Orientacje polityczne w społeczeństwie polskim przed wybuchem pierwszej wojny światowej.
Podr., s. 243 - 244
1. Orientacja prorosyjska:
• konserwatyści - ugodowcy z zaboru rosyjskiego, związani ze Stronnictwem Polityki Realnej
Erazma Piltza
• narodowa demokracja R. Dmowskiego (z wyjątkiem kilku grup rozłamowych, takich jak
np. NZR, NZCh), zob. poglądy Dmowskiego zaprezentowane w książce „Niemcy, Rosja i
kwestia polska”
2. Orientacja proaustriacka (jej zwolennicy wychodzili z założenia, że będzie możliwe oderwanie
Kongresówki od Rosji oraz, że Galicja w czasie wojny odegra rolę „polskiego Piemontu”)
- orientacja proaustriacka - niepodległościowa (w zasadzie jest to obóz polityczny J. Piłsudskiego)
• utworzenie przez J. Piłsudskiego i W. Sosnkowskiego w 1908 r. (w okresie kryzysu bośniackiego)
Związku Walki Czynnej, cele ZWC: m. in. wykształcenie kadry oficerskiej i podoficerskiej dla
formowanych w przyszłości polskich oddziałów wojskowych
• formowanie od 1910 r. formacji paramilitarnych: „Strzelca” (Kraków, ul. Oleandry) „Związku
Strzeleckiego”.
„Polskich Drużyn Strzeleckich”, „Drużyn Polowych „Sokoła”
• utworzenie w 1912 r. TKSSN, przekształconej w 1913 r. w KSSN - była politycznym
zapleczem formacji paramilitarnych, skupiała następujące ugrupowania polityczne: PPS,
PPSD, PSL „Lewica”, Polskie Stronnictwo Postępowe, NZR. NZCh
- orientacja proaustriacka - lojalistyczna (jej przedstawiciele są zwolennikami koncepcji trialistycznej):
• konserwatyści galicyjscy (np. Michał Bobrzyński, Władysław Leopold Jaworski)
• PSL „Piast”
3. Stanowisko lewicy rewolucyjno - internacjonalistycznej (SDKPiL, PPS „Lewica”)
- ugrupowania te (przeciwne odzyskaniu przez Polskę niepodległości) wybuch wojny chcą
wykorzystać dla umocnienia swoich wpływów i przeprowadzenia rewolucji (podobnie jak partia
bolszewicka W. Lenina).
Sprawa polska w okresie pierwszej wojny światowej (1914 - 1918). podr., s. 243 - 25, oprac. RM
aktywiści - zwolennicy współdziałania podczas wojny z państwami centralnymi (zwolennicy opcji
proaustriackiej i proniemieckiej)
pasywiści - przeciwnicy współdziałania z państwami centralnymi (zwolennicy najpierw orientacji
prorosyjskiej a później współdziałania z zachodnimi mocarstwami ententy)
1. Odezwy do Polaków w początkach wojny naczelnego dowództwa wojsk rosyjskich oraz
wojsk państw centralnych (w celu pozyskania Polaków)
odezwa do Polaków naczelnego dowódcy wojsk rosyjskich wielkiego księcia Mikołaja
Mikołajewicza (14 VIII 1914)
- „nie zardzewiał jeszcze miecz spod Grunwaldu”, zapowiedź utworzenia pod berłem
cara zjednoczonej Polski, „dotąd rozszarpanej” (a zatem Kongresówka w świetle tej odezwy
miałaby być polskim Piemontem)
odezwy naczelnego dowództwa wojsk państw centralnych (np. „azjatyckie hordy razem
przepędzimy”)
2. Orientacja prorosyjska w początkach wojny (od 1915 r. prozachodnia a zarazem pasywistyczna)
Legion Puławski i Komitet Narodowy Polski (25 XI 1914), endecja i R. Dmowski
gdy wojska rosyjskie wycofały się z Kongresówki w 1915 r., orientacja prorosyjska przekształciła się w pasywistyczną (pasywiści), zakładającą zachowanie dystansu (biernej postawy) wobec państw centralnych oraz aktywistów, a także upatrywanie nadziei na odzyskanie niepodległości w zwycięstwie zachodnich państw ententy (Francji, Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych)
kompania bajończyków w 1914 r. (polskich ochotników armii francuskiej, wcielonych do Legii Cudzoziemskiej), podr.,s. 248
3. Orientacja proaustriacka - aktywiści (przed wybuchem wojny: J. Piłsudski, ZWC, „Strzelec”, „Związek
Strzelecki”, ugrupowania polityczne KSSN)
wymarsz z Krakowa do Kongesówki dowodzonej przez J. Piłsudskiego1 Kompanii Kadrowej
Strzelców (6 VIII 1914), cele: wywołanie w Kongresówce antyrosyjskiego powstania i jej przyłączenie
do Galicji, ludność Kongresówki witała żołnierzy 1 Kompanii Kadrowej chłodno a nawet wrogo,
spowodowane było to bardzo silnymi tam nastrojami antyniemieckimi oraz znacznymi wpływami
antyniemiecko nastawionej narodowej demokracji, zob. podr., s. 245
powstanie i działalność NKN- u (16 VIII) - reprezentacja polityczna wszystkich ugrupowań politycznych Galicji”; NKN za zgodą władz austriackich utworzył Legiony
utworzenie Legionu Zachodniego i Legionu Wschodniego (1914) a w 1915 r. I Brygady
Legionów (komendant - J. Piłsudski), II Brygady Legionów (gen. J. Haller), III Brygady Legionów (gen. S. Szeptycki) - trzech braci, hrabiów Szeptyckich
ważniejsze bitwy z udziałem I, II, III Brygady Legionów:
▪ I Brygada Legionów: Łowczówek (XII 1914), Konary (V 1915), Jastków (VIII 1915)
charakterystyka J. Piłsudskiego jako dowódcy I Brygady i jego ogromna popularność wśród żołnierzy, podr. s. 246
▪ II Brygada Legionów: Galicja Wsch., Węgry,
▪ III Brygada Legionów razem z I Brygadą: bitwa pod Kostiuchnówką na Wołyniu (VII 1916)
d) utworzenie przez J. Piłsudskiego Polskiej Organizacji Wojskowej (POW; X 1914)
- cele i rola POW: dywersja na tyłach wojsk rosyjskich, ewentualne zbrojne powstanie w
celu odzyskania pełnej niepodległości, rola POW w powstaniach śląskich w latach 1919 - 1921
- komendanci POW (najpierw Tadeusz Kasprzycki, później Edward Rydz - Śmigły
utworzenie i rola CKN-u (XII 1915) na obszarze Kongresówki pod okupacją wojsk państw centralnych (CKN powstało jako zaplecze polityczne J. Piłsudskiego, partie wchodzące w skład CKN: PPS, PSL „Wyzwolenie”)
4. Polityka państw centralnych na obszarze okupowanej Kongresówki
- wkroczenie wojsk państw centralnych do Kongresówki w 1915 r. (w wyniku bitwy pod Gorlicami w
maju 1915 r.)
- wyzysk gospodarczy
- podział administracyjny okupowanej kongresówki: dwóch generałów - gubernatorów (H. Beseler)
- liberalizacja życia politycznego (autonomia w zakresie administracji cywilnej i szkolnictwa)
- dążenie państw centralnych do pozyskania Polaków z Kongresówki do armii państw centralnych
- miejsce obszaru dawnej Kongresówki w niemieckiej koncepcji „Mitteleuropy” - Akt 5 Listopada
5. Akt 5 Listopada (5 XI 1916) - „manifest dwóch cesarzy” (przyczyny ogłoszenia, treść i znaczenie)
▪ przyczyny ogłoszenia: dążenie państw centralnych do pozyskania Polaków z Kongresówki do armii
państw centralnych, próba realizacji przez Niemcy koncepcji „Mitteleuropy” (utworzenia w Europie
Środkowowschodniej - na terytoriach oderwanych od Rosji - państw uzależnionych od Niemiec)
▪ treść: utworzenie „samodzielnego” (nie wspomina się o zakresie tej samodzielności) państwa polskiego,
(„Królestwa Polskiego”), z ziem „wydartych rosyjskiemu panowaniu” („dokładniejsze oznaczenie
granic zastrzega się”), „Królestwo Polskie” ma pozostać „w łączności z obu sprzymierzonymi
mocarstwami”, ma ono być dziedziczną monarchią konstytucyjną, ponadto Akt 5 listopada
zapowiada utworzenie armii polskiej walczącej po stronie Niemiec i Austro - Węgier
▪ znaczenie: Akt 5 listopada spotkał się z chłodnym przyjęciem ze strony Polaków (dotyczyło to
nawet części dotychczasowych aktywistów z J. Piłsudskim na czele), rozumiano bowiem, że jego
głównym celem jest pozyskanie Polaków z Kongresówki do armii państw centralnych, ponadto
oczekiwano w pełni niepodległego państwa polskiego, a nie jego namiastki jak przewidywał Akt 5
listopada
6. Skutki Aktu 5 Listopada - utworzenie Tymczasowej Rady Stanu (6 XII, antydatacja na 26 XI 1916)
Tymczasowa Rada Stanu (25 osób, w tym J. Piłsudski) dążyła do uzyskania realnej władzy, chciała mieć
status cywilnego rządu Królestwa Polskiego, w zamyśle jednak gubernatora Hansa Beselera miała być tylko
organem doradczym - następnie utworzenie Polskiej Siły Zbrojnej (Polnische Wehrmacht) w celu pozyskania Polaków
z Kongresówki do armii państw centralnych (niewielu ochotników udało się państwom centralnym
pozyskać do Polnische Wehrmacht)
7. Znaczenie rewolucji lutowej w Rosji dla sprawy polskiej
odezwa Piotrogrodzkiej Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich (27 III 1917)
odezwa Rządu Tymczasowego (30 III 1917): powinno powstać niepodległe państwo polskie, które ma zawrzeć z Rosją sojusz wojskowy
utworzenie w Rosji Naczelnego Polskiego Komitetu Wojskowego („Naczpol”, VII 1917, Władysław Raczkiewicz jako przewodniczący) oraz polskich oddziałów wojskowych - I Korpusu Polskiego (1917 r., gen. Józef Dowbór - Muśnicki), II Korpusu Polskiego (1918) i III Korpusu Polskiego (1918)
8. Kryzys przysięgowy (lipiec 1917) i rozwiązanie Tymczasowej Rady Stanu (VIII 1917)
- Piłsudski wraz z I i III Brygadą Legionów odmówił złożenia przysięgi na wierność obu cesarzom
(niemieckiemu i austriackiemu) i braterstwo broni z ich wojskami
- przyczyny odmówienia złożenia przysięgi: Piłsudski uznał, że dalsze militarne zaangażowanie
Polaków po stronie Niemiec i Austro - Węgier byłoby niekorzystne dla sprawy polskiej
▪ ponieważ już wówczas można było przypuszczać, że państwa centralne przegrają wojnę (w kwietniu 1917
przystąpiły bowiem do niej po stronie ententy Stany Zjednoczone)
▪ ponadto dalsza destabilizacja sytuacji w Rosji spowodowana wybuchem rewolucji lutowej oddalała
możliwość odzyskania przez Rosję ziem polskich
- skutkiem kryzysu przysięgowego było rozwiązanie Tymczasowej Rady Stanu (VIII 1917) oraz
uwięzienie Piłsudskiego przez Niemców w Magdeburgu (uwolniony pod koniec wojny 9 XI 1918, w dniu
abdykacji cesarza Wilhelma II)
9. Powstanie Rady Regencyjnej (12 IX 1917) - tymczasowy, kolegialny organ władzy ustawodawczej w
Królestwie Polskim, o ograniczonych kompetencjach (sądownictwo, oświata, do pewnego stopnia
administracja cywilna),
Rada Regencyjna była „trójosobową głową państwa” o ograniczonych kompetencjach, miała swój rząd
(ministrów) z premierem Janem Kucharzewskim
skład Rady Regencyjnej: arcybiskup Aleksander Kakowski, książę Zdzisław Lubomirski, hrabia Józef Ostrowski
10. Działalność R. Dmowskiego i Komitetu Narodowego Polskiego (od 15 VIII 1917)
- uznanie KNP przez mocarstwa Ententy (Francja, W. Brytania, USA) za oficjalne przedstawicielstwo
narodu polskiego, (przedstawicielem KNP w USA został I. J. Paderewski)
- memoriał Dmowskiego w sprawie granic niepodległej Polski (III 1917), tzw. linia Dmowskiego
- utworzenie we Francji Armii Polskiej (IV 1917), tzw. „błękitnej armii”, dowodzonej od X 1918 r.
przez gen. Józefa Hallera, podr. s. 249
11. Znaczenie rewolucji październikowej dla sprawy polskiej
Deklaracja Praw Narodów Rosji z 15 XI 1917 (w świetle Deklaracji narody zamieszkujące Rosję mają prawo do samostanowienia, w rzeczywistości bolszewicy będą po przejęciu władzy dążyć do odzyskania ziem należących do carskiej Rosji)
Dekret Rady Komisarzy Ludowych o anulowaniu traktatów rozbiorowych (29 VIII 1918), wydany przez bolszewików pod naciskiem Niemiec oraz w wyniku przyjęcia propagandowej tezy o prawie do samostanowienia narodów zamieszkujących dawną Rosję carską
12. Znaczenie dla sprawy polskiej powstania Ukraińskiej Republiki Ludowej (XII 1917), podpisania
przez Niemcy i Austro - Węgry układu sojuszniczego z URL (9 II 1918), traktatu brzeskiego (3
III 1918) i niemieckich planów „Mitteleuropy”
- uznanie przez Polaków układów z 9 lutego (przewidywał m.in. przyłączenie do URL dawnej gubernii
chełmskiej) i 3 marca za IV rozbiór Polski
- dalsze osłabienie siły oddziaływania orientacji aktywistycznej (proaustriackiej, proniemieckiej)
- bunt II Brygady Legionów gen. J.ózefa Hallera przeciw Niemcom, jej przedarcie się przez linię
frontu i przejście na stronę wojsk rosyjskich (w bitwie pod Rarańczą 16 II 1918)
13. Bunt II Brygady Legionów gen. J.ózefa Hallera przeciw Niemcom, jej przedarcie się przez linię
frontu i przejście na stronę wojsk rosyjskich w bitwie pod Rarańczą 16 II 1918, następnie bitwa
pod Kaniowem (V 1918) oraz dotarcie gen. J. Hallera do portu w Murmańsku a stamtąd do
Francji (4 X 1918 został dowódcą Armii Polskiej we Francji - tzw. „błękitnej armii”)
14. Sprawa polska w orędziu prezydenta Wilsona (8 I 1918; 13 punkt orędzia Wilsona)
należy utworzyć państwo polskie, mające dostęp do Bałtyku, podr., s. 251
15. Orientacje polityczne w społeczeństwie polskim w przededniu odzyskania niepodległości
(październik, początek listopada 1918 roku)
Rada Regencyjna ze swoim rządem (uznawana przez państwa centralne: Niemcy i Austro - Węgry)
KNP Romana Dmowskiego uznany przez mocarstwa Ententy (Francja, W. Brytania, USA) za oficjalne przedstawicielstwo narodu polskiego
obóz piłsudczykowski: POW, partie lewicy reformistyczno - niepodległościowej (PPS, PPSD, PSL „Wyzwolenie”), CKN
lewica marksistowsko - rewolucyjna (SDKPiL, PPS „Lewica”)
16. Tworzenie lokalnych ośrodków państwowości polskiej (październik, początek listopada 1918 r.),
powstawały w celu przyłączenia danego obszaru do odradzającego się państwa polskiego
Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego (19 X 1918; ks. Józef Londzin)
Naczelna Rada Ludowa w Poznaniu (10 X 1918; ks. Stanisław Adamski, W. Korfanty)
Polska Komisja Likwidacyjna w Krakowie (28 X 1918; W. Witos, I. Daszyński)
TRLRP w Lublinie (6/7 XI 1918; Daszyński, Moraczewski, Arciszewski, Thugutt, Rydz-Śmigły
Manifest TRLRP z 7 XI (program reformistyczno - niepodległosciowy, najbardziej lewicowy rząd II RP): ogłasza równość wobec prawa wszystkich obywateli, wolność słowa, druku, zgromadzeń, zrzeszeń, prawo do strajku, 8 - godz. dzień pracy, zapowiada wybory do Sejmu Ustawodawczego wg pięcioprzymiotnikowej ordynacji, upaństwowienie lasów; przedstawienie w sejmie projektów następujących reform: przymusowe wywłaszczenie wielkiej i średniej własności ziemskiej, upaństwowienie kopalń, salin, przemysłu naftowego, dróg, wprowadzenie obowiązkowego (powszechnego) i bezpłatnego świeckiego nauczania, ubezpieczeń społecznych (na wypadek choroby, bezrobocia), konfiskaty majątków powstałych w czasie wojny w wyniku spekulacji żywnością i dostaw do wojska
17. Teksty źródłowe w podr. s. 250 - 251
pieśń „My, Pierwsza Brygada”
Akt 5 listopada 1916 r.
13 punkt orędzia prezydenta Wilsona (8 I 1918)
1