Ryszard Bednarski
KONCEPCJA EUROREGIONU SPREWA-NYSA-BÓBR I JEJ REALIZACJA.
UWARUNKOWANIA SPRZYJAJĄCE I BARIERY ROZWOJU.
Głębokie zmiany zachodzące wewnątrz Unii Europejskiej, wysiłki integracyjne podejmowane przez państwa należące do EFTA oraz polityka restrukturyzacji i tendencje zmierzające do otwarcia w państwach Europy Środkowej i Wschodniej, stworzyły nowe możliwości rozwojowe dla obszarów nadgranicznych.
Zarysowały się również szanse na zmianę funkcji samej granicy - z dzielącej na integrującą. Jest to ważne dla bardziej harmonijnego rozwoju przestrzennego na płaszczyźnie ogólnoeuropejskiej.
Na rozwój demograficzny i ekonomiczny regionów przygranicznych, poziom ich wyposażenia infrastrukturalnego, jakość środowiska przyrodniczego i warunki życia mieszkańców, wywierają wpływ czynniki takie jak:
- opóźnienie cywilizacyjne strefy przygranicznej spowodowane:
a) położeniem peryferyjnym względem własnych ośrodków politycznych, gospodarczych i
właściwego im zaplecza,
b) niedostatecznym wyposażeniem infrastrukturalnym,
c) wygaszeniem młodości demograficznej;
- przestarzała struktura branżowa i przestrzenna gospodarki;
- niski poziom rolnictwa;
- mały stopień urbanizacji;
- przepisy prawne ograniczające uprawnienia władz wojewódzkich i samorządowych na
korzyść władz centralnych państwa.
Dla łatwiejszego pokonania niedogodności wynikających z bycia mieszkańcem regionu przygranicznego, powstała koncepcja stworzenia związku transgranicznego opartego o struktury samorządowe, z „ostrożnym” wykorzystaniem ponad dwudziestoletnich doświadczeń Europy Zachodniej. Utworzony został Euroregion Sprewa-Nysa-Bóbr, jako drugi po powstałym w grudniu 1991 roku Euroregionie Nysa.
Celem Euroregionu jest wszechstronna działalność na rzecz pomyślności obszarów przygranicznych Rzeczypospolitej Polskiej i Republiki Federalnej Niemiec, ich sanacji ekologicznej, rozkwitu gospodarczego oraz stałej poprawy warunków życia ich mieszkańców.
Cele Euroregionu realizowane są poprzez:
- współpracę w zakresie gospodarki przestrzennej,
- ochronę środowiska naturalnego,
- poprawę kondycji gospodarczej i wyrównywanie poziomów życia mieszkańców,
- rozwój infrastruktury o zasięgu ponadgranicznym,
-współdziałanie w zapobieganiu oraz zwalczaniu katastrof oraz klęsk żywiołowych,
- ponadgraniczną komunikację osobową i współpracę w dziedzinie ruchu turystycznego,
- wymianę kulturalną i zachowanie wspólnego dziedzictwa kulturowego,
- współpracę w wychowywaniu młodego pokolenia,
- tworzenie warunków umożliwiających swobodne kontakty obywateli,
- wspieranie różnorodnych przedsięwzięć na rzecz rozwoju współpracy ponadgranicznej.
Spróbuję teraz przedstawić Państwu czy i ile z tych celów udało się zrealizować i w jaki sposób, choć w czasie przeznaczonym na ten krótki komunikat, będzie to bardzo trudne.
Projekty przedsięwzięć realizowanych w ramach Euroregionu zostały podzielone na dwie kategorie:
tzw. twarde, czyli wymagające znacznych nakładów inwestycyjnych,
oraz miękkie, czyli projekty nieinwestycyjne, służące aktywizacji kontaktów międzyludzkich mieszkańców Euroregionu.
Sztandarowym przedsięwzięciem pierwszej z kategorii jest wspólna oczyszczalnia ścieków dla miast Gubin i Guben, usytuowana po polskiej stronie Nysy w północnej części Gubina. Umożliwi ona neutralizację ścieków z obu miast, poprawiając stan czystości rzeki granicznej. Przedsięwzięciem towarzyszącym jest unowocześnienie systemu kanalizacyjnego po obu stronach granicy.
Innym dużym przedsięwzięciem realizowanym wspólnie w ramach Euroregionu, jest samochodowe przejście graniczne dla ruchu towarowego Gubinek-Sękowice, które ułatwi odprawy graniczne oraz odciąży centrum Gubina i Guben, poprawiając stan czystości powietrza w obu miejscowościach. Tu przedsięwzięciem towarzyszącym już przynoszącym pozytywne efekty, jest modernizacja głównego skrzyżowania w Gubinie oraz wprowadzenie sygnalizacji świetlnej, co podniosło bezpieczeństwo mieszkańców i usprawniło ruch uliczny. Poszerzana i modernizowana jest również trasa Zielona Góra - przejście graniczne Gubinek-Sękowice, co usprawni ruch towarowy na tej trasie i poprawi bezpieczeństwo bierne użytkowników drogi. Przedsięwzięcie jest częściowo finansowane przez fundusz PHARE.
Nie można również pominąć faktu udzielenia pomocy przez stronę niemiecką w budowie i wyposażaniu nowego pawilonu, o który powiększył się Szpital Miejski w Gubinie.
Dyskutowane są nowe wspólne projekty z tej grupy. Dwa z nich zasługują na szczególną uwagę: projekt pod nazwą EKOROZWÓJ, na realizację którego wyasygnowano środki z funduszu PHARE w wysokości około 30 mln zł, na częściowe dofinansowanie, oraz projekt EURO-MIASTO. Pierwszy z nich ma na celu poprawę stanu środowiska naturalnego w Euroregionie i ma być pomocny w realizacji projektów proekologicznych (regulacja i racjonalizacja gospodarki wodnej dla rzek Lubrza, Bóbr, projekty turystyczno-rekreacyjne, rozwój infrastruktury komunikacyjnej z zachowaniem wymogów ochrony środowiska itp.). Drugi natomiast polega na wspólnym planowaniu rozwoju architektonicznego obu miast tak, aby tworzyło jedną, dobrze działającą całość. Niejako uzupełnieniem tego projektu jest możliwość wspólnego zaplanowania gazyfikacji miejscowości Euroregionu z wykorzystaniem tutejszych zasobów surowca.
Z powodu braku czasu wspomnę tylko o takich przedsięwzięciach jak wspólny udział w konkursie Europan - 5, przejście graniczne Zasieki-Forst, dodatkowe mosty usprawniające ruch kołowy oraz kładki usprawniające ruch pieszy.
Druga kategoria przedsięwzięć jest również ważna dla mieszkańców, choć realizacja ich jest mniej widoczna w sferze materialnej. Należą do nich konferencje, wystawy, imprezy sportowe i kulturalno-rekreacyjne, ale również Targi Euroregionu czy też takie przedsięwzięcia jak EUROLAS (projekt ponadgranicznej ochrony lasów), EURO-SZKOŁA (wymiana uczniów szkół średnich) czy też PROJEKT SOKRATES (współpraca szkół i środowisk nauczycieli ).
Z ważniejszych imprez kulturalnych należy wymienić gubińską Wiosnę nad Nysą, która jest tradycyjną imprezą majową organizowaną od wielu lat, Festiwal Dzieci Specjalnej Troski w Lubsku czy też Polsko-niemieckie dni kultury młodzieżowej.
Obradują również wspólne fora dyskusyjne. Interesujące są Rozmowy na przejściu granicznym, gdzie decydenci z poziomu samorządowego omawiają problemy bezrobocia, rolnictwa, kooperacji i wspólnych interesów. Inne forum to Gubiński okrągły stół zajmujący się polsko-niemieckimi stosunkami społeczno-osobowymi, przezwyciężaniem wzajemnej nieufności i fobii.
Ze względu na ograniczony czas wystąpienia nie będę omawiał wspólnych imprez o charakterze sportowym organizowanych pod patronatem Euroregionu.
Przed krótkim podsumowaniem chcę jeszcze poinformować Państwa, że w dniu 25 września br. w Strassburgu, miasta Gubin i Guben otrzymały tzw. Dyplom Europejski za wkład w proces integracji europejskiej. Podobne dyplomy posiada dotychczas tylko Gdańsk, Opole, Wrocław i 25 miast Europy Zachodniej.
Czas więc na podsumowanie, ale najpierw muszę zaznaczyć, że nie jestem działaczem Euroregionu, a jedynie mieszkańcem - do maja br. mieszkałem w Gubinie - stolicy Euroregionu, a obecnie mieszkam w Zielonej Górze i z tej pozycji oceniam jego działalność.
Euroregion Sprewa-Nysa-Bóbr powstał 21 września 1993 roku i był nowością w życiu tamtejszych gmin i całego regionu. Czteroletnia działalność nie daje uprawnienia do porównywania jego osiągnięć z osiągnięciami transgranicznych wspólnot rozwijających się od ponad 30 lat w krajach Europy Zachodniej, a zachodzące dziś różnorodne procesy nakazują ostrożność w kopiowaniu różnych modeli i wzorów, które mogły się sprawdzić w całkiem innych warunkach. Nie znaczy to oczywiście, że nie należy korzystać z tamtych doświadczeń, ale potrzebna jest ich adaptacja nie bezmyślne kopiowanie.
Zarówno narodzinom, jak i funkcjonowaniu Euroregionu towarzyszyło i towarzyszy nadal szereg trudności. Niektóre z nich, takie jak stały problem szczupłości funduszy, bariera językowa, niedoskonałości organizacyjne czy też deficyt informacyjny, można ograniczyć a nawet pokonać we własnym zakresie. Są jednak takie , które można eliminować jedynie w długofalowym procesie na innych szczeblach. Do takich należy redukowanie widocznej dziś asymetrii w możliwościach decyzyjnych i finansowych, którymi dysponują strony Euroregionu, wzajemne dostosowywanie systemów prawnych, czy wreszcie usuwanie barier nieufności, urazów i fobii.
Należy jednak zaznaczyć, że czteroletni okres działalności Euroregionu, mimo pewnych niedosytów i rozczarowań (szczególnie w kwestii szybkiego i pewnego pozyskania dużych funduszy z Brukseli), spowodował utworzenie solidnej bazy dla dalszych działań. Natomiast brak spektakularnych, zapierających dech w piersiach sukcesów, nie powinien zniechęcać do szukania możliwości realizacji zamierzeń zawartych w cytowanej wyżej „Umowie o utworzeniu Euroregionu Sprewa-Nysa-Bóbr”.
5
Umowa o utworzeniu „Euroregionu Sprewa-Nysa-Bóbr” zawarta między Stowarzyszeniem Gmin Rzeczypospolitej Polskiej „Euroregion Sprewa-Nysa-Bóbr” a Stowarzyszeniem „Euroregion Sprewa-Nysa-Bóbr”, punkt I, * 1, podpunkt 1 i 2.