektu budowlanego albo jego części, w których przewiduje się pomieszczenia pracy, była wykonywana na podstawie projektów uwzględniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy, pozytywnie zaopiniowanych przez uprawnionych rzeczoznawców,
3) wbrew obowiązkowi wyposaża stanowiska pracy w maszyny i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny zgodności,
4) wbrew obowiązkowi dostarcza pracownikowi środki ochrony indywidualnej, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny zgodności,
5) wbrew obowiązkowi stosuje:
a) materiały i procesy technologiczne bez uprzedniego ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników i bez podjęcia odpowiednich środków profilaktycznych,
b) substancje i preparaty chemiczne nie oznakowane w sposób widoczny i umożliwiający ich identyfikację,
c) niebezpieczne substancje i niebezpieczne preparaty chemiczne nie posiadające kart charakterystyki tych substancji, a także opakowań zabezpieczających przed ich szkodliwym działaniem, pożarem lub wybuchem,
6) wbrew obowiązkowi nie zawiadamia właściwego inspektora pracy, prokuratora lub innego właściwego organu o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który wywołał wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy, nie zgłasza choroby zawodowej albo podejrzenia o taką chorobę, nie ujawnia wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, albo przedstawia niezgodne z prawdą informacje, dowody lub dokumenty dotyczące takich wypadków i chorób,
7) nie wykonuje w wyznaczonym terminie podlegającego wykonaniu nakazu inspektora pracy,
8) utrudnia działalność organu Państwowej Inspekcji Pracy, w szczególności uniemożliwia prowadzenie wizytacji zakładu pracy lub nie udziela informacji niezbędnych do wykonywania jej zadań.
Konsekwencje popełnienia wykroczenia
Konsekwencją uznania przez inspektora, że dana osoba popełniła wykroczenie przeciwko prawom pracownika, jest nałożenie na nią grzywny w postaci mandatu karnego w kwocie od 1000 do 2000 zł. W przypadku, gdy dana osoba popełniła wykroczenie przewidziane w Kodeksie pracy i dwukrotnie została za nie ukarana, nie wcześniej niż 2 lata temu, inspektor może nałożyć na nią grzywnę w wysokości do 5000 zł.
Nowelizacja przepisów Kodeksu pracy oraz Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia dokonana ustawą z 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy wprowadziła zróżnicowanie wysokości grzywien, które mogą być orzekane przez sąd i nakładane mandatem za konkretne wykroczenia. Mandat na kwotę do 5000 zł może być wręczony jedynie "recydywiście" popełniającemu wykroczenie przeciwko prawom pracownika określone w Kodeksie pracy, ale już nie wielokrotnemu sprawcy wykroczeń związanych z naruszeniem przepisów o legalności zatrudnienia i przepisów innych ustaw określających wykroczenia przeciwko prawom pracowników.
Od 1 lipca 2007 r. za wykroczenia przewidziane w Kodeksie pracy inspektor pracy nie może wymierzyć w drodze mandatu karnego kary grzywny niższej niż 1000 zł.
W przypadku ustalenia, że istnieją podstawy do wystąpienia z wnioskiem o ukaranie bądź nastąpiła odmowa przyjęcia mandatu, inspektor sporządza wniosek i kieruje go do sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce popełnienia wykroczenia. Sąd może ukarać winnego wykroczenia grzywną w wysokości od 1000 zł do 30 000 zł. W przypadku wykroczeń związanych z kontrolą legalności zatrudnienia grzywna, którą może wymierzyć sąd, wynosi do 5000 zł.
W zakresie nieobjętym regulacją Kodeksu pracy odpowiedzialność za wymienione wykroczenia określa Kodeks wykroczeń.