Poziom życia i jego pomiar

Poziom życia jest zagadnieniem bardzo istotnym z punktu widzenia polityki społecznej, ponieważ jest jednym z najważniejszych wyznaczników rozwoju społecznego. Badanie poziomu życia pozwala nam na uchwycenie kierunku i tempa zmian w rozwoju. Daje podstawy do podejmowania działań w zakresie polityki społecznej.

Pojęcie poziomu życia i kategorii pokrewnych

W literaturze przedmiotu spotykamy wiele określeń traktowanych jak synonimy poziomu życia, np.: warunki bytu gospodarstw domowych, warunki bytu rodzin, stopa życia, zamożność społeczeństwa itp.

Poziom życia ludności (gospodarstw domowych) bywa określany jako:

• „wymierne możliwości i uwarunkowania budżetu danej jednostki lub gospodarstwa domowego w celu uzyskania określonej ilości dóbr i usług” (Śmiłowska 1995: 5);

• „stopień zaspokojenia materialnych i kulturalnych potrzeb gospodarstw domowych realizowany (w sensie jego zabezpieczenia) poprzez strumienie towarów i usług odpłatnych oraz poprzez fundusze konsumpcji zbiorowej” (Luszniewicz 1982: 11).

W pierwszym ujęciu za podstawę oceny poziomu życia przyjmuje się dochody do dyspozycji gospodarstw domowych przeznaczone na bieżące spożycie i oszczędności.

W drugim ujęciu poziom życia odnosi się do podstawowych potrzeb życiowych człowieka obejmujących siedem podstawowych grup: wyżywienie, osłonę (mieszkanie, odzież, obuwie), ochronę zdrowia, wykształcenie, rekreację, zabezpieczenie społeczne, zagospodarowanie materialne (Luszniewicz 1982: 17).

Z poziomem życia pokrewne jest pojęcie jakości życia. T. Słaby (Słaby 1990:8) rozróżnienie między tymi pojęciami ujmuje następująco: „poziom życia definiowany jako stopień zaspokojenia potrzeb materialnych odnosi się do podstawowych potrzeb życia człowieka (fizjologicznych), natomiast jakość życia zawiera te wszystkie elementy, które są związane z faktem istnienia człowieka, bycia kimś, posiadania rodziny, kolegów, przyjaciół”.

Jakość życia rozumiana jest, więc jako subiektywne samopoczucie (samoocena) różnych dziedzin życia wyrażone przez nadzieję, strach, szczęście, samotność, niepewność, dostrzeganie konfliktów oraz priorytetów, ujmowane w kategoriach zadowolenia i troski.

Oczywiście poziom życia także wpływa na odczuwanie jakości życia (pozytywnie lub negatywnie). Równie ważne są jednak także przekonania, odczucia, dążenia i pragnienia jednostki związane z wartościami egzystencjalnymi i stopniem satysfakcji życiowej osiąganej z ich realizacji.

Niektórzy badacze zwracają uwagę na sens łączenia kategorii poziomu życia i jakości życia i posługują się pojęciem dobrobytu społecznego.

Według E. Allardta dobrobyt społeczny jest określany przez trzy sfery potrzeb ludzkich:

• posiadanie (to have) - sfera posiadania i konsumowania dóbr i usług,

• uczucie (to love) - sfera stosunków międzyludzkich,

• istnienie (to be) - warunki zdrowia, środowiska, prestiżu osobistego, samorozwoju, aktywności społecznej i politycznej (Śmiłowska 1995: 17).

Tak rozumiane pojęcie dobrobytu społecznego składa się z dwóch części:

1. poziomu życia (w sensie potrzeb materialnych) - tożsamą ze sferą to have,

2. jakości życia (potrzeby pozamaterialne) - obejmuje sfery to love i to be.

Nadal jednak spotyka się wąskie ujmowanie dobrobytu społecznego, w którym jest definiowany jako zasób dóbr konsumpcyjnych oraz środków finansowych pozostających do dyspozycji człowieka. Innymi słowy traktowany jest jako swoisty potencjał ekonomiczny konsumpcji. W potocznym rozumieniu stanowi synonim zamożności.

Pojęciem związanym z poziomem życia jest także cywilizacyjna godność życia - definiowana jako obowiązek działania na rzecz innych członków społeczeństwa w celu pomniejszania negatywnych aspektów życia, która powoduje rozwój cywilizacyjny. Składają się nań trzy dziedziny:

• obowiązek wobec natury (ochrona środowiska),

• obowiązek wobec zaniedbanych rejonów (wyrównywanie dysproporcji),

• obowiązek wobec drugiego człowieka (stabilizacja rodziny, opieka nad ludźmi starymi i dziećmi) (Słaby 1994: 14).

Przytoczone przykłady ujmowania poziomu życia wskazują jak złożona to kategoria społeczna i jak wiele czynników ma wpływ na poziom życia. Z uwagi na fakt, iż jest to kategoria bezpośrednio nieobserwowalna opisuje się ją za pomocą wskaźników społecznych, które nie tyle są miarą poziomu życia jako takiego, a raczej jego symptomów.

Źródła informacji na temat poziomu życia ludności

Można mówić o trzech głównych źródłach informacji na temat poziomu życia ludności:

1. Dane makroekonomiczne. Obejmują dochody, spożycie, sytuację rynkową, zasoby mieszkaniowe, usługi w zakresie ochrony zdrowia, oświaty, wychowania, kultury, wypoczynku itd. Dają one jednak obraz sytuacji bytowej przeciętnego Polaka, natomiast niewiele mówią na temat sytuacji poszczególnych grup ludności.

2. Badania budżetów gospodarstw domowych prowadzone przez GUS.

3. Przeprowadzane przez GUS i inne podmioty różne badania ankietowe na wybrane tematy dotyczące warunków bytu (o charakterze jednorazowym i cyklicznym).

Praktyczną, największą przydatność mają badania budżetów gospodarstw domowych prowadzone metodą reprezentatywną (średnio 1 na 1000). Badania te są podstawowym źródłem informacji o dochodach, wydatkach, spożyciu żywności oraz wyposażeniu gospodarstw domowych w przedmioty trwałego użytkowania. Badaniami obejmuje się sześć grup społeczno-ekonomicznych ludności określonych przez źródło uzyskania dochodu przeważające w danym gospodarstwie. Są to gospodarstwa:

• pracownicze,

• pracowników użytkujących gospodarstwa rolne,

• rolników,

• pracujących na własny rachunek,

• emerytów,

• rencistów,

• utrzymujących się ze źródeł niezarobkowych.

Wyniki badań budżetów gospodarstw domowych wykorzystuje się przede wszystkim do analizy tendencji w poziomie, zróżnicowaniu oraz strukturze dochodów, wydatków i konsumpcji dóbr i usług przez gospodarstwa domowe w zależności od ich cech społeczno-demograficznych.

Dochody i wydatki gospodarstw domowych w Polsce w 2005 r.

W 2005 r. przeciętny miesięczny nominalny dochód rozporządzalny na osobę w gospodarstwach domowych ogółem wyniósł około 761 zł. Przeciętne wydatki zaś około 690 zł. Rysunek 1 prezentuje przeciętny nominalny dochód rozporządzalny na 1 osobę oraz przeciętne miesięczne wydatki w grupach społeczno-ekonomicznych gospodarstw domowych w 2005 r.

Rysunek 1. Przeciętny nominalny dochód rozporządzalny na 1 osobę oraz przeciętne miesięczne wydatki w grupach społeczno-ekonomicznych gospodarstw domowych w 2005 r. w zł

Źródło: GUS, Sytuacja gospodarstw domowych…

Zauważyć należy, iż najwyższy poziom dochodów osiągnęły w 2005 r. gospodarstwa pracujących na własny rachunek - o 28,3% wyższy od dochodu w gospodarstwach ogółem. Dochód wyższy od przeciętnego uzyskały ponadto gospodarstwa emerytów (o 16,1%), pracowników ogółem (o 1,1%) oraz pracowników na stanowiskach nierobotniczych (o 39,6%). U rolników i rencistów dochód był niższy od przeciętnego (u rolników - o 20,4% i rencistów - o 18,3%).

Najwyższy przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na gospodarstwo domowe w 2005 r. osiągnęły gospodarstwa pracujących na własny rachunek - ok. 3267 zł. W gospodarstwach pracowników wyniósł on ok. 2598 zł, rolników - ok. 2595 zł, a emerytów ok. 1740 zł. Najniższym dochodem rozporządzały gospodarstwa rencistów - ok. 1310 zł.

W strukturze dochodów ogółem najważniejsze miejsce zajmują dochody z pracy najemnej (46%). Kolejne miejsce zajmują dochody ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych i pomocy społecznej (blisko 35%).

Poziom wydatków wyższy od przeciętnego osiągnęły gospodarstwa pracujących na rachunek własny (o 26,0%), emerytów (o 17,7%) oraz pracowników na stanowiskach nierobotniczych (o 36,2%), a poziom niższy - rolników (o 22,7%) oraz rencistów (o 12,4%), pracowników ogółem (o 0,9%), a zwłaszcza pracowników na stanowiskach robotniczych (o 26,7%).

W strukturze wydatków ogółem najważniejsze pozycje to wydatki na:

• żywność i napoje bezalkoholowe - 27,8%,

• mieszkania i nośniki energii - 20,5%,

• transport - 8,8%,

• rekreacja i kultura - 6,8%,

• łączność - 5,3%,

• wyposażenie mieszkania i prowadzenie gospodarstwa domowego - 4,9%.

Wskaźniki społeczne

Pojęcie wskaźnika społecznego

Rozwój badań nad wskaźnikami społecznymi nastąpił w latach 60-ych w wyniku kontestacji wzrostu gospodarczego jako miary rozwoju społeczeństwa. W ramach tzw. ruchu wskaźników społecznych postuluje się, by wskaźniki ukazywały stan i przemiany społeczeństwa we wszystkich dziedzinach życia uznanych za istotne dla rozwoju społecznego (zarówno ekonomicznych, jak i pozaekonomicznych). Celem wskaźników społecznych jest także stworzenie warunków do doskonalenia planowania społecznego.

Ogólnie można powiedzieć, że wskaźniki społeczne to mierniki statystyczne i dane z badań socjologicznych służące opisowi i ocenie zjawisk i procesów społecznych, demograficznych i ekonomicznych związanych z poziomem i jakością życia danego społeczeństwa oraz stosowane do oceny procesów rozwoju społeczeństwa (Rysz-Kowalczyk 2002: 237).

W statystyce pojęciem wskaźnik określa się liczbę wyrażającą wzajemny stosunek dwóch wielkości statystycznych, np. liczba telefonów na 1000 mieszkańców. Natomiast w przypadku wskaźnika społecznego wskaźnik (indicator) oznacza obserwowalną i mierzalną cechę wybranego przedmiotu lub zjawiska, nazywanego indicatum (czyli to, co się wskazuje). Między wskaźnikiem a indicatum musi istnieć dający się zweryfikować naukowo związek. Przykładowo, często stosowanym wskaźnikiem poziomu ochrony zdrowia jest umieralność niemowląt, ponieważ mniejsza umieralność niemowląt wynika z poprawy funkcjonowania służby zdrowia.

Poważnym problemem jest fakt zmienności charakteru związku wskaźnika społecznego z jego indicatum na przestrzeni czasu, czy w odniesieniu do różnych społeczeństw. Przykładowo, w Chinach nadal posiadanie samochodu osobowego można uznać za wskaźnik zamożności, gdy w Polsce wskaźnik taki przestał pełnić swą rolę (chyba, że wprowadzimy kryterium wartości samochodu, np. ponad 100 tys. zł). Z faktu tego wynika duża różnorodność propozycji wskaźników społecznych i problemy w porównaniach międzynarodowych.

Wskaźniki społeczne powinny się także charakteryzować następującymi cechami:

• obejmować dziedziny, które mają największy wpływ na poziom i jakość życia,

• odzwierciedlać efekty działalności społeczeństwa, a nie nakłady na ich realizację (nie zawsze większe nakłady oznaczają poprawę),

• przyjmować jako punkt odniesienia poziom życia i zadowolenia z życia poszczególnych ludzi.

Prawidłowy wybór wskaźników społecznych nie jest jedynie kwestią teoretyczną i metodologiczną. Bardzo ważna jest ich strona praktyczna, są one bowiem wykorzystywane do precyzowania szczegółowych celów różnych działań społecznych oraz oceny stopnia ich realizacji. Niewłaściwy wybór wskaźników może narazić działania te na niepowodzenie.

Zbiór miar pełniących rolę wskaźników społecznych adekwatnych do warunków społecznych i gospodarczych jest określany jako system wskaźników społecznych. System ten służy do formułowania programów społecznych, do oceny skuteczności ich realizacji z uwzględnieniem badań opinii publicznej oraz oceny polityki alokacyjnej w sferze społecznej.

Klasyfikacja wskaźników społecznych

W praktyce badań społecznych wyróżnia się wskaźniki społeczne według różnych kryteriów.

Według kryterium obiektywności:

• obiektywne - wyrażają poziom zjawisk obserwowalny z zewnątrz, służą do opisu poziomu życia,

• subiektywne - charakteryzują odczucia ludzi w stosunku do badanych kwestii wyrażane przez nich samych, wykorzystywane do opisu jakości życia.

Wskaźniki obiektywne mogą być wyrażane wartościowo lub w jednostkach naturalnych. Generalnie uważa się, że właściwsze jest posługiwanie się wskaźnikami w jednostkach naturalnych, bowiem unikamy problemu wyceny wartości (może być ona „skażona” subiektywizmem).

Według stopnia szczegółowości wyróżnia się:

• wskaźniki szczegółowe (cząstkowe),

• wskaźniki syntetyczne (agregatowe) zwane makrowskaźnikami, obliczane na podstawie wskaźników cząstkowych.

Według kryterium zastosowania wyróżnia się wskaźniki społeczne:

• diagnozy,

• prognozy,

• stanu pożądanego.

Syntetyczne wskaźniki poziomu życia

Wśród stosowanych syntetycznych wskaźników poziomu życia najczęściej wymienia się: dochód narodowy, produkt krajowy brutto, syntetyczny miernik dobrobytu społecznego, syntetyczny wskaźnik poziomu życia ludności według metody genewskiej, wskaźnik rozwoju społecznego.

Produkt krajowy brutto (PKB) i dochód narodowy (DN) (w przeliczeniu na jednego mieszkańca) są tradycyjnie stosowanymi wskaźnikami charakteryzującymi nie tylko rozwój społeczno-gospodarczy, ale - pośrednio - zmiany poziomu życia ludności. Wskaźniki te z punktu widzenia pomiaru poziomu życia ludności mają jednak pewne istotne wady:

• koncentrują się na stronie produkcyjnej;

• są jednowymiarowe, przeciętne;

• nie informują o podziale;

• zacierają dysproporcje między grupami społecznymi, zawodowymi czy regionami kraju.

Wady te sprawiają, że z punktu widzenia polityki społecznej, nie da się na podstawie tych wskaźników rozstrzygać problemów strukturalnych, ani podejmować decyzji alokacyjnych. Powszechnie jednak używane są w porównaniach międzynarodowych.

Syntetyczny miernik dobrobytu społecznego (SMDS) opiera się na skorygowanym rachunku dochodu narodowego (DN). Jest rozszerzoną wersją miernika ekonomicznego dobrobytu (MED). Wprowadza on do DN dodatkowe elementy zwiększające oraz zmniejszające ten miernik.

Do elementów zwiększających zaliczamy:

• wartość pieniężną pracy własnej (niezarobkowych zajęć produkcyjnych) w gospodarstwie domowym,

• wartość pieniężną czasu wolnego - czas wolny jest tu traktowany jako alternatywa czasu przeznaczanego na pracę, w tym znaczeniu stanowi on nie tylko element dobrobytu, ale także składnik szeroko rozumianej konsumpcji.

Do elementów zmniejszających zaliczamy:

• zanieczyszczenie środowiska naturalnego,

• wartościowy efekt rentowy - związany jest z użytkowaniem mieszkania lub nagromadzeniem dóbr trwałych.

Miernik ten określa kierunek i natężenie zmian w poziomie dobrobytu, nie charakteryzuje jednak ani stopnia zaspokojenia potrzeb, ani różnic między stopniem zaspokojenia różnych potrzeb. Praktyczne stosowanie tego wskaźnika jest trudne i kosztowne, a stosowanie cen wewnętrznych i bieżących utrudnia porównania międzynarodowe.

Syntetyczny wskaźnik poziomu życia ludności według metody genewskiej opiera się na metodzie stworzonej przez Instytut Badań Rozwoju Społecznego ONZ w 1966 r., a do Polskich warunków został zaadaptowany przez Instytut Gospodarstwa Społecznego.

Metoda genewska polega na ocenie stopnia zaspokojenia siedmiu grup potrzeb określanych jako składniki poziomu życia. Zaliczono do nich:

1. wyżywienie,

2. mieszkanie,

3. zdrowie,

4. wykształcenie,

5. rekreację,

6. zabezpieczenie społeczne,

7. zagospodarowanie materialne (chodzi tu o nadwyżkę dochodów po zaspokojeniu potrzeb podstawowych).

Dla określenia stopnia zaspokojenia każdej potrzeby wprowadzono mierniki reprezentanty charakterystyczne dla danej potrzeby, np. dla wyżywienia to: kaloryczność pożywienia, spożycie białka na osobę dziennie, spożycie białka zwierzęcego na osobę dziennie. Dla każdego miernika określa się dwa wzorce o wartościach stałych, wyrażające minimalny i optymalny poziom zaspokojenia danej potrzeby, które stanowią punkt odniesienia dla miernika empirycznego (Luszniewicz 1982: 41-42). Po trzech etapach agragacji oblicza się średnią ważoną sum wskaźników cząstkowych i otrzymuje się ostateczny wynik.

Metoda ta jest przydatna do badania przestrzennego (regionalnego) zróżnicowania poziomu i jakości życia. Z uwagi jednak na konieczność modyfikowania mierników reprezentantów oraz innych zmian nie nadaje się do śledzenia zmian w czasie.

Wskaźnik (indeks) rozwoju społecznego (Human Development Index - HDI) Wprowadzony w 1990 r. przez United Nations Development Programme (Program ds. Rozwoju ONZ, w skrócie UNDP). Jest to miara alternatywna w stosunku do PKB (choć sama PKB uwzględnia). Indeks ten jest syntetycznym miernikiem wyznaczonym na podstawie czterech wskaźników, takich jak:

• przeciętne trwanie życia,

• stopień analfabetyzmu - procent osób dorosłych nie umiejących czytać i pisać, (waga 2/3),

• stopień skolaryzacji - średnia liczba lat nauki szkolnej policzonej dla osób dorosłych (waga 1/3),

• realny poziom PKB na jednego mieszkańca.

HDI przyjmuje wartości od 0 do 1 i oznacza:

• dla 0,0-0,5 kraj rozwijający się,

• 0,501-0,8 kraj średnio rozwinięty,

• 0,801- 1,0 kraj wysoko rozwinięty.

Wskaźnik służy przede wszystkim do porównań międzynarodowych, jest miarą określającą poziom społecznego rozwoju danego kraju w relacji do innych krajów. Pozwala też na uchwycenie zmian w czasie. HDI jest jednak miarą na tyle ogólną, że nie może być podstawą zarówno oceny poziomu rozwoju społecznego w danym kraju, jak i prac programowych prowadzonych w poszczególnych krajach.

HDI dla Polski przekracza 0,801, co daje nam miejsce w grupie krajów o wysokim poziomie rozwoju, ale za większością krajów europejskich (poza Portugalią, Rumunią, Albanią, Jugosławią, Bułgarią). Najwyższy HDI w świecie mają: Kanada, Japonia, Szwajcaria, Szwecja i Norwegia, choć kolejność tych krajów może ulegać zmianie.

Wskaźniki społeczne oparte na dochodach i wydatkach
gospodarstw domowych

Wskaźnikami opartymi na dochodach i wydatkach gospodarstw domowych są: poziom, dynamika i struktura dochodów oraz wydatków konsumpcyjnych.

Dla porównań różnych okresów bardzo ważne jest tu rozróżnienie dochodów realnych i nominalnych. Dochody realne to ilość artykułów lub usług, jakie można nabyć za uzyskane dochody nominalne w danym czasie, przy danym systemie cen. Ujmując statycznie dochód realny to iloraz poziomu dochodów nominalnych oraz poziomu wskaźnika kosztów utrzymania. Indeks dochodów realnych (ujęcie dynamiczne) definiuje się zaś jako iloraz wskaźnika dochodów nominalnych w dwóch okresach i wskaźnika kosztów utrzymania.

Punktem wyjścia do obliczania wskaźnika kosztów utrzymania jest analiza budżetów gospodarstw domowych, na podstawie, której określa się koszyk dóbr i usług nabywanych przez ludność. Podstawą obliczenia wskaźnika kosztów utrzymania są ceny towarów i usług zawartych w koszyku. Wskaźnik kosztów utrzymania oblicza się według wzoru:

,

gdzie: q_o - ilość artykułów i usług „koszyka” z okresu jego ustalenia,

p_o - ceny artykułów i usług w okresie bazowym,

p_i - ceny artykułów i usług w okresie badanym,

W szacowaniu wskaźników kosztów utrzymania dla danej grupy gospodarstw domowych uwzględniane są zróżnicowane systemy wag (roczne struktury wydatków) pochodzące z empirycznych badań budżetów domowych, zawsze z roku poprzedzającego rok badany. Tak, więc różnice w strukturze wydatków przekładają się na różny poziom wskaźnika kosztów utrzymania dla poszczególnych typów gospodarstw domowych. Przykładowo, w sytuacji, gdy drożeje żywność bardziej wzrośnie wskaźnik utrzymania dla gospodarstw domowych, w których ma ona większy udział w strukturze wydatków, niż w gospodarstwach o mniejszym udziale wydatków na żywność w strukturze wydatków.

Badanie i analiza dochodów realnych ludności służy szacunkom ekonomicznej strony zjawiska zaspokajania potrzeb materialnych i niematerialnych (w zakresie: wyżywienia, wykształcenia, rekreacji, zabezpieczenia społecznego, ochrony zdrowia i zagospodarowania materialnego). Trzeba jednak pamiętać, iż porównania dochodów w czasie i przestrzeni nie są łatwe, ponieważ w różnych okresach, krajach, a nawet regionach mamy do czynienia z innym rzeczywistym koszykiem nabywanych dóbr i usług, niż ten przyjmowany do obliczeń wskaźnika kosztów utrzymania.

Powiązane z dochodami i wydatkami gospodarstw domowych są także wskaźniki społeczne dotyczące problemu ubóstwa, które zostały omówione wcześniej.

W rozważaniach o poziomie życia oraz wskaźnikach społecznych nie sposób pominąć problemu nierówności dochodów. Mierzy się je najczęściej za pomocą dwóch metod.

Pierwsza oparta jest na współczynniku Giniego (Gini Index). Jest to miara koncentracji, zawiera się w skali od 0 do 1, gdzie 0 to doskonała równość, a 1 skrajna nierówność. Mówiąc bardziej obrazowo, jeśli w danej zbiorowości wszyscy jej członkowie mieliby jednakowy dochód to współczynnik Giniego wyniesie 0, jeśli zaś jedna osoba miałaby cały dochód, a reszta nic, to wartość współczynnika Giniego wyniesie 1.

Druga często stosowana metoda to analiza udziału najuboższych i najbogatszych percentyli społeczeństwa w dochodzie całej zbiorowości. Przykładowo, często analizuje się jaką część dochodów uzyskuje najbiedniejsze 20%, a jaką najbogatsze 20% (zbiorowość dzielimy na pięć kwintyli, wtedy najbiedniejsze 20% to pierwsza grupa kwintylowa, a najbogatsze 20% to piąta grupa kwintylowa).

W Polsce poziom nierówności mierzony współczynnikiem Giniego wynosił w 1999 roku około 0,33 i był wyższy niż we Francji czy w Niemczech (po 0,28). W byłych krajach socjalistycznych, jak Czechy, Węgry czy Słowenia także był niższy (po 0,25). W Europie najniższy był w Szwecji, szacowany na poziomie 0,23. Co istotne, Polska już na początku przemian ustrojowych miała relatywnie wysoki współczynnik Giniego (0,28). Najwyższy współczynnik Giniego zanotowano w Brazylii (0,64), ale i inne kraje Ameryki Łacińskiej także mają go na wysokim poziomie (por. Golinowska 2002: 27-29).

W roku 2005 w gospodarstwach domowych ogółem 20% Polaków osiągających najwyższe dochody miało przeciętnie 1608 zł dochodu i było to 6,6 raza wyższy dochód niż wśród 20% Polaków uzyskujących najniższe dochody. W gospodarstwach ogółem 20% uzyskujących najwyższe dochody dysponowało około 42% dochodów całej zbiorowości, zaś 20% uzyskujących najniższe dochody około 6,4% dochodów całej zbiorowości (GUS, Sytuacja gospodarstw domowych…).

Mimo tego, że Polska nie jest już z pewnością krajem egalitarnym proces koncentracji dochodów w naszym kraju nadal postępuje. Doświadczenia wielu krajów dowodzą, iż nadmierny wzrost rozwarstwienia społeczeństwa prowadzi do narastania społecznych i ekonomicznych napięć, wzrostu przestępczości oraz pogłębienia patologii społecznych.

Kwestią dyskusji jest czy Polska osiągnęła już taki poziom i czy należy podejmować działania na rzecz zahamowania wzrostu nierówności.

Polityka społeczna

1

---