Polski Związek Niewidomych
Tadeusz Majewski
Poradnik dla niewidomych i słabowidzących poszukujących pracy
Zeszyty Tyflologiczne 15
Warszawa 1997
Polski Związek Niewidomych
Zarząd Główny
Publikacja dofinansowana przez
Polski Związek Niewidomych Zarząd Główny
ze środków Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej
Warszawa 1997
Przygotowano do druku w Redakcji Wydawnictw Tyflologicznych PZN:
Józef Mendruń (redaktor naczelny)
Elżbieta Oleksiak (opracowanie redakcyjne)
Beata Antosiewicz (sekretarz redakcji)
Projekt okładki: Dariusz Litwiniec
Redakcja techniczna: Elżbieta Królak
Numer ISSN 0860-0945
Adres redakcji:
Redakcja Wydawnictw Tyflologicznych PZN,
00-216 Warszawa, ul. Konwiktorska 7/9, pok. 51,
telefon 831 22 71 wew. 300
Spis treści
Wprowadzenie
1. Jak przygotować się do poszukiwania pracy?
1.1. Kim jesteś i jaka jest Twoja wartość jako przyszłego pracownika?
1.1.1. Kwalifikacje zawodowe
1.1.2. Cechy osobowości określające funkcjonowanie i zachowanie się w
sytuacjach zawodowych
1.1.3. Specjalne uzdolnienia
1.1.4. Zainteresowania
1.1.5. Stopień zrehabilitowania
1.2. Jakie są Twoje plany i aspiracje zawodowe?
1.3. Jakie są rzeczywiste możliwości zawodowe osób z uszkodzonym
wzrokiem?
1.4. Jakie wątpliwości mają pracodawcy przy zatrudnianiu osób z
uszkodzonym wzrokiem?
1.5. Jakie są oczekiwania pracodawców w stosunku do pracownika?
1.6. Jakich pracodawców możesz spotkać?
1.7. Co powinieneś wiedzieć o przepisach prawnych dotyczących
zatrudnienia osób niepełnosprawnych?
2. Jak szukać pracy?
2.1. Jak wygląda rynek pracy dla osób niewidomych i słabowidzących?
2.2. Jaki sposób poszukiwania pracy wybrać?
2.3. Jakie instytucje mogą Tobie pomóc w uzyskaniu pracy?
2.4. Aktywne poszukiwanie pracy
2.4.1. Sieć osób wspomagających podstawową zasadą aktywnego poszukiwania
pracy
2.4.2. Bezpośrednie zwracanie się do pracodawców
2.4.3. Przeglądanie ogłoszeń w prasie lokalnej
2.4.4. Dawanie własnych ogłoszeń w prasie lokalnej i czasopismach
branżowych
2.5. Jakie sprawy możesz załatwić przez telefon?
2.6. Dlaczego trzeba tak długo czekać na ofertę pracy?
3. Jak zostać przyjętym do pracy?
3.1. Jak przygotować się do rozmowy kwalifikacyjnej?
3.1.1. Jak przygotować się emocjonalnie do rozmowy kwalifikacyjnej?
3.1.2. Jak przygotować się intelektualnie do rozmowy kwalifikacyjnej?
3.1.3. Jak zadbać o wygląd zewnętrzny udając się na rozmowę
kwalifikacyjną?
3.2. Jak przygotować dokumenty potrzebne do uzyskania pracy?
3.2.1. Podanie o pracę
3.2.2. Życiorys
3.2.3. Referencje
3.2.4. Kwestionariusz osobowy
3.2.5. Błędy popełniane przy przygotowywaniu dokumentów związanych z
przyjęciem do pracy.
3.3. Jak dostać się na rozmowę kwalifikacyjną?
3.4. Jak się zachować przychodząc na rozmowę kwalifikacyjną?
3.5. Jak się zachować w czasie rozmowy kwalifikacyjnej?
3.5.1. Cel rozmowy kwalifikacyjnej
3.5.2. Faza wstępna rozmowy kwalifikacyjnej
3.5.3. Faza właściwa rozmowy kwalifikacyjnej
3.5.3.1. Jakie sprawy interesują pracodawcę w czasie rozmowy
kwalifikacyjnej?
3.5.3.2. Jakich pytań możesz się spodziewać w czasie rozmowy
kwalifikacyjnej?
3.5.3.3. Jak się zaprezentować w czasie rozmowy kwalifikacyjnej?
3.5.3.4. Jak poruszyć sprawę Twojej niepełnosprawności wzrokowej?
3.5.3.5. W jaki sposób poruszyć sprawę Twoich uprawnień związanych z
niepełnosprawnością?
3.5.3.6. Jak poruszyć sprawę Twojego wynagrodzenia?
3.5.3.7. Zaproponuj zwiedzenie zakładu i spotkanie się z załogą
3.5.4. Faza końcowa rozmowy kwalifikacyjnej
3.6. Jakie są najczęstsze przyczyny niepowodzenia rozmowy
kwalifikacyjnej?
4. Jak przystosować się i utrzymać w pracy?
4.1. Jak przygotować się do rozpoczęcia pracy?
4.2. Na czym polega dobre przystosowanie się do pracy?
4.3. Jak się przystosować do wykonywania swoich zadań i obowiązków
zawodowych?
4.4. Jak ułożyć sobie dobre stosunki z szefem?
4.5. Jak ułożyć sobie dobre stosunki ze współpracownikami?
4.6. Przyczyny złego przystosowania się i nieutrzymania się w pracy
Zamiast zakończenia bibliografia
Wprowadzenie
Podejmując decyzję przeczytania tego "Poradnika", mam nadzieję, że masz
szczery zamiar podjąć pracę i poczynić pewne wysiłki, aby ją uzyskać.
Poradnik ten jest bowiem przeznaczony głównie dla tych osób, które
zdecydowały się na aktywne poszukiwanie pracy i chcą wziąć sprawę swego
zatrudnienia we własne ręce. Poszukiwanie pracy jest zajęciem wymagającym
pewnej wiedzy i umiejętności, a także zaangażowania i wytrwałości, jeżeli
ma zakończyć się powodzeniem.
Praca zawodowa jest ważna dla zdecydowanej większości ludzi. Aktywność
zawodowa stanowi istotny element życia człowieka i w znacznym stopniu
decyduje o jego jakości. Stąd człowiek poświęca wiele lat życia na
przygotowanie się do pracy, mając nadzieję, że znajdzie zgodną ze swoimi
psychofizycznymi możliwościami i uzyskanymi kwalifikacjami zawodowymi,
dającą wiele satysfakcji psychicznej i ekonomicznej oraz otworzy możliwość
awansu i zrobienia kariery zawodowej.
W ostatnich latach na skutek zmian ustrojowych w naszym kraju zaistniała
nowa sytuacja w zakresie zatrudnienia. Przed rokiem 1989 nie było większych
trudności ze zdobyciem pracy. Wskaźnik bezrobocia był stosunkowo niewielki.
Ta sytuacja spowodowała, że osoby niewidome i słabowidzące nie musiały
czynić większych wysiłków, aby uzyskać zatrudnienie. Dzisiaj w nowym
systemie społeczno-ekonomicznym, w okresie wysokiego bezrobocia i
współzawodnictwa o zdobycie pracy, również przed osobami z uszkodzonym
wzrokiem stanął nowy problem: Jak zdobyć pracę - czekać aż ktoś nam jej
poszuka, czy szukać jej samemu. Wydaje mi się, że w tej nowej sytuacji
również dla osób niepełnosprawnych, w tym także dla osób niewidomych i
słabowidzących, nadszedł czas, aby sami podjęli wysiłki mające na celu
poszukanie dla siebie pracy i wzięli odpowiedzialność za własną karierę
zawodową.
Według mnie w pozyskaniu satysfakcjonującej psychicznie i ekonomicznie
stałej pracy wyodrębnić można cztery etapy, a mianowicie:
1. przygotowanie się do poszukiwania pracy,
2. podjęcie działań zmierzających do uzyskania pracy,
3. uzyskanie pracy,
4. przystosowanie się do środowiska pracy.
Powstaje teraz pytanie: jak to zrobić, a więc: jak przygotować się do
poszukiwania pracy, jak jej szukać, jak być przyjętym do pracy i jak się w
niej utrzymać.
"Poradnik dla niewidomych i słabowidzących poszukujących pracy" stawia
sobie za cel zachęcenie z jednej strony osób z uszkodzonym wzrokiem do
wzięcia sprawy swojej kariery zawodowej we własne ręce, a z drugiej strony
- wskazanie im, jak to najlepiej zrobić, czyli odpowiedzieć na wyżej
postawione pytania.
Mam nadzieję, że wielu osobom niewidomym i słabowidzącym poszukującym
pracy "Poradnik" pomoże lepiej poznać ten złożony problem i ułatwi im
podjęcie odpowiednich decyzji dla jego rozwiązania.
Zeszyt ten został opracowany głównie w oparciu o:
- amerykański poradnik dla osób niewidomych poszukujących pracy: Rabby R.
i Croft D.: Take Charge. A Strategic Guide for Blind Job Seekers;
- poradnik dla osób niepełnosprawnych poszukujących pracy przygotowany
przez Międzynarodową Organizację Pracy: Getting hired. A Guide for
Job-Seekers Who Face Barriers to Employment oraz
- wydaną u nas amerykańską publikację Bollesa: Spadochron. Praktyczny
podręcznik dla planujących karierę, szukających pracy i zmieniających
zawód.
1. Jak przygotować się do poszukiwania pracy?
Nie ulega wątpliwości, że samodzielne poszukiwanie pracy wymaga pewnego
przygotowania. Powinno ono obejmować:
1. poznanie samego siebie, jako przyszłego pracownika,
2. ustalenie swoich zamierzeń i oczekiwań zawodowych,
3. poznanie możliwości zawodowych osób z uszkodzonym wzrokiem,
4. poznanie poglądów pracodawców na temat zatrudniania osób niewidomych i
słabowidzących,
5. poznanie przepisów regulujących sprawę zatrudnienia osób
niepełnosprawnych.
Tak szeroka wiedza jest potrzebna do realizacji następnych etapów
uzyskania pracy, a zwłaszcza może być bardzo przydatna w czasie rozmowy
(wywiadu) kwalifikacyjnej z przyszłym pracodawcą.
1.1. Kim jesteś i jaka jest Twoja wartość jako przyszłego pracownika?
"Im więcej wiesz o samym sobie i o pracy w ogóle, tym większe Twoje
szanse na uzyskanie pracy, do której będziesz z przyjemnością codziennie
chodził. Ignorancja jest największym Twoim wrogiem" [9]. Wiedza o samym
sobie sprowadza się do pytania: Kim jesteś i jaka jest twoja wartość jako
przyszłego pracownika?
Stając przed problemem znalezienia pracy musisz rozpocząć od dokładnego
poznania samego siebie. Oczywiście chodzi tutaj o poznanie Twoich
możliwości zawodowych. Zrobienie takiego bilansu jest konieczne do
przedstawienia swoich atutów przyszłemu pracodawcy w czasie rozmowy
kwalifikującej. Musisz więc poznać swoją wiedzę, umiejętności i cechy
osobowości, które będą Twoją ofertą dla przyszłego pracodawcy. Aby obraz
ten był pełny, musisz uświadomić sobie także swoje braki i ograniczenia.
Poznanie siebie jest procesem samooceny. Jest on niełatwy dla każdego
człowieka. W jeszcze większym stopniu może to dotyczyć osób z uszkodzonym
wzrokiem, a więc osób niewidomych i słabowidzących. Szczególnie może to być
trudne w odniesieniu do oceny własnej przydatności do konkretnych zawodów
czy prac. Osoby z uszkodzonym wzrokiem mogą bowiem mieć mniejsze
doświadczenia "w świecie pracy", niż ich normalnie widzący koledzy. Może to
być spowodowane tym, że nie miały one możliwości dokładnego poznania
wymagań różnych zawodów i prac oraz sprawdzenia się w różnych sytuacjach
związanych z wykonywaniem pracy.
Pytanie: Kim jesteś i jaka jest Twoja wartość jako przyszłego pracownika?
obejmuje takie sprawy, jak kwalifikacje zawodowe, cechy osobowości
wyznaczające funkcjonowanie i zachowanie się w sytuacjach zawodowych,
specjalne uzdolnienia, zainteresowania i stopień zrehabilitowania.
1.1.1. Kwalifikacje zawodowe
Na kwalifikacje zawodowe składa się wiedza, umiejętności i doświadczenie
zawodowe. Chcąc więc poznać swoje kwalifikacje musisz odpowiedzieć sobie na
takie pytania jak:
1. Czego nauczyłeś się w szkole podstawowej, zawodowej, na uczelni?
2. Co potrafisz zrobić a czego nie potrafisz w Twojej dziedzinie
zawodowej?
3. Czy otrzymałeś solidne przygotowanie do pracy obejmujące nie tylko
wiedzę i umiejętności zawodowe, ale także czy nauczono Cię form
funkcjonowania i zachowania się w sytuacjach zawodowych?
4. Jakie jest Twoje dotychczasowe doświadczenie zawodowe? Czy odbywałeś
praktykę zawodową w czasie nauki, czy już pracowałeś, czego nauczyłeś się w
tym okresie dla lepszego przygotowania się do pracy? Jakie pełniłeś funkcje
i zajmowałeś stanowiska?
5. Jakimi specjalnymi pomocami technicznymi posługiwałeś się w czasie
wykonywania pracy zawodowej (maszyna brajlowska, maszyna do pisania,
komputer)?
6. Czy jesteś zadowolony z dotychczas uzyskanych kwalifikacji? Czy
zamierzasz podnosić swoje kwalifikacje, podejmując dalszą naukę?
1.1.2. Cechy osobowości określające funkcjonowanie i zachowanie się w
sytuacjach zawodowych
Pracodawcę będzie także interesować, jakim jesteś człowiekiem i jakim
będziesz pracownikiem. Dobry pracownik to nie tylko taki, który posiada
odpowiednią wiedzę i umiejętności, lecz także taki, który potrafi
odpowiednio zachowywać się w sytuacjach zawodowych, a więc przy
wykonywaniu zadań i obowiązków zawodowych oraz w kontaktach z innymi
ludźmi. Zachowanie człowieka zdeterminowane jest przez cechy osobowości,
które zostały ukształtowane w czasie jego rozwoju na skutek wychowania.
Zastanów się nad Twoimi cechami osobowości, które będą określać
funkcjonowanie i zachowanie się w sytuacjach zawodowych, a które będą
świadczyć o tym, czy będziesz dobrym pracownikiem. Cechy te można podzielić
na takie, które będą miały wpływ na:
1. wykonywanie zadań i obowiązków zawodowych,
2. współpracę i współdziałanie z kierownictwem i z innymi pracownikami.
Odpowiedz więc sobie na następujące pytania dotyczące wykonywania zadań i
obowiązków zawodowych:
1. Czy wolisz i potrafisz samodzielnie i niezależnie wykonywać zadania
zawodowe, czy oczekujesz współpracy, wsparcia i zachęty ze strony
kierownictwa i współpracowników?
2. Czy potrafisz organizować sobie sam pracę, czy wolisz, aby inni
zlecali Tobie zadania zawodowe?
3. Czy jesteś dokładny i systematyczny przy wykonywaniu pracy?
4. Czy chętnie pracujesz i czy praca przynosi Ci zadowolenie?
5. Czy jesteś pracowity, czy wolisz spychać pracę na innych?
6. Czy jesteś odporny na trudności i potrafisz łatwo znaleźć sposób na
ich rozwiązania?
7. Czy szybko potrafisz podjąć decyzję w przypadku wystąpienia trudności?
8. Czy zdarza Ci się podejmować decyzje ryzykowne bez dokładnego zbadania
sprawy, czy raczej jesteś ostrożny?
9. Czy jesteś punktualny?
10. Czy lubisz utrzymywać porządek, ład i czystość w miejscu, gdzie
mieszkasz, przebywasz, pracujesz?
Odpowiedz teraz sobie na pytania dotyczące współpracy z kierownictwem i z
innymi pracownikami:
1. Czy starasz się być kimś dominującym w kontaktach z ludźmi, czy też
uległym i podporządkowanym?
2. Czy jesteś cierpliwy, spokojny czy też często reagujesz agresywnie?
3. Czy jesteś przyjacielski i chętny do pomocy?
4. Czy jesteś miły, serdeczny i uprzejmy dla innych ludzi, czy też
chłodnym formalistą?
5. Czy jesteś człowiekiem godnym zaufania, lojalnym i dyskretnym?
6. Czy wolisz pracować indywidualnie czy w zespole?
Staraj się więc zapisać kilka pozytywnych i kilka negatywnych cech, z
tych które tutaj zostały w pytaniach wymienione. A może posiadasz inne
cechy, które nie zostały uwzględnione?
1.1.3. Specjalne uzdolnienia
Na obraz samego siebie składają się także specjalne uzdolnienia lub
talenty, o których często sami nie wiemy. Polegają one na tym, że pewne
czynności potrafimy wykonywać na bardzo wysokim poziomie; na wyższym
poziomie niż wykonuje to przeciętna osoba. Specjalne uzdolnienia są
ukierunkowane na określoną dziedzinę. Mogą to więc być uzdolnienia
muzyczne, techniczne, artystyczne, do nauki języków obcych itp. Postaraj
się odpowiedzieć na pytanie: czy masz jakieś specjalne uzdolnienia? Może
pomogą one Tobie w uzyskaniu pracy lub później w wykonywaniu i utrzymaniu
zatrudnienia.
1.1.4. Zainteresowania
Specjalne uzdolnienia wiążą się często z zainteresowaniami. Są to
względnie utrwalone skłonności i dążenia do zajmowania się określonymi
przedmiotami, zjawiskami, wydarzeniami, czynnościami lub pracami, aby
zdobyć o nich więcej informacji, lepiej je poznać lub rozwinąć u siebie
określone umiejętności. Odpowiedz więc sobie na pytania:
1. Czy masz jakieś zainteresowania?
2. Czym najchętniej zajmujesz się w czasie wolnym?
Może Twoje zainteresowania będą także ciekawe dla przyszłego pracodawcy.
1.1.5. Stopień zrehabilitowania
A teraz chciałbym, abyś zastanowił się nad następną grupą pytań dotyczącą
Twojego stopnia zrehabilitowania. Są to pytania, które z pewnością będą
bardzo interesować przyszłego pracodawcę. Zastanów się więc i postaraj się
odpowiedzieć na następujące pytania:
1. Czy samodzielnie wykonujesz wszystkie czynności życia codziennego,
które na ogół wykonują osoby w Twoim wieku i w Twoim stanie rodzinnym?
Jakich nie wykonujesz?
2. Jakie obowiązki domowe należą do Ciebie (prowadzisz budżet domowy, w
jakim zakresie wychowujesz dzieci)?
3. Czy samodzielnie poruszasz się w pomieszczeniach zamkniętych?
4. Czy samodzielnie poruszasz się w przestrzeniach otwartych i korzystasz
ze środków komunikacji miejskiej?
5. Jak sporządzasz notatki i korzystasz z materiałów drukowanych?
O stopniu Twojego zrehabilitowania świadczą także odpowiedzi na takie
pytania, jak:
1. Czy przystosowałeś się psychicznie do Twojej niepełnosprawności i
potrafisz poradzić sobie z jej konsekwencjami?
2. Czy wszystkie trudności, jakie spotykasz w życiu tłumaczysz swoją
niepełnosprawnością wzrokową?
3. Czy wstydzisz się chodzić z laską lub psem przewodnikiem, używać
brajla, szkieł powiększających lub innych pomocy technicznych,
ułatwiających wykonywanie różnych czynności życiowych?
4. Czy jesteś przekonany, że możesz pracować w zwykłych zakładach pracy
razem z osobami dobrze widzącymi i wykonywać pracę tak samo dobrze jak oni?
Staraj się szczerze odpowiedzieć na te pytania. Wiem z doświadczenia, że
w wielu przypadkach odpowiedzi mogą być negatywne. Będą one jednak znane
tylko Tobie. Po zastanowieniu się i udzieleniu sobie odpowiedzi, zrób
krótki portret siebie, jako przyszłego pracownika i oceń swoje szanse na
zatrudnienie na otwartym rynku pracy. Dzisiejszy rynek pracy jest bardzo
wymagający. Taki portret będzie potrzebny do przygotowania podania o pracę
(oferty pracy), życiorysu, który załącza się do podania, a przede wszystkim
w czasie rozmowy kwalifikacyjnej z przyszłym pracodawcą.
1.2. Jakie są Twoje plany i aspiracje zawodowe?
A teraz przejdź do drugiej postawionej na wstępie sprawy, a mianowicie do
Twoich zamierzeń i oczekiwań zawodowych. Można ją sprowadzić do pytania:
jakie są Twoje plany i aspiracje zawodowe albo jakiej chcesz pracy i czego
od niej oczekujesz? Mówiąc inaczej jest to sprawa jaką pracę, w jakich
warunkach i na jakich warunkach chciałbyś wykonywać. W oparciu o dokonaną
samoocenę, musisz to teraz ustalić, biorąc pod uwagę kwalifikacje zawodowe,
cechy osobowości, specjalne uzdolnienia i stopień zrehabilitowania. Jeśli
zdobyłeś konkretny zawód, np. zawód masażysty, telefonisty, dziewiarza,
ustalenie to będzie stosunkowo łatwe. Jeśli ukończyłeś studia wyższe, np.
prawo lub psychologię, tutaj możliwości wykonywania różnych prac są o wiele
większe, albowiem uzyskaną wiedzę i umiejętności możesz wykorzystać,
pracując na różnych stanowiskach. W każdym razie musisz określić Twoje
plany zawodowe na najbliższą i ewentualnie na dalszą przyszłość. Dokonaj
zatem następujących ustaleń:
1. Chciałbym pracować... jako: telefonista, nauczyciel, w administracji
państwowej, na maszynach przy obróbce metalu itp.
2. Chciałbym, aby to była... praca blisko mojego miejsca zamieszkania, w
małym przedsiębiorstwie itp.
3. Chciałbym, aby to była... praca samodzielna, indywidualna, w zespole
itp.
4. Chciałbym, aby to była... praca, która pozwala na podnoszenie
kwalifikacji, uzupełnienie wykształcenia itp.
5. Chciałbym, aby to była praca, która zapewni mi i mojej rodzinie dobre
warunki materialne itp.
Jeśli jesteś osobą ociemniałą musisz odpowiedzieć sobie na takie pytania
jak:
1. Czy możesz szukać pracy w zawodzie, który wykonywałeś przed utratą
wzroku?
2. Czy chcesz podjąć szkolenie zawodowe przygotowujące Ciebie do nowego
zawodu?
3. Czy dotychczasowe kwalifikacje zawodowe możesz w jakimś stopniu
wykorzystać w uzyskaniu nowego zawodu?
Ustalone plany i aspiracje zawodowe muszą być jasno określone, konkretne,
a przede wszystkim realne. Plany realne to takie, które mają duże
prawdopodobieństwo zrealizowania lub małe ryzyko, że ich realizacja się nie
powiedzie. Oceniając realność Twoich planów zawodowych musisz wziąć pod
uwagę następujące sprawy:
1. Twoje możliwości zawodowe, to znaczy czy odpowiadają one wymaganiom
stawianym przez wybrane stanowisko pracy czy rodzaj pracy, czy są adekwatne
do obowiązków i zadań zawodowych na tym stanowisku i czy będziesz mógł
sprostać oczekiwaniom pracodawcy. Z tego powodu po ustaleniu swoich planów
zawodowych powinieneś zapoznać się z pracami lub zawodami, stanowiącymi
przedmiot Twojego zainteresowania. Chodzi tutaj zarówno o wymagania
stawiane kandydatowi do tej pracy lub zawodu, jak też zakres
odpowiedzialności i zadań zawodowych. Wytypuj sobie zakłady, w których
chciałbyś ubiegać się o pracę i staraj się zdobyć jak najwięcej informacji
o nich.
2. Możliwości ich zrealizowania w miejscowości, w której aktualnie
mieszkasz lub w niedalekiej okolicy, gdzie mógłbyś dojeżdżać. W zależności
od miejscowości, w której mieszkasz, będziesz miał różne szanse ich
realizacji. Może się zdarzyć, że nie będziesz mógł zrealizować ich w
miejscu zamieszkania lub w najbliższej okolicy a w innej miejscowości,
dalej położonej. Na ile jest jednak realna zmiana miejsca zamieszkania?
Rozważ to w Twojej aktualnej sytuacji rodzinnej i ekonomicznej. Pamiętaj,
że idealną pracę, która spełniałaby wszystkie Twoje oczekiwania, trudno
uzyskać. Jak podaje N.R. Bolles [1] - w Stanach Zjednoczonych 80% ludzi
pełnosprawnych wykonuje pracę poniżej swoich możliwości. Może okazać się,
że również Tobie będzie trudno znaleźć pracę, o której marzysz. Nie możesz
jednak wątpić, że jej nie uzyskasz. Jeśli nie teraz, to może w przyszłości.
1.3. Jakie są rzeczywiste możliwości zawodowe osób z uszkodzonym
wzrokiem?
Dokonanie samooceny i ustalenie planów i aspiracji zawodowych nie kończy
jeszcze Twojego przygotowania się do poszukiwania pracy, a zwłaszcza do jej
uzyskania. Aby stoczyć zwycięską batalię z licznymi pracodawcami o
uzyskanie pracy, powinieneś mieć bardzo szeroką wiedzę, pozwalającą na
usunięcie ich wątpliwości oraz oporów w przyjęciu Ciebie do pracy. Może się
tak zdarzyć, że przyszły pracodawca zacznie rozmowę kwalifikacyjną od tego
właśnie pytania. Jakie są rzeczywiste możliwości zawodowe osób z
uszkodzonym wzrokiem? Czy osoby niewidome i słabowidzące mogą pracować, a
zwłaszcza w zwykłym zakładzie pracy? Niestety, musisz pamiętać, że wielu
pracodawców, zwłaszcza tych, którzy dotychczas nie mają doświadczenia w
zatrudnianiu osób niewidomych czy słabowidzących, ma w tym względzie wiele
wątpliwości i mylnych poglądów. Tak, jak u większości naszego
społeczeństwa, funkcjonują u nich tradycyjne stereotypy, że niewidomi to
osoby niezdolne do pracy, że jedynymi zawodami, które mogą wykonywać są:
szczotkarz, koszykarz lub grajek, a najlepszym miejscem zatrudnienia, są
zakłady pracy chronionej. Musisz więc być także przygotowany do umiejętnego
zwalczania takich mylnych poglądów i do udzielania przekonujących
odpowiedzi na pytania, zawierające wątpliwości dotyczące rzeczywistych
możliwości zawodowych osób niewidomych i słabowidzących.
W przygotowaniu się do odpowiedzi na ewentualne tego typu pytania Twoich
przyszłych pracodawców, niech Ci posłużą poglądy dr K. Jernigana [4],
prezesa Amerykańskiej Krajowej Federacji Niewidomych. Uważa on, że:
"przeciętna osoba niewidoma może wykonywać przeciętną pracę w przeciętnym
zakładzie pracy, tak samo jak jej widzący kolega, pod warunkiem, że otrzyma
odpowiednie przeszkolenie i stworzy się jej odpowiednie warunki". Uważa on,
że osoby niewidome powinny przejść normalne przeszkolenie zawodowe w
placówkach dla osób widzących, otrzymać pracę na otwartym rynku, mieć
wszystkie uprawnienia pracownicze, a więc prawo do ubezpieczenia
zdrowotnego i zabezpieczenia społecznego (renty i emerytury), prawo do
urlopu itp. Z drugiej strony powinny one mieć takie same obowiązki, co
pracownicy widzący, a więc pracować przez taką samą liczbę godzin, mieć
taki sam wymiar urlopu, jak pracownicy widzący itp.
Dalej uważa on, że w przeciwieństwie do powszechnego przekonania, w
rzeczywistości istnieje niewiele stanowisk pracy, na których osoby
niewidome nie mogą pracować z powodu ślepoty. Może to być np. stanowisko
kierowcy samochodowego czy pilota samolotowego. Jak doświadczenie wykazało
- osoby niewidome mogą pracować jako: pracownicy naukowi, profesorowie,
nauczyciele, prawnicy, adwokaci, pisarze, artyści, handlowcy, sekretarki,
kierownicy biur, pośrednicy nieruchomości, pracownicy socjalni, elektrycy,
mechanicy, monterzy, hydraulicy, zwykli robotnicy, zmywacze naczyń, rolnicy
oraz w wielu jeszcze innych zawodach, w takich samych jak osoby widzące.
Mogą one także współzawodniczyć z widzącymi kolegami w bardzo wielu
dziedzinach zawodowych. Jest to możliwe dlatego, że zostały opracowane
różne techniki i pomoce techniczne, które pozwalają osobom niewidomym
opanować wszystkie umiejętności potrzebne do wykonywania pracy zawodowej i
osiągania w niej przeciętnych wyników. Dotyczy to przede wszystkim
umiejętności samodzielnego poruszania się, posługiwania się pismem
Braille'a i innymi technikami pisania i czytania.
A oto przykłady z naszego kraju. Jak podaje U. Niesiołowska [7] -
najbardziej dostępnymi zawodami dla osób niewidomych i słabowidzących (z
zachowaną ostrością wzroku do 0,1) są:
1. zawody o charakterze umysłowym: masażysta, nauczyciel, pracownik
upowszechniania kultury, pracownik administracyjny, telefonista, pracownik
naukowy, asystent socjalny, muzyk, prawnik (radca prawny), instruktor
rehabilitacji, dziennikarz, informatyk, stroiciel fortepianów, tłumacz;
2. zawody o charakterze fizycznym: szczotkarz, monter elementów
metalowych, elektrotechnik, dziewiarz, tkacz, rolnik.
Dla osób słabowidzących z mniejszym obniżeniem ostrości wzroku (od 0,1 do
0,3) lista ta może być jeszcze dłuższa.
W ostatnim okresie zanotowano szerokie wykorzystanie elektroniki dla
poszerzania możliwości zawodowych osób z uszkodzonym wzrokiem. Dotyczy to
zwłaszcza prac o charakterze umysłowym. Mam tutaj na myśli opracowanie i
zastosowanie sprzętu adaptacyjnego do komputera, a mianowicie: linijki
(monitora) brajlowskiej i syntezatora mowy dla osób niewidomych oraz
programu powiększającego wielkość czcionki na monitorze dla osób
słabowidzących.
1.4. Jakie wątpliwości mają pracodawcy przy zatrudnianiu osób z
uszkodzonym wzrokiem?
Pamiętaj, że konsekwencje Twojej wzrokowej niepełnosprawności i problemy
wynikające z niej dla pracy zawodowej z pewnością będą dla pracodawcy
sprawą bardzo ważną i zajmować będą zdecydowaną część rozmowy
kwalifikacyjnej. Jeśli tak się nie stanie, jeśli pracodawca unika tego
tematu, to Twoje szanse na uzyskanie pracy są prawdopodobnie niewielkie.
Jednak dla większości pracodawców będzie to temat bardzo istotny i będą oni
chcieli od razu go poruszyć. Musisz więc być na taką ewentualność dobrze
przygotowany. W tej sprawie musisz być szczery i otwarty oraz niczego nie
ukrywać, albowiem prędzej czy później wszystko wyjdzie na jaw. Musisz jasno
powiedzieć: kim jesteś i jak funkcjonujesz wzrokowo, czyli czy jesteś
całkowicie niewidomy lub zachowałeś pewien stopień wzroku. Jeśli jesteś
niewidomym z resztkami wzroku lub słabowidzącym, to powinieneś powiedzieć,
w jakich sytuacjach i w jakim zakresie możesz korzystać ze wzroku, a w
jakich nie. Wtedy możesz wyjaśnić, że poszukujesz pracy, która
odpowiadałaby nie tylko Twoim kwalifikacjom, lecz także możliwościom
wzrokowym.
Na tym etapie rozmowy może paść szereg pytań, które będą dotyczyć
wątpliwości przyszłego pracodawcy co do słuszności zatrudnienia Ciebie na
danym stanowisku. Udzielenie jasnej i zrozumiałej odpowiedzi te pytania
może przyczynić się do usunięcia nurtujących wątpliwości i przekonania go,
że jesteś kandydatem do pracy, którego może brać pod uwagę. Pytania te mogą
brzmieć następująco:
1. Czy szybko i łatwo przystosujesz się do nowego miejsca pracy, czy
będziesz wymagał odpowiednio długiego czasu?
2. Czy będziesz natychmiast zdolny do podjęcia zadań i obowiązków
zawodowych, czy będziesz wymagać dodatkowego przeszkolenia? Jak będziesz
uczył się nowych umiejętności?
3. Czy będziesz potrzebował specjalnego przystosowania stanowiska pracy i
dodatkowego sprzętu i czy pociągnie to dodatkowe koszty dla zakładu pracy?
4. Jak będziesz sobie radził z materiałami pisanymi i drukowanymi?
5. Czy potrafisz samodzielnie pracować i wykazywać inicjatywę? Czy
będziesz potrzebował kogoś do pomocy, np. lektora?
6. Czy będziesz mógł wykonywać pracę pod względem ilościowym i
jakościowym na tym samym poziomie, co pracownicy o pełnosprawnym wzroku?
7. Czy Twoja niepełnosprawność będzie miała wpływ na wykonywanie pracy?
8. W jaki sposób będziesz oceniał wyniki swojej pracy?
9. Czy będziesz konkurencyjny w stosunku do innych pracowników?
10. Czy będziesz potrzebował dużo pomocy ze strony innych pracowników
(kierownika, mistrza, współpracowników)?
11. Czy możesz powodować wypadki przy pracy?
12. Czy zaakceptują Ciebie inni pracownicy i będą chcieli z Tobą
współpracować?
13. Co potrafisz a czego nie potrafisz robić samodzielnie?
14. Czy współpracownik będzie miał śmiałość zwrócić Tobie uwagę lub
skrytykować, jeśli będziesz coś źle robił?
15. Czy pracodawca będzie miał trudności ze zwolnieniem Ciebie, jeśli
zatrudnienie okaże się chybione?
16.Czy potrafisz samodzielnie poruszać się po zakładzie pracy?
17. Jak będziesz dojeżdżał lub dochodził do pracy?
16. Jaki jest Twój stan zdrowia (często pracodawcy uważają, że
uszkodzenie wzroku łączy się z ogólnym słabym stanem zdrowia), czy będziesz
często zwalniał się z pracy idąc do lekarza lub brał zwolnienia lekarskie?
Podobnych spraw może być więcej; trudno je wszystkie przewidzieć.
Przygotuj się więc dobrze do odpowiedzi na tego rodzaju pytania.
1.5. Jakie są oczekiwania pracodawców w stosunku do pracowników?
Poszukując pracy często zbytnio koncentrujemy się na tym czego my chcemy
i oczekujemy, a nie na tym czego chce i oczekuje pracodawca. Pracodawcy
chcą zatrudniać ludzi, którzy będą rozwiązywać ich problemy, a nie ludzi,
którzy będą je stwarzać. Nie należy więc zbytnio akcentować swoich
problemów i potrzeb, które chcesz załatwić poprzez pracę zawodową, lecz
powinieneś raczej wskazywać, jak będziesz mógł pomóc zakładowi w
rozwiązaniu jego problemów i w zaspokajaniu potrzeb. Nie należy oczekiwać,
że pracodawca będzie rozwiązywał Twoje problemy. Najwyżej może stworzyć
warunki do ich rozwiązania. Ale to dla niego drugorzędna sprawa.
Pracodawcę interesują przede wszystkim Twoje kwalifikacje, a więc wiedza,
umiejętności i doświadczenie zawodowe. Czy one są odpowiednie do zadań i
obowiązków zawodowych, które zamierza Ci powierzyć i czy gwarantują ich
dobre wykonywanie pod względem ilościowym i jakościowym. Stąd ważne jest,
abyś był dobrze przygotowany do zaprezentowania swoich kwalifikacji i ich
przydatności do potrzeb zakładu pracy.
Ponadto pracodawcę będzie interesować Twoja etyka zawodowa, czy będziesz
uczciwie i rzetelnie pracować, czy nie będziesz opuszczał pracy bez
uzasadnienia, czy będziesz dbał o majątek zakładu pracy, czy nie będziesz
dokonywał większych lub mniejszych nieuczciwości w stosunku do zakładu itp.
Pracodawcy lubią na ogół pracowników doświadczonych, a więc takich,
którzy już pracowali i wiedzą co to znaczy pracować. Jeśli więc dopiero
rozpoczynasz pracę zawodową i jesteś nowicjuszem na rynku pracy, staraj się
wykazać przed pracodawcą doświadczeniem z praktyki zawodowej, pracy
społecznej w charakterze wolontariusza lub z prac wykonywanych w domu.
Sprawa ta może być przedmiotem zainteresowania pracodawcy szczególnie w
Twoim przypadku. Pracodawcy nie lubią pracowników, którym trzeba poświęcać
dużo czasu na przystosowanie się do pracy, a zwłaszcza jeśli pociąga to za
sobą odpowiednie koszty.
Pracodawcy lubią, kiedy kandydat do pracy wie cokolwiek o ich
przedsiębiorstwie, np. wie co w nim robią, jakie usługi świadczą, jakich
pracowników zatrudniają itp. Taka wiedza dowodzi, że kandydat rzeczywiście
jest zainteresowany tego rodzaju pracą. Im lepiej będziesz znał zakład
pracy, jego zadania i oczekiwania pracodawcy, tym lepiej będziesz mógł
zaprezentować się przyszłemu pracodawcy.
1.6. Jakich pracodawców możesz spotkać?
R. Rabby i D. Croft [9] piszą, że w Stanach Zjednoczonych zbyt mało
zrobiono, aby zmienić tradycyjny obraz osoby niewidomej i słabowidzącej w
oczach społeczeństwa, a zwłaszcza pracodawców. Myślę, że to samo można
powiedzieć o Polsce. Jak wiemy obraz ten daleki jest od prawdy. Poszukując
więc pracy dobrze jest wiedzieć, co prawdopodobnie myśli pracodawca
siedzący naprzeciw Ciebie. Pomoże Ci to przygotować odpowiednią strategię
przełamania jego ewentualnych oporów, wynikających z niewłaściwego obrazu i
błędnych poglądów dotyczących możliwości zawodowych osób z uszkodzonym
narządem wzroku.
Poszukując pracy możesz spotkać dwa typy pracodawców, a mianowicie:
1. Pracodawców, którym niepełnosprawność będzie przeszkadzać w
zatrudnieniu Ciebie. Są to przede wszystkim pracodawcy, których negatywne
poglądy i przekonania o możliwościach zawodowych osób niepełnosprawnych są
tak silne, że żadne argumenty nie zdołają ich zmienić. Pracodawcy ci będą
zniechęcać Ciebie do starań o pracę w ich zakładzie, wskazywać liczne
trudności i kłopoty, jakie będziesz miał pracując u nich itp.
Oczywiście nie powiedzą wprost, co myślą o Tobie jako przyszłym
pracowniku i będą ukrywać prawdziwy powód odrzucenia oferty pracy. Znajdą
zawsze tysiące innych powodów, aby nie zatrudnić Cię, choć nie zawsze
przyczyną musi być niesprawność wzrokowa.
2. Pracodawcy, którym niepełnosprawność nie przeszkadza i traktują Cię
tak samo jak innych kandydatów; starają się zrozumieć problemy, poważnie je
analizować i ewentualnie znaleźć ich rozwiązanie. Jeśli nawet odrzucili
Ciebie jako kandydata do pracy, dokonali tego po uczciwej analizie i
przemyśleniu.
Na ogół wszyscy pracodawcy nie lubią niespodzianek, na które nie są
przygotowani i które wprowadzają ich w kłopotliwą sytuację. Taką kłopotliwą
niespodzianką może być dla nich nieujawnienie przed spotkaniem się w czasie
rozmowy kwalifikacyjnej Twojej ślepoty czy słabowzroczności. Fakt taki może
zdenerwować pracodawcę i wywołać niekorzystne pierwsze wrażenie, co może
mieć negatywny wpływ na sam przebieg rozmowy, jak również jej wyniki.
W badaniach przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych - większość
pracodawców przyznało, że czują się bardzo onieśmieleni, zdenerwowani i
zestresowani, kiedy mają przeprowadzać rozmowę kwalifikacyjną z osobą
niewidomą lub słabowidzącą, zwłaszcza ci, którym zdarza się to po raz
pierwszy. Jest to zwykle spowodowane słabą wiedzą o osobach mających
problemy wzrokowe i brakiem doświadczenia w kontaktach i w pracy z tego
rodzaju osobami. Ponadto wybór ludzi do zatrudnienia jest czymś co pociąga
za sobą pewne ryzyko, szczególnie gdy chodzi o osoby z niepełnosprawnością
wzrokową. Boją się więc tego ryzyka. Bądź więc przygotowany na taką
ewentualność. Jeśli tak się zdarzy, może to być dla Ciebie szansą, aby w
czasie spotkania przejąć inicjatywę i pokierować rozmową.
Inny problem, jaki może się pojawić w czasie rozmowy, to opory Twojego
rozmówcy w używaniu słów niewidomy, ślepota, widzieć, czerwony, zielony i
innych związanych z niepełnosprawnością. Jeśli to zauważysz, staraj się
swobodnie używać tych słów, aby rozwiać obawy, że są one dla ciebie
krępujące lub niezrozumiałe.
1.7. Co powinieneś wiedzieć o przepisach prawnych dotyczących
zatrudnienia osób niepełnosprawnych?
Jest bardzo wskazane, abyś przygotowując się do poszukiwania pracy,
zapoznał się z podstawowymi przepisami regulującymi stosunki pracy pomiędzy
pracodawcą a pracownikiem, zawartymi w Kodeksie pracy, a w szczególności z
przepisami dotyczącymi zatrudniania osób niepełnosprawnych. Informacje te
mogą okazać się bardzo przydatne w czasie rozmowy kwalifikującej z
pracodawcą.
Chciałbym tutaj przedstawić szczegółowe obowiązki i uprawnienia
pracodawców związane z zatrudnianiem osób niepełnosprawnych oraz
uprawnienia niepełnosprawnych pracowników.
Zgodnie z ustawą z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i
społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych (Dz. U. nr 123) -
zwykłe zakłady pracy zobowiązane są do:
1) zatrudnienia 6% osób niepełnosprawnych, o ile zatrudniają co najmniej
50 pracowników, a od 1 stycznia 1999 r. - co najmniej 25 pracowników;
2) wydzielenia i zorganizowania wraz z podstawowym zapleczem socjalnym
stanowisk pracy umożliwiających zatrudnienie pracowników, którzy w wyniku
wypadku przy pracy lub choroby zawodowej utracili zdolność do pracy na
dotychczasowym stanowisku i zostali uznani za osoby niepełnosprawne. Jeśli
zobowiązań tych nie wykonują, wówczas zmuszone są do dokonania odpowiednich
wpłat na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.
Natomiast zakład pracy, zatrudniający osoby niepełnosprawne skierowane
przez rejonowe urzędy pracy, może otrzymać ze środków Państwowego Funduszu
Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych zwrot kosztów:
1) poniesionych w związku z organizacją nowych miejsc pracy dla osób
niepełnosprawnych zdolnych do pracy lub w związku z oprzyrządowaniem
istniejących już stanowisk pracy do potrzeb tych osób, do wysokości
30-krotnego przeciętnego wynagrodzenia za każde miejsce pracy oraz do
wysokości 50-krotnego przeciętnego wynagrodzenia w przypadku zatrudnienia
osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności; należą do nich także osoby
niewidome;
2) wynagrodzenia wypłacanego osobom niepełnosprawnym skierowanym jako
bezrobotni na nowo utworzone miejsce pracy, w wysokości nie przekraczającej
przeciętnego wynagrodzenia przez okres 18 miesięcy, wypłacanego co 2
miesiące przez okres 36 miesięcy, o ile okres utrzymania stanowiska pracy
dla osoby niepełnosprawnej będzie nie krótszy niż 54 miesiące;
3) za składki na ubezpieczenia społeczne.
Natomiast zakłady pracy zatrudniające do 24 pracowników w przypadku
zatrudnienia osoby niepełnosprawnej mogą otrzymać ze środków Państwowego
Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych zwrot kosztów wynagrodzenia w
wysokości 50% najniższego wynagrodzenia przez okres 24 miesięcy, płatnych
co drugi miesiąc, czyli refundowanych będzie 12 miesięcy, oraz składki na
ubezpieczenia społeczne. Sprawy te załatwia się w wojewódzkich ośrodkach
zatrudnienia i rehabilitacji osób niepełnosprawnych i rejonowych urzędach
pracy.
Przekazanie pracodawcy tych informacji w czasie rozmowy kwalifikacyjnej
może stanowić dla niego bodziec do przyjęcia Ciebie do pracy.
Jeśli sam chciałbyś prowadzić działalność gospodarczą lub rolniczą, to -
zgodnie z wyżej wymienioną ustawą - możesz otrzymać na jej rozpoczęcie z
wojewódzkiego urzędu pracy ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji
Osób Niepełnosprawnych pożyczkę do wysokości trzydziestokrotnego
przeciętnego wynagrodzenia. Może ona być umorzona do wysokości 50%, pod
warunkiem prowadzenia tej działalności przez okres co najmniej 24 miesięcy.
Ponadto osoba niepełnosprawna prowadząca działalność gospodarczą lub
rolniczą może otrzymać dofinansowanie do wysokości 50% oprocentowania
kredytu bankowego zaciągniętego na kontynuowanie tej działalności. Ustawa o
rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób
niepełnosprawnych z 1997 r. daje także pewne uprawnienia pracownikom
niepełnosprawnym:
1. Czas pracy osoby niepełnosprawnej nie może przekraczać 8 godzin na
dobę i 40 godzin tygodniowo, a osoby zaliczonej do znacznego i
umiarkowanego stopnia niepełnosprawności (osoby niewidome i wiele osób
słabowidzących zaliczone są do tych kategorii) - 7 godzin na dobę i 35
godzin tygodniowo.
2. Osoba niepełnosprawna nie może być zatrudniona w porze nocnej i w
godzinach nadliczbowych, z wyjątkiem gdy lekarz sprawujący opiekę nad nią
wyrazi na to zgodę.
3. Osoba niepełnosprawna ma prawo do 30 minutowej przerwy w ramach godzin
pracy na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek.
4. Osobie niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego i umiarkowanego
stopnia niepełnosprawności przysługuje dodatkowy urlop wypoczynkowy w
wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym, z wyjątkiem osób, które
mają uprawnienia do dodatkowego urlopu na podstawie odrębnych przepisów.
5. Osoba o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności ma prawo
do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia w wymiarze 21
dni roboczych w celu uczestniczenia w turnusach rehabilitacyjnych, nie
częściej niż raz w roku.
Uprawnienia te są bardzo korzystne dla Ciebie, ale na pewno niekorzystne
dla pracodawcy, który liczy każdą złotówkę, zwłaszcza pracodawca prywatny.
Zastanów się więc nad pewnymi uwagami S. Kotowskiego [5] dotyczącymi wpływu
tych uprawnień na możliwości uzyskania pracy, zanim będziesz je twardo
stawiał i egzekwował od pracodawcy. Uważa on, że:
"1. Uprawnienia te nie ułatwiają niewidomym znalezienia pracy i
utrzymania zatrudnienia.
2. Zatrudnienie niepełnosprawnego pracownika niemal zawsze powoduje
mniejsze lub większe trudności i ograniczenia dla pracodawcy. Nie należy
więc stwarzać dodatkowo takich, które nie są konieczne.
3. Każdy powinien być przede wszystkim pracownikiem bez specjalnych
uprawnień, które nie przysługują innym zatrudnionym w danym zawodzie".
Następnie S. Kotowski [5] cytuje wypowiedź jednego z działaczy Polskiego
Związku Niewidomych (bez podania nazwiska) na ten temat, który uważa, że "w
każdej sytuacji niewidomy może dogadywać się z pracodawcą. Jeśli ktoś
znajdzie pracę w jakimś przedsiębiorstwie i zacznie rozmowę z dyrektorem od
wyłuszczania mu swych żądań, to firma ta szybko zorientuje się, że będzie
miała z nim więcej kłopotów niż pożytku. Niewidomy pracujący w środowisku
otwartym musi być elastyczny i sam wiedzieć, na ile może ze swych
przywilejów korzystać".
2. Jak szukać pracy?
2.1. Jak wygląda rynek pracy dla osób niewidomych i słabowidzących?
Kiedy ustaliłeś:
1. jakie są Twoje atuty, a więc wiedza, umiejętności zawodowe, specjalne
uzdolnienia i cechy osobowości, wskazujące, że możesz być dobrym
pracownikiem;
2. jakie są Twoje plany i oczekiwania od przyszłej pracy;
3. jaką przyjąć strategię odpowiadania na trudne pytania pracodawcy,
wówczas jesteś gotowy do przystąpienia do następnego etapu, a mianowicie do
podjęcia działań, zmierzających do uzyskania pracy. Celem poszukiwania
pracy jest otrzymanie możliwie jak największej ilości ofert pracy, aby móc
z nich wybrać najbardziej odpowiednią i najbardziej satysfakcjonującą.
Przyjrzyj się teraz w ogólnych zarysach rynkowi pracy. Czym jest rynek
pracy? Jest to bardzo skomplikowane i zróżnicowane zjawisko, które nie tak
łatwo dokładnie zgłębić, a jeszcze trudniej umiejętnie w nim się poruszać.
Jest to przede wszystkim zbiór różnorodnych zakładów pracy, produkujących
bardzo różne rzeczy lub świadczących bardzo różne usługi, w których spotkać
można ludzi o różnych postawach, zainteresowaniach, formach zachowania,
postępujących racjonalnie i nieracjonalnie itp. W zakładach tych pracują
ludzie o zróżnicowanych kwalifikacjach, zajmując różne stanowiska i
wykonując różne prace. Według Biura Statystyki Pracy, w Stanach
Zjednoczonych istnieje 20 000 różnych kategorii prac, zawodów, stanowisk
pracy [9]. W Polsce natomiast, według J. Pańczyka [8], istnieje około 2 600
zawodów. Oznacza to, że możliwości wykonywania różnych prac lub zajmowania
stanowisk pracy są bardzo duże. Wśród nich z pewnością znajduje się także
wiele takich, które mogą wykonywać osoby z uszkodzonym narządem wzroku.
Przeciętny obywatel wie o stosunkowo niewielu zawodach i pracach. Dziecko
widzące, obserwując życie i ucząc się w szkole, stopniowo dowiaduje się o
różnych pracach wykonywanych przez ludzi. Z reguły dotyczy to jednak
ograniczonej ich liczby, a na pewno nie wie na czym ich wykonywanie polega.
Niestety aktualny system edukacyjny nie dostarcza młodzieży wiedzy
praktycznej o problemach związanych z doborem i poszukiwaniem odpowiedniej
pracy.
Podobna sytuacja istnieje z osobami niewidomymi i słabowidzącymi. Często
mają one mniejszą wiedzę o tej sprawie, niż osoby o pełnosprawnym wzroku
lub w ogóle nie mają rozeznania, jakiego rodzaju zawody lub prace mogą
wykonywać. Często są pod silną presją tradycyjnych poglądów na temat
możliwości pracy osób z uszkodzonym wzrokiem. W wielu przypadkach rodzice,
a nawet różne służby rehabilitacyjne, w tym także służby zajmujące się
pośrednictwem pracy uważają, że osoby niewidome lub słabowidzące nie są
zdolne do wykonywania wielu prac, a zwłaszcza wymagających wysokich
kwalifikacji i z wysokim stopniem odpowiedzialności.
Osoby niewidome i słabowidzące mogą być zatrudnione:
1) w zwykłych zakładach na otwartym rynku pracy;
2) w specjalnych zakładach pracy, a więc głównie w zakładach pracy
chronionej;
3) we własnych przedsiębiorstwach.
O ile chodzi o zwykłe zakłady pracy, to istnieją dwie formy zatrudniania
osób niewidomych i słabowidzących, a mianowicie:
1) zatrudnianie na warunkach konkurencyjnych - na takich samych zasadach,
jak pracownicy pełnosprawni, z takimi samymi zadaniami, obowiązkami i
uprawnieniami;
2) zatrudnianie na określonych stanowiskach pracy - polegające na doborze
i adaptacji stanowiska pracy do psychofizycznych możliwości
niepełnosprawnego pracownika.
Możliwości zatrudnienia osób niepełnosprawnych, w tym osób niewidomych i
słabowidzących, na otwartym rynku pracy wydają się dzisiaj dużo
korzystniejsze niż to miało miejsce jeszcze kilka lat temu. Stwierdzenie
takie uzasadniają następujące fakty:
1. Zmiany na rynku pracy, polegające na wprowadzaniu nowoczesnej
technologii i wykorzystywaniu nowoczesnego sprzętu technicznego i
elektronicznego w produkcji, usługach i administracji stwarzają osobom
niewidomym i słabowidzącym nowe możliwości pracy i zatrudnienia na
stanowiskach odpowiadających ich psychofizycznym możliwościom i zdobytym
kwalifikacjom zawodowym. Z drugiej strony stanowią one zagrożenie dla
tradycyjnych form zatrudnienia niewidomych i słabowidzących, jak
zatrudnienia chronione - w zakładach pracy chronionej czy pracy nakładczej.
2. Rozwój nowoczesnej elektroniki powoduje, że powstają liczne pomoce
techniczne dla osób z uszkodzonym narządem wzroku, mające na celu
kompensowanie pewnych braków i ograniczeń oraz ułatwianie wykonywania pracy
zawodowej. Sprzęt ten umożliwia im dostęp do informacji, zdobywanie
wysokich kwalifikacji zawodowych oraz wykonywanie wielu zawodów i
zajmowanie wielu odpowiedzialnych stanowisk pracy.
3. Zmiany postaw samych niewidomych i słabowidzących wobec zatrudnienia
na otwartym rynku pracy i integracji zawodowej. Coraz częściej są oni
przekonani, że są zdolni do pracy na otwartym rynku pracy razem z osobami
widzącymi i mogą tam zrobić satysfakcjonującą karierę zawodową. Wiele osób
niewidomych i słabowidzących udowodniło już, że jest to możliwe. Jest to
ogólna tendencja, aby rozwiązania problemu zatrudnienia osób z uszkodzonym
narządem wzroku szukać w naturalnym środowisku pracy. Czują się oni
integralną częścią społeczeństwa i chcą korzystać ze wszystkich systemów,
które zostały dla tego społeczeństwa stworzone.
4. Stopniowe korzystne zmiany w postawach pracodawców wobec zatrudniania
osób niepełnosprawnych, w tym także wobec niewidomych i słabowidzących.
Coraz mniej można spotkać pracodawców, którzy oficjalnie dyskryminują osoby
niepełnosprawne, zatrudniając nowych pracowników. Pewne opory wynikają
raczej z niewiedzy i wątpliwości dotyczących możliwości wykonywania pracy
zawodowej przez niewidomych i słabowidzących. Wieloletnia walka o zmianę
postaw zaczyna przynosić rezultaty i należy wyrazić nadzieję, że sytuacja w
tym zakresie będzie w przyszłości się poprawiać.
2.2. Jaki sposób poszukiwania pracy wybrać?
Po tym ogólnym przeglądzie rynku pracy, zastanów się i postaraj sobie
odpowiedzieć na pytanie: jaki sposób poszukiwania pracy wybrać? Ogólnie
mówiąc są dwa sposoby poszukiwania pracy:
1. Zwrócenie się do odpowiedniej placówki zajmującej się pośrednictwem
pracy, zarejestrowanie się jako poszukujący pracy i czekanie aż placówka ta
znajdzie Ci odpowiednią pracę. Wiele ludzi wybiera ten sposób zdobycia
pracy.
2. Aktywny sposób poszukiwania pracy. Polega on na zorganizowaniu procesu
samodzielnego poszukiwania pracy. Możliwości w tym zakresie jest wiele,
trzeba tylko je znać.
N.R. Bolles [1] zaleca wybranie właśnie aktywnego sposobu poszukiwania
pracy, uzasadniając to następująco:
1. Nikogo nie obchodzi Twój los tak bardzo jak Ciebie. Dlatego to właśnie
Ty masz pokierować swoim poszukiwaniem pracy, jeśli ma się ono zakończyć
powodzeniem.
2. Nikt nie poświęci tyle czasu i nie będzie tak uporczywy w poszukiwaniu
pracy dla Ciebie, jak Ty sam.
3. Nikt nie będzie wiedział tak dobrze, jakiej pracy poszukujesz, jak Ty
sam.
Ty jesteś więc najbardziej predestynowany do wykonania tego zadania.
Jeśli chodzi o wybór sposobu poszukiwania pracy, to dla ułatwienia
przytoczę wyniki dwóch amerykańskich badań w tym zakresie, o których
wspomina N.R. Bolles [1].
Pierwsze objęły 10 milionów osób pełnosprawnych, którzy starali się o
pracę. Pytano ich, w jaki sposób poszukiwali pracy i jaki był efekt tych
poszukiwań. Wyniki tych badań zawiera tabela:
Sposób poszukiwania pracy; Procent osób z 10 milionów, które ten sposób
wybrały; Procent osób, które dzięki temu sposobowi uzyskało pracę, czyli
współczynnik efektywności tego sposobu. Zgłaszanie się bezpośrednio do
pracodawcy 66,0; 47,7; Pytanie znajomych o pracę w firmie, w której pracują
50,8; 22,1; Odpowiadania na ogłoszenia w lokalnej prasie 45,9; 23,9;
Pytanie znajomych o możliwości uzyskania jakiejkolwiek pracy 41,8; 11,9;
Pytanie krewnych o pracę w firmie, w której pracują 28,4; 19,3; Pytanie
krewnych o możliwości uzyskania jakiejkolwiek pracy 27,3; 7,4; Korzystanie
z prywatnej agencji zatrudnienia 21,0; 24,2; Odpowiadanie na ogłoszenia w
ogólnokrajowej prasie 11,7; 10,0; Pytanie nauczyciela lub profesora 10,4;
12,1; Biuro zatrudnienia przy związkach zawodowych 6,0; 22,2; Odpowiadanie
na ogłoszenia w czasopismach branżowych 4,9; 7,3; Zamieszczanie ogłoszeń w
prasie lokalnej 1,6; 12,9; Giełdy pracy - odwiedzanie miejsc, do których
przychodzą pracodawcy, aby szukać pracowników 1,4; 8,2; Zamieszczanie
ogłoszeń w czasopismach branżowych 0,6; 00,0; Zamieszczanie ogłoszeń w
prasie ogólnokrajowej 0,5; 00,0;
W innych badaniach osiągnięto podobne wyniki:
- 68% znalazło pracę poprzez osobiste kontakty,
- 15% poprzez agencję zajmującą się pośrednictwem pracy,
- 9% poprzez odpowiednie ogłoszenia,
- 8% poprzez masowe rozsyłanie podań i życiorysów.
Przedstawione tutaj badania dotyczą pracowników pełnosprawnych oraz rynku
pracy w Stanach Zjednoczonych. Wynika z nich, że najbardziej preferowanymi
sposobami poszukiwania pracy przez osoby pełnosprawne w Stanach
Zjednoczonych są: bezpośrednie zgłaszanie się i nawiązywanie kontaktów z
pracodawcami i zakładami pracy, pytanie znajomych i krewnych o pracę w ich
zakładzie pracy lub poza nim, odpowiadanie na ogłoszenia o wolnych
stanowiskach pracy lub o poszukiwaniu pracowników w prasie lokalnej oraz
zwracanie się do agencji zajmujących się pośrednictwem pracy (pozycje 7 i
10). Natomiast najbardziej skutecznymi okazały się: bezpośrednie zwracanie
się i kontaktowanie się z zakładami pracy, uruchamianie sieci znajomych i
krewnych w poszukiwaniu pracy, agencje pośrednictwa pracy oraz odpowiadanie
na ogłoszenia o wolnych stanowiskach pracy lub o poszukiwaniu pracowników w
prasie lokalnej.
Wydaje się, że podobna lub zbliżona sytuacja w zakresie sposobów
aktywnego poszukiwania pracy oraz ich efektywności może odnosić się także
do osób niewidomych i słabowidzących oraz do naszego kraju.
Międzynarodowa Organizacja Pracy zaleca natomiast osobom niepełnosprawnym
wykorzystywanie wszystkich możliwych źródeł prowadzących do uzyskania
pracy, a więc: śledzenie ogłoszeń w prasie, zainteresowanie swoją sprawą
znajomych, zwracanie się do różnych instytucji, które mogłyby pomóc, takich
jak: placówki zajmujące się szkoleniem zawodowym osób niepełnosprawnych,
organizacje osób niepełnosprawnych, związki zawodowe itp. [2]. Zalecenie to
potwierdza, że aby uzyskać pracę należy korzystać zarówno ze specjalnych
instytucji zajmujących się pośrednictwem pracy, jak też wszcząć akcję
aktywnego poszukiwania pracy. Z im większej liczby sposobów poszukiwania
pracy będziesz korzystał, tym większe Twoje szanse na uzyskanie stosownego
zatrudnienia.
2.3. Jakie instytucje mogą Tobie pomóc w poszukiwaniu pracy?
Istnieje u nas kilka instytucji, które mogą Ci pomóc w znalezieniu
odpowiedniej pracy. Zacznijmy od tych, które mają szczególny obowiązek
pomagania osobom niepełnosprawnym w tym względzie.
1. Rejonowe urzędy pracy
Rejonowe urzędy pracy są to placówki powołane do udzielania pomocy w
znalezieniu zatrudnienia osobom poszukującym pracy, a pracodawcom
odpowiednich pracowników. Zgodnie z przepisami o rehabilitacji zawodowej
oraz zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu - pośrednictwo pracy osób
niepełnosprawnych należy do wyspecjalizowanych służb tych urzędów. Mają one
obowiązek pomagania osobom niepełnosprawnym w uzyskaniu odpowiedniego
zatrudnienia, w tym także osobom niewidomym i słabowidzącym. Możesz tam
uzyskać:
1. informacje o sytuacji na lokalnym rynku pracy,
2. ofertę pracy, czyli skierowanie do odpowiedniego zakładu pracy na
wolne lub utworzone stanowisko pracy,
3. propozycje różnego rodzaju szkoleń i kursów zawodowych,
4. propozycję przyuczenia do zawodu lub przekwalifikowania,
5. informacje prawne związane z sytuacją bezrobotnego,
6. informacje dotyczące zasiłków dla bezrobotnych.
Aby zarejestrować się w rejonowym urzędzie pracy, jako poszukujący pracy,
musisz przedstawić następujące dokumenty:
1. dowód osobisty z wystemplowanym miejscem pracy lub legitymację
szkolną;
2. ostatnie świadectwo pracy, jeśli uprzednio pracowałeś;
3. dokumenty potwierdzające wykształcenie, kwalifikacje, uprawnienia;
4. legitymację ubezpieczeniową, jeśli taką posiadasz;
5. Zaświadczenie o zaliczeniu do jednego ze stopni niepełnosprawności
wraz z przeciwwskazaniami do wykonywania określonych prac [6].
2. Wojewódzkie ośrodki zatrudnienia i rehabilitacji osób
niepełnosprawnych
Są to placówki, zajmujące się zatrudnieniem, rehabilitacją zawodową i
społeczną osób niepełnosprawnych. Do ich zadań należy między innymi:
1) opracowywanie wojewódzkich programów zatrudniania osób
niepełnosprawnych zdolnych do pracy;
2) organizacja szkolenia i przekwalifikowywania osób niepełnosprawnych;
3) współpraca z rejonowymi urzędami pracy oraz organami samorządu
terytorialnego w zakresie działań na rzecz aktywizacji zawodowej osób
niepełnosprawnych;
4) doradztwo w zakresie rehabilitacji zawodowej i społecznej;
5) doradztwo organizacyjno-prawne i ekonomiczne dla osób
niepełnosprawnych;
6) rozpoznawanie potrzeb osób niepełnosprawnych w zakresie wyposażenia w
pomoce osobiste, sprzęt ortopedyczny i środki lokomocji, dostosowane do ich
potrzeb oraz przedstawianie wniosków w tym zakresie właściwym podmiotom do
realizacji;
7) opracowywanie programu likwidacji barier architektonicznych.
W zakresie zatrudnienia zajmują się one przede wszystkim tymi osobami
niepełnosprawnymi, które pracują w zakładach na otwartym rynku pracy, a
pracodawcy korzystają z określonych uprawnień (patrz rozdział 1.7.).
3. Biura pośrednictwa pracy dla osób niepełnosprawnych POPON
Ważną rolę w udzielaniu pomocy osobom niepełnosprawnym w uzyskaniu
odpowiedniej pracy spełniają także biura pośrednictwa pracy dla osób
niepełnosprawnych Polskiej Organizacji Pracodawców Osób Niepełnosprawnych.
Działalność ta jest prowadzona od niedawna. Aktualnie biura takie istnieją
w Warszawie, Gdańsku, Tarnowie i Toruniu. Cieszą się one dużym
zainteresowaniem osób niepełnosprawnych. Działalność ta została
zainaugurowana Giełdą Pracy, zorganizowaną wspólnie z Rejonowym Urzędem
Pracy oraz Wojewódzkim Ośrodkiem Zatrudnienia i Rehabilitacji Osób
Niepełnosprawnych w Warszawie. Istnieją plany rozszerzenia tej formy
działalności na inne województwa [3].
4. Polski Związek Niewidomych
Wprawdzie placówki Polskiego Związku Niewidomych nie zajmują się
bezpośrednio pośrednictwem pracy, to jednak można tam uzyskać wiele cennych
informacji dotyczących zatrudnienia. Dotyczy to jednak głównie zatrudnienia
w placówkach PZN oraz spółdzielniach niewidomych. Tam jednak można spotkać
wielu niewidomych lub dowiedzieć się o nich, zwłaszcza takich, którzy
pracują w takich samych lub podobnych zawodach. Oni mogą być dla Ciebie
źródłem wielu informacji i porad.
Oprócz tych instytucji pomocy w uzyskaniu pracy możesz szukać w różnym
innych placówkach udzielających pomocy w zatrudnieniu osobom pełnosprawnym,
np.:
1. Agencje Pracy Zakładów Doskonalenia Zawodowego
Zakłady Doskonalenia Zawodowego prowadzą przede wszystkim szeroką
działalność związaną z kształceniem zawodowym, przyuczeniem do zawodu i
doskonaleniem zawodowym. Posiadają one sieć ośrodków kształcenia zawodowego
w wielu miastach. Działające w ramach Zakładów Doskonalenia Zawodowego
Agencje Pracy zajmują się także pośrednictwem pracy dla poszukujących pracy
i pracodawców.
2. Młodzieżowe Agencje Pracy
Również Młodzieżowe Agencje Pracy, działające w wielu miastach zajmują
się pośrednictwem pracy, kierując swoją ofertę pracy do młodych absolwentów
wszelkiego typu szkół [6].
Różnego rodzaju informacje o zakładach pracy, czasami o wolnych
stanowiskach pracy i inne informacje związane z zatrudnieniem możesz także
uzyskać w stowarzyszeniach branżowych, cechach rzemiosł, izbach
handlowo-przemysłowych, związkach zawodowych itp.
2.4. Aktywne poszukiwanie pracy
Istnieje kilka sposobów aktywnego poszukiwania pracy, a mianowicie:
1. tworzenie sieci osób pomagających Tobie w uzyskaniu pracy,
2. bezpośrednie zwracanie się do pracodawców,
3. przeglądanie ogłoszeń w prasie lokalnej,
4. dawanie ogłoszeń do prasy lokalnej i czasopism branżowych.
2.4.1. Sieć osób wspomagających podstawową zasadą aktywnego poszukiwania
pracy
"Najważniejszy sposób uzyskania pracy, to osobiste polecenie kogoś
znanego zakładowi pracy, kto zagwarantuje, że Ciebie dobrze zna i zaręcza,
że nadajesz się do danej pracy i że będziesz dobrym pracownikiem" [2].
Problem w tym, że trzeba taką osobę znaleźć. Szukanie powinieneś rozpocząć
od zbudowania sieci osób, które pomogą Ci w uzyskaniu pracy. Może wśród
nich znajdzie się taka osoba. Do tej sieci powinieneś pozyskać:
1. Osoby, które znasz, a więc znajomi, krewni, sąsiedzi itp.
2. Osoby niewidome i słabowidzące, szczególnie te, które pracują w takim
samym lub podobnym zawodzie lub wykonują takie same lub podobne prace.
Zwykle mają one dość dobre rozeznanie rynku pracy w swojej dziedzinie.
3. Kolegów, z którymi razem kształciłeś lub uczyłeś się w szkole
zawodowej, na uczelni, na kursie zawodowym itp. Może oni są w podobnej
sytuacji lub może pracę już znaleźli.
4. Członków różnych organizacji, z którymi jesteś związany, np.
organizacji osób niepełnosprawnych, organizacji kościelnych itp.
5. Pracowników ośrodków pomocy społecznej, placówek służby zdrowia, szkół
itp.
Porozmawiaj z nimi o swoich planach zawodowych. Powiedz im, jakiej pracy
szukasz oraz jakie masz kwalifikacje i doświadczenie zawodowe. Poproś, aby
rozejrzeli się za odpowiednią dla Ciebie pracą, lub aby spytali się swoich
znajomych, czy o takiej pracy nie wiedzą. Musisz ich dobrze przygotować i
zmotywować do podjęcia się tego zadania. Może po raz pierwszy w życiu
wchodzą w taką rolę.
Niewątpliwie dużo mogą pomóc inni niewidomi lub słabowidzący, którzy już
pracują w takim samym lub podobnym zawodzie. Jeśli nawet nie znajdą Ci
odpowiedniego miejsca pracy, to możesz od nich uzyskać wiele cennych
informacji i rad, jak to zrobić, biorąc pod uwagę ich dotychczasowe
doświadczenie. Kiedyś oni byli w podobnej sytuacji. Jeśli dostaniesz pracę,
to mogą Ci także udzielić informacji i poradzić, jak pewne zadania
wykonywać metodami bezwzrokowymi, jak rozwiązywać pewne trudne problemy
występujące w społecznym środowisku pracy itd. Mogą oni stanowić dla Ciebie
wzory do naśladowania.
Zbudowanie sieci, w miarę możliwości jak największej, może Ci dać:
1. Informacje o istniejących zakładach pracy, w których ewentualnie Twoje
kwalifikacje mogłyby być przydatne i do których mógłbyś się zwrócić.
2. Informacje dotyczące wolnych stanowisk i poszukiwania pracowników
przez niektóre zakłady pracy.
3. Nazwiska i stanowiska osób, do których powinieneś się zwrócić w
sprawie zatrudnienia. Osoby, z pomocy których korzystasz, czasami mogą
pozwolić na powołanie się na ich nazwiska, dać referencje lub nawet
załatwić rozmowę z kompetentną osobą.
4. Bliższe informacje na temat danego zakładu pracy, co robią, jaka jest
struktura organizacyjna itp.
2.4.2. Bezpośrednie zwracanie się do pracodawców
Mając upatrzony zakład lub kilka zakładów, w których ewentualnie
chciałbyś pracować, możesz nawiązać z nimi kontakt. Bezpośrednie zwracanie
się do pracodawcy może przyjąć dwie formy, a mianowicie: napisanie listu
lub zatelefonowanie. Zwracając się do pracodawcy listownie możesz wprost
postawić pytanie, czy ewentualnie istnieją wolne stanowiska pracy i czy
zakład poszukuje pracownika o określonych kwalifikacjach. Dzwoniąc
natomiast do zakładu pracy możesz rozpocząć od pytań dotyczących informacji
o zakładzie, kwalifikacjach zatrudnionych pracowników, wynagrodzeniach itp.
Takie zainteresowanie się sprawami zakładu pracy, bez proszenia o pracę na
początku rozmowy, może skłonić pracodawcę do zainteresowania się Tobą, jako
przyszłym pracownikiem. Jeżeli takiego zainteresowania nie wywołasz,
wówczas na zakończenie rozmowy możesz bezpośrednio spytać się o pracę.
Zanim skontaktujesz się z danym zakładem pracy w sprawie ewentualnego
zatrudnienia:
1. Staraj się jak najwięcej wiedzieć o tym zakładzie.
2. Staraj się uprzednio ustalić osobę najbardziej kompetentną do
załatwienia Twojej sprawy. Inaczej możesz trafić do osoby niekompetentnej,
która nie potraktuje Cię poważnie.
3. Przygotuj się na krótkie i jasne przedłożenie sprawy.
Wielu poszukujących pracy kontaktuje się równocześnie z kilkoma zakładami
pracy, nie czekając na uzyskanie odpowiedzi. Zaoszczędza to czas oraz
stwarza możliwości lepszego wyboru.
2.4.3. Przeglądanie ogłoszeń w prasie lokalnej
Wielu osobom udaje się uzyskać pracę, dzięki ogłoszeniom w codziennej
prasie lokalnej, czasopismach branżowych, periodykach specjalistycznych, w
radiu czy innych środkach masowego przekazu. U nas, np. Gazeta Wyborcza w
wydaniu poniedziałkowym ma dodatek: Praca. Praktycznie każdy większy
dziennik ogólnokrajowy jak też lokalny zamieszcza oferty pracy różnych
przedsiębiorstw i firm oraz prowadzi rubrykę: Dam pracę, czyli poszukiwani
pracownicy.
Jeśli spotkasz interesującą ofertę, powinieneś odpowiadać na nią
listownie, a nie telefonicznie, chyba że chcesz uzyskać dodatkowe
informacje. Pismo, przesłane jako list motywacyjny wraz z życiorysem lub
bez niego, będące reakcją na ogłoszenie, powinno być stosunkowo krótkie i
jasno sformułowane. Powinno zawierać:
1. Powołanie się na ogłoszenie: W związku z ogłoszeniem...
2. Zgłoszenie swojej kandydatury do pracy na danym stanowisku.
3. Krótkie scharakteryzowanie kwalifikacji i doświadczenia zawodowego, z
uwzględnieniem wymagań stawianych przez pracodawcę w ogłoszeniu.
4. Wyrażanie gotowości przyjścia na rozmowę kwalifikacyjną: Jeśli Pan
Dyrektor uzna moją kandydaturę za interesującą, to jestem gotów stawić się
na rozmowę kwalifikacyjną w wyznaczonym terminie.
5. Zaznaczenie, że masz kłopoty ze wzrokiem, lecz posiadasz pełne
kwalifikacje, aby podjąć się pracy na danym stanowisku.
6. Zaznaczenie, że oczekujesz odpowiedzi.
7. Datę, adres, telefon i podpis.
Wysłanie takiego pisma do pracodawcy ma na celu uzyskanie zaproszenia na
rozmowę kwalifikacyjną, na której, o ile zostaniesz zaproszony, będziesz
miał możliwość zaprezentowania się. Nie pisz więc w tym piśmie rzeczy
zbędnych, które mogą zrazić pracodawcę. Jak podaje N.R. Bolles [1] - w
Stanach Zjednoczonych od 92% do 95% takich listów, będących reakcją na
ogłoszenia prasowe jest odrzucanych. Bądź więc przygotowany, że otrzymasz
odpowiedź negatywną lub w ogóle jej nie otrzymasz. Może jednak szczęście
uśmiechnie się do Ciebie i znajdziesz się wśród tych, którzy zostaną
zaproszeni na rozmowę i szczęśliwie przez nią przebrną.
Czytając różnego rodzaju prasę lub słuchając radia możesz dowiedzieć się
nie tylko o wolnych miejscach pracy, lecz również o różnych istniejących
zakładach pracy, o powstających zakładach pracy, o sytuacji na rynku pracy,
o polityce zatrudnieniowej rządu i o wielu innych sprawach, które mogą być
przydatne w czasie rozmów z pracodawcami, u których starasz się o pracę.
2.4.4. Dawanie własnych ogłoszeń w prasie lokalnej i czasopismach
branżowych
Każdy sposób uzyskania pracy jest dobry, jeśli kończy się powodzeniem.
Codziennie ukazuje się w prasie lokalnej i w różnych branżowych czy
zawodowych czasopismach setki krótkich ogłoszeń w rubryce: Szukam pracy.
Możesz i Ty spróbować. Może się uda. A oto kilka przykładów takich
ogłoszeń: wykwalifikowany telefonista - nr tel., absolwent szkoły masażu -
nr tel., psycholog - nr tel., praca nakładcza - nr tel. Widocznie ludzie tą
drogą otrzymują pracę, jeśli tego rodzaju ogłoszenia ukazują się. Miej
jednak świadomość, że pracodawcy rzadko czytają takie ogłoszenia. Stąd
szanse na uzyskanie tą drogą pracy są bardzo nikłe. Nie oznacza to, że nie
należy próbować. Przeglądaj takie ogłoszenia w celu zorientowania się jak
inni się reklamują.
2.5. Jakie sprawy możesz załatwić przez telefon?
Jeśli zdecydujesz się na aktywny sposób poszukiwania pracy, wówczas
bardzo często będziesz korzystał z telefonu załatwiając różne sprawy.
Telefon jest dzisiaj w powszechnym użyciu i w znacznym stopniu ułatwia
ludziom życie. Szczególnie mogą to powiedzieć o sobie osoby niewidome i
słabowidzące.
Szukając pracy będziesz musiał dzwonić w różne miejsca, np. do zakładu
pracy, do urzędu pracy i w różnych sprawach, np. aby:
1) spytać się o wolne stanowiska pracy i zapotrzebowanie na pracowników
o Twoich kwalifikacjach;
2) uzyskać bliższe informacje związane z ogłoszeniem prasowym;
3) uzyskać informacje o zakładzie, pracownikach, poborach itp.;
4) dowiedzieć się w sprawie wysłanego podania o pracę;
5) umówić się na rozmowę kwalifikacyjną, np. mając skierowanie z urzędu
pracy, lub czyjeś polecenie.
Przed każdą rozmową telefoniczną musisz się przygotować do niej, czyli
ustalić pytania, na które chcesz uzyskać odpowiedź. Pytania te będą zależeć
od sprawy, w jakiej dzwonisz. Muszą one być konkretne i jasno sformułowane.
Przed rozmową staraj się ustalić nazwisko osoby, która jest najbardziej
kompetentna do załatwienia Twojej sprawy.
Rozmowa powinna być krótka i rzeczowa, aby zrobiła na Twoim rozmówcy
wrażenie, że jesteś człowiekiem konkretnym i wiesz czego chcesz. W czasie
rozmowy staraj się być uprzejmy i w dobrym nastroju (to słychać przez
telefon). Wszystko to się liczy.
Jeśli rozmawiasz z osobą, która będzie decydować o Twoim ewentualnym
przyjęciu do pracy, np. z dyrektorem lub kierownikiem personalnym zakładu,
wówczas pamiętaj, że pierwsze słowa wypowiedziane przez telefon praktycznie
rozpoczynają rozmowę kwalifikacyjną. Wrażenie, jakie pozostawisz po takiej
rozmowie, może mieć wpływ na zaproszenie Cię na rozmowę kwalifikacyjną, jak
również na jej wynik.
2.6. Dlaczego trzeba tak długo czekać na ofertę pracy?
Przygotuj się psychicznie na to, że możesz nie tak szybko uzyskać pracę.
Dla pocieszenia muszę powiedzieć, że w Stanach Zjednoczonych osoba
pełnosprawna przeciętnie poszukuje pracy od 8 do 23 tygodni, poświęcając na
to od 5 do 30 godzin tygodniowo [1]. Takie długie starania i czekanie może
być denerwujące i niepokojące. Powstaje więc pytanie, dlaczego to tak długo
trwa. Czekając, z pewnością przychodzą Ci do głowy takie pytania, jak:
dlaczego nie otrzymuję ofert pracy?, dlaczego nie jestem zapraszany na
rozmowę kwalifikacyjną? lub dlaczego stale spotykam się z odpowiedzią: nie,
nie mamy aktualnie pracy, może w przyszłości. Z pewnością są obiektywne
czynniki takie, jak: wysoki stopień bezrobocia, duża podaż
wykwalifikowanych pracowników w Twojej dziedzinie itp. Ale przyczyny mogą
leżeć także po Twojej stronie. R. Rabby i D. Croft [9] wymieniają
następujące:
1. Niewykorzystywanie wszystkich możliwości, a więc niezaangażowanie
wszystkich agencji, które mogą Tobie pomóc oraz słaba aktywność w szukaniu
pracy.
2. Słabo rozwinięta sieć osób, które mogłyby pomóc w znalezieniu pracy.
Niektóre osoby nie przywiązują większej wagi do tego sposobu poszukiwania
pracy.
3. Rozsyłanie standardowych, takich samych podań o pracę do wszystkich
zakładów pracy, bez uwzględniania ich specyfiki i zapotrzebowania.
4. Niedostateczne zaangażowanie się w całą akcję poszukiwania pracy.
Jeśli wystąpi taka sytuacja, że przez dłuższy czas będziesz musiał czekać
i będą spotykać Cię same niepowodzenia, to nie trać nadziei i wiary w
siebie i swoje możliwości. Rozumiem, że może to być zniechęcające do
podejmowania dalszych wysiłków i starań. Staraj się wytrwale, mimo
niepowodzeń, zachować, to co się dzisiaj często forsuje: pozytywne
myślenie. Jak to zrobić? Staraj się:
1. Cieszyć z każdego najmniejszego sukcesu, np. dostałeś nowy adres
zakładu pracy, uzyskałeś nową osobę do Twojej sieci.
2. Rozmawiaj o Twoich problemach i wysiłkach z Twoją rodziną,
przyjaciółmi i znajomymi.
3. Rozmawiaj z innymi osobami, które również poszukują pracy [2].
3. Jak zostać przyjętym do pracy?
Omówienie tej sprawy zacznijmy od przytoczenia słów N.R. Bollesa [1]:
"Osoba, która zostaje przyjęta do pracy, to niekoniecznie osoba, która
mogłaby najlepiej wykonywać tę pracę, lecz osoba, która wie najwięcej na
temat tego, jak zostać przyjętą do pracy". Przyjęcie do pracy uwarunkowane
jest kilkoma czynnikami, a mianowicie:
1. przygotowaniem się do rozmowy kwalifikacyjnej,
2. przygotowaniem potrzebnych dokumentów,
3. punktualnym dotarciem na rozmowę kwalifikacyjną,
4. zachowaniem się w czasie rozmowy kwalifikacyjnej.
3.1. Jak przygotować się do rozmowy kwalifikacyjnej?
Rozmowa kwalifikacyjna, to ważny etap w poszukiwaniu pracy. Od niej
zależy bardzo wiele. Dlatego trzeba dobrze przygotować się do niej, aby
zwiększyć swoje szanse na uzyskanie pracy. Dobre przygotowanie się do
rozmowy kwalifikującej obejmuje obok przygotowania podania o pracę,
życiorysu i innych dokumentów, także przygotowanie Twoich atutów dla
pracodawcy, odpowiedzi na pewne wątpliwości pracodawcy związane z
niepełnosprawnością, o czym była mowa w pierwszym rozdziale. Trzeba
pamiętać, że pracodawca oczekuje rzeczowych argumentów, gdyż poszukuje
pracownika, który będzie wykonywał konkretne jego zadania i przynosić
określone wartości dla zakładu pracy. Do tej rozmowy powinieneś przygotować
się zarówno psychicznie, jak też fizycznie. Będąc dobrze przygotowanym
będziesz czuł się pewniej.
3.1.1. Jak przygotować się emocjonalnie do rozmowy kwalifikacyjnej?
Kiedy dostaniesz wiadomość, że masz się stawić na rozmowę kwalifikacyjną
u przyszłego pracodawcy, wówczas prawdopodobnie ogarną Cię sprzeczne
emocje. Z jednej strony cieszysz się, że nadarza się okazja, może już
kolejna, na uzyskanie pracy, a z drugiej - pojawiają się różne niepokojące
myśli, którym towarzyszy niepokój, strach, lęk i napięcie, dotyczące
przebiegu jak też rezultatu tej rozmowy.
Może przychodzą Ci do głowy takie myśli, jak:
1. Jakiego pracodawcę spotkasz, czy będzie głównie zwracał uwagę na Twoją
niepełnosprawność wzrokową, czy też na kwalifikacje, zapał, motywację do
pracy i inne pozytywne cechy?
2. Czy stworzy Ci szanse wykazania się wiedzą, zdolnościami i
umiejętnościami, czy też pójdzie na łatwiznę i zatrudni inną osobę z
niższymi kwalifikacjami lecz dobrze widzącą?
3. Czy dobrze wypadniesz, o ile chodzi o orientację w pomieszczeniu, w
którym będzie odbywać się rozmowa; czy zorientujesz się, w którym miejscu
znajduje się lub w którym momencie weszła do pokoju osoba, która ma z Tobą
przeprowadzać rozmowę; czy znajdziesz miejsce gdzie masz usiąść; czy podasz
w odpowiednim momencie rękę na przywitanie; czy zrobisz dobre pierwsze
wrażenie itp.
Jak więc opanować stres, który będzie prawdopodobnie towarzyszyć Ci stale
przed i w czasie rozmowy? R. Rabby i D. Croft [9] podają następujące
sposoby zmniejszenia i opanowania go:
1. Przede wszystkim musisz wiedzieć, czego chcesz i wierzyć w siebie.
Jeśli wiesz, co chcesz robić, jakiej pracy poszukujesz i potrafisz to
przedstawić przyszłemu pracodawcy, a ponadto jesteś głęboko przekonany, że
potrafisz pracę tę dobrze wykonywać i posiadasz stosowne kwalifikacje, a
Twoja niepełnosprawność wzrokowa nie stanowi istotnej przeszkody w tym
względzie, wówczas nie masz się czego obawiać. Z pewnością potrafisz
przekonać osobę siedzącą naprzeciw Ciebie, że jesteś odpowiednim kandydatem
na stanowisko, które pragnie obsadzić.
Jeśli przeciwnie - nie wiesz, jaką pracę chcesz wykonywać, nie jesteś
przekonany, że możesz pracować razem z pracownikami widzącymi na otwartym
rynku pracy i konkurować z nimi o stanowiska pracy, jeśli wstydzisz się
posługiwać białą laską, szkłami powiększającymi lub korzystać w czasie
rozmowy z notatek zapisanych w brajlu lub z tabliczki brajlowskiej do
robienia notatek, wówczas będziesz stale gnębiony niepotrzebnymi myślami i
przykrymi emocjami dotyczącymi przebiegu i rezultatu rozmowy. Taki stan
napięcia może zrobić złe wrażenie na pracodawcy. Pamiętaj same kwalifikacje
nie wystarczają.
2. Traktuj rozmowę kwalifikacyjną jako coś, na czym Ci zależy i co ma
przynieść korzyść nie tylko Tobie, ale także pracodawcy. Ty szukasz
odpowiedniej dla siebie pracy, a pracodawca - dobrego pracownika. Atuty
leżą nie tylko po stronie pracodawcy. Ty też masz swoje atuty. Nie
przychodzisz "żebrać o pracę", ale oferujesz pomoc w rozwiązaniu problemów
i realizacji celów zakładu, posiadając odpowiednią wiedzę i umiejętności.
Wyświadczanie "uprzejmości" jest więc po obu stronach. Kiedy pracodawca
będzie starał się dowiedzieć i ocenić Twoje kwalifikacje i przydatność dla
swojego zakładu, staraj się dowiedzieć i ocenić, jakie będziesz miał
zadania i obowiązki, jakie są oczekiwania pracodawcy w stosunku do Ciebie,
jakie będą warunki pracy i możliwości awansu i jak one odpowiadają Twoim
planom i aspiracjom zawodowym. Kiedy pracodawca będzie zastanawiał się,
jaki wpływ będzie miała Twoja niepełnosprawność na wykonywanie zadań i
obowiązków zawodowych, staraj się poznać, jakie są postawy Twojego rozmówcy
wobec osób niepełnosprawnych, a w szczególności niewidomych czy
słabowidzących, jaka jest atmosfera i czy będziesz czuł się dobrze w tym
zakładzie pracy. Może nie pracodawca, lecz Ty zrezygnujesz z pracy. Takie
podejście do rozmowy kwalifikacyjnej może także złagodzić Twoje niepokoje i
lęki występujące przed rozmową kwalifikacyjną.
3. Nie wszystkie osoby przeprowadzające rozmowę kwalifikacyjną, nawet
dyrektorzy, posiadają umiejętność jej dobrego przeprowadzania. Nie czynią
tego przecież zbyt często. Jeśli do tego dodamy, że mogą oni tak samo jak
kandydat ubiegający się o pracę, być zdenerwowani, onieśmieleni, napięci
czy zestresowani, wówczas jest to szansa, że możesz zapanować i pokierować
rozmową, starając się poruszać istotne dla Ciebie problemy, a także te
tematy, które będą usuwać wątpliwości pracodawcy, jakie ma on w stosunku do
Ciebie i przekonać go, że jesteś dobrym kandydatem na wolne stanowisko
(przypomnij sobie rozdział 1.4). Przede wszystkim chodzi tutaj o
wyjaśnienie wpływu ślepoty czy słabowzroczności na funkcjonowanie w
zakładzie pracy. Taka inicjatywa z Twojej strony może spotkać się z
wdzięcznością ze strony pracodawcy za wybawienie go z dosyć kłopotliwej dla
niego sytuacji. Takiej okazji nie powinieneś zmarnować.
4. Traktuj ewentualne nieprzyjęcie do pracy i wkalkuluj ewentualną
porażkę jako normalną część Twoich starań o zatrudnienie. Wielu ludzi
codziennie jest negatywnie załatwianych po przeprowadzeniu rozmowy
kwalifikacyjnej. Nie traktuj sprawy zbyt osobiście, a zwłaszcza tego, że
nie otrzymałeś pracy, ponieważ jesteś niewidomy lub słabowidzący. N.R.
Bolles [1] wymienia wiele różnych powodów pozakwalifikacyjnych i
pozakompetencyjnych nie przyjęcia kandydatów do pracy. Może to być fakt, że
ktoś jest zbyt ładny, przystojny lub brzydki, zbyt młody lub zbyt stary,
zbyt mądry lub odwrotnie, zrobił złe pierwsze wrażenie itp. Może w Twoim
przypadku właśnie jeden z tych faktów był głównym powodem nieprzyjęcia do
pracy. Może rzeczywiście inni kandydaci byli lepsi lub Ty nie posiadałeś
kwalifikacji, których oczekiwał pracodawca. Nie denerwuj się i nie przejmuj
na zapas. Prawdopodobnie nigdy nie dowiesz się, jaki był faktyczny powód
nieprzyjęcia do pracy. Nie załamuj się, nie rezygnuj z dalszych starań,
szukaj następnego pracodawcy, rynek pracy stale u nas rozwija się.
5. Jeśli stoisz przed kolejną rozmową kwalifikacyjną postaraj się
wyrzucić z siebie niezadowolenie, gniew lub złość wywołane poprzednią
porażką. Pielęgnowanie takich negatywnych emocji będzie paraliżować Twoje
wysiłki w walce o pracę.
3.1.2. Jak przygotować się intelektualnie do rozmowy kwalifikacyjnej?
Przygotowanie intelektualne obejmuje przygotowanie wypowiedzi, mającej na
celu zaprezentowanie przyszłemu pracodawcy samego siebie oraz zestawu pytań
dotyczących spraw, które chcesz z nim omówić. Dobrze byłoby mieć to
wszystko napisane, np. w brajlu, w powiększonym druku lub ręcznie, abyś w
razie potrzeby mógł się tym wesprzeć i niczego nie zapomnieć pod wpływem
emocji towarzyszących temu wydarzeniu. Zrobi to na pewno dobre wrażenie na
pracodawcy. Będzie bowiem świadczyć, że poważnie przygotowałeś się do
rozmowy, a także będziesz miał okazję zademonstrowania swojego sposobu
radzenia sobie z pisaniem i czytaniem.
Twoja prezentacja powinna być krótka, od trzech do pięciu minut, i
powinieneś w niej pokazać: kim jesteś, jakie masz kwalifikacje,
umiejętności, doświadczenia i osiągnięcia zawodowe, jakie masz cechy
dobrego pracownika, jak się poruszasz w przestrzeni, jak piszesz, z jakiego
sprzętu technicznego korzystasz, jakiej pracy poszukujesz itd. Po
przygotowaniu wypowiedzi, nagraj ją na taśmę magnetofonową i sprawdź, czy
Ci się podoba. Możesz jeszcze dokonać pewnych poprawek, zmian i
udoskonaleń. Pamiętaj jednak, aby to co będziesz mówił odpowiadało
prawdzie. Wielu kandydatów do pracy ma tendencję do przeceniania swoich
możliwości i przedstawiania siebie w superlatywach. Musisz pokazać
wszystkie swoje pozytywne cechy, ale zgodnie ze stanem rzeczywistym. Można
się chwalić, ale z umiarem. Pracodawca szybko zorientuje się, że mijasz się
z prawdą, co oczywiście zrobi złe wrażenie i może mieć wpływ na wynik
rozmowy.
Błędem jest także niedocenianie swoich możliwości i prezentowanie siebie
jako przyszłego pracownika, poniżej stanu faktycznego, zwłaszcza
uzasadniając to swoją niepełnosprawnością wzrokową. Przygotowując się do
zaprezentowania siebie w czasie rozmowy, unikaj obu tych skrajności.
Przygotowanie do rozmowy kwalifikacyjnej powinno także obejmować listę
pytań, na które będziesz chciał uzyskać odpowiedź od pracodawcy. Z
pewnością będą to pytania dotyczące:
1. Twoich zadań i obowiązków zawodowych oraz ich zgodności z posiadanymi
kwalifikacjami. Czasami pracodawcy proponują osobie niewidomej lub
słabowidzącej prace poniżej ich kwalifikacji zawodowych.
2. Możliwości przystosowania stanowiska pracy do Twoich potrzeb oraz
zakupu potrzebnego sprzętu.
3. Fizycznych warunków pracy.
4. Uprawnień przysługujących osobom niepełnosprawnym.
5. Możliwości transportu do zakładu pracy.
6. Wynagrodzenia.
W zależności od konkretnej Twojej sytuacji, pytań takich może być więcej.
Staraj się także w czasie dzielącym Cię od spotkania uzyskać jak
najwięcej informacji o zakładzie pracy, do którego się udajesz. Wówczas
będziesz mógł w swojej wypowiedzi wykorzystać je i wskazać, że Twoje
kwalifikacje mogą być bardzo przydatne dla zakładu. Ułatwi to także
zrozumienie i udzielenie odpowiedzi na niektóre pytania Twojego rozmówcy.
Dobra znajomość spraw zakładu pozwoli Ci także powiedzieć w czasie rozmowy
coś dobrego o nim. Takie umiarkowane pochwalenie zakładu lub personelu może
być zapisane na Twoją korzyść.
Postaraj się także, jeśli to możliwe, nawiązać kontakt z dwiema lub
trzema osobami niewidomymi lub słabowidzącymi wykonującymi już takie same
lub podobne zawody lub prace, o które Ty się starasz i poprosić je, aby
porozmawiali z ich kierownikami w sprawie udzielenia ewentualnych
referencji. Chodzi mianowicie o to, aby Twój przyszły pracodawca mógł się z
nimi skontaktować i uzyskać opinię o wykonywaniu przez nich powierzonych
zadań. Taka bezpośrednia opinia pracodawcy zatrudniającego już osoby
niewidome lub słabowidzące może pomóc wyjaśnić pewne wątpliwości, dotyczące
ich rzeczywistych możliwości i ułatwić podjęcie pozytywnej decyzji.
Udając się na rozmowę, nie zapomnij zabrać ze sobą wszystkich potrzebnych
dokumentów, a więc podania o pracę i życiorysu (jeśli nie wysłałeś
wcześniej), dyplomów, świadectw ukończenia szkół lub kursów zawodowych,
zaświadczeń z pracy, opinii, referencji itp.
3.1.3. Jak zadbać o wygląd zewnętrzny udając się na rozmowę
kwalifikacyjną?
Ludzie mają obsesję na temat wyglądu zewnętrznego. Zwłaszcza teraz, gdy
zaczynamy u nas budować kapitalizm. Zarówno kobiety jak też mężczyźni chcą
dobrze wyglądać. Wygląd zewnętrzny podobno świadczy o tym, że dba się o
siebie, że ma się do siebie szacunek, a także daje poczucie pewności. W
przypadku osoby niewidomej lub słabowidzącej może to także świadczyć, że
osoba ta została dobrze zrehabilitowana. Wygląd zewnętrzny ma także duże
znaczenie dla pracodawcy. Badania przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych
wykazały, że znajduje się on bardzo wysoko w hierarchii wartości cenionych
przez pracodawców. Inne badania wykazały, że sukces lub niepowodzenie
rozmowy kwalifikacyjnej w około 80% zależy od wyglądu i jak kandydat na
pracownika potrafi się zaprezentować zewnętrznie [10]. Właściwie ubrany
kandydat do pracy robi dobre pierwsze wrażenie na pracodawcy, co następnie
ułatwia rozpoczęcie i przebieg rozmowy kwalifikacyjnej, a może nawet
pozytywnie wpłynąć na jego decyzję, chociaż nie zastąpi kwalifikacji i
kompetencji zawodowych.
Mówiąc o wyglądzie zewnętrznym, mam na uwadze następujące sprawy: ubiór,
fryzurę, higienę osobistą i sposób zachowania się. Wybierając się na
rozmowę kwalifikacyjną, staraj się więc dobrze wyglądać. A oto kilka
ogólnych zaleceń w tym względzie:
1. Staraj się ubrać w sposób konwencjonalny, bez przesady ale tak, jak
ubierasz się na oficjalne przyjęcia, gdzie będą osoby, którym należy się
szacunek. Nie przejmuj się, że będziesz wyglądał zbyt elegancko. Z
pewnością zostanie to zapisane na plus. Absolutnie nie do przyjęcia jest
udanie się na rozmowę kwalifikacyjną w dżinsach, tenisówkach lub
podkoszulce, nawet wówczas gdy starasz się o pracę w charakterze pracownika
fizycznego, którą wykonuje się w ubiorze roboczym.
2. Nie wkładaj bluzeczek, koszul lub krawatów w kolorach krzykliwych i o
wyszukanych wzorach, które rzucają się w oczy. Części Twojego ubioru muszą
harmonizować kolorystycznie ze sobą. Ubierz się i spytaj się żony lub
koleżanki widzącej, jak wyglądasz. Kobiety mają na ogół dobry gust w tym
względzie.
3. Twój ubiór musi być nienagannie czysty, wyprasowany, a buty dobrze
wyczyszczone.
4. Nie przesadzaj z dodatkami np. z biżuterią, zwłaszcza sztuczną.
5. Pamiętaj także o fryzurze. Włosy powinny być zawsze czyste, dobrze
uczesane, bez specjalnej przesady. Rozmowa z Twoim przyszłym pracodawcą, to
nie randka.
6. Twoje ciało powinno być czyste. Nie przesadzaj jednak z perfumami i
dezodorantami.
7. Zdecydowanie musisz unikać stereotypowych, zbędnych zachowań
występujących często u osób niewidomych, tzw. blindyzmów, jak: zbyt sztywne
chodzenie, kręcenie się na krześle, siedzenie z głową zbytnio pochyloną i
zgarbionymi plecami, kiwanie się, uderzanie palcami o blat stołu,
potrząsanie ramionami itp. Mogą one zrobić złe wrażenie na pracodawcy.
Możesz spytać się widzącej żony lub przyjaciela, jak się zachowujesz
siedząc przy stole lub idąc samodzielnie. Wysłuchaj ich uwag i koniecznie
staraj się zapanować nad zbędnymi ruchami i czynnościami [9, 10].
3.2. Jak przygotować dokumenty potrzebne do uzyskania pracy?
Niezależnie od tego, w jaki sposób nawiążesz kontakt z przyszłym
pracodawcą (bezpośrednio, za pośrednictwem pewnej osoby lub instytucji), w
pewnym momencie będziesz musiał przygotować i przedstawić odpowiednie
dokumenty niezbędne do tego, aby być przyjętym do pracy. Są to:
1. podanie o pracę,
2. życiorys,
3. referencje,
4. kwestionariusz osobowy.
Dokumenty te mają potwierdzić na piśmie to, co przedstawiłeś pracodawcy w
czasie bezpośredniej rozmowy lub dać odpowiedź na następujące trzy pytania:
1. Kim jesteś?
2. Co potrafisz robić?
3. Co chcesz robić?
Dobrze przygotowane dokumenty stanowią czasami podstawę do podjęcia
decyzji przez pracodawcę, co do przyjęcia lub nieprzyjęcia do pracy bez
przeprowadzania rozmowy kwalifikacyjnej, lub rozmowa taka ma później tylko
charakter formalny, aby Cię bezpośrednio poznać. Włóż więc dużo wysiłku,
aby je dobrze przygotować. Dobrze przygotowane dokumenty:
1. są dobre pod względem treściowym - zawierają i podkreślają te fakty,
które dla pracodawcy są istotne,
2. posiadają prawidłowy układ tekstu na arkuszach papieru,
3. zostały estetycznie wykonane,
4. są poprawne pod względem ortograficznym i stylistycznym,
5. zostały napisane językiem stosowanym w danym zawodzie - przy użyciu
fachowej terminologii.
3.2.1. Podanie o pracę
Podanie o pracę lub list motywacyjny jest to pismo skierowane do
pracodawcy z prośbą o zatrudnienie. Może on być reakcją na ogłoszenie w
prasie o wolnym stanowisku w danym zakładzie, na zgłoszenie takiego
stanowiska do instytucji zajmującej się pośrednictwem pracy (rejonowego
urzędu pracy) lub na uzyskaną informację o takim stanowisku w inny sposób.
Zwykle pracodawca czyta podanie jako pierwsze, przed życiorysem i innymi
załącznikami. Jeśli dotychczas nie miałeś kontaktu z pracodawcą, będzie ono
tym dokumentem, który ma przedstawić Cię pracodawcy i być pierwszym
świadectwem o Tobie. Musi więc być tak napisane, aby zainteresowało
pracodawcę, który prawdopodobnie otrzymał kilkadziesiąt tego rodzaju podań,
z których większość wrzuca do kosza. Powinno ono mieć nie tylko właściwą
treść lecz również odpowiednią formę. Powinno być napisane w sposób krótki
i jasny na arkuszu papieru A4 i zawierać następujące dane:
1. W górnym lewym rogu arkusza: imię i nazwisko, adres, numer telefonu.
2. W górnym prawym rogu arkusza: miejscowość i data.
3. Poniżej po prawej stronie arkusza: tytuł oraz imię i nazwisko
adresata, adres zakładu pracy (Do dyrektora..)
4. W części zasadniczej:
1) nawiązanie do ogłoszenia w prasie, zgłoszenia w urzędzie pracy,
polecenia przez osobę - prosisz o przyjęcie do pracy..., zgłaszasz swoją
kandydaturę na stanowisko... itp.,
2) podkreślenie posiadania kwalifikacji, doświadczenia zawodowego i
osiągnięć w tej dziedzinie, uzasadniających ubieganie się o to stanowisko
lub pracę,
3) motywy ubiegania się o tę pracę w danym zakładzie,
4) w załączeniu przesyłam: życiorys, odpis dyplomu, zaświadczenia z
poprzedniej pracy, referencje itp.,
5. zakończenie: w zależności od sytuacji - wyrażenie nadziei, że podanie
zostanie pozytywnie rozpatrzone lub że spodziewasz się zaproszenia na
rozmowę kwalifikacyjną itp.,
6. własnoręczny podpis.
Przygotowując dokumenty dla Twojego przyszłego pracodawcy możesz
zastanawiać się nad pytaniem: czy i jak potraktować sprawę Twojej wzrokowej
niepełnosprawności. Chodzi tutaj o sytuacje, kiedy pracodawca, do którego
składasz podanie nie miał z Tobą kontaktu i nie wie, że jesteś niewidomy
lub słabowidzący. Zarówno zaznaczenie, jak też pominięcie w podaniu i
życiorysie faktu wzrokowej niepełnosprawności ma swoje złe strony. W
pierwszym przypadku - narażasz się na prawdopodobieństwo odrzucenia Twojego
podania bez przeprowadzenia bezpośredniej rozmowy z pracodawcą i możliwości
wyjaśnienia wszystkich jego wątpliwości. W drugim przypadku - ujawnienie
Twojej niepełnosprawności dopiero w momencie zjawienia się na rozmowę może
być dla pracodawcy dużym zaskoczeniem, spowodować wiele psychicznych
trudności w przeprowadzeniu rozmowy i mieć także negatywny wpływ na jej
wynik. Uważam, że faktu tego raczej nie można zataić i należy go podać,
wyjaśniając stopień i zakres uszkodzenia wzroku oraz zaznaczając
równocześnie, że wszelkie wątpliwości związane z Twoją niepełnosprawnością
wzrokową jesteś gotów wyjaśnić w czasie bezpośredniej rozmowy. W związku z
tym, powinieneś:
1. napisać, że masz kłopoty wzrokowe - jesteś osobą niewidomą lub osobą
słabowidzącą;
2. opisać jak będziesz wykonywał swoje zadania zawodowe, np. że częściowo
będziesz korzystać z lektora, używać sprzętu technicznego, używać pomocy
optycznych itp.;
3. wspomnieć, że chcesz być traktowany tak samo jak pracownicy widzący;
4. zaznaczyć, że możesz podać nazwiska pracodawców, którzy zatrudniają
już niewidomych i słabowidzących na takich samych lub podobnych
stanowiskach, którzy mogą udzielić informacji (o ile uprzednio z nimi to
uzgodniłeś) lub referencje z poprzednich zakładów pracy;
5. zaznaczyć, że będziesz starał się pracować jak najlepiej by sprostać
oczekiwaniom pracodawcy i uzyskać akceptację ze strony załogi [9].
Wysyłając podanie o pracę do pracodawcy i zatajając Twoją
niepełnosprawność będziesz czuć się niespokojny i skrępowany, oczekując na
jego odpowiedź, jak również w czasie samej rozmowy z nim.
3.2.2. Życiorys
Życiorys ma przede wszystkim dać odpowiedź pracodawcy na pytania: kim
jesteś? i co potrafisz robić? Ma także udowodnić, że masz odpowiednie
kwalifikacje do tego, co chcesz robić, a więc przedstawić Ciebie jako
przyszłego pracownika. Powinien więc zawierać:
1. dane osobowe: imię, nazwisko, wiek (data i miejsce urodzenia), miejsce
zamieszkania, sytuacja rodzinna (stan cywilny, liczba dzieci) itp.;
2. przygotowanie do danej pracy lub zawodu: wykształcenie - szkoła
ogólnokształcąca, zawodowa, wyższa uczelnia, kursy zawodowe, praktyki
zawodowe itp.;
3. przebieg zatrudnienia obrazujący etapy Twojej kariery zawodowej, a
więc kolejno miejsca pracy, pełnione funkcje, zajmowane stanowiska,
osiągnięcia zawodowe;
4. specjalne umiejętności, które mogą być szczególnie przydatne w pracy,
o którą się starasz - stopień znajomości języków obcych, umiejętność
posługiwania się komputerem itp.;
5. zainteresowania nie związane bezpośrednio z pracą zawodową, które mogą
zainteresować pracodawcę.
Jest to standardowy schemat życiorysu. W indywidualnych przypadkach może
on różnić się w zależności od tego, o jakie stanowisko się ubiegasz (np.
stanowisko kierownicze, wykładowcy na wyższej uczelni) lub w jakiego
rodzaju zakładzie pracy. Życiorys nie musi być dokumentem przedstawiającym
historię całego Twojego życia. Musi raczej przedstawiać te fakty, które
mają znaczenie dla pracodawcy i potrafią go przekonać, że jesteś dobrym
kandydatem na stanowisko, o które się ubiegasz.
Jak piszą E. Malec i M. Zając [6] informacje zawarte w życiorysie powinny
być:
1. precyzyjnie sformułowane,
2. ułożone systematycznie i logicznie,
3. bez błędów ortograficznych lub stylistycznych,
4. oraz podkreślać Twoje zalety, świadczyć o aktywności i zaradności.
Nie zapomnij także o podpisaniu życiorysu.
Dobre przygotowanie życiorysu nie powinno być dla Ciebie trudnym
zadaniem, jeśli solidnie dokonałeś analizy umiejętności i samooceny, o
których była mowa w rozdziale 1. Życiorys nie powinien przekraczać dwóch
stron i należy napisać go na standardowej wielkości arkuszu papieru
maszynowego (A4).
Wracając jeszcze do sprawy ujawnienia faktu Twojej niepełnosprawności
wzrokowej, trzeba zaznaczyć, że z życiorysu może wynikać, że jesteś osobą z
uszkodzonym narządem wzroku, zwłaszcza gdy będziesz wymieniał szkoły, do
których uczęszczałeś, np. do szkoły dla dzieci niewidomych czy
słabowidzących.
3.2.3. Referencje
Niektórzy pracodawcy mogą żądać od Ciebie referencji. Są to opinie lub
informacje o Tobie jako o pracowniku, polecenie Ciebie lub zaświadczenie
przez osobę wystawiającą referencje, że Cię zna i gwarantuje, że jesteś
uczciwym człowiekiem i będziesz dobrym pracownikiem. W pewnym sensie takie
opinie lub informacje zawarte są w zaświadczeniach z poprzedniego zakładu
pracy, ze szkoły czy ośrodka rehabilitacyjno-szkoleniowego, jeżeli po raz
pierwszy ubiegasz się o pracę.
W Twoim przypadku pracodawca prawdopodobnie nie będzie chciał polegać
tylko na tym, co mówisz o sobie, o swoich umiejętnościach, kwalifikacjach
itp. Będzie bardzo zainteresowany tym, co mówią o Tobie inne osoby, a
zwłaszcza o Twoich umiejętnościach zawodowych. Powinieneś więc znaleźć
pewne osoby, które będą gotowe wystawić Ci dobre referencje. Mogą to być
nauczyciele i wychowawcy, dawni pracodawcy (o ile sprawdziłeś się pracując
u nich), przedstawiciele różnych organizacji, do których należysz lub z
którymi jesteś związany. W pierwszej kolejności trzeba wymienić Polski
Związek Niewidomych. Pomyśl, czy masz takie osoby (poza członkami rodziny),
które byłyby gotowe wystawić takie referencje na piśmie lub być gotowe do
ich udzielenia, np. telefonicznie, gdyby przyszły pracodawca był tym
zainteresowany. W przypadku posiadania pisemnych referencji, powinny one
stanowić załącznik do podania, natomiast gdy masz tylko ustne zapewnienie,
że dane osoby są gotowe ich udzielić, powinieneś podać w podaniu o pracę
ich nazwisko oraz sposób skontaktowania się, np. numer telefonu.
3.2.4. Kwestionariusz osobowy
Większość zakładów pracy ma swoje wzory kwestionariuszy osobowych, które
trzeba wypełnić, starając się o pracę lub w momencie, kiedy jest się
przyjętym do pracy. Zawierają one szereg pytań, dotyczących sytuacji
rodzinnej, wykształcenia, przebiegu zatrudnienia, sytuacji materialnej itp.
Mają one różne formy. Jedne są bardziej, inne mniej dokładne. Jedne pytania
są bardziej ogólne, inne bardziej szczegółowe. Mówiąc ogólnie -
kwestionariusze osobowe zawierają zwykle pytania, które mają na celu
uzyskanie tych samych lub podobnych informacji, jakie daje życiorys, lecz w
sposób bardziej sformalizowany. Staraj się więc dokładnie wypełnić ten
dokument, ponieważ będzie on stanowił dla przyszłego pracodawcy główne
źródło informacji o Tobie. Nie pozostawiaj więc pytań bez odpowiedzi. Jeśli
dane pytanie Cię nie dotyczy, napisz np.: Nie dotyczy.
Niektóre kwestionariusze posiadają także instrukcję, podającą wskazania
do ich wypełnienia. W takim przypadku staraj się jej przestrzegać i
wypełniać kwestionariusz zgodnie z nią.
3.2.5. Błędy popełniane przy przygotowywaniu dokumentów związanych z
przyjęciem do pracy
Często osoby ubiegające się o pracę popełniają wiele błędów w
przygotowywaniu dokumentów związanych z przyjęciem do pracy, które mogą
mieć wpływ na decyzję pracodawcy. Błędy te mogą świadczyć o Twoich
kwalifikacjach lub osobowości, a więc jakim jesteś człowiekiem i jakim
będziesz pracownikiem. W Twoim przypadku istnieje niebezpieczeństwo, że
takie błędy mogą zostać zapisane na karb wzrokowej niepełnosprawności, co
jest bardzo niewskazane. W związku z tym poproś kogoś z widzących członków
rodziny lub znajomych o pomoc w dobrym przygotowaniu wszystkich potrzebnych
dokumentów lub o sprawdzenie, czy je dobrze przygotowałeś. Chodzi tutaj w
szczególności o to, czy układ tekstu na arkuszu jest poprawny, czy arkusze
papieru nie są poplamione lub pogniecione, czy nie ma błędów
ortograficznych lub stylistycznych, czy są wszystkie załączniki itp.
Do najczęściej popełnianych błędów przy sporządzaniu dokumentów należą:
1. podawanie zbędnych, nieistotnych informacji w formie rozwlekłej, lub
odwrotnie pomijanie informacji istotnych do zatrudnienia w danym zakładzie
pracy;
2. błędy ortograficzne i stylistyczne;
3. niestaranne napisanie podania, życiorysu lub wypełnienie
kwestionariusza osobowego (przekreślenia, poprawienia, niestaranne
rozłożenie tekstu na arkuszu papieru - duże odstępy lub puste miejsca,
pozostawianie rubryk niewypełnionych w kwestionariuszu osobowym);
4. brak daty i podpisu;
5. używanie słabej jakości papieru lub przedłożenie dokumentów
poplamionych, pomarszczonych lub pogniecionych;
6. brak potrzebnych załączników, np. kopii świadectw, dyplomów,
zaświadczeń z pracy itp.;
7. podawanie negatywnych opinii o poprzednim miejscu pracy lub
pracodawcy.
3.3. Jak dostać się na rozmowę kwalifikacyjną?
Najlepiej przyjść na rozmowę kwalifikacyjną samemu, posługując się laską
albo z psem przewodnikiem. Zrobi to na pracodawcy na pewno dobre wrażenie.
Ale sprawa może być dla Ciebie niełatwa, zwłaszcza jeśli masz się udać do
zakładu pracy, znajdującego się na terenie mało Ci znanym. R. Rabby i D.
Croft [9] proponują następujące rozwiązanie tej sprawy. Kiedy otrzymasz
wiadomość, że masz wstawić się na rozmowę kwalifikacyjną, zrób sobie próbną
wyprawę do tego zakładu, w czasie której zapoznasz się: z lokalizacją
budynku, jak do niego dotrzeć itp. Ewentualnie możesz wejść do budynku i
zapoznać się z jego planem oraz lokalizacją biur osób, z którymi będziesz
rozmawiać. W czasie próbnej wyprawy możesz oczywiście skorzystać z pomocy
kogoś w dotarciu do zakładu.
W każdym razie nie przychodź na rozmowę z przewodnikiem, a na pewno nie z
żoną lub mężem. Jeżeli nie miałeś okazji uprzednio zapoznać się z planem
budynku, wówczas przy wejściu możesz poprosić kogoś o pomoc w dostaniu się
do biura dyrektora, kierownika personalnego czy innego pracownika, z którym
jesteś umówiony. W dużych przedsiębiorstwach zwykle istnieje portier lub
Informacja, wówczas możesz zapytać, jak dostać się do poszukiwanego biura.
Jeśli nie jesteś pewien, czy możesz to zrobić samodzielnie, poproś
uprzejmie o pomoc wyjaśniając, że masz kłopoty ze wzrokiem. Powiedz też,
jak pomoc ta powinna wyglądać, a więc że: Pójdę za panem (panią) lub Czy
mogę pana (panią) wziąć pod rękę? Lepiej poprosić kogoś o pomoc, niż samemu
wałęsać się od drzwi do drzwi, chcąc wykazać swoją samodzielność. Każdy
zrozumie, że osoba niewidoma lub słabowidząca w niektórych sytuacjach może
potrzebować pewnej pomocy. Zdarza się to czasami także osobom widzącym.
3.4. Jak się zachować przychodząc na rozmowę kwalifikacyjną?
Pierwsza zasada: nie spóźniaj się na rozmowę. Lepiej przyjść pięć minut
wcześniej niż pięć minut za późno. Tutaj nie obowiązuje kwadrans
akademicki. Jeśli przewidujesz, że spóźnisz się więcej niż pięć minut, to
zadzwoń, uprzedź o tym i wyjaśnij powody. Dostawszy się punktualnie na
miejsce, możesz znaleźć się w dwóch sytuacjach, albo będzie to sekretariat
dyrektora czy kierownika personalnego albo bezpośrednio biuro pracodawcy, z
którym będziesz rozmawiał. W obu przypadkach będziesz poproszony, abyś
usiadł. Jeśli jesteś zorientowany, gdzie znajduje się krzesło, wówczas jest
to okazja do wykazania swojej samodzielności. Jeśli nie jesteś tego pewny,
to uprzejmie poproś o wskazanie, gdzie się ono znajduje, gdyż masz kłopoty
ze wzrokiem.
Jeśli jest to pora jesienno-zimowa może zaistnieć konieczność zdjęcia
płaszcza, czapki lub kapelusza. Jeśli masz trudności ze znalezieniem
wieszaka, poproś o wskazanie, gdzie możesz zostawić rzeczy. W przypadku,
gdy trafiłeś do sekretariatu i musisz trochę poczekać, staraj się siedzieć
i czekać spokojnie bez okazywania zdenerwowania. Nie proś o pozwolenie na
zapalenie papierosa. Nie zaczynaj sam rozmowy z sekretarką, gdyż może być w
tym momencie bardzo zajęta. Jeśli jednak sama rozpocznie lub zorientujesz
się, że się nudzi, możesz delikatnie zainicjować rozmowę, np. o pogodzie,
bacznie obserwując jednak jej reakcje.
W momencie, gdy zorientujesz się, że drzwi się otworzyły i wyszła
właściwa osoba, natychmiast wstań i bądź gotów do powitania. W razie
potrzeby poproś o pomoc w dostaniu się do gabinetu i znalezieniu
zaproponowanego miejsca, gdzie masz usiąść.
3.5. Jak się zachować w czasie rozmowy kwalifikacyjnej?
Pamiętaj, że sposób, w jaki będziesz zachowywał się w czasie rozmowy
kwalifikacyjnej, będzie dla pracodawcy wskaźnikiem, jak będziesz zachowywał
się w czasie wykonywania pracy. Wszystko się liczy od momentu, gdy
przekroczysz próg gabinetu Twojego rozmówcy.
3.5.1. Cel rozmowy kwalifikacyjnej
Celem rozmowy kwalifikacyjnej jest uzyskanie odpowiednich informacji,
które pozwolą podjąć odpowiednie decyzje przez pracodawcę i osobę
poszukującą pracy, dotyczące wspólnego realizowania określonych zadań.
Każda ze stron chce się czegoś dowiedzieć w czasie tej rozmowy i w związku
z tym ma liczne pytania. Są to pytania, na które każda ze stron oczekuje
bezpośrednich i konkretnych odpowiedzi. Pamiętaj jednak, że każda ze stron
może mieć także pytania, których nie chce otwarcie postawić, ale chce
uzyskać na nie odpowiedzi drogą pośrednią. Ze strony pracodawcy mogą to być
pytania, które dotyczą pewnych obaw i wątpliwości, o których z różnych
względów nie chce mówić. Staraj się więc odkryć te ukryte pytania
pracodawcy, wsłuchując się we wszystkie jego wypowiedzi. Wiele tych obaw i
wątpliwości zostało omówionych w rozdziale 1.5.
Zwykle rozmowa kwalifikacyjna ma trzy fazy: fazę wstępną, właściwą i
zakończenie.
3.5.2. Faza wstępna rozmowy kwalifikacyjnej
Pierwsza faza zaczyna się w momencie, gdy spotykasz się z osobą, z którą
będziesz rozmawiał, a więc gdy wyjdzie ona po Ciebie do sekretariatu,
poprosi Cię przez sekretarkę, abyś sam wszedł do jej gabinetu lub gdy
przekroczysz próg właściwego biura. Od tego momentu czas zaczyna działać na
Twoją korzyść lub niekorzyść. Bądź więc uważny. Przede wszystkim cały czas
bądź uśmiechnięty, swobodny, odprężony i optymistycznie nastawiony.
Pierwszy kontakt to uścisk dłoni i słowa powitania. Dla rozładowania
ewentualnego początkowego dyskomfortu Twojego rozmówcy, możesz przy
powitaniu rzucić takie grzecznościowe zdania, jak: "Dziękuję bardzo, że
znalazł Pan (Pani) czas i zaprosił mnie na rozmowę" lub "Miło mi, że
zainteresował się Pan moją ofertą".
Jeśli dotychczas nie składałeś oferty pracy (listu motywacyjnego, podania
o pracę), wówczas powinieneś wyjaśnić, że przychodzisz z polecenia pana X,
lub że pan X rozmawiał z panem dyrektorem w sprawie mojego zatrudnienia
itp.
Czasami dla rozładowania początkowego napięcia, Twój rozmówca rozpocznie
rozmowę od tematów nie związanych z celem Waszego spotkania, np. o
pogodzie, o odbytym wczoraj wieczorem wydarzeniu sportowym lub coś
podobnego. Jest to także ważna dla Ciebie część rozmowy, gdyż daje Ci
możliwość wykazania, że jesteś zorientowany, co się dzieje wokół Ciebie i
że można rozmawiać z Tobą o tych samych sprawach, jak z każdym innym. Bądź
więc przygotowany na taką sytuację.
3.5.3. Faza właściwa rozmowy kwalifikacyjnej
Faza właściwa zwykle rozpoczyna się od pytań zadawanych przez
prowadzącego rozmowę, mających na celu lepsze poznanie kandydata na
wakujące stanowisko.
3.5.3.1. Jakie sprawy interesują pracodawcę w czasie rozmowy
kwalifikacyjnej?
Ogólnie można je sprowadzić do sześciu spraw, a mianowicie:
1. Co możesz zrobić dla zakładu, a więc Twoje umiejętności, doświadczenie
i dotychczasowe osiągnięcia zawodowe? Czy mogą one przyczynić się do
lepszego funkcjonowania, lepszej realizacji zadań i celów oraz
rozwiązywania problemów zakładu?
2. Dlaczego starasz się o pracę w tym zakładzie? Pracodawcy chodzi
głównie o poznanie Twoich faktycznych zainteresowań rodzajem pracy,
wykonywanej przez ten zakład.
3. Jakim jesteś człowiekiem? Twój przyszły pracodawca będzie więc starał
się poznać nie tylko Twoje kwalifikacje zawodowe, lecz również etykę
zawodową i cechy świadczące o tym, że będziesz dobrym i uczciwym
pracownikiem. Prawdopodobnie tego rodzaju pytania nie będą padać
bezpośrednio. Pamiętaj jednak, że osoba siedząca naprzeciwko od pierwszej
chwili będzie Cię bacznie i skrupulatnie obserwować, chcąc uzyskać
odpowiedź na to pytanie.
4. Jaki będzie miała wpływ Twoja niepełnosprawność wzrokowa na
wykonywanie zadań i obowiązków zawodowych?
5. Czy pasujesz do jego zakładu pracy i do pracującej w nim załogi?
6. Jakie jest ryzyko zatrudnienia Ciebie i ile będzie to zakład
kosztować?
3.5.3.2. Jakich pytań możesz się spodziewać w czasie rozmowy
kwalifikacyjnej?
Pytania stawiane Ci przez pracodawcę w czasie rozmowy kwalifikacyjnej
mogą być bardzo różne i trudno je wszystkie z góry przewidzieć. Jeśli
uprzednio składałeś lub przesłałeś podanie o pracę, wówczas będą to
prawdopodobnie pytania, nawiązujące do informacji zawartych w nim i w Twoim
życiorysie lub pytania o informacje, których Twój rozmówca w dokumentach
nie znalazł. W Twoim przypadku z pewnością będzie go bardzo interesować
sprawa niepełnosprawności wzrokowej i funkcjonowania w sytuacjach
zawodowych.
Niektóre z tych pytań mogą być bardzo ogólne, mające na celu
zainicjowanie rozmowy, dające możliwość udzielenia szerszej odpowiedzi i
uwypuklenia tych spraw, na których Tobie zależy. Inne mogą być pytaniami
bardziej szczegółowymi, na które trzeba konkretnie i dokładnie
odpowiedzieć. A oto pytania, z jakimi najczęściej możesz spotkać się
siedząc naprzeciw Twojego przyszłego pracodawcy:
1. Proszę mi powiedzieć coś o sobie?
2. Czy wie pan coś o naszej firmie, przedsiębiorstwie?
3. Jakiej pracy pan szuka?
4. Czy wykonywał pan już tego rodzaju pracę?
5. Dlaczego pan przestał pracować w poprzednim miejscu pracy?
6. Jak układały się panu stosunki w poprzednim miejscu pracy?
7. Dlaczego pan tak długo nie pracował?
8. Czy nie uważa pan, że ta praca będzie dla pana zbyt trudna?
9. Czy nie uważa pan, że ta praca nie będzie dla pana zbyt łatwa?
10. Czy uważa pan, że praca ta będzie pana satysfakcjonować?
11. Czy wyjeżdża pan na wakacje, do sanatorium?
Staraj się przez cały czas być swobodny, odprężony i uśmiechnięty. Wielu
ludzi uważa, że niewidomi to ludzie stale smutni, zatroskani, pełni
problemów i nigdy nie są zadowoleni, radośni i uśmiechnięci. Udowodnij, że
nie jest to prawdą.
3.5.3.3 Jak się zaprezentować w czasie rozmowy kwalifikacyjnej?
W obu przypadkach, niezależnie od tego czy inicjatywa należy do
pracodawcy czy do Ciebie, nastąpi moment dla Ciebie najważniejszy -
zdawanie egzaminu z tego, jak przygotowałeś się do tej rozmowy. W krótkim
czasie - od trzech do pięciu minut - będziesz musiał zaprezentować:
1) siebie, jako dobrego kandydata na wolne stanowisko,
2) jak będziesz wykonywał swoje obowiązki i zadania,
3) jakich pomocy technicznych będziesz używał i jakich warunków będziesz
potrzebował, aby je wykonać,
4) czy będziesz pracował samodzielnie przez cały czas, czy z lektorem
(jeśli taka potrzeba zaistnieje ze względu na rodzaj pracy).
Będziesz musiał także przekonać przyszłego pracodawcę o swoich
możliwościach zawodowych - o tym, że nie spowodujesz wypadku, że nie
będziesz wymagał ciągłej pomocy, że nie będziesz uciążliwy, że w ogóle coś
potrafisz zrobić [5]. Mówiąc o tym możesz zaprezentować jemu tabliczkę
brajlowską, magnetofon, notatnik brajlowski czy inny sprzęt techniczny i
elektroniczny, który może zainteresować pracodawcę i zachęcić do dania Ci
szansy zatrudnienia.
Pamiętaj, że Twoje wypowiedzi i odpowiedzi na pytania pracodawcy powinny
być krótkie, rzeczowe i jasne, a nie ogólne i wymijające. Musisz nie tylko
mówić, lecz także słuchać, aby dać rozmówcy szansę na przeprowadzenie
rozmowy, zgodnie ze swoimi zamierzeniami.
W czasie rozmowy stale bądź świadomy tego, co Twojego przyszłego
pracodawcę najbardziej interesuje i czego oczekuje, a więc co możesz dać i
jaką możesz stanowić wartość dla jego zakładu. Nie zapominaj także o tym co
go niepokoi przy podejmowaniu decyzji w sprawie zatrudnienia osoby
niewidomej i słabowidzącej. Pamiętaj, że to, co Ty chcesz robić, musi
odpowiadać potrzebom zakładu pracy. Słuchaj bardzo uważnie, co mówi
przyszły pracodawca, abyś mógł zorientować się, jakie są jego największe
problemy i wątpliwości, abyś mógł udzielić wyjaśnień i przedstawić
argumentów przekonujące, że one nie istnieją lub że nie są tak duże jak się
wydaje. W czasie jego wypowiedzi nie przerywaj i nie wtrącaj swoich uwag,
starając się jak gdyby od razu wyjaśnić jego wątpliwości. Później przyjdzie
czas na Ciebie. Będziesz miał okazję powiedzieć wszystko, co masz do
powiedzenia. Staraj się robić notatki z tej rozmowy, używając brajla lub
pisząc w dostępny Ci sposób. Jeśli masz magnetofon, spytaj się uprzejmie
czy możesz nagrywać waszą rozmowę, abyś nie zapomniał wszystkich cennych
uwag, które padają.
3.5.3.4. Jak poruszyć sprawę Twojej niepełnosprawności wzrokowej?
Obok kwalifikacji i przydatności dla zakładu, w czasie rozmowy musi być
także postawiona sprawa Twojej niepełnosprawności wzrokowej i jej wpływu na
wykonywanie obowiązków i zadań zawodowych. Rozumiem, że może nie być łatwo
mówić o tym Tobie, a także przyszłemu pracodawcy. Jeśli rozmówca sprawy tej
nie poruszy, to Ty powinieneś to zrobić. Jak piszą R. Rabby i D. Croft [9]
- "nigdy nie kończ rozmowy bez otwartej i szczerej wymiany poglądów na
temat Twojej ślepoty oraz przedstawienia sposobów rozwiązywania Twoich
problemów zawodowych. Jeśli ta sprawa nie zostanie poruszana w czasie
waszej rozmowy, Twoje szanse na przyjęcie do pracy są małe". Z drugiej
strony, chociaż jest to sprawa bardzo ważna, nie może być jedynym i
wyłącznym jej tematem.
Zainicjowanie przez Ciebie rozmowy na temat kłopotów wzrokowych, zachęci
rozmówcę do ujawnienia swoich wątpliwości i problemów. A oto kilka uwag na
temat, w jaki sposób mówić o tej sprawie:
1. Mów o Twoich problemach wzrokowych w sposób naturalny i spokojny, w
taki sam sposób, jak ludzie mówią o innych swoich problemach.
2. Mów o nich raczej w sposób pozytywny; wskaż na rehabilitację, dzięki
której udało Ci się opanować wiele umiejętności potrzebnych w życiu i
rozwiązać wiele problemów życiowych.
3. Wyjaśnij, jak zorganizujesz sobie pracę i jak będziesz wykonywał swoje
zadania i obowiązki zawodowe. Wymień sprzęt techniczny, który posiadasz lub
którego ewentualnie będziesz potrzebował.
4. Wspomnij o ewentualnej adaptacji stanowiska pracy, jeśli będziesz tego
wymagał (biurko z większym blatem, indywidualne oświetlenie stanowiska
pracy, oddzielna szafka lub półki).
5. Zaznacz, że masz szczerą wolę pracować dobrze, włożysz dużo wysiłku,
aby sprostać oczekiwaniom zakładu pracy i że jesteś zainteresowany stałą i
długotrwałą pracą.
6. Zapytaj się, czy pracodawca ma jeszcze jakieś dodatkowe pytania na
temat Twojej niepełnosprawności, na które chętnie odpowiesz.
Jeśli zorientujesz się, że osoba przeprowadzająca rozmowę zaspokoiła
swoją ciekawość odnośnie Twoich kwalifikacji i innych cech, możesz
przystąpić do zadawania pytań, które uprzednio przygotowałeś, a na które
nie uzyskałeś jak dotychczas odpowiedzi. Są to pytania dotyczące: zadań i
obowiązków zawodowych, przydatności Twoich kwalifikacji zawodowych,
możliwości przystosowania stanowiska pracy do Twoich potrzeb, zakupu
sprzętu, wynagrodzenia, uprawnień przysługujących osobom niepełnosprawnym,
które pociągają odpowiednie koszty lub są niekorzystne dla zakładu pracy.
Jeżeli wspólnie ustaliliście dzień rozpoczęcia pracy, to możesz
zasugerować, że przyjdziesz jeden lub dwa dni wcześniej, aby spokojnie
zapoznać się z zakładem, stanowiskiem pracy, zadaniami itd., aby na
wyznaczony termin być w pełni gotowym do podjęcia obowiązków. Jeśli
pracodawca uzna to za stosowne i potrzebne, wówczas możesz zasugerować, że
przyjdziesz z kimś z domowników, ze znajomym, pracownikiem z Polskiego
Związku Niewidomych, który pomoże Ci w rozeznaniu się w zakładzie.
3.5.3.5. W jaki sposób poruszyć sprawę Twoich uprawnień związanych z
niepełnosprawnością?
Jeśli chodzi o uprawnienia przysługujące pracownikom niepełnosprawnym, na
początku rozmowy bądź elastyczny i nie stawiaj tej sprawy zbyt
kategorycznie, w przypadku gdy zależy Ci na pracy w ogóle i pracy w tym
zakładzie. Możesz w ten sposób zrazić sobie pracodawcę, co może pociągnąć
za sobą określone komplikacje i konsekwencje. W zależności od przebiegu
rozmowy, pod jej koniec możesz sprawę tę poruszyć, jeżeli uznasz, że nie
będzie miało to negatywnego wpływu na decyzję pracodawcy. Rozpoczynaj
raczej od wskazania na pewne uprawnienia pracodawców, zatrudniających osoby
niepełnosprawne, wynikające z odpowiednich aktów prawnych (patrz rozdział
1.7), które są dla nich bardzo korzystne. Ich dokładniejsze poznanie może
rozwiać wiele wątpliwości pracodawcy, zwłaszcza związanych z ekonomiczną
stroną zatrudnienia.
3.5.3.6. Jak poruszyć sprawę Twojego wynagrodzenia?
O ile chodzi o wynagrodzenie, to bądź realistą. Twój przyszły pracodawca
być może będzie uważał, że zatrudnienie osoby niewidomej lub słabowidzącej
połączone jest z ekonomicznym ryzykiem dla zakładu pracy. Stąd
prawdopodobnie zaoferuje Ci raczej niższe wynagrodzenie w ramach płacy
przewidzianej dla danego stanowiska. Jeśli uważasz to za krzywdzące, to
możesz sprawę negocjować. Wysuwaj wówczas raczej argumenty merytoryczne,
podkreślając Twoje kwalifikacje, doświadczenie zawodowe itp. Nie wysuwaj
argumentów typu socjalnego, jak np. że masz rodzinę, kilkoro dzieci,
większe wydatki niż pracownik widzący itp. Takie argumenty nie trafiają do
większości pracodawców. W miarę możliwości sprawę wynagrodzenia staraj się
odłożyć na dalszy czas, aby nie stała się ona jednym z powodów nieprzyjęcia
Ciebie do pracy. Jeśli pracodawca okaże się twardym negocjatorem, temat ten
możesz zakończyć stwierdzeniem, że do sprawy wrócimy po trzech lub sześciu
miesiącach, kiedy pan dyrektor przekona się, jakim jestem pracownikiem.
3.5.3.7. Zaproponuj zwiedzanie zakładu i spotkanie się z załogą
Jeśli zauważysz, że pracodawca bez przesądów i rzetelnie podchodzi do
Twojej kandydatury, możesz mu zaproponować przejście się po zakładzie dla
zorientowania się w warunkach pracy. Świadczyć to może o tym, że nie tylko
pracodawca wybiera kandydata do pracy lecz również Ty wybierasz odpowiedni
dla siebie zakład pracy. Takie przejście się po zakładzie pracy stworzy
także okazję do:
1. Spotkania się i porozmawiania z załogą, co Twojego rozmówcę i
pracowników przekona, że z Tobą można porozmawiać tak samo jak z innymi
ludźmi. Dyrektor lub kierownik personalny, który będzie Ci towarzyszyć
będzie mógł także dowiedzieć się, jak załoga zareaguje na ewentualne Twoje
zatrudnienie.
2. Zapoznając się w czasie zwiedzania z maszynami, aparaturą, sprzętem
używanym w zakładzie, będziesz mógł wykazać się ich znajomością i
umiejętnością posługiwania się nimi, np. komputerem.
3. Wykazania sposobów samodzielnego poruszania się i wykazania jakiej
ewentualnie pomocy będziesz potrzebował w początkowym okresie zatrudnienia.
4. Zapoznania się z fizycznymi i społecznymi warunkami pracy.
Pracodawcy natomiast pozwoli wytworzyć obraz Twoich możliwości i
ewentualnie trudności czy ograniczeń. Wówczas jego decyzja o zatrudnieniu
lub niezatrudnieniu Ciebie będzie oparta na bardziej konkretnych
podstawach. Podobnie Ty będziesz mógł bardziej świadomie zaakceptować
oferowaną pracę. Im dłużej będziesz miał okazję zwiedzać zakład i rozmawiać
z pracownikami tym lepiej dla obu stron. W przypadku pozytywnej decyzji w
sprawie Twojego zatrudnienia, pozwoli to na uniknięcie ewentualnych
niespodzianek. Można to traktować jako pewną próbę pracy.
3.5.4. Faza końcowa rozmowy kwalifikacyjnej
Rozmowa kwalifikacyjna może różnie się zakończyć. Zarówno Ty jak i
pracodawca musicie podjąć decyzje. Jeśli chodzi o pracodawcę, to istnieją
trzy możliwości:
1. Pracodawca ocenił Twoją kandydaturę pozytywnie i informuje, że
zamierza Cię zatrudnić. W takim przypadku zwykle mówi, co masz dalej robić,
jeśli i Ty taką decyzję podjąłeś.
2. Pracodawca ocenił Twoją kandydaturę negatywnie i mówi wprost, że nie
przyjmie Cię do pracy. W takim przypadku podaje on zwykle pewne ogólne
powody (nie zawsze prawdziwe), starając się uzasadnić swoją decyzję.
3. Pracodawca podaje ogólną ocenę i powiadamia Cię, że ostateczna decyzja
zostanie podjęta później, o czym w stosownym czasie zostaniesz
powiadomiony. Jeżeli pracodawca nie określi, w jakim to czasie nastąpi,
spytaj się delikatnie, kiedy takiej odpowiedzi możesz się spodziewać, kiedy
najpóźniej możesz się spodziewać lub czy możesz zadzwonić, jeśli do
określonego czasu nie uzyskasz odpowiedzi.
W tym ostatnim przypadku ostateczna decyzja może być pozytywna lub
negatywna. Jednak z przebiegu rozmowy możesz już zorientować się, jaka ona
będzie. Musisz więc czekać na telefon (wówczas raczej pozytywna) lub list
(wówczas raczej negatywna). Takie czekanie jest nieprzyjemne i stresujące,
gdyż stawia Cię w sytuacji niepewności. Musisz uzbroić się w cierpliwość i
ten czas oczekiwania dzielnie znieść.
Ale również i Ty musisz podjąć decyzję w przypadku pozytywnego
ustosunkowania się pracodawcy do Twojej kandydatury. Nie podejmuj decyzji
pozytywnej czy negatywnej bez głębszego zastanowienia się. W trakcie
rozmowy z przyszłym pracodawcą i ewentualnego zwiedzania zakładu pracy
miałeś możliwość zapoznania się z Twoimi obowiązkami i zadaniami
zawodowymi, warunkami pracy, z dyrektorem, kierownikiem działu i
współpracownikami. Zgromadzone informacje powinny Ci pozwolić na udzielenie
odpowiedzi na pytanie: przyjąć czy nie przyjąć proponowanej pracy? A oto
kilka pytań pomocniczych:
1. Czy proponowana praca odpowiada moim kwalifikacjom i aspiracjom
zawodowym? Zdarza się bardzo często, że pracodawcy oferują osobom
niepełnosprawnym pracę poniżej ich kwalifikacji, obawiając się, że nie
podołają ambitniejszej pracy.
2. Czy będzie przynosić satysfakcję i zapewni należny status zawodowy?
Praca musi nie tylko być źródłem utrzymania lecz także zaspokajać inne
potrzeby człowieka.
3. Czy stwarza możliwość rozwoju zawodowego i perspektywę awansu?
4. Jaki będzie miała wpływ na Twoją sytuację rodzinną?
Może w Twojej konkretnej sytuacji będziesz musiał rozważyć jeszcze inne
pytania.
Ale to jest tylko jedna strona. Nie możesz w pracy zawodowej widzieć
tylko korzyści dla siebie. Pracować znaczy trudzić się, ponosić wysiłek,
mieć trudności i problemy oraz stale je rozwiązywać. Trudności w pracy mogą
wynikać z dwóch powodów, a mianowicie: nie posiadasz odpowiednich
umiejętności do wykonywania powierzonych zadań lub masz trudności w
ułożeniu sobie dobrych stosunków z dyrekcją, kierownikiem działu,
współpracownikami itp. Rozważ te wszystkie pytania i problemy na tle
zdobytych informacji i udziel odpowiedzi tak lub nie na propozycję
przedstawioną przez pracodawcę.
W każdym przypadku rozstając się z rozmówcą podziękuj za zainteresowanie
się Tobą oraz poświęcenie Ci czasu. W zależności od decyzji możesz
dodatkowo:
1) podziękować za pozytywną decyzję i zapewnić, że będziesz robił
wszystko, aby sprostać jego oczekiwaniom;
2) w przypadku negatywnej decyzji - wyrazić nadzieję, że w przyszłości w
przypadku wolnych miejsc rozważy Twoją kandydaturę;
3) wyrazić nadzieję, że decyzja będzie korzystna dla Ciebie.
Po powrocie do domu powinieneś na spokojnie przeanalizować przebieg
rozmowy i ustalić, co z Twojej strony było dobre a co złe. Nawet jeśli
zostałeś przyjęty do pracy, wyniki tej analizy mogą przydać się w
przyszłości. Niezależnie od rezultatu rozmowy powinieneś, jak najszybciej
napisać krótki list lub kartkę do osoby, z którą rozmawiałeś, z
podziękowaniem za rozmowę i poświęcony czas oraz z zapewnieniem, że praca w
tym zakładzie bardzo Cię interesuje. Taki list (kartka) może mieć wpływ na
podjęcie ostatecznej decyzji (o ile jeszcze nie została podjęta). Ponadto
pracodawca może zapamiętać ten fakt i zwrócić się do Ciebie, kiedy będzie
miał następne wolne miejsca (o ile nie zostałeś przyjęty do pracy) lub
polecić Cię innemu pracodawcy. Przesyłając taki list możesz także
skorygować ewentualne złe wrażenie, które pozostawiłeś po rozmowie. Fakt
taki świadczy o Twojej osobowości. W Polsce niestety niewielu ludzi tak
postępuje.
3.6. Jakie są najczęstsze przyczyny niepowodzeń w uzyskaniu pracy?
Jeśli ten etap Twoich starań o pracę nie zakończył się sukcesem, nie
załamuj się. Bądź gotów do podjęcia następnego wyzwania. Szukaj kolejnych
pracodawców, którzy będą chcieli z Tobą rozmawiać. Pamiętaj, że kandydatów
do zatrudnienia jest dużo, a stanowisk pracy natomiast mało. Na każde
stanowisko przypada zwykle kilku kandydatów. Dla wielu więc batalia o pracę
musi zakończyć się niepowodzeniem, nawet wówczas gdy nie popełnili żadnego
błędu.
Zastanów się więc, czy nie popełniłeś jakiegoś błędu przed lub w czasie
rozmowy kwalifikacyjnej. R. Rabby i D. Croft [9] wymieniają takie błędy,
jak:
1. Słabo przygotowane dokumenty, wymagane przy staraniu się o pracę,
zwłaszcza gdy nie uwzględniają one tych informacji, które pracodawcę
szczególnie interesują lub podane informacje budzą wątpliwości, co do ich
prawdziwości i rzetelności.
2. Niedostateczne przygotowanie się do rozmowy kwalifikacyjnej i
niezadowalające odpowiadanie na pytania pracodawcy. Do każdej rozmowy
trzeba przygotować się indywidualnie, uwzględniając specyfikę zakładu oraz
oczekiwania pracodawcy.
3. Niewytworzenie atmosfery serdeczności i otwartości oraz niepozyskanie
zaufania pracodawcy w czasie rozmowy.
4. Przejawy niekomunikatywności, pasywności lub przeciwnie
zarozumiałości, arogancji itp.
5. Krytykowanie wcześniejszych pracodawców i stosunków w poprzednim
zakładzie pracy.
6. Zły wygląd zewnętrzny.
A może któryś z tych powodów był przyczyną Twoich dotychczasowych
niepowodzeń w uzyskaniu pracy?
4. Jak przystosować się i utrzymać w pracy?
Zakończyłeś batalię o uzyskanie pracy. Jesteś zadowolony, a może
szczęśliwy, że ją otrzymałeś, że masz za sobą trudy poszukiwania pracy, że
masz wyznaczony termin, w którym masz ją podjąć. Może wydaje Ci się, że
teraz możesz odpocząć i odprężyć się. Nic bardziej błędnego! Rozpoczęcie
pracy też wymaga przygotowania.
4.1. Jak przygotować się do rozpoczęcia pracy?
Co powinieneś więc robić w czasie, który dzieli Cię od pierwszego dnia,
kiedy udasz się do Twojego zakładu pracy. Czasami może się zdarzyć, że
zostaniesz z marszu przyjęty do pracy, wówczas oczywiście nie będziesz miał
okazji na dokładniejsze przygotowanie się do tego uroczystego dla Ciebie
dnia. Zakładając jednak, że masz kilka dni do rozpoczęcia pracy oraz że w
czasie rozmowy kwalifikacyjnej nie miałeś okazji poznania wielu spraw
powinieneś poprosić dyrektora lub innego kompetentnego pracownika, abyś
mógł przyjść do zakładu przed wyznaczonym terminem z drugą osobą, np. z
lektorem lub członkiem rodziny, w celu bliższego zapoznania się:
- z Twoim stanowiskiem pracy i zastanowienia się nad koniecznością
dokonania pewnego przystosowania go do Twoich potrzeb;
- z topografią zakładu pracy, a więc rozmieszczeniem poszczególnych
pomieszczeń. Chodzi o to, abyś od pierwszych dni był stosunkowo
samodzielny;
- z Twoim bezpośrednim przełożonym i współpracownikami, aby mieli
możliwość poznać Ciebie. W ten sposób uniknie się ewentualnego szoku,
spowodowanego niespodziewanym pojawieniem się pracownika o niepełnosprawnym
wzroku.
Takie wstępne zapoznanie się z zakładem pracy jest konieczne, gdyż z
pewnością zajmie Ci to trochę więcej czasu, niż pracownikowi
pełnosprawnemu. Z drugiej strony Twój bezpośredni szef może nie wiedzieć,
jak to zrobić lub nie mieć tyle czasu, aby dobrze to zrobić.
Ponadto postaraj się:
1. Dowiedzieć jak najwięcej o zakładzie pracy, o jego zadaniach,
strukturze organizacyjnej, kadrze kierowniczej, współpracownikach.
2. Uzyskać Twój zakres obowiązków, abyś miał czas na przemyślenie i
przygotowanie się do w miarę możliwości efektywnego ich wykonywania od
pierwszych dni pracy.
3. Dowiedzieć się jak ludzie ubierają się przychodząc do pracy, zwłaszcza
gdy będziesz zajmował wyższe stanowisko. Twój ubiór nie powinien zbytnio
różnić się od innych.
Informacje te pozwolą Ci przemyśleć niektóre sprawy i lepiej przygotować
się do wykonywania Twoich obowiązków. Nie możesz sobie pozwolić na to, aby
przychodząc w pierwszym dniu nie wiedzieć, gdzie się udać, gdzie znaleźć
swoje miejsce pracy, z kim zacząć rozmawiać itp. Mogłoby to zrobić złe
wrażenie na współpracownikach.
Takie wcześniejsze odwiedzenie zakładu pozwoli Ci również lepiej opanować
dotarcie do pracy i z powrotem do domu, jeżeli uprzednio tego nie
uczyniłeś.
Teraz następuje dzień rozpoczęcia pracy. Od tego momentu zaczyna się
batalia o jej utrzymanie. Warunkiem utrzymania się w pracy jest dobre
przystosowanie się.
4.2. Na czym polega dobre przystosowanie się do pracy?
Przystosowanie się do pracy przejawia się efektywnym wykonywaniem zadań
zawodowych oraz właściwym funkcjonowaniem i zachowaniem się w sytuacjach
zawodowych. Jest ono konieczne nie tylko do utrzymania się w zatrudnieniu
lecz także do uzyskania awansu i satysfakcji z pracy. O przystosowaniu do
pracy pracowników niepełnosprawnych, w tym także niewidomych i
słabowidzących, decydują takie czynniki jak: dobre ich przygotowanie do
pracy (szkolenie lub kształcenie zawodowe), właściwy dobór rodzaju i
warunków pracy, uwzględniający ich psychofizyczne możliwości, kwalifikacje
zawodowe, zainteresowania, preferencje i aspiracje zawodowe, przygotowanie
społecznego środowiska pracy do współdziałania z pracownikami (pozytywne
postawy kierownictwa i współpracowników), pomoc właściwych służb w
początkowym okresie zatrudnienia (mistrz, kierownik).
W przystosowaniu do pracy można wyodrębnić kilka aspektów, a mianowicie:
1. Przystosowanie się do zadań i obowiązków zawodowych.
2. Przystosowanie do fizycznego środowiska pracy.
3. Przystosowanie do społecznego środowiska pracy.
4.3. Jak się przystosować do wykonywania zadań i obowiązków zawodowych?
Aby przystosować się do wykonywania zadań i obowiązków zawodowych, trzeba
je dokładnie znać. Musisz więc od swojego szefa otrzymać zakres obowiązków
i szczegółowo go omówić, aby dowiedzieć się, jakie są jego oczekiwania w
stosunku co do ilości, jakości i terminowości ich wykonywania. Przy
ustalaniu zakresu Twoich zadań i obowiązków nigdy nie tłumacz się Twoją
niepełnosprawnością wzrokową, że czegoś nie będziesz mógł zrobić (co
oczywiście powinieneś potrafić zrobić) lub że nie możesz zrobić tego na
czas. W przeciwnym przypadku Twój pracodawca nie będzie traktował Ciebie
tak samo jak innych pracowników. Z drugiej strony nie zgadzaj się na
zadania i obowiązki zawodowe poniżej Twoich możliwości i aspiracji, jeżeli
uważasz, że jesteś zdolny do bardziej odpowiedzialnych prac.
W początkowym okresie Twój szef może być bardziej liberalny i niezbyt
rygorystycznie wymagać od Ciebie wykonywania wszystkiego na najwyższym
poziomie i w ściśle określonym czasie. W perspektywie musisz się liczyć, że
będzie pod tym względem traktować Ciebie tak samo jak pracowników dobrze
widzących.
Omawiając zakres obowiązków z Twoim szefem możesz także ustalić sprawę
współpracy z Twoim lektorem, o ile będziesz go potrzebował do ich
wykonywania, a więc w jakich dniach i w jakich godzinach będzie z Tobą
pracować. Ułatwi to wspólne zaplanowanie Twoich zadań.
Możliwość wykorzystania Twojej wiedzy i umiejętności, a więc skuteczność
i wydajność pracy będzie zależeć także od posiadania odpowiedniego sprzętu,
zwłaszcza specjalnego sprzętu niezbędnego do wykonywania pracy przez
Ciebie. Z pewnością o tej sprawie mówiłeś już w czasie rozmowy
kwalifikacyjnej i wspomniałeś o możliwości uzyskania dotacji na ten cel z
Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Teraz trzeba o
tych sprawach rozmawiać w sposób bardziej konkretny i ustalić sposób
otrzymania niezbędnego dla Ciebie sprzętu. Na początku możesz być skromny w
swoim wymaganiach. Kiedy okaże się że sprawdziłeś się w pracy i okazałeś
się potrzebny dla zakładu, wówczas możesz domagać się stwarzania bardziej
odpowiednich warunków pracy, a zwłaszcza bardziej kosztownego sprzętu.
Przystosowanie stanowiska pracy jest sprawą bardzo indywidualną. Potrzeby w
tym zakresie wyznaczane są z jednej strony stopniem i zakresem uszkodzenia
narządu wzroku, a z drugiej strony - rodzajem pracy, jaką będziesz
wykonywał.
Przy wykonywaniu pracy zawodowej obowiązują pewne ogólne zasady, których
trzeba przestrzegać. Niektóre z nich mają charakter specyficzny, związany z
rodzajem wykonywanego zawodu. W ramach nauki zawodu zwykle poświęca się im
dużo czasu. Dla pracownika niewidomego i słabowidzącego istnieją pewne
dodatkowe zasady, które powinny być przestrzegane. Dotyczy to przede
wszystkim przestrzegania porządku - stałej lokalizacji przedmiotów,
niepozostawiania przeszkód w przejściach, odkładanie na swoje miejsca
narzędzi, dokumentów, z których wspólnie korzysta się w pracy. Są to sprawy
istotne dla Ciebie. Będziesz więc musiał umiejętnie wprowadzać je w życie i
zachęcać swoich współpracowników, aby również ich przestrzegali.
Dla usprawnienia wykonywania swoich zadań i obowiązków zawodowych - R.
Rabby i D. Croft [9] zalecają pracownikom niewidomym i słabowidzącym:
1. Dokładne zapamiętanie miejsc przechowywania i rozkładania różnych
materiałów, narzędzi, dokumentów, pomocy technicznych i innych przedmiotów
występujących w Twojej pracy, abyś mógł je w razie potrzeby łatwo odnaleźć.
2. Zapamiętanie nazwisk, miejsc pracy (biur, pokoi) i numerów telefonów
osób, z którymi będziesz często się kontaktował. Chodzi tutaj o to, abyś
nie musiał szukać ich w swoich notatkach i marnować czas. Osoby niewidome i
słabowidzące zwykle rozwinęły sobie zdolność zapamiętywania różnych
wiadomości i faktów oraz sposoby łatwego ich przypominania na zasadzie
mechanicznych skojarzeń, analogii, układów lub skrótów (mnemotechnika).
Chodzi tutaj o posiadanie pełnej orientacji i zapewnienie sobie możliwie
jak największej samodzielności w wykonywaniu zadań i obowiązków zawodowych.
Nie oznacza to wcale, że w niektórych sytuacjach będziesz musiał prosić o
pomoc swoje koleżanki lub kolegów.
Jeżeli już przystosowałeś się do pracy i uznałeś, że jest to zakład, z
którym chciałbyś się związać na dłuższy czas, wówczas powinieneś pomyśleć
jak pracować na swój awans, chyba że aktualne stanowisko całkowicie Cię
satysfakcjonuje. R. Rabby i D. Croft [9] dają następujące zalecenia osobom
niewidomym i słabowidzącym myślącym o awansie zawodowym:
1. Pracuj usilnie i wytrwale, aby wykazać, że jesteś dobrym pracownikiem.
Staraj się brać udział w różnych szkoleniach organizowanych dla pracowników
pogłębiających kwalifikacje zawodowe oraz poszerzających wiedzę ogólną.
3. Bierz udział w różnych pracach na rzecz zakładu, w takim zakresie w
jakim jest to możliwe.
4. Bądź aktywny w czasie różnych zebrań i spotkań pracowników, to może
zwrócić uwagę Twoich przełożonych.
4.4. Jak ułożyć sobie dobre stosunki z szefem?
Dobre stosunki z Twoim bezpośrednim przełożonym lub szefem (dyrektorem,
kierownikiem, majstrem) są bardzo ważne i trzeba zacząć je kształtować od
pierwszego spotkania. W zależności od tego, jak ułożysz sobie stosunki z
szefem, nawet najlepsza praca może być dla Ciebie "piekłem" i odwrotnie
szef może zamienić ciężką, trudną i męczącą pracę w "niebo". Staraj się
więc rozwijać je i pielęgnować, aby się nie popsuły. Pamiętaj, że szef może
Ciebie przyjąć do pracy i awansować, ale także zwolnić.
Możesz spotkać się z różnymi szefami. Jest to los na loterii. Są
szefowie, którzy potrafią kierować pracownikami i kształtować dobre z nimi
stosunki, aby wspólnie realizować cele zakładu. Niestety są także źli
szefowie, którzy zatruwają życie zawodowe swoim podwładnym. Zwykle na
początku szefowie, nawet ci źli szefowie, starają się pokazać z dobrej
strony. Z czasem jednak ich natura wychodzi na wierzch. Nie oczekuj więc od
swojego szefa zbyt wiele. Bądź zadowolony, jeśli będzie traktował Ciebie
tak jak wszystkich innych pracowników.
R. Rabby i D. Croft [9] podają kilka uwag, które mogą mieć wpływ na
poprawność stosunków z Twoim szefem:
1. Uczciwość i otwartość. Mów mu wszystko otwarcie o Twoich zaletach,
umiejętnościach, a także o słabych punktach, trudnościach i problemach.
Szef musi Ci ufać i wiedzieć, że może polegać na Tobie. Jeżeli nie zgadzasz
się z szefem lub nie możesz go przekonać do swoich racji, nie chodź z tym
do jego przełożonego.
2. Staraj się spełniać jego oczekiwania. Ustalaj z nim zadania, sposób
ich wykonania, rezultaty i terminy wykonania. Jeśli uważasz, że tych zadań
lub w takim terminie nie możesz się podjąć, powiedz to jemu, podając
oczywiście powody.
3. Staraj się nie stwarzać szefowi problemów, zwłaszcza jeśli są związane
z Twoją wzrokową niepełnosprawnością. Jeśli takie masz, przedstaw je
szefowi otwarcie, ale sugerując równocześnie sposób ich rozwiązania. Nie
oczekuj, że szef znajdzie rozwiązanie.
4. Staraj się wczuć w problemy szefa. On ma także określone zadania, za
które jest odpowiedzialny przed swoimi przełożonymi oraz stara się przed
nimi jak najlepiej wypaść. Pomagaj mu w tym.
5. Od czasu do czasu poproś Twojego szefa o oficjalną ocenę i opinię
zawodową, jeśli taki zwyczaj istnieje w zakładzie pracy. Może ona przydać
Ci się w przyszłości, gdyby ktoś chciał zastosować zasadę: niewidomi są
jako ostatni przyjmowani do pracy, ale za to pierwsi zwalniani, jeśli taka
konieczność zaistnieje.
Jeśli będziesz miał dobre stosunki z szefem, wówczas z pewnością będzie
Ci pomagał i w odpowiednich sytuacjach bronił.
4.5. Jak ułożyć sobie dobre stosunki ze współpracownikami?
Dobre stosunki powinieneś także ułożyć sobie ze współpracownikami.
Dlatego od pierwszej spotkania z załogą powinieneś zacząć nad nimi
pracować. Bardzo ważne jest pierwsze wrażenie, które później niełatwo
zmienić. Jak się zaprezentujesz w pierwszych kontaktach ze swoimi kolegami,
taki obraz Ciebie będą mieli przez dłuższy czas. Niewątpliwie Twoje
kwalifikacje są potrzebne do dobrego wykonywania pracy i zaakceptowania
Ciebie jako pracownika. Ale poprawne zachowanie się i umiejętność
współpracy z innymi potrzebne są do zaakceptowania Ciebie jako kolegi. Są
one także potrzebne do utrzymania się i do awansowania w pracy. Jeżeli
Twoje zachowanie nie będzie pasować do form (społecznie akceptowanych)
wypracowanych przez załogę, wówczas nie będziesz akceptowany przez nią.
Wręcz przeciwnie, będziesz pomijany i izolowany.
Sprawie ułożenia sobie poprawnych stosunków ze współpracownikami
powinieneś poświęcić wiele uwagi, albowiem sam najlepiej wiesz, co
przeciętny obywatel naszego kraju myśli o osobach niewidomych i
słabowidzących. Twoje pierwsze czynności i zachowanie się przy pracy może
to przekonanie potwierdzić lub obalić. Staraj się więc być skuteczny,
stosunkowo szybki, w miarę możliwości samodzielny, serdeczny, miły i
koleżeński, staraj się podejmować inicjatywę, pytać gdy czegoś nie wiesz.
To na pewno zmieni poglądy współpracowników na Twoje możliwości zawodowe.
Wtedy szybko zaakceptują Ciebie jako dobrego pracownika i dobrego kolegę. Z
pewnością znajdzie się także wśród nich kilku, którzy będą gotowi służyć Ci
pomocą w miarę potrzeby.
R. Rabby i D. Croft [9] podają kilka wskazań dla osób niewidomych i
słabowidzących pomagających rozwijać i utrzymać poprawne stosunki z załogą:
1. Staraj się spożywać posiłki w tym samym czasie, co inni pracownicy.
Idź razem do stołówki na śniadanie czy obiad. W czasie spożywania posiłków
zwykle rozmawia się o różnych sprawach. Zawsze znajdziesz jakiś temat
związany z Twoją pracą, który możesz poruszyć. Wykaż inicjatywę w
nawiązywaniu kontaktów z innymi i bądź aktywny w czasie rozmowy.
2. Bierz udział we wszystkich oficjalnych i nieoficjalnych imprezach,
organizowanych dla pracowników w godzinach służbowych czy poza nimi.
Stwarzają one okazję do nawiązywania osobistych kontaktów z różnymi
pracownikami.
3. Staraj się utrzymywać kontakty ze wszystkimi pracownikami niezależnie
od zajmowanego stanowiska. Nie ograniczaj ich tylko do pracowników, z
którymi pracujesz w pokoju, biurze, w warsztacie, w hali itp. Traktuj ich,
zgodnie z przynależną im ze względu na zajmowane stanowisko z powagą,
godnością i szacunkiem.
4. Bądź w dobrych stosunkach ze sekretarkami i innymi pracownikami, u
których możesz załatwiać różne swoje sprawy pracownicze.
5. Po pewnym czasie zorganizuj dla bardziej zaprzyjaźnionych
współpracowników małe przyjęcie w domu, aby mogli zobaczyć, jaki jesteś
poza zakładem pracy i przekonać się, że prowadzisz normalne życie, jak inne
osoby.
4.6. Przyczyny złego przystosowania i nieutrzymania się w pracy?
Nieprzystosowanie się do uzyskanej pracy i w konsekwencji jej utrata może
mieć różne przyczyny. Mogą one leżeć po stronie pracodawcy lub pracownika i
mieć charakter merytoryczny albo subiektywny. A oto kilka przyczyn
zwolnienia z pracy z winy pracownika:
1. nieprzestrzeganie ogólnych zasad obowiązujących w zakładzie,
określonych w regulaminie;
2. nieuczciwość i niesolidność w wykonywaniu zadań zawodowych;
3. nieodpowiedzialność - niewykonywanie ważnych zleconych zadań i
niedotrzymywanie terminów;
4. niewykonywanie poleceń przełożonych;
5. opieszałość i spóźnianie się do pracy;
6. lenistwo i brak motywacji do pracy;
7. arogancja, przesadna agresywność, niezrównoważenie emocjonalne;
8. mówienie nieprawdy;
9. częste narzekania na ilość pracy;
10. częste obwinianie innych za własne niedociągnięcia i niepowodzenia.
Znajomość tych przyczyn może ułatwi Ci uniknięcie ich w czasie
zatrudnienia.
Zamiast zakończenia
Życzę Ci, abyś posługując się tym Poradnikiem zwycięsko przebrnął przez
wszystkie cztery fazy poszukiwania pracy oraz uzyskał pracę psychicznie i
finansowo satysfakcjonującą.
Bibliografia
1. Bolles N.R.: Spadochron. Praktyczny podręcznik dla planujących
karierę, szukających pracy i zmieniających zawód. Fundacja Inicjatyw
Społeczno-Ekonomicznych, Warszawa 1993.
2. International Labour Office: Getting hired. A Guide for Job-Seekers
Who Face Barriers to Employment, Geneva 1995.
3. Janas N.: Czynniki sprzyjające i utrudniające zatrudnienie młodzieży
niepełnosprawnej na otwartym rynku pracy, [w:] Niepełnosprawni na rynku
pracy. Biuletyn nr 4, Centrum Europejskie Uniwersytetu Warszawskiego,
Ośrodek Informacji i Dokumentacji Rady Europy, Warszawa 1997.
4. Jernigan K.: If Blindness comes. National Federation of the Blind,
Baltimore 1994.
5. Kotowski S.: Pomyślmy i porozmawiajmy o naszych sprawach. Zeszyty
Tyflologiczne nr 11, PZN, Warszawa 1994.
6. Malec E., Zając M.: Wygraj swój czas. Poradnik rodzinny. Krajowy Urząd
Pracy, Warszawa 1996.
7. Niesiołowska U.: Charakterystyka zawodów najbardziej dostępnych dla
niewidomych w Polsce. [w:] Przegląd Tyflologiczny nr 1-2, 1990.
8. Pańczyk J.: Profile kształcenia zawodowego młodzieży niepełnosprawnej,
[w:] Niepełnosprawni na rynku pracy. Biuletyn nr 4, Centrum Europejskie
Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1997.
9. Rabby R. i Croft D.: Take Charge. A Strategic Guide for Blind Job
Seekers. National Braille Press Inc., Boston 1989.
10. Zeszyty informacyjno-metodyczne doradcy zawodowego nr 2, Urząd Pracy,
Warszawa 1994.