Starożytna Grecja

KSENOFONT JAKO AUTOR “KSIĘGI O GOSPODARCE”.

Ksenofont - uczeń Sofoklesa, wybitny dowódca wojskowy, działacz polityczny(430-355 p.n.e.).

Problematyka ekonomiczna w antycznej Grecji była podporządkowana sprawom polityki i moralności. Nie oznacza to jednak, iż odnoszono się obojętnie do znaczenia czynnika ekonomicznego w życiu społeczeństwa. Ksenofont w swej “ Księdze o gospodarce” bez zastrzeżeń popiera dążenie do bogactwa, które traktuje jako podstawę pozycji prawdziwego obywatela. Ksenofont sprzeciwiał się, był niezadowolony z istniejącej rzeczywistości historycznej. Dlatego opracowuje wraz z Platonem i Arystotelesem model państwa idealnego. Za najważniejszą sferę działalności gospodarczej uważali rolnictwo, traktując je jako podstawę bogactwa każdego kraju. Gdzie rozkwita rolnictwo - stwierdza Ksenofont, tam kwitną inne zawody, podnosi się rzemiosło i handel. Nie broni właścicielom ziemskim zajmować się handlem. Dopuszcza również gromadzenie bogactwa w formie pieniężnej. Dostrzega znaczenie pieniądza kruszcowego jako ucieleśnienie bogactwa. Mawia, że pieniędzy (srebra) nigdy nikt nie ma za dużo, ponieważ nadmiar można zakopać. Przyznaje absolutne pierwszeństwo gospodarki naturalnej, ale nie potępia stosunków towarowo-pieniężnych. Dostrzega korzyści z podziału pracy na kierowniczą (pan) i wykonawczą (niewolnik). Zaleca wobec niewolników stosowanie bodźców zachęty materialnej i moralnej. Jako rzemieślnik niewolnictwa uważa natomiast, że praca fizyczna hańbi "wolnego" obywatela, zniekształca jego ciało i nie pozostawia czasu na sprawy polityczne, społeczne i kulturalne. Ksenofont rozważa podział pracy według kwalifikacji zawodowych, uzależniając go od rozległości i chłonności rynku, podkreśla on wpływ tego podziału na efekty działalności gospodarczej - wzrost wydajności i podnoszenie jakości produktów. Ksenofont odkrył zależności skali podziału pracy od pojemności rynku, tj. rozwój specjalizacji w warunkach dużego popytu na różne dobra i usługi. Według niego wartość mają tylko rzeczy użyteczne, tzn. zaspokajające określoną potrzebę. Wg niego jedynie specjalizacja zapewni uzyskanie produkcji lepszej jakości. Niemożliwe jest aby człowiek uprawiający różne rzemiosła był w stanie wykonać wszystkie jednakowo dobrze. Uważał, że podział pracy rozwija się szczególnie w dużych miastach. Ksenofont dostrzega sprzeczność między wartością użytkową i wartością wymienną które rozważa się w obrocie towarowo- pieniężnym, ale nie próbuje zgłębić tego zagadnienia.

Ksenofont podkreśla również jako zasadę rozwoju kraju organizację gospodarstwa publicznego zarządzanego przez państwo, które dba o utrzymanie dróg w należytym stanie, o rozwój państwowych stoczni i przedsiębiorstw budowlanych oraz dokonuje rozdziału zboża między ubogich obywateli.

7) SOLON JAKO REFORMATOR GOSPODARKI.

Na przełomie VII i VI w p.n.e. stosunki niewolnictwa utrwaliły się, jednocześnie wystąpiły wszystkie sprzeczności tego ustroju. Łagodzenie tych sprzeczności, w imię utrwalenia władzy właścicieli niewolników było treścią poczynań różnych reformatorów. Myśl ekonomiczna tego okresu odzwierciedlała się najlepiej w reformach Solona (ok.635-560r.p.n.e.) ateńskiego męża stanu prawodawcy i poety, kupca z arystokratycznego rodu. Chodziło o radykalne zahamowanie pauperyzacji wolnej ludności ateńskiej, będącej następstwem rosnącego zadłużenia. Solon doprowadził do integracji państwa (polis) w stosunki między wierzycielem i dłużnikiem, określając między innymi zasadę, że wolny człowiek nie może być zabezpieczeniem i nie może z tego tytułu stać się niewolnikiem. W interesie warstw średnich reformy popierały rozwój rzemiosła i handlu oraz określały górna granicę obszaru wielkiej własności. Interesy państwa były zagrożone, ponieważ istniejące stosunki prowadziły do kurczenia się rezerw społecznych stanowiących o potencjale obronnym kraju. Solon w 594 r p.n.e. realizuje reformę skierowaną przeciwko wielkiej własności ziemskiej, pisze traktat “Sajsachteja” co oznacza poprawa. Reformy Solona miały wstrzymać proces zadłużenia się wolnych obywateli i ich degradacji do klasy niewolników. Salon wymógł umorzenie długów, likwidację niewolnictwa za długi, prawne ograniczenie wielkości posiadanej ziemi i zakaz wywozu podstawowych artykułów konsumpcyjnych, z wyjątkiem oliwy. Był też za poprawą sytuacji niewolników przez szerokie reformy, ale najważniejszą reformą jest oddłużenie. Przychodzi V wiek p.n.e. a jest to apogeum w rozwoju gospodarki. Apogeum to wyraża się w rozwoju gospodarczym miast-państw greckich. Pojawienie się znamiennych postulatów: “Dla rozwoju miast - państw greckich należy w racjonalny sposób, w maksymalny sposób wykorzystywać niewolnictwo, które staje się panaceum”. Niewolnictwo to środek (panaceum) na rzecz rozwoju handlu, rozbudowy miast i ekspansywnej greckiej kolonizacji.

5) PLATON I ARYSTOTELES WOBEC GOSPODARKI I BOGACTWA MATERIALNEGO.

Platon (427-347r.p.n.e.), Arystoteles (384-322r. p.n.e.) ustosunkowują się negatywnie do nadmiernego gromadzenia bogactwa. Uznają jednak konieczność posiadania zasobów przez państwo w takim zakresie, w jakim jest to niezbędne do realizacji w dziedzinie politycznej i moralnej. Gospodarowanie zaś ma służyć umiejętnemu administrowaniu bogactwami, uczyć właściwego zarządzania własnym majątkiem.

Platon uważał, że szczęście społeczeństwa zapewniać ma nie dobrobyt obywateli, lecz ich doskonałość. Wartości moralne cenić bowiem należy najwyżej. Głosi uniwersalizm i totalizm państwowy. Zakłada interwencjonalizm państwowy we wszystkich dziedzinach życia, dotyczy to również gospodarki. Regulacja stosunków gospodarczych odbywać się ma zgodnie z ustalonym planem w oparciu o ustalone przez państwo prawa pozytywne. Platon był konsekwentnym zwolennikiem gospodarki naturalnej. Platon rozróżnia dwie wartości towaru: użytkową i wymienną. Dostrzegał konieczność istnienia wymiany wewnętrznej i zagranicznej, lecz chciałby ją ograniczyć do minimum. Platon domaga się formalnego zakazania gromadzenia pieniędzy. Postuluje aby w obiegu znajdowała się tylko taka ilość, jaka jest niezbędnie potrzebna do opłacenia robotników, rzemieślników i służby. Jego zdaniem („Rzeczpospolita” i „Prawo”) szczęście społeczeństwa może zapewnić nie dobrobyt obywateli, lecz ich funkcjonalność. W idealnym państwie Platona społeczeństwo ma składać się z trzech warstw, którym odpowiadają określone cnoty: warstwy rządzącej cechującej się roztropnością, rycerzy-obrońców charakteryzującej się męstwem i warstwy żywicieli- pracującej, cechującej się umiarkowaniem.
Arystoteles w swych pracach: "Ethika Nikomacheia" i "Politika" twierdzi, iż celem państwa i gospodarowania jest zapewnienie obywatelom szczęścia i warunków dla cnotliwego życia. Państwem powinni rządzić ludzie wielcy mądrością i cnotą. Rozróżnia bogactwo naturalne występujące w postaci wartości użytkowej od bogactwa pieniężnego. Pierwsze związane jest z gospodarką naturalną i powstaje w wyniku działalności gospodarstwa domowego. Celem tej działalności jest zgodne z naturą zdobywanie środków utrzymania, zaspokajanie potrzeb konsumpcyjnych a nie osiąganie zysku. Drugi rodzaj bogactwa wiąże się z gospodarką towarową i powstaje w rezultacie działalności gospodarstw zarobkowych. Ich jedynym celem jest osiąganie zysków sprzeczne z naturą gromadzenia bogactwa pieniężnego poprzez wymianę, handel. Rozróżnia dwa rodzaje wymiany: bezpośrednia (Produkt na Produkt) i towarowa (za pośrednictwem pieniądza). Arystoteles poszukiwał także modelu państwa idealnego. Wyróżniał gospodarkę naturalną - zgodna z naturą, jej celem było zaspokojenie potrzeb opartą na ekonomice - nauce o gospodarstwie domowym, i gospodarkę towarową - opartą na chremastyce - nauce o wymianie i pomnażaniu bogactwa. Ganił pobieranie procentu za pożyczanie pieniądza. Pieniądz traktował jako "zło konieczne" dostrzegając w nim wiele niebezpieczeństw (co nie przeszkadzało mu w bogaceniu się). Traktuje go jedynie jako środek do nabywania dóbr, a procent, pochodną pieniądza, jako niemoralne wzbogacenie się wierzyciela. Uważał, że pieniądz jest jałowy, nie rodzi pieniądza. Dążenie do maksymalizacji zysku i nieograniczonego pomnażania bogactwa pieniężnego doprowadzi do dehumanizacji życia, wyzwolenia się największych instynktów, eliminacji jakichkolwiek norm etycznych. Każde dobro może służyć do zaspokajania własnych potrzeb, albo być przeznaczone do wymiany. Wymiana stanowi podstawę stosunków między ludźmi i dlatego musi opierać się na zasadach etycznych. Wyróżniał: niewolników z prawa to ci, którzy popadli w niewolę za długi lub w wyniku wojen (potępiał to) i niewolników z natury - predestynowanych przez samą naturę do życia w niewoli - urodzeni w niewoli (ten rodzaj niewolnictwa uważał za normalny i etyczny).

6) OBRAZ GOSPODARKI HOMERA.

Epoka starożytności- ma swoją gospodarkę, której towarzyszy myśl gospodarcza, refleksja, spojrzenie. Rozważania myślicieli starożytności maja charakter teoretyczny- jest to suma powierzchownych spostrzeżeń na temat procesów gospodarczych. Grecki myśliciel Ksenofont napisał traktat “Księga o gospodarce” w którym opowiada, ze celem jednostki i społeczeństwa winno być dążenie do bogactwa. Traktuje on bogactwo jako bardzo ważny wyznacznik pozycji społecznej obywatela. Poglądy myślicieli starożytnej Grecji są bardzo zróżnicowane. Inni myśliciele Platon, Arystoteles głoszą zupełnie co innego. Mają oni negatywny stosunek do bogactw, zwłaszcza zaś do bogactwa w nadmiernym wymiarze. Kierują się dwoma przesłankami: a)Etyka zabrania być bogatym, bo bogactwo to zło; b)Państwocentryzm- państwo wszystko może i powinno być ono bogate, a jak bogate, to i sprawiedliwe, wszechstronne. Są oni zdania, że wszelkie zasoby , które są potrzebne do egzystencji społeczeństwa powinno gromadzić państwo, a ono dopiero ma moralny i społeczny obowiązek zabezpieczyć byt społeczny; ciążą na nim dwa obowiązki z tego tytułu: a)umiejętność administrowania bogactwem; b)uczenie się właściwego rządzenia majątkiem. U podstaw spojrzenia na problemy gospodarcze starożytności leżą problemy etyczne. Woluntaryzm- spojrzenie na gospodarkę to takie myślenie, że państwo w gospodarce wszystko może i jest wszechstronne (wszechmocne).

Myśliciele starożytni uważają że wszystko co się dzieje w gospodarce, musi mieścić się w ramach stanowionych norm państwowych. Dominuje w tej myśli przekonanie o przymiocie państwa w gospodarce. Potem przychodzi epoka od XII do VIII w. p.n.e., epoka ta nosi nazwę Homera i jego działań. W epoce tej dokonuje się przejście od tzw. ustroju narodowego do ustroju państwowego. Towarzyszy temu dominacja niewolnictwa w gospodarce. Głównym źródłem wiedzy jest “Iliada i Odyseja”. A)narastają bardzo ostre przeciwieństwa klasowe; B)rośnie w potęgę arystokracja; C)społeczeństwo silnie rozwarstwia się i polaryzuje, pojawia się warstwa rolników, rzemieślników, kupców. Wytwarza się to co socjologowie nazywają stratyfikacją czyli przekrojem społeczeństwa; D)zaczątki produkcji typu niewolniczego. Homer uważał działalność produkcyjną za godną człowieka wolnego, praca nie przynosi człowiekowi wolnemu ujmy.

Zbliża się wiek VII p.n.e. przeciwieństwa klasowe narastają, system niewolniczy rozwija się. System ten zaczyna zagrażać klasom niższym, ludowi, chłopstwu, mogą oni w każdej chwili stać się niewolnikami.

Hezjod z Askey (VIII i VII wieku p.n.e.) pisze dzieło pt. “Prace i dnie” i powiada, że najważniejsze znaczenie dla gospodarki ma praca niewolnika, praca samodzielna, praca jako podstawa bogactwa. Jest to apologia rolnictwa jako naturalnego bogactwa. To rozwarstwienie ma określone skutki gospodarcze- biedni popadają w długi u bogatych. Głosił pochwałę pracy w haśle “Praca nie hańbi, hańbi próżnowanie” i rozsnuwa sielankę życia wiejskiego. Hezjod pochodził on ze wsi i dostrzegał sprzeczność interesów demosu z interesami arystokratów. Walkę arystokracji z demosem przedstawia w bajkowej formie walki jastrzębia ze słowikiem, ale daleki jest od wzywania do czynnego oporu. Zaleca raczej uległość i przystosowanie do warunków. Zestawienie problemów gospodarczych poruszanych w różnym stopniu w greckiej literaturze antycznej jest skromne. Obejmuje także zagadnienia gospodarcze wojny, jak utrzymanie wojska, gromadzenie łupów i ściąganie haraczy.

8) ISTOTA CHREMATYSTYKI.

Chrematystyka (od słowa chremata - skarb, majątek, pieniądz), tj. sztuka zdobywania własności, ale w skrajnych przypadkach także gromadzenia pieniędzy za pomocą pieniędzy, tj. uzyskiwania procentu z pożyczonych pieniędzy. Zdaniem Arystotelesa taka działalność jest naganna, ponieważ z natury swojej pieniądz nie może rodzić pieniędzy, sztuka takiego zarobkowania jest sprzeczna z ideą kalokaganii. Gromadzenie dóbr materialnych jako majątku gospodarstwa domowego jest zajęciem godnym, nawet jeśli korzysta się z handlu. Ma ona przy tym granice, podczas gdy gromadzenie pieniędzy, wynikające z chciwości, nie ma granic. Prowadzi do zaniku etyki, dehumanizacji życia, wyzwala najniższe instynkty, eliminuje normy etyczne. Chrematystyka wiąże się z procesem wymiany, ale jeżeli wolny handel zamienny uważać trzeba za usprawiedliwiony, to potępić należy handel uprawiany dla zdobycia zysku pieniężnego. Chrematystyka wiąże się z poglądami Arystotelesa. Rozróżnia on dwa rodzaje bogactwa: a)Bogactwo naturalne w postaci wartości użytkowych - kultury materialnej od bogactwa pieniężnego. Powiada on, że bogactwo naturalne powstaje w toku gospodarki naturalnej, jest potrzebne w gospodarstwie domowym, człowiek musi mieć ubranie, żywność, ciepło. Natomiast potępia gromadzenie zysków w postaci bogactwa pieniężnego. Mówi że organizowaniem gospodarki domowej powinna się zajmować dziedzina, którą on nazywa ekonomią ( w wolnym przekładzie - zarządzanie gospodarstwem domowym); b)Bogactwo pieniężne - powstaje w wyniku działalności gospodarstw zarobkowych, a ich jedynym celem (celem haniebnym) jest zysk i sprzeczne z naturą ludzką gromadzenie bogactw zwłaszcza w postaci pieniędzy. Proces ten nazywa się chrematystyką, tzn. mnożeniem bogactwa pieniężnego przez handel, wymianę i pieniądz. Powiada że gospodarstwo zarobkowe i pieniądz zasługują na potępienie. Jego działanie jest nieetyczne, bo opiera się na wyzysku.

18) TEORIA PIENIĄDZA ORESMIUSZA.

Teorię pieniądza rozwinął w XIV w. francuski teolog Mikołaj Oresmus, (Mikołaj z Oresme 1320-1385). Jego dzieło -“Traktat o powstaniu, istocie, prawach i zmianach monet”- przeciw nominalizmowi pieniądza. Nominalizm- teoria mówiąca, że pieniądz odzwierciedla wartość towaru, ale sam jako takiej wartości nie posiada. Jego wartość jest sprawą roli państwa. To państwo, a nie zawartość kruszcu reguluje wartość pieniądza i może ją zmieniać. Oresmiusz krytykuje to, uważa że jeżeli pieniądz jest środkiem wymiany to taka dowolna regulacja jego wartości może doprowadzić do anarchii fiskalnej. Dlatego też Oresmiusz odpowiada: “Wartość monet powinna być nie zmieniona, a miernikiem tej wartości powinna być wartość kruszcu, która przesądza o wartości monety”. W dziele wysuwa wiele prekursorskich idei. Mówi, że istnieje szereg prawidłowości które towarzyszą obiegowi pieniężnemu. Pieniądz to regulator obrotów i towarów, on może przynosić dochód. Uważa, że pieniądz rodzi się z potrzeby ułatwienia wymiany. Moneta musi spełniać określone wymagania: powinna być poręczna, lekka, zrobiona z substancji kosztownej i w miarę rzadkiej (złoto, srebro), aby za jej małą część otrzymać większą ilość dobra. Nadmiar lub niedostatek może źle wpłynąć na rolę pieniądza jako stałego miernika wartości. Pieniądz jest własnością całego społeczeństwa i miernikiem jego wymienialnych bogactw. Jak wszyscy ekonomiści rozpatruje rzecz etycznie. Obniżenie wartości pieniądza to grzech. Przytacza argumenty polityczne i gospodarcze przeciwko psuciu pieniądza. Kruszec szlachetny będzie z kraju odpływał, a na jego miejsce przyjdzie podrobiona moneta obca. Obniży się wymiana handlowa z zagranicą. Duże zyski osiągać będą lichwiarze kombinatorzy i spekulanci. W rezultacie psucie monety obróci się przeciwko “panującemu”, który swe dochody otrzymywać będzie w “spodlonej” monecie i od coraz biedniejszego społeczeństwa. Traktat Oresmiusza zwiastuje już narodziny nowej epoki, zmierzch kanonistyki, wyzwolenie się myśli ekonomicznej z ciasnych ram systemu etyki gospodarczej. Zbliża się okres rewolucyjnych przemian, w wyniku których wyłaniać się zacznie ustrój kapitalistyczny.

15) CHARAKTERYSTYKA MYŚLI EKONOMICZNEJ ŚREDNIOWIECZA.

Granice czasowe epoki to V-XV w. W okresie tym zachodziły skomplikowane procesy tworzenia, rozkwitu i upadku feudalnych stosunków społeczno-gospodarczych. Na rozwój ME w średniowieczu istotny wpływ miał feudalizm i feudalny sposób produkcji, dominujący w okresie VI-X wieku w Europie. Dominuje wymiana T-T. Rozwijają się siły wytwórcze, u ludzi następuje wzrost umiejętności posługiwania się nowymi maszynami. Rozdziela się miasto i wieś. Wzrasta wydajność procesów produkcyjnych, powstają nadwyżki. Wszystko to pobudza wymianę i potęguje elementy towarowo-pieniężne w łonie feudalizmu. Objawem narastania tej gospodarki jest stopniowe odchodzenie od renty odrobkowej tj. (pańszczyzny) do renty pieniężnej. Rolnik płaci czynsz, pierwowzór podatku. Te procesy ekonomiczne przekształcają system, człowiek wytwarza więcej niż potrzeba. A)są to procesy ekonomiczne przekształcające system; B)u podłoża myśli ekonomicznej średniowiecza leży także chrześcijaństwo. To jest wszechpanująca ideologia światopoglądowa, i państwowa. Kościół monopolizuje wszelką myśl epoki, także myśl ekonomiczną, bo ona dalej jest silnie związana z etyką i moralnością. Dlatego dla epoki średniowiecza typowa myśl ekonomiczna to poglądy tzw. Kanonistów. Są to kodyfikatorzy i komentatorzy ówczesnego kodeksu kanonicznego. Podłożem wszelkich poglądów gospodarczych w tej epoce jest moralistyka, a także określone cele etyczne. W początkach średniowiecza główną bazą klasową wczesnośredniowiecznego chrześcijaństwa są warstwy biedne, jest to plebs niewolniczy. Chrześcijaństwo głosi adekwatne poglądy jak: ubóstwo, wspólna własność, wspólnota konsumpcyjna. W progenezie chrześcijaństwa mamy ideał skromnego życia, obowiązek dzielenia się nadwyżkami z biednymi, co wywodzi się z nakazów Pisma Świętego.

Przedstawicielami tej epoki są: Jan Chryzostom, Augustyn, Tomasz z Akwinu. Ich poglądy ulegają ewolucji , a wiąże się to z prostym zjawiskiem, gdzie religia chrześcijańska w IV wieku jest religią klas posiadających. Jest to ideologia panująca, ideologia państwowa, dlatego ojcowie kościoła, myśliciele, także ekonomiczni głoszą poglądy odzwierciedlające epokę. Nie mówi się o wspólnocie, nie mówi się, że własność prywatna w nadmiarze to zło, nie głosi się potrzeby zmienienia własności prywatnej . Hasło “świadczenie bogatych na rzecz biednych”, wystrzeganie się egoizmu, nadmiernego przywiązania do materii, to jest skierowane ku górze, a ubogim zaleca się cierpliwe znoszenie doczesnego losu i szacunek do wszelkiej władzy. Stąd pochodzi formuła ówcześnie dominująca, że wszelka władza pochodzi od Boga, jest to teokratyczna koncepcja państwa (Bóg w centrum koncepcji rządzenia).

19) ISTOTA MERKANTYLIZMU W GOSPODARCE.

Podłoże ekonomiczne merkantylizmu stanowiły odkrycia geograficzne, wynalazki XVI w. (kompas, piece hutnicze), oddzielenie się miast i wsi, pojawienie się kapitału kupieckiego - grupy ludzi gromadzącej kapitał. Podłożem ideologicznym była reformacja, która podzieliła Kościół na katolicki („módl się i pracuj”) i ewangelicki (trzeba inwestować, żyć oszczędnie, rozwijać wytwórczość), oraz nurt humanistyczny - Odrodzenie, mówiący o tym, ze wszystko jest dla człowieka. W XVI w. następują procesy centralizacji państw, które wprowadzają systemy podatków i ceł, kierując się protekcjonizmem celno-handlowym w celu ochrony rynku. Państwa w coraz większym stopniu stosują politykę interwencjonizmu manipulując podatkami i cłami, oraz angażują się w procesy gospodarcze. Następuje synteza kapitału kupieckiego i monarchii. Merkantylizm (XVI -XVII w. z włoskiego mercante- kupiec bogacący się na handlu, handlowiec). Ojczyzną jego są Włochy. Merkantylizm służy klasie i broni jej. Można go traktować jako ideologię gospodarczą rodzącej się klasy - kupców i burżuazji, klasa feudalna odchodzi w cień. Powstają nowe klasy: kupców, bankierów, rodzącej się burżuazji i mieszczaństwa. Merkantylizm to nowa polityka gospodarcza która ma sprzyjać pierwotnym interesom akumulacji kapitału (istota polityki merkantylistycznej). Dominuje schemat wymiany (T-P-T), gdyż dla merkantylistów najważniejszym problemem jest problem cyrkulacji, obiegu, dynamiki. Próbują oni uporządkować zjawiska gospodarcze - dociekając efektywności i zysku, zysk staje się celem. Jest to okres ostrej rywalizacji pomiędzy ówczesnymi potęgami gospodarczymi. Rywalizacja pomiędzy Anglią, Francją, Holandią o surowce (ekspansja kolonialna), o rynki zbytu, o prymat w Europie. Pobudza to ekspansję, powoduje kolonializm, walka o panowanie na morzu. Merkantyliści wysuwają postulat nad wszystkim powinna panować interwencja państwa. Państwo powinno regulować wszystkie dziedziny życia gospodarczego. Protekcjonizm państwowy - państwo powinno go stosować, popierać, ułatwiać, pomagać w dziedzinie wytwarzania i wymiany międzynarodowej. Merkantyliści krzyczeli głównie w imieniu kapitału kupieckiego bankierów. Kapitał kupiecki był zaangażowany w kampanie gospodarcze. Wczesny merkantylizm (monetaryzm, bulionizm) akcentuje głównie potrzebę wzrostu zasobów kruszcowych w kraju (złota, srebra, miedzi); wynika to z uzasadnionego wówczas przekonania, iż rozwój gospodarki towarowej stanowi przesłankę i warunek produkcji kapitalistycznej. W merkantylizmie właściwym, decydującą rolę odegrała już uzyskanie wartości dodatkowej, która rozpatrywana jest głównie od strony cyrkulacji (bilansu handlowego). Celem polityki merkantylistycznej jest wzrost gospodarczy, realizowany głównie przez kapitalistyczne uprzemysłowienie kraju przy zastosowaniu przyśpieszających ten wzrost środków przymusu; bogaty jest kraj uprzemysłowiony, ma on dodatnie saldo bilansu handlowego. Dwie koncepcje pieniądza:

1.Metalistyczna- akcentuje wartość wewnętrzną pieniądza, wartość pieniądza zależy od wartości kruszcu z jakiego jest on wykonany; 2.Nominalistyczna- akcentuje wartość zewnętrzną, czyli taką jaką nada mu państwo. Dojrzały merkantylizm. Dojrzali merkantyliści dochodzą do wniosku, że po to by gromadzić pieniądze należy prowadzić handel zagraniczny. W grę wchodzi handel z dodatnim saldem eksportu (przewaga exportu nad importem). Teoria bilansu handlowego zakłada dodatnie saldo i temu podporządkowuje całą gospodarkę. W drugiej połowie XVI w. merkantyliści odchodzą od teorii kruszcu a zwracają uwagę na: -konieczność wzrostu produkcji, -konieczność wzrostu zatrudnienia, -na to by produkować dla eksportu, który jest bogactwem. Późny merkantylizm. Podstawą bogactwa i potęgi jest eksport produktów rodzimych, przetwarzanych, zawierających dużą ilość rodzimej pracy i kapitału.

20) GOSPODARCZE POGLĄDY REFORMACJI.

Na przestrzeni XVI w. zachodziły w życiu społecznym i gospodarczym Europy ogromne przemiany, u których podłoża leżał przyśpieszony rozwój sił wytwórczych. Tak więc od końca XV w. trwa ciąg wielkich odkryć geograficznych i wynalazków technicznych. Odkrycia pobudzają popyt na towary europejskie, a samym odkryciom sprzyja rozwój produkcji manufakturowej oraz liczne wynalazki i udoskonalenia techniczne. Olbrzymi ruch feudalny głosi także poglądy ekonomiczne: jak należy inwestować kapitał, żeby nie był martwy; trzeba żyć pracowicie, oszczędnie; należy rozwijać handel wytwórczość; akumulować kapitał, nawet kosztem konsumpcji.

W XVI w. walki religijne przeradzają się w potężny zryw reformacji, który pod hasłami odnowy Kościoła realizuje także postulaty społeczne i gospodarcze rosnącego w siłę mieszczaństwa. Reformatorzy: Luter, Kalwin. Cromwell głosili hasła oszczędnego i pracowitego życia. Uważali, że człowiek modli się przez pracę. Opowiadali się za inwestowaniem, tworzeniem kapitału i rozwijaniem wytwórczości. Bogactwo uważali za dowód łaski bożej, a ubóstwo utożsamiali z zapowiedzią potępienia. Etyka i kult dobrej pracy torowały drogę akumulacji kapitału i inwestycji. Ideologia reformacji to ideologia promująca bogacenie się uczciwie. Kraje protestanckie stały się krajami bogatymi. Ruch religijny, społeczny, polityczny w Europie w XVI w. doprowadził do rozłamu w kościele zach. i do utworzenia nowych wyznań chrześcijańskich. Reformacja rozpoczęła się w 1517 r. wystąpieniem M. Lutra przeciw sprzedaży odpustów i zmaterializowaniu duchowieństwa. W swych założeniach postulowała moralną odnowę kościoła przez powrót do wiary i praktyk wczesnego chrześcijaństwa. W niektórych krajach reformacja spowodowała radykalne ruchy społeczne (wojna chłopska w Niemczech 1524 - 1525), a wewnętrzne walki religijne doprowadziły do wojen między państwami. Reformacja głosi, że trzeba się bogacić, bogacenie jest cnotą, trzeba gromadzić kapitał w inwestycjach, rozwijać handel i rzemiosło, wytwarzać. Mówi co innego niż kościół katolicki.

Reformacja stworzyła podstawy intelektualnej, religijnej afirmacji (potwierdzenia) działalności kapitału kupieckiego, także przemysłowego, głosząc potrzebę życia oszczędnego, pracowitego i zdyscyplinowanego, życia umiejętnie łączącego zaspokojenie potrzeb teraźniejszości z tworzeniem warunków dla przyszłego rozwoju handlu i wytwórczości. Ideologia reformacji stawała się czynnikiem działającym na rzecz przyspieszenia akumulacji kapitału kosztem zmniejszenia konsumpcji. To stwarzało warunki do rozwoju gospodarczego.

17) TOMASZ Z AKWINU O GOSPODARCE.

W XIII w. na czoło wybija się Tomasz z Akwinu (1225-1274). Jego dzieło “Suma teologiczna” (suma -synteza). Tomasz rozważa wiele spraw gospodarczych: problem własności; wymiany; ceny; pieniądza; obrotu pieniężnego; problem procentu. Pogląd wyjściowy: Społeczeństwo to piramida, jest zhierarchizowane. Piramida (feudalna) charakteryzuje zależność człowieka od człowieka. Tomasz mówi o naturalnej nierówności ludzi. Jedni rodzą się do rządzenia, a inni do posłuszeństwa. Tomasz opowiada się za własnością prywatną, która jest całkowicie zgodna z prawem natury. Prywatna własność zapewnia spokój i porządek społeczny, ale właściciel prywatnej własności powinien dzielić się swoimi nadwyżkami dochodów z ubogimi. Dobra materialne należą do danego człowieka tylko w sensie własności, a nie w sensie używania. Na używanie nie ma on monopolu. Egoizm rządzi produkcją, celem wytwarzania jest zysk, ale musi być eliminowany z dystrybucji (z rozdziału, udziału, rozpowszechniania dóbr). Na tym tle Tomasz formułuje tzw. teorię ceny sprawiedliwej. Cena sprawiedliwa wg Tomasza musi wynikać z procesu wymiany. Wymiana to konieczna czynność związana z potrzebą życia w zorganizowanym zbiorowisku ludzkim. Jest w tym zbiorowisku podział pracy i specjalizacja, nikt nie może wszystkiego wytworzyć i w społeczeństwie musi być sprawiedliwa wymiana oparta o ekwiwalentność. Każdy akt kupna - sprzedaży musi zapewnić równość wymienianych wartości. Warunek ten nie jest spełniony, gdy cena danego wymiennego dobra jest wyższa, a drugiego niższa. Wymiana sprawiedliwa to równa cena dóbr. Co wyznacza sprawiedliwą cenę?: 3 czynniki: nakłady pracy (większy nakład-wyższa cena); nakłady rzeczowe wraz z kosztami przewozu i magazynowania; społeczne stanowisko producenta (wykształcenie, fachowość, umiejętności). Tomasz mówi: “Dochody muszą być zróżnicowane w zależności od przynależności stanowej”; “Człowiek przynależy do wyższego senatu, ma prawo do wyższego zarobku dlatego, bo wyższe potrzeby, jest lepiej wykształcony i wykonuje tzw. godziwy zawód”. Rozróżnia dwa rodzaje ceny: cena rynkowa; cena bieżącą. Ceny te kształtują się w zależności od popytu i podaży oraz aktualnej sytuacji rynkowej. W rezultacie dzieje się to, że cena rynkowa oscyluje wokół ceny sprawiedliwej, która jest osią, pulsując raz w górę raz w dół. Tomasz nie przestaje być moralistą. Należy dążyć do tego aby cena rynkowa = cenie sprawiedliwej. Nierówność ceny rynkowej zagraża istnieniu równowagi społeczeństwa. Mówi: “brak ekwiwalentności ceny czyni produkcję nieopłacalną”. Widzi pewne niebezpieczeństwo. Uzyskanie nadmiernej nadwyżki zysku może powodować ruinę konsumentów. Wymiana ekwiwalentna to warunek reprodukcji społecznej. Tomasz uważa reprodukcję za warunek ekwiwalentny. Tomasz wypowiada się również na temat pracy i płacy. Mówi: “obowiązek pracy powinien ciążyć na wszystkich, ale musi istnieć podział pracy, bo podział pracy jest naturalnym odzwierciedleniem hierarchii stanowej”. Mówi również, że są różne rodzaje pracy: klasyfikuje je z punktu widzenia moralnego. Najbardziej wartościowe prace to te, które zaspokajają potrzeby ludzkie. Niżej ocenia tę działalność, której celem jest osiągnięcie zysku. Tomasz daje prymat rolnictwu i rzemiosłu ale nie neguje handlu, bo handel jest rzeczą konieczną. Tomasz traktuje płacę roboczą, jako płacenie za najem siły roboczej. Członkowie społeczeństwa sprzedają bowiem siłę roboczą dla egzystencji. Wielkość wynagrodzenia musi być równa wartości wykonywanej przez jednostkę pracy, również producentom towaru przysługuje cena równa ich wartości. “Cena sprawiedliwa ma zapewnić taki poziom stopy życiowej, jaki wynika z przynależności stanowej pracownika”. Najniższą granicę płacy wyznacza minimum egzystencji, takie wynagrodzenie powinni otrzymywać robotnicy najemni i rzemieślnicy, a inni wyższe wynagrodzenie odpowiednio do godności swojego zawodu. Rozpatruje problem zysku i procentu. Kieruje się ceną sprawiedliwą. Mówi: “handel jest konieczny, idealna byłaby wymiana bezpośrednia producent - konsument, ale jeśli musi być już kupiec, to powinien pobierać cenę sprawiedliwą”. Kupiec może pobierać cenę większą niż koszt towaru, ale o tyle większą ile włożył nakładu pracy. Nakład pracy powiększa wartość towaru. Tomasz mówi o kosztach własnych produkcji, o składowaniu, o transporcie, o ryzyku. Tomasz nazywa procent dochodem kapitału pożyczkowego, a ten kapitał pożyczkowy to środki włożone w produkcję. Wypowiada się również na temat pieniądza. Pieniądz to miernik wartości i środek wymiany, ale odrzuca funkcję pieniądza jako środka kapitalizacji. Powtarza za Arystotelesem: “pieniądz jest bezpłodny i nie może rodzić nowego pieniądza”. Bogacenie się drogą kapitalizacji uważa za niemoralne. “Procent to lichwa, gdyż przynosi dochód nie będący rezultatem pracy”. Dochód takim stoi w sprzeczności z regułą ekwiwalentności i winien być zakazany, ale jest wyjątek od tej reguły.Tomasz wprowadza zasadę odszkodowania: wierzyciel ma prawo do odszkodowania, gdy dłużnik nie zwróci mu pożyczki pieniężnej w umówionym terminie”; „ale nie może być to procent w postaci rekompensaty za ryzyko”.

22) MERKANTYLISTYCZNA KONCEPCJA PIENIĄDZA.

Przedstawicieli wczesnego merkantylizmu nazywa się monetarystami albo bulionistami. Obie nazwy podkreślają głoszoną przez nich tezę o szczególnym znaczeniu w życiu gospodarczym i społecznym pieniądza kruszcowego. Łacińskie słowo moneta odpowiadało w pełni pojęciu pieniądza kruszcowego. Również angielskie “Bullion” oznaczało złoto lub srebro w sztabkach, z których zwykle bito monety. Zafascynowanie rolą pieniądza sięga starożytności. W początkach XVI w. nastąpił skok jakościowy w dziedzinie handlu międzynarodowego. Przyczyniło się to do wystąpienia z całą jaskrawością nowej funkcji pieniądza. Oprócz środka wymiany, pieniądz zaczął pełnić funkcję jako kapitał. Monetaryzm rozwijał się w Anglii, Francji, Hiszpanii i we Włoszech. W 1566 r. urzędnik królewski de Malestroic napisał rozprawę o paradoksach pieniądza, w której zakwestionował, powszechny sąd na temat drożyzny. Dowiódł że za towary płaci się w kruszcu tyle samo co przed 300-tu laty, natomiast trzy razy więcej w monetach obiegowych, a przyczyną tego jest spodlenie (spadanie wartości) monety. Wyjaśnienie Malestroicta zaatakował Jean Bedin wybitny teoretyk państwa. W jego odpowiedzi na paradoksy pieniądza można dopatrzyć się zrębów ilościowej teorii pieniądza. Bodin dostrzegł prawidłowość między dwoma zjawiskami gospodarczymi - zwiększeniem się ilości monety w obiegu i wzrostem poziomu cen towarów. Uważa, że psucie monety nie mogłoby podnieść cen tak wysoko. Spowodowało to napływ złota i srebra z zagranicy. Tańsze, ponieważ wydobywane po niższym koszcie wywołały rewolucje cen niemal w całej Europie. W roku 1588 Bernard Davanzati opublikował dzieło “Wykład o pieniądzach”. Opisuje historię pieniądza kruszcowego (opisuje jego rolę jako środka wymiany) i jego przemianę w kapitał i synonim potęgi. Przyjmuje on, że na świecie obiega ograniczona ilość kruszcu szlachetnego i że ona wyznacza relacje cenowe. Psucie monety mija się z celem i powoduje tylko zmniejszenie w obiegu kruszcu. Dochody skarbu spadają i zawęża się wymiana handlowa. Jego rodak Gaspare Davanzati proponował nawet zawarcie umowy międzynarodowej, ustalając stały kurs złota do srebra i jednolitą monetę światową. Hiszpańska myśl ekonomiczna przeżywa w tym czasie poważny rozwój. Ogromne kolonie w Ameryce i ożywiona wymiana handlowa zmusiły przede wszystkim do rewizji kanonistycznych poglądów na lichwę i zysk kupiecki. Ekonomiści z tzw. szkoły z Salamanki zwrócili uwagę na duże różnice geograficzne w kursach walut. Wiązali to zjawisko z napływem złota i srebra, tworząc zręby teorii parytetu siły nabywczej waluty. Nie dostrzegali jednak prawdziwej przyczyny, tj. ujemnego bilansu handlowego Hiszpanii w stosunku do swych najbliższych sąsiadów. W Anglii podejmowano te same zagadnienia. Dyskusja wokół spraw psucia monety i lichwy zrodziła także liczne traktaty. Pisarz i polityk Jan Hales - czołowy merkantylista napisał: “Rozprawa o wspólnym pożytku Królestwa Anglii”. Jeden z ojców teorii inflacji. Próbuje dokonać analizy społecznych przyczyn i skutków drożyzny. Uważa, że drożyzna jest skutkiem podlenia monet, powiada: “jak się obniża wartość kruszcu w monecie, to monety podleją, czyli spada ich wartość. Jak spada wartość monet, to bierze się pożyczki z zewnątrz -daje to efekt krótkotrwały, bo pożyczki przejada się”. Hales mówi: “bogate jest takie państwo, które pomnaża dobra i daje ludziom zatrudnienie. Nie wolno stawić na eksport angielskiej wełny, a trzeba eksportować jak najwięcej angielskich produktów sukienniczych”. Dopiero na przełomie XVI i XVII w. angielscy monetaryści rozwinęli szeroko koncepcję wpływu handlu zagranicznego i względnej obfitości szlachetnych kruszców na drożyznę. Gerard de Malynes (1586-1641) w “Rozprawie o raku toczącym Anglię” twierdził, że: “nadmiar pieniędzy powoduje ogólne podniesienie się cen, a brak pieniędzy ogólny ich spadek”. Ucieczka dobrej monety z Anglii, wywołana zdaniem Malynesa, psuciem pieniądza przez panujących, powinna wywołać reakcje władz państwowych. Trzeba zakazać wywozu monet przez kupców angielskich. Jeszcze bardziej racjonalnie przeciwstawił się obniżeniu wartości pieniądza w XV w. Mikołaj Kopernik (1473-1543)- rozprawa „Sposób bicia monety”. Wskazał na znaczenie relacji między ceną surowego srebra, dostępnego na rynku, a jego ilością w obiegowych monetach. „Moneta traci na szacunku szczególnie wskutek nadmiernej jej ilości”. Uważał, że pieniądz mało warty zmniejsza dynamikę rynku, obrót towarowy i należy go eliminować, ”Gorszy pieniądz wypiera pieniądz lepszy”.

23) IDEOLODZY MERKANTYLIZMU I ICH POGLĄDY. PRZEDSTAWICIELE.

Ojczyzną merkantylizmu są Włochy. Głównym zainteresowaniem merkantylizmu własnego jest obieg (cyrkulacja) pieniądza. Koniec wieku XVI/XII Gaspare Scaruffi (XVI) wysuwa postulat, ażeby stworzyć ogólnoświatowy system pieniężny oparty na jednolitej monecie o jednakowej wartości kruszcu. Utrzymanie wartości pieniądza utożsamiano z wartością kruszcu, z którego go wykonano. Bernardo Davanzati (schyłek XVI) napisał dzieło “Wykład o pieniądzach”. Uważał, że psucie pieniądza mija się z celem, powodując duże zamieszanie w obiegu monety niepełnowartościowej. Uznany został za prekursora tzw. teorii pieniądza. W 1613 ukazuje się praca Antonia Serra (XVII)“Krótki traktat o przyczynach, które mogą sprowadzić obfitość złota i srebra w krajach nie posiadających kopalni”. Dowodzi on, że obfitość kruszców i ogólnie bogactwo jest wynikiem trzech rzeczy: dodatniego bilansu w handlu zagranicznym; rozwoju rodzimej produkcji; zatrudnienia. Serra podkreśla, że bogactwo kraju zależy od ilości rzemiosł, kwalifikacji, zakresu obrotu handlowego. Doszedł do wniosku, że napływ kruszców do danego kraju może się odbywać na dwa sposoby: a)w wyniku eksportu nadwyżki płodów rolnych wysyłanych za granicę, po zaspokojeniu rynku wewnętrznego; kraj mógłby uzyskać dodatni bilans handlowy za złoto i srebro, wywożąc w zamian art. rolne; b)w wyniku eksportu wyrobów rzemieślniczo-przemysłowych. Jan Hales (XVI)- czołowy merkantylista. Napisał dzieło: “Rozprawa o wspólnym pożytku Królestwa Anglii”. Jeden z ojców teorii inflacji. Uważa, że drożyzna jest skutkiem podlenia monet, powiada: “jak się obniża wartość kruszcu w monecie, to monety podleją, czyli spada ich wartość. Jak spada wartość monet, to bierze się pożyczki z zewnątrz - daje to efekt krótkotrwały, bo pożyczki przejada się”. Hales wypowiada się przeciwko importowi towarów i przeciwko eksportowi półproduktów. Hales mówi: “bogate jest takie państwo, które pomnaża dobra i daje ludziom zatrudnienie. Nie wolno stawiać na eksport angielskiej wełny, a trzeba eksportować jak najwięcej angielskich produktów sukienniczych. Mun (XVI/XVII)- dyrektor Kampanii Wschodnioindyjskiej; popierał aktywny handel zagraniczny; potępiał merkantylistyczną koncepcję pieniądza jako unieruchomionych i nie wykorzystywanych w handlu skarbów pieniężnych; był zwolennikiem sprzedaży po możliwie najniższych cenach, które ułatwią pokonanie konkurentów na rynku zagranicznym; domagał się zmniejszenia ceł wywozowych na towary wytworzone w Anglii, ponieważ to je podrażało. Hildt (XVII) rozwija tezę: handel zagraniczny to czołowa dziedzina efektywności gospodarczej. W handlu zagranicznym musi być zawsze bilans dodatni. Życie społeczne i ekonomiczne musi być maksymalnie oszczędne. Import trzeba redukować, eksport trzeba rozwijać. Trzeba też rozwijać produkcję krajową. Eksport musi dotyczyć dóbr przetworzonych, a nie naturalnych. Trzeba starać się eksportować także usługi, ponieważ nakład na wytworzenie jest mniejszy a korzyści większe. Jan Law (1674-1728) był przekonany o konieczności zwiększenia ilości pieniądza w obiegu. Głosi on potrzebę odejścia od systemu pieniądza kruszcowego, którego wartość spada i której nie da się utrzymać. Postuluje wprowadzenie nowego pieniądza papierowego. Stewart (XVIII)- autor “Badania nad zasadami ekonomii politycznej”. Jego główne odkrycie to oddzielenie siły roboczej od środków produkcji. Dostrzega tzw. wychodztwo ze wsi. Trzeba ich wykorzystywać do wytworzenia manufaktur (pierwowzór pierwszych fabryk), robi się kapitalizm, powstaje praca nakładnicza. Pieniądz w nowym układzie stanie się jednostką obrachunkową, w której będziemy mierzyć wartość towarów, pracy surowców. Nie wolno jednak dopuścić do obniżenia wartości pieniądza. Dlatego emisja pieniądza powinna być taka jaka jest skala produkcji.

24) ISTOTA FIZJOKRATYZMU.

Fizjokratyzm (gr. physis - natura, przyroda) to prąd ekonomiczny który wyłonił się w XVIII w. jako głos krytyki wobec merkantylistów. Merkantylistyczna polityka doprowadziła do pewnego rozwoju siły wytwórczej, skupiając swoją uwagę na przemyśle (manufaktury), jednocześnie znacznie pogarszając sytuację rolnictwa. Wśród merkantylistów panował pogląd o nieopłacalności eksportu płodów rolnych, co we Francji znalazło odbicie w surowym zakazie wywozu surowców i zboża. Wielu właścicieli ziemskich migrując do miast, zrezygnowało z gospodarowania na wsi. Na początkach XVIII w. Francję nawiedziła seria afer finansowych związanych z ogromną inflacją (postulaty Lawa). Owa sytuacja gospodarcza wpłynęła na wzrost zainteresowania rolnictwem jako odmienną formą lokaty kapitałów, zaczęto szukać nowych dróg wyjścia z impasu. Odpowiedzią na owe poszukiwania był kierunek myślenia - fizjokratyzm; pojawiają się autorzy nowych koncepcji - fizjokraci. Powstaje myśl oświecenia - racjonalizm. Fizjokraci byli reakcją na merkantylizm, byli zwolennikami porządku naturalnego. Zakładali oni trzy elementy: stałość cen, niezmienna wielkość produkcji, dominacja produkcji rolnej. Podstawą poglądów fizjokratów są 2 teorie: a)Teoria produktu czystego- nadwyżki nowo wytworzonej produkcji nad poniesionymi nakładami; b)Teoria ekwiwalentności. W oparciu o te teorie wyróżniono trzy aspekty w obiegu kapitału: pomnażanie bogactwa w warunkach naturalnych; zwiększanie bogactwa dzięki pracy człowieka przy produkcji rzemieślniczej; dodawanie sumy bogactwa.

Merkantyliści przywiązywali olbrzymią wagę do sfery cyrkulacji towaru i pieniądza - obrotu towarowo - pieniężnego. Fizjokraci główne zainteresowanie kierują na produkcję. Uważają, że największy produkt czysty jest tylko w przypadku produkcji rolnej. Przedstawiciele: F. Quesnay; Turgot;

26) TURGOT I JEGO POGLĄDY.

Turgot - uczeń Quesnaya (koniec XVIII wieku) minister finansów Ludwika XIV. W sposób wyraźny zakwestionował ideę porządku naturalnego, wysuwając na plan pierwszy interes osobisty człowieka. Rozwijał także naukę o klasach i warstwach społecznych. Turgot jest twórcą teorii kapitału, która wywarła poważny wpływ na powszechną myśl ekonomiczną. Punktem wyjścia jest teza: „można być bogatym żyjąc z dochodu od kapitału, albo z procentu od wypożyczonych pieniędzy”. Turgot wskazuje także na alokację kapitału, która prowadzi do równowagi dzięki konkurencji i przepływom lokat do dziedzin o najwyższej dochodowości. W praktyce dobrym miernikiem obfitości kapitałów jest bieżąca stopa procentowa. Wydał szereg dekretów przeciwko pańszczyźnie, pozostałościom feudalnym, które krępują rozwój gospodarczy. Jako pierwszy wspomina o ekonomicznych skutkach i przeciwieństwach klasowych (robotnicy i kapitaliści). W miarę rozwoju cywilizacji następuje powiększenie nierówności między klasami, rożną ostre antagonizmy. Pracodawca chce płacić jak najmniej, a robotnik chce otrzymać jak najwięcej. Jednak kapitał musi przynosić zysk. Zysk z wytworzenia musi być duży, bo z inwestowaniem łączy się ryzyko. Jego dzieło “O tworzeniu i podziale bogactw” ukazuje postęp techniczny w rozwoju społeczeństwa od stadium osadniczego, przez podział zajęć na rolnicze i nie rolnicze, aż po wyłonienie się klasy właścicieli ziemi. Turgot rozróżnia dwa elementy: a)Procent z dzierżawy; b)Zysk z produkcji, tzn. zysk jest modyfikacją procentu. Poglądy fizjokratów w tym i Turgota to niewątpliwie koncepcja fizjokratyczna, ale jakby z rozerwaną powłoką.

31) PROUDHON I JEGO MYŚL EKONOMICZNA.

Zapoczątkował wulgaryzację klasycznej ekonomii politycznej („Co to jest własność?” - 1840). Własność jest kradzieżą, pragnie on zahamowania drobnej własności prywatnej, gospodarkę traktuje jako zjawisko odwieczne i niezmienne, gospodarka towarowa wymaga nie likwidacji ale skorygowania przez ukonstytuowanie wartości wymiennej. W gospodarce zachodzi bowiem przeciwieństwo między wartością użytkową a wymienną, które należy usunąć aby gospodarka wymienna stała się sprawiedliwa i efektywna. Podaż wg Proudhona to wartość użytkowa, a popyt to wartość wymienna i twierdzi że znalezienie miary która umożliwiałaby porównanie tych dwóch wartości doprowadzi do ich równowagi (równowagi rynkowej)- “jeśli wartość względna jakiegoś produktu zostanie utrwalona, to podaż i popyt będą zrównoważone”. Proudhon próbuje dowodzić, że złoto i srebro to pierwsze towary których wartość została ukonstytuowana, postuluje aby ten przywilej rozszerzyć na wszystkie inne towary i utworzyć bank wymiany, który przyjmowałby wszystkie towary następnie określał ich wartość i wydawał bony towarowe. Bony te dawałyby prawo do nabycia w banku ludowym dowolnych towarów. W ten sposób zniknąłby pieniądz - podstawa władzy kapitału. Rolę procentu sprowadza on do wyzysku i ryzyka. Postuluje koncepcję bezprocentowego kredytu dla rzemieślników i robotników na zakup środków produkcji. Jest zwolennikiem ustroju sprawiedliwości społecznej opartego w sferze politycznej jako konfederacja niezależnych gmin wytwórczych, zastępujących niepotrzebną organizację państwa.

25) FRACOIS QUESNAY (1694-1774).

Z zawodu lekarz, uznany za twórcę fizjokratyzmu; jego dzieło “Ciekawe kwestie o ludności, rolnictwie i handlu” i „Tablica ekonomiczna”, którą można potraktować jako pierwszy zarys schematu produkcji prostej, a także jako pierwszą próbę stworzenia tablicy przepływów międzygałęziowych. Uważał, że człowiek działa w gospodarce zgodnie z prawami naturalnymi, a głównym motywem jego działania jest interes osobisty. Musi istnieć pełna zdolność ekonomiczna, pełen liberalizm gospodarczy. Quesnay jest prekursorem gospodarki rynkowej. Musi istnieć równość gospodarcza, a prawo własności jest podstawowym prawem człowieka. Wolność gospodarcza jest święta. Wtedy dopiero interes społeczny będzie harmonizował z interesem osobistym jednostki. Wolność gospodarcza ma wiele aspektów: osobista, ekonomiczna, pracy, produkcji, handlu. Quesnay wiąże procesy gospodarcze ze społeczeństwem i powiada, że społeczeństwo to organizm żywy i może mieć dwa stany: a)zdrowy i normalny; b)chory i nienormalny. Jeśli stan społeczny gospodarki jest nienormalny, to trzeba stworzyć terapię gospodarczą przez decyzje ekonomiczne. Gmach społeczności ludzkiej opiera się wg Quesnaya na trzech kolumnach: -praw natury i wolności człowieka; -wolności posiadania własności; -wolności gospodarowania i wolności osobistej. Zwieńczeniem jest oczywiście porządek naturalny, na którym opiera się porządek pozytywny do porządku naturalnego uzyskują wysoka stabilność i trwałość ustrojową. Podstawa poglądów fizjokratów są dwie teorie: a)produktu czystego; b)ekwiwalentności.

W oparciu o te teorie Quesnay wyróżnia w obiegu kapitału trzy aspekty: 1.Pomnażanie kapitału (bogactwa) - dokonuje się ono w rolnictwie, ponieważ bogactwo przynosi przyroda; 2.Zwiększenie bogactwa; 3.Dodawanie sumy bogactwa - dokonuje się poprzez wytwarzanie, bo przyroda udziału nie bierze. Produkt czysty- nadwyżka nowo powstałej produkcji ponad to co na nią wydatkowano. Jest to prototyp wartości dodatkowej. Fizjokraci przenosili wartość dodatkową ze strefy obiegu do strefy produkcji. Według nich wielkość produktu czystego zależy od poziomu kosztów produkcji w rolnictwie. Na ten sam koszt składa się głównie koszt ziemi i koszt płacy roboczej, a resztę czyni natura. Quesnay dowodzi, że w istocie rzeczy każdy towar wkracza do obrotu z istniejącą uprzednio ceną bowiem ta cena jest w nim zawarta, ale składają się na nią koszty produkcji. Na rynku dokonuje się więc rynkowa przemiana różnych wartości w relacji towar - cena. Quesnay temu zaprzecza, bo istnieje zasada kontrapunktu. Tam gdzie istnieje konkurencja musi się dokonywać wymiana różnych wartości wtedy bogactwo nie może się pomnażać. Także pieniądz traktuje on jako bezpłodne bogactwo. Jedyna korzyść z pieniądza to, że stanowi on narzędzie wymiany towarowej i że można nim opłacać daniny i podatki. Za kapitał rolny Quesnay uważał kapitał włożony w rolnictwo. Mówi, że w tę sferę należy wkładać jak najwięcej kapitału, bo jest tu najefektywniejszy przyrost. Działa tu przyroda, która nic nie kosztuje. Natomiast kapitał w przemyśle jest jałowy, a w handlu narusza ekwiwalentność wymiany. W tej kwestii wyróżnia się dwa rodzaje nakładów: a)Pierwotne - zasoby potrzebne do założenia gospodarstwa rolnego; b)Roczne - wkłady w bieżącą produkcję. Jest to prototyp kapitału trwałego i obrotowego w produkcji. “O kapitale rzeczywistym, czyli czynnym najefektywniejszym można mówić tam gdzie powstaje produkt dodatkowy, jako efekt zastosowania kapitału”. W „Tablicy ekonomicznej”, przedstawił skomplikowany proces krążenia dóbr w społeczeństwie i wytwarzania produktu dodatkowego. W strukturze ekonomicznej społeczeństwa wyróżnia klasy: a)Król, właściciele, szlachta; b)Klasa produkcyjna - farmerzy, bo oni wytwarzają czysty produkt; c)Pracownicy manufaktur i rzemieślnicy - klasa jałowa i bezpłodna, bo nie wytwarza czystego produktu. Fizjokraci zakładali trzy elementy: stałość cen; niezmienna wielkość produkcji; dominacja produkcji rolnej.

27) ADAM SMITH - OJCIEC EKONOMII KLASYCZNEJ I TEORII RYNKU.

Adam Smith (1723-1790) - dzieło: „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów”. Ojciec teorii rynku, klasycznej ekonomii. Jest zwolennikiem spontanizmu w rozwoju gospodarczym, działania prawa wartości, liberalizmu gospodarczego. Równocześnie jest on wrogiem interwencjonizmu państwowego. To zwolennik i entuzjasta rynku czystego; walczy z merkantylizmem i protekcjonizmem; żąda zniesienia wszelkich ograniczeń w handlu zagranicznym. Uważa, że najważniejsza jest produkcja i wzrost gospodarczy, a one mają miejsce tylko na wolnym rynku. “Kapitalista przemysłowy jest człowiekiem egoistycznym, niemoralnym, ale tylko on może być siła napędową rozwoju gospodarczego. Kapitalista to więcej niż właściciel ziemski”. Smith uważa, że stosunki ekonomiczne są trwałe i naturalne oraz niezmienne; ale słusznie twierdzi, że wolna konkurencja jest niezbędna i jest głównym czynnikiem rozwoju, bo każdy chce mieć większy rynek od drugich. Smith jako pierwszy powiedział, że gospodarka rozwija się zgodnie z planami i prawidłowościami. Analizuje skutki podziału pracy. Podział pracy powoduje wymianę i jej konieczność, a wymiana dynamizuje obrót towarowo-pieniężny. Jest autorem i prekursorem pojęcia produktu narodowego. Mówi: “bogactwo kraju, to nie pieniądze, ale roczny produkt ziemi i pracy”. Jest to współczesny prototyp produktu i dochodu narodowego. “Praca to źródło bogactwa”. Rozmiary owego bogactwa, traktowano przez pryzmat pracy zależnie od dwóch czynników: od liczby zatrudnionych w produkcji; od wydajności pracy, czyli jej efektywność. Smith uważa, że należy pogłębiać podział pracy i w coraz szerszym stopniu stosuje zasadę i nową technikę. Zwraca uwagę na szczególną wartość pracy produkcyjnej. Mówi, że praca nie tylko reprodukcje środki, ale przynosi nadwyżkę, a nadwyżka to zysk. Praca produkcyjna to praca spłacona z kapitału inwestycyjnego, a nie z dochodu. Praca nieprodukcyjna jest spłacana z dochodu. Rozważa także idee pieniądza - traktuje go jako środek i narzędzie cyrkulacji, ale czasami pieniądz przybiera formę towaru (wykorzystywany do kapitalizacji). Smith uważa, że jest to bardzo złe, bo sam pieniądz nie jest produktem, niczego nie wytwarza. Smith rozróżnia dwie wartości każdego dobra: użytkową - która jest po prostu użytecznością dobra; wymienna -czyli zdolność dobra do wymiany na inne dobra.

28) „PRAWO WARTOŚCI” W POGLĄDACH SMITHA.

Najważniejsza dla Smitha jest teoria wartości - jest ona fundamentem gospodarki rynkowej. Smith prezentuje w niej swój pogląd na mechanizm wymiany towarów, proces tworzenia i podziału wartości, tworzenia się ceny dochodów. Zajmuje się także wartościami ekonomicznymi. Rozróżnia dwie wartości: jako użyteczność pewnego towaru i jako możliwość nabycia innego dobra. Chodzi o wartość wymienną i wartość użytkową. Smitha interesuje głównie wartość wymienna. Według niego na wartość wymienną składa się praca, a właściwie wartość pracy włożonej w towar. Praca jest najważniejszym elementem wartości towaru, elementem wewnętrznym. Pieniądz jest tylko zewnętrznym miernikiem wartości towaru. Innym elementem wartości towaru jest płaca robocza, czyli składnik siły roboczej. Dogmat Smitha: “cena towaru składa się: z płacy zysków i rent gruntowych, które są częścią składową kosztu produkcji”. Smith zajął się także kwestią dochodów pierwotnych - płacy, zysku i renty - pragnąc wyjaśnić zasady rządzące podziałem bogactwa narodowego. “Zysk to część składowa kosztów produkcji”, procent: “ruch stopy procentowej określany jest przez ruch stopy zysku”.

Najważniejsza dla Smitha jest teoria prawa wartości - jest ona fundamentem gospodarki rynkowej. Na niej zbudowana jest cała gospodarka. Współczesna interpretacja prawa wartości - cena rynkowa każdego towaru powinna zawierać w sobie wszystkie koszty jego wytworzenia, w szczególności zaś koszt surowca, energii, płacy roboczej, eksploatacji i amortyzacji maszyn, nadto koszt składowania, transportu, marketingu, podatków i zysk.

51) TEORIA CYKLU KONIUNK. (NIEDOSTATECZ. POPYTU) HALSONA I DOMARA.

Teoria cyklu koniunkturalnego wg: 1.Hobsona (amerykański badacz, żył do 1940 r. “Ekonomia bezrobocia”), twórca tzw. teorii niedostatecznego popytu. Podstawową przyczyną kryzysu ekonomicznego są nadmierne oszczędności, które są zamrożone i nie przeznacz się ich na inwestycje. Wątek społeczny: przyczyną oszczędności jest niewłaściwy podział dochodu narodowego- grupowanie wszelkich bogactw w rękach bogaczy. “Kryzysy będą podawać się dotąd, dokąd nie wprowadzi się w gospodarce bardziej równomiernego podziału dochodu”. 2.E.Domar (ur. 1914, “Szkice z teorii wzrostu gospodarczego”). Podstawowym warunkiem równowagi ekonomicznej jest zrównanie wydatkowanego dochodu narodowego i wzrost zdolności produkcyjnych wywołanych przez inwestycje, ale przy dojściu do pełnego zatrudnienia i wykorzystania zdolności produkcyjnych. Wydatkowany DN = INWEST.

29) DAWID RICARDO I JEGO POGLĄDY EKONOMICZNE.

David Ricardo (1772-1823) już jako makler giełdowy i jeden z najbogatszych ludzi ówczesnego Londynu, reprezentował interesy klasy przemysłowej, zwalczając klasę właścicieli ziemskich. Napisał dzieło „Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania”. Był przeciwnikiem inflacji i domagał się dla pieniądza papierowego pokrycia w złocie, co znalazło odbicie w jego teorii obiegu pieniądza. Utożsamiał prawa obiegu pieniądza papierowego z prawami obiegu pieniądza kruszcowego, stając się tym samym reprezentantem ilościowej teorii pieniądza. Uważał, że każdy nadmiar pieniądza ponad ilość niezbędną do obiegu powoduje wzrost cen towarów. Istnieje zatem - jego zdaniem - relacja między ilością pieniądza i poziomem cen. Duża ilość pieniądza w obiegu ma wpływ na wzrost cen, a wolna wymiana międzynarodowa sprawia, że wyższe niż w innych krajach ceny towarów automatycznie wpływają na wzrost importu, co z kolei powoduje odpływ z kraju złota. Ricardo był fanatykiem akumulacji. Uważał ją za główny czynnik wzrostu gospodarczego, umożliwiający zwyżkę zatrudnienia i wzrost wydajności pracy. Ricardo twierdził, że jedynym bodźcem rozwoju produkcji kapitalistycznej jest zysk. Smith był zdania, że ostatecznym celem kapitału jest bogactwo, w istocie sprowadzające się do konsumpcji, Ricardo zaś mawiał krótko: „kapitał stanowi tę część bogactwa kraju, z której robi się użytek z myślą o przyszłej produkcji”. Znaczy to, że produkcja służy do dalszej produkcji, akumulacja zaś do dalszej akumulacji. W procesie produkcji powstają i towary, i dochody tym większe im większa jest produkcja. Dochody w całości wydatkowane określają podaż. W tej sytuacji wzrost produkcji jest zarazem wzrostem zbytu. Podaż towaru determinuje zawsze popyt na towar - dysproporcja między nimi jest niemożliwa, tak jak niemożliwa jest ogólna nadprodukcja w kapitalistycznym systemie wytwarzania. W historii późniejszej myśli ekonomicznej to właśnie twierdzenie Ricarda znane jest pod nazwą tzw. prawa rynków. Podstawą całego systemu teoretycznego Ricarda jest teoria wartości. Wartość dla niego to ilość pracy zużytej na wytworzenie towaru. Wartość towaru zależy w prostym stosunku od ilości pracy w odwrotnym stosunku od jej wydajności. Ricardo widzi różnicę między wartością użytkową towaru i jego wartością wymienną. Wyraźnie podkreśla, że kapitał biorąc udział w procesie produkcji nie tworzy nowej wartości, a jego wartość, przenosi się na wytworzony towar. Wśród wielu rozważań Ricardo są też są też dotyczące teorii pieniądza i kredytu. Pieniądz jest towarem (o wartości wymiennej decyduje czas pracy zużytej na wykonanie towaru). Ricardo stwierdził, że żaden towar nie może być doskonałym miernikiem wartości. Towar i pieniądz są ekwiwalentne, gdy kryją w sobie jednakowe ilości pracy. Ricardowska teoria podziału obejmuje trzy powiązane ze sobą teorie: renty, płacy i zysku. Teoria renty stała się punktem wyjścia do sformułowania ogólnego prawa malejącej wydajności czynników produkcji. Prawo to głosi, że jeżeli udział jednego z czynników produkcji (ziemia, kapitał, praca) rośnie, podczas gdy pozostałych jest stały, to stopa wzrostu produktu globalnego będzie się zmniejszać. Podstawą teorii płacy jest teza, że praca jest towarem, płaca jest ceną, a rynek pracy grą popytu i podaży, odchylającą płace od ceny naturalnej. Ricardowska teoria zysku może być sprowadzona do tezy, iż zysk jest prostym potrąceniem z produktu wytworzonego przez robotnika. Szczególnie miejsce w doktrynie Ricarda zajmuje jego teoria kosztów komparatywnych. Dowiódł nie tylko błędnych poglądów merkantylistów dotyczących handlu międzynar-go, lecz także wsparł argumentację Smitha o korzyści z wolnego handlu zagranicznego.

30) JEAN SISMONDI I JEGO KLASYCZNE POGLĄDY EKONOMICZNE.

J. Sismondi (1773-1842) na początku propagował teorię Smitha, potem odszedł od apologetyki kapitalizmu widząc pogłębiającą się polaryzację społeczeństwa. Dla niego najważniejszy nie jest zysk a spożycie i samorealizacja. Do produkcji skłania człowieka tylko konieczność zaspokajania potrzeb. W dziele “Nowe zasady ekonomii politycznej” krytykuje liberalizm gospodarczy. Wg Sismondiego: państwo powinno prawnie regulować procesy gospodarcze i organizować gospodarkę, pojawia się wątek socjalny- państwo powinno regulować sprawy socjalne: płace, zasiłki chorobowe, długość dni pracy. Państwo poprzez swoją działalność zabezpiecza odpowiedni poziom popytu. Popyt jest siłą motoryczną obrotu towarowo-pieniężnego. Sismondi uważa postęp techniczny i mechanizację pracy można wprowadzić w życie dopiero wtedy gdy wzrastają potrzeby a dotychczasowy sposób produkcji jest niewystarczający. Źródłem wartości wg Sismondiego jest ludzka praca, a o wielkości wartości decyduje czas społecznie niezbędny (czas zużyty na wyprodukowanie towarów, które znalazły efektywny popyt na rynku, czas poświęcony na produkcję dóbr, które nie znalazły zbytu jest zmarnotrawiony. Produkcja ma być dla człowieka. Wprowadza on pojęcie “nadwartości” - nadwyżka gospodarcza która może być uzyskiwana na drodze współdziałania pracy i kapitału. Wskazuje na ujemną stronę kapitalizmu, którą jest wolna konkurencja. W warunkach wolnej konkurencji produkcja nie jest regulowana popytem tylko potrzebami kapitału i zdobywaniem zysku. W pogoni za zyskiem zwiększa się rozmiary produkcji, a co za tym idzie zawęża się rynki zbytu. Płace traktuje jako składnik kosztów własnych i jako czynnik kreujący popyt. Dostrzega działanie mnożnika inwestycyjnego i proponuje organizowanie robót publicznych w celu zwiększenia zatrudnienia.

32) MALTAHUS I JEGO EKONOMIA “DEMOGRAFICZNA”.

Robert Thomas Malthus (1766-1834) - polemizował z Ricardem, wydał „Zasady ekonomii klasycznej”.

Poglądy: 1.Miarą wartości nie jest praca jaka została zużyta na wykonanie danego dobra, tylko praca jaka za to dobro może być nabyta; 2.Wartość składa się z dochodów; 3.Zdaniem Maltahusa nie ma bezpośredniego związku między popytem (suma wypłaconych zarobków zawierających zysk), a zyskiem. Gdyż popyt byłby dopiero wtedy wystarczający do nabycia wytworzonych towarów (podaż), po cenach nie zwierających zysku; 4.Uważa że oszczędności kapitałów mogą powodować nienadążanie globalnego popytu za rozmiarami produkcji; 5.Wysuwa tezę, że jedynym sposobem realizacji produkcji po cenach umożliwiających otrzymywanie zysku jest istnienie tzw. “osób trzecich” - warstwy wyższe nieprodukcyjne (arystokracja, urzędnicy, duchowieństwo itp.); 6.Nadmierna akumulacja może prowadzić do nadprodukcji; 7.Źródłem zysku nie jest nadwyżka ponad koszty utrzymania wypracowana przez robotnika, ale nadwyżka ceny ponad wartość towaru, realizowana dzięki nieprodukcyjnym konsumentom -“osoby trzecie”; 8.Postuluje koncepcje bezprocentowego kredytu dla rzemieślników, robotników na zakup środków produkcji i upowszechnienie własności prywatnej; 9.Jest zwolennikiem ustroju sprawiedliwości społecznej opartego w sferze politycznej jako konfederacja niezależnych opcji wytwórczych, zastępujących niepotrzebną organizację państwową; 10.Maszyna, rodzaj pracy najemnej (złe), ale likwiduje podział pracy; 11.Konkurencja, monopol, mają dobre, złe strony, należy niweczyć złe a zachować dobre. Teoria demograficzna Malthusa: “Ludność rośnie w postępie geometrycznym, a dobra konsumpcyjne, surowce - w postępie arytmetycznym. Stąd część ludności musi cierpieć głód. Ludzie nie ograniczają przyrostu naturalnego, zatem sama natura musi walczyć z nadmierną dysproporcją między ilością dóbr konsumpcyjnych a liczbą ludności. Czyni to przez choroby, epidemie, klęski żywiołowe i wojny, które dziesiątkując ludzi przywracają zachwianą równowagę”. Malthus opowiadał się za likwidacją wszelkiej pomocy socjalnej , bo i tak nie poprawi ona doli biedaków a tylko nauczy ich życia na koszt innych.

58) MODEL JAPOŃSKI I INDYJSKI DOTYCZ. INGERENCJI PAŃSTWA W GOSP - KĘ.

W modelu japońskim funkcja państwa w inicjowaniu wzrostu gospodarczego krajów zapóźnionych sprowadzać się ma do działań zmierzających do rozwiniętej gospodarki kapitalistycznej. Polityka państwa powinna wspierać i rozbudowywać przemysł w oparciu o istniejące zasoby surowcowe oraz infrastrukturę gospodarczą i kulturalną. Po rozwinięciu przemysłu i infrastruktury państwo ma doprowadzić do sprywatyzowania przedsiębiorstw. Sektor państwowy winien zajmować trwałą pozycję jedynie w bankowości celem obsługi finansowej przedsiębiorstw prywatnych i infrastruktury.

Droga indyjska (inicjowania wzrostu gospodarczego) została zaproponowana przez Indyjską Partię Kongresową i polegała na tym, że podstawowe sektory gospodarki - przemysł ciężki, banki i infrastruktura społeczno-gospodarcza powinny pozostać w obrębie sektora państwowego. W początkowym zaś okresie wzrostu inicjowanego konieczna jest polityka protekcjonistyczna państwa, chroniąca gospodarkę kraju przed konkurencją krajów wyżej rozwiniętych.

33) KAROL MARKS JAKO EKONOMISTA.

Karol Marks urodził się 5 maja 1818 r. w Trewirze. Jego największe dzieło to czterotomowy “Kapitał”. Dla zbadania “prawa ruchu kapitalizmu” wykorzystał kategorie prawa ekonomiczne wykryte przez ekonomię klasyczną. Marks rozróżnia pracę i siłę roboczą oraz stwierdza, że przedmiotem transakcji między kapitalistą a robotnikiem nie jest praca jako taka, lecz zdolność do pracy, siła robocza. Wartość wytworzona przez robotnika w procesie pracy, który jest procesem zużycia siły roboczej, jest większa od wartości produktów potrzebnych do reprodukcji siły roboczej w warunkach określonych przez społeczno-historyczny poziom rozwoju społeczeństwa, a więc od siły roboczej. Wysokość płacy roboczej, wyznaczona przez wartość tych produktów, nadwyżka zawartości wytworzonej przez robotników ponad otrzymaną przez nich płacę stanowi wartość dodatkową, którą przywłaszczają sobie kapitaliści z tytułu faktu, że w ich rękach jest skoncentrowana własność środków produkcji. W ten sposób wykrył Marks podstawą antagonizmu między klasą robotniczą a klasą kapitalistów. Marks wyjaśnia prawidłowości podziału wartości dodatkowej pomiędzy poszczególnych kapitalistów. Podstawą ceny rynkowej przestaje być wartość: staje się nią cena produkcji, dzięki czemu masa wytworzonej w społeczeństwie wartości dodatkowej zostaje wydzielona między poszczególnych kapitalistów w proporcji do posiadanego przez nich kapitału. Niemniej jednak suma w ten sposób ukształtowanych zysków przeciętnych = sumie wytworzonej wartości dodatkowej, która jest źródłem, a więc i suma cen produkcji = sumie wartości. Teoria kumulacji nie jest dla Marksa tylko teorią wzrostu gospodarczego (w ten sposób pojmowała ją ekonomia klasyczna), lecz przede wszystkim teorią rozwoju systemu kapitalistycznego, która ukazuje strukturalne, jakościowe przekształcenia zachodzące w kapitalistycznych stosunkach produkcji prowadzące do upadku tego sposobu produkcji i zastąpienia go systemem socjalistycznym. Konkurencja pomiędzy kapitalistami zmusza ich do wprowadzenia postępu technicznego i organizacyjnego, obniżającego koszty produkcji. Wprowadzenie postępu technicznego wymaga dodatkowego kapitału co zmusza przedsiębiorców do akumulowania, czyli przekształcenia części wartości dodatkowej w kapitał. Zarazem jednak postęp techniczny oznacza zastępowanie pracy robotników działalnością maszyn. Nieuniknioną konsekwencją akumulacji i postępu technicznego w gospodarce kapitalistycznej staje się więc powstanie rezerwowej armii pracy bezrobocia. Jednocześnie akumulacja prowadzi do wystąpienia procesów koncentracji i centralizacji kapitału. Występuje także tendencja do przekształcania coraz większej części społeczeństwa w pracowników najemnych wielkiego kapitału lub pracowników w inny sposób od nich uzależnionych. Wzrasta świadomość i stopień organizacji klasy robotniczej, która staje na czele oporu przeciwko rosnącemu wyzyskowi i anarchii produkcji kapitalistycznej. Konieczna staje się socjalistyczna rewolucja dla zapewnienia społeczeństwu możliwości dalszego rozwoju poprzez tworzenie nowych stosunków produktów opartych na społecznej własności środków produkcji. Marks nie zajmuje się bliżej ekonomią socjalizmu. Wskazuje on tylko pewne zasadnicze cechy tego systemu gospodarczo-społecznego.

35) HERMANN GOSSEN I JEGO POGLĄDY EKONOMICZNE.

H. Gossen (1810-1858) prawnik i matematyk, którego rozprawa za jego życia praktycznie nie miała czytelników. Nosiła ona długi tytuł “Rozwój prawa stosunków społecznych i wynikające stąd reguły działań ludzkich” (1854). Gossen twierdzi w niej, iż pożytki płynące z kolejnych porcji dobra maleją w miarę wzrostu zaspokojenia danej potrzeby (I prawo Gossena). Zasadę tę Gossen prezentował także w formie matematycznej (rachunek różniczkowy), można go uznać za prekursora szkoły matematycznej i całej teorii użyteczności krańcowej. Gossen sformułował także teoremat, gdzie głosił, iż człowiek w dążeniu do maksymalizacji swego zadowolenia musi tak dzielić dostępne mu ilości dobra między różne potrzeby, aby krańcowe pożytki były równe we wszystkich zastosowaniach ( II prawo Gossena).

Gossen był przedstawicielem koncepcji marginalistycznej, która wyrosła ze szkoły austriackiej. Uważał, że celem gospodarczym jest zaspokojenie potrzeb człowieka w toku gospodarowania, a tym który to czyni kierują motywy psychologiczne. Użyteczność dobra to wzajemny stosunek dóbr do naszych potrzeb. Im dobro bardziej zaspokaja potrzeby konsumenta tym jest dla niego bardziej użyteczne. Poziom wartości dobra zależy od stopnia jego użyteczności. Wielkość użycia czyli przyjemności zmniejsza się nieustannie aż do nasycenia.

57) TEORIA “ROZWOJU INICJOWANEGO” MYRDALA I NURKSE.

Główne założenia tej teorii sprowadzają się do twierdzenia, że czynnikiem zapoczątkowującym wzrost gospodarczy krajów zapóźnionych powinna być aktywna ingerencja państwa w kształtowanie procesów społeczno-gospodarczych. Ingerencja - a nie protekcjonizm. Nurske - teoretyk duński. W krajach nierozwiniętych występują procesy kumulacyjne, które utrwalają w nim stan zacofania i uniemożliwiają samoczynne, żywiołowe przejście na tory przyspieszonego wzrostu gospodarczego. Przerwanie tych procesów wymaga aktywnej ingerencji państwa, skierowanej na tworzenie sektora przemysłowego.

Koncepcję tę wyłożył w znanej pracy “Problemy tworzenia kapitału w krajach gospodarczo słabo rozwiniętych” (1962r). Koncepcje tę rozwinął Gunnar Myrdal (noblista w dziedzinie ekonomii), znany ekonomista szwedzki w pozycji “Teoria ekonomii, a kraje gospodarcze nierozwinięte”, w ogólną zasadę “kumulatywnej i okrężnej przyczynowości”. Interesują go społeczne aspekty gospodarki. Jest to epoka walki o wpływy na świecie. Bardzo ważny jest postęp naukowo-techniczny, a jego najważniejszą jest przekształcanie struktury społecznej i gospodarczej, która musi być akceptowana przez społeczeństwo. Celem jest zorganizowanie państwa dobrobytu. Uważa, że równowaga gospodarcza może być osiągnięta w wyniku kolektywnego działania grup interesu będących jednocześnie grupami nacisku, ale kierunek rozwojowy musi nakreślać państwo. Państwo poprzez swoją rolę musi doprowadzić do kompromisu na osi biznes, państwo, społeczeństwo - dotyczy to krajów opóźnionych w rozwoju gospodarczym. Wg twórców tej teorii rynek nie ma mechanizmów samoregulujących, toteż funkcje te musi przejąć państwo. Celem takiego działania jest wyjście z błędnego koła ubóstwa.

39) ISTOTA MARGIALISTYCZNEGO WYZNACZANIA KIERUNKU W EKONOMII.

Nazwa pochodzi stąd, że podstawową metodą tych szkół było oparcie rozumowania na pojęciu przyrostów krańcowych. Marginalizm oznacza zatem określoną metodę ekonomii politycznej, nie zaś treść różnych kierunków; które metodą tą się posługują. Charakter dla marginalizmu jest zastąpienie wielkości globalnych i przeciętnych przez wielkości krańcowe. Początkowo metodę tę stosowano do mierzenia przyrostów wartości (użyteczność krańcowa), następnie zaś rozszerzono ją i na takie kategorie, jak koszty, a wreszcie na skłonność do konsumpcji i skłonność do oszczędzania. Marginalizm wyrasta z koncepcji psychologicznej. Formułuje on tak zwaną koncepcję rachunku marginalnego; towar jest potrzebny; ma zbyt i przynosi zysk jeżeli jest maksymalnie użyteczny. Każdy pogląd działający w skali mikro powinien maksymalizować użyteczność produkcji a podmioty wchodzą w skład stosunków społecznych przez wymianę. Natomiast wymienia się dobra zbyteczne niepotrzebne które dla drugiego podmiotu stają się potrzebne i użyteczne. Stąd marginaliści głoszą fundamentalny pogląd że stosunki gospodarcze między ludźmi powstają nie w toku produkcji ale na etapie wymiany. Standardowym przedstawicielem jest Herman Gossen. Na początku XX w. wybija się John Hicks - w 1939 r opublikował książkę „Wartość i kapitał”. W pracy tej wprowadza pojęcie które w ekonomii nazywa się krańcową stopą substytucji. Istotą jego poglądów jest twierdzenie że wybór pozytywny jednostki nie jest bezpośrednio zależny od cen towarów. Istotne dla tego typu poglądów jest to, że wpływ na popyt jednostki ma poziom jej dochodów, dochód określa co jednostka kupuje. W świetle jego poglądów możemy mówić o substytucji, czyli zastępczości towarów na rynku. Na tle tych rozważań pojawiła się nowa koncepcja nzw. blokiem mikroekonomicznym.{istotą bloku jest dążenie by wyjaśnić problem funkcjonowania całej gospodarki w makro skali}. Szkoła neoklasyczna nawiązywała do koncepcji W.Pereto, która zakładała że podstawą wyborów są krańcowe użyteczności. Hicks usuwa z rozważań użyteczność jako podstawę wartościowania i wprowadza na to miejsce własną koncepcję krańcowej stopy substytucji. Matematycy - Cournot, Walves, Pareto. Neoklasycy - Jevons, Marshall, Hicks, Jevons. Hicks wzmagał się z problemem dynamiki gospodarczej. Chce zachować klasyczną koncepcję równowagi, ale z uwzględnieniem czasu.

34) ISTOTA AUSTRIACKIEJ SZKOŁY “PSYCHOLOGICZNEJ” W EKONOMII.

1.Prekursorzy szkoły austriackiej: Ferdinando Galiani (1728-1787)- włoski duchowny, ekonomista i polityk; napisał dzieła „O monecie” i „Dialogi o handlu zbożem”, gdzie rozważał na temat wartości towarów. Wprowadził dwa pojęcia: użyteczność, tzn. to wszystko, co powoduje stan przyjemności lub poczucie zadowolenia, oraz rzadkość, tj. stosunek między istniejącą ilością danej rzeczy a ilością możliwych jej zastosowań. Etienne Bonnot Condillac (1715-1780)- francuski myśliciel; w kwestii wartości pieniądza stosował podejście subiektywne; w rozprawie „Handel a państwo, ich stosunki wzajemne” głosił, że w procesie wymiany zachodzi ekwiwalentność tylko z punktu widzenia subiektywnych ocen osób wymieniających dobra. Wartość dobra istnieje tylko w odniesieniu do potrzeb podmiotu. Karl Heinrich Rau (1792-1870)- niemiecki myśliciel; propagował wartość użytkową dwojakiego rodzaju: jako wartość w ścisłym znaczeniu tego słowa (tj. pożyteczność dobra w realizacji bezpośrednich celów człowieka) i jako cena (tj. ilość innego dobra otrzymanego w drodze wymiany). Hermann Heinrich Gossen (1810-1858)- matematyk z zamiłowania, prawnik z konieczności; napisał pracę „Rozwój praw stosunków społecznych i wynikające stąd reguły działań ludzkich”, twierdzi w niej, iż pożytki płynące z kolejnych porcji dobra maleją w miarę wzrostu zaspokojenia danej potrzeby (I prawo Gossena). Zasadę tę Gossen prezentował także w formie matematycznej (rachunek różniczkowy), można go uznać za prekursora szkoły matematycznej i całej teorii użyteczności krańcowej. Gossen sformułował także teoremat, gdzie głosił, iż człowiek w dążeniu do maksymalizacji swego zadowolenia musi tak dzielić dostępne mu ilości dobra między różne potrzeby, aby krańcowe pożytki były równe we wszystkich zastosowaniach (II prawo Gossena). 2.Założyciel szkoły psychologicznej - Carl Menger (1840-1921), dzieło „Zasady nauki ekonomicznej”, w „Studiach nad metodą nauk społecznych, a w szczególności ekonomii politycznej” dowiódł ograniczoności metody opisu i szkodliwości rezygnacji z nomotetycznego charakteru ekonomii politycznej. Teorie Mengera: a)teoria potrzeb- punktem wyjściowym wszystkich poszukiwań teoretyczno-gospodarczych jest potrzebująca natura ludzka; a zabezpieczenie ich zaspokojenia stanowi cel ostateczny całej ludzkiej gospodarki; b)teoria dóbr- dobro jest rzeczą służącą do zaspokojenia potrzeb. Dobra, które można bezpośrednio wykorzystać do zaspokojenia potrzeb (np. potrawy, napoje itp.) nazywa „dobrami pierwszego rzędu”. Z kolei dobra potrzebne do uzyskania dóbr pierwszego rzędu nazwał „dobrami drugiego rzędu” itd. Z reguły dla uzyskania dobra pierwszego rzędu potrzebne jest współdziałanie kilku dóbr dalszego rzędu, które się wzajemnie uzupełniają, tzn. są „dobrami komplementarnymi”; c)subiektywna teoria wartości- zbiór potrzeb trzeba podzielić na klasy wg stopnia ich ważności; ważniejsze potrzeby wymagają intensywniejszego zaspokojenia, zaś człowiek najpierw zaspokaja potrzeby pilniejsze i ważniejsze dla jego życia i samozadowolenia. Realizacja potrzeb odbywa się jednak w warunkach ograniczeń (np. ograniczoność pieniędzy) i rzadkości; d)teoria imputacji- wartość środków produkcji (dóbr wyższych rzędów) jest następstwem przeniesienia wartości subiektywnej dóbr finalnych (dóbr pierwszego rzędu), tj. środków konsumpcji; ten zabieg przeniesienia nazywa się także rozliczeniem lub teorią imputacji; wkład poszczególnych czynników produkcji można wyliczyć tzw. metodą reszty; e)teoria dochodów- rozliczenie wartości między takie czynniki produkcji, jak praca i ziemia, jest proste i ich wkład odpowiada odpowiednim dochodom - płacy roboczej i rencie gruntowej, zaś rozliczając wkład kapitału trzeba jeszcze odjąć amortyzację; f)teoria wymiany- wymieniając dobro niżej cenione uzyskujemy w zamian dobro ocenione przez nas wyżej i możemy przez to zwiększyć sumę naszego zadowolenia; subiektywne oceny leżą więc u podstaw wartości wymiennej, tj. stosu. ilościowego wymienianych dóbr.

3.Współtwórcy szkoły: Friedrich von Wieser (1851-1926) - w pracy „O pochodzeniu i prawach wartości gospodarczej” rozwinął koncepcję kosztu, jako utraconej użyteczności alternatywnego zastosowania oraz wyjaśnił za pomocą imputacji istotę wartości środków produkcji, wprowadził również pojęcie użyteczności krańcowej. Kolejne dzieła to: „Teoria gospodarstwa społecznego” i „Prawo potęgi”. Największy sukces przyniosła mu praca „Wartość naturalna”, w której wyłożył idee subiektywnej elementarnej teorii wartości, a w jej ramach - prawo użyteczności krańcowej i problem antynomii wartości. Wieser głosi, że wewnątrz danego okresu potrzeb każdy dodatkowy akt zaspokojenia będzie szacowany niżej od aktu poprzedzającego, który był zaspokojony ilością dóbr tego samego rodzaju i wielkości. Zaspokojenie potrzeb trzeba przerwać po zużyciu ostatniego dostępnego dobra i pozyskaniu ostatniej porcji użyteczności (pomimo jakiejkolwiek ilości dóbr, zawsze jedno dobro będzie miało wartość równą użyteczności krańcowej). Wartość całkowitą zapasu dóbr obliczamy mnożąc wartości krańcowe kolejnych dóbr przez ich użyteczności krańcowe. Eugen von Bohm-Bawerk (1851-1914) - napisał m.in. prace „Prawa i stosunki z punktu widzenia teorii dóbr gospodarczych”, „Podstawy teorii wartości dóbr gospodarczych” oraz „Kapitał i zysk z kapitału”, a także „Koniec marksistowskiego systemu”. Twierdził on, iż wartość całkowita zapasu dóbr jest sumą użyteczności wszystkich dóbr tego zapasu. Bohm-Bawerk procentem nazywa wszelki dochód w formie procentu pierwotnego; jeśli kapitał służy pożyczce, to przynosi dochód w formie procentu pochodnego. Podstawą pozytywnej teorii procentu jest twierdzenie, iż ludzie wyżej cenią dobra teraźniejsze niż dobra przyszłe. Źródłem procentu jest więc powstała nadwyżka wartości dóbr obecnych w stosunku do dóbr przyszłych.

4.Przedmiotem ekonomii: politycznej jest człowiek i jego potrzeby. Ekonomia polityczna winna opierać się na postawach indywidualistycznych, gdyż wszystkie zjawiska ekonomiczne są wynikiem postępowania jednostek (homo oeconomicus). Działalność jednostek wynika z ich indywidualnej woli i nie jest odgórnie podporządkowana prawom społeczno-ekonomicznym. Jest więc nauką badającą prawa gospodarowania jednostek dobrami rzadkimi w celu osiągnięcia maksimum zadowolenia.

5.Teoria użyteczności krańcowej: Przedstawiciele szkoły austriackiej zmodyfikowali pojęcie użyteczności traktując ją jako subiektywne odczucie w stosunku do jednostki gospodarującej (konsumenta). Użyteczność to suma zadowolenia, jaką jednostka osiąga konsumując lub posiadając określone dobro. Użyteczność przyrównano tu do rzadkości (ilości). W miarę zwiększania konsumpcji danego dobra przyrost zadowolenia wywołany zwiększeniem konsumpcji o jednostkę dobra, czyli jego użyteczność krańcowa - maleje. O zadowoleniu decyduje więc intensywność potrzeby. Intensywność potrzeby zmniejsza się w miarę zaspokajania potrzeb, a więc i użyteczność krańcowa dobra maleje w miarę wzrostu zapasu dobra (zast. I prawo Gossena). Użyteczność krańcowa jest malejącą funkcją ilości dobra, a w miarę powiększania ilości danego dobra jego użyteczność całkowita konsumpcji lub zasobu wzrasta mniej niż proporcjonalnie.

38) ANTOINE COURNOT I JEGO POGLADY EKONOMICZNE.

Antoine A. Cournot (1801-1877) prekursor szk. matematycznej, uprawiał trzy dziedziny nauki: matematykę (zabłysnął jako współtwórca probabilistyki); filozofię (filozofię historii); ekonomię (wprowadził metody rozumowania matematycznego). Jego dzieło ekonomiczne (1838 r.) pt. „Badania nad zasadami matematycznymi teorii bogactwa”. Uważa, że ekon. polityczna jest częścią ekonomi społecznej obejmującej także socjologię i psychologię. Ekon. polityczna może być nauką ścisłą, ponieważ zajmuje się zjawiskami ilościowo- wymiernymi. Punktem wyjścia jego analizy jest wartość wymienna, rozumiana obiektywnie - na podobieństwo szkoły klasycznej. Bogactwo zaś jest tożsame z wartością wymienną. Preferując zjawiska związane z zaspokajaniem potrzeb interesuje go popyt efektywny jako wielkość mierzalna. Odrzuca ze swych rozważań spekulacje na temat wartości użytkowej - gdyż użyteczność należy do zjawisk jakościowych tj. niemierzalnych. Buduje modele matematyczne, przy pomocy których prowadzi rozważania dotyczące prawa popytu, teorii cen, zjawisk monopolu i konkurencji. Jest zwolennikiem analizy funkcjonalnej, rozważań mikroekonomicznych i ograniczeń typu ceteris paribus. Odrzuca tradycyjną analizę przyczynowo-skutkową. Sformułował prawo popytu uznając, że popyt wzrasta, kiedy cena spada. W swoim modelu bada charakter stosunków ilościowych między popytem a ceną. Jeśli znana jest cena to można ustalić rozmiary popytu i na odwrót, a więc popyt efektywny jest funkcją ceny, a cena funkcją popytu efektywnego. Utarg zaś jest iloczynem popytu efektywnego i ceny. Przyjmuje zasadę ciągłości funkcji popytu - tzn. że w masie nabywców nawet mała zmiana ceny wywoła pewną reakcję wielkości popytu efektywnego. Wynikiem jego analizy jest określenie maksimum sprzedaży przy danej cenie, tzw. punkt Cournota, czyli maksymalny zysk monopolu. Nastąpi to w punkcie zrównania kosztu krańcowego z utargiem krańcowym przy cenie ukształtowanej powyżej tego punktu (Kk=Uk<C). Dalsze rozważania prowadzi na prostym modelu przedsiębiorstwa badając relacje między popytem, podażą i ceną w sytuacjach monopolu, duopolu, i konkurencji doskonałej. Cournot stał się prekursorem teorii duopolu, objaśniającej współzależność konkurentów w procesie wyznaczania ceny.

36) SOCJALIŚCI “UTOPIJNI” I ICH POGLĄDY EKONOMICZNE.

Rozwój koncepcji socjalistycznych przypada na początek XIX wieku. W okresie tym działają wielcy socjaliści utopijni we Francji: Claude Henri de Saint-Simon (1760-1825) i Charles Fourier (1772-1837) i w Anglii - Robert Owen (1771-1858) oraz tzw. socjaliści ricardiańscy. Socjalizm utopistów nie jest wynikiem obiektywnej analizy procesów rozwoju społeczno-ekonomicznego, lecz socjalizmem wydedukowanym. Ponieważ socjalizm zapewni wszystkim poprawę stopy życiowej, rozpowszechnianie i realizacja idei socjalistycznych będzie sprawą łatwą i szybką. Kapitalizm utopiści traktowali jako jedną z faz rozwoju społeczno-gospodarczego, podkreślając historyczny charakter systemu kapitalistycznego. Krytyka kapitalizmu przez utopistów jest wielostronna i obejmuje zarówno ekonomiczne, jak i społeczno-polityczne elementy tego ustroju. Zwracają oni uwagę na pauperyzację mas, bezrobocie i trudności zbytu towarów prowadzące do kryzysów i marnotrawstwa dóbr.

1.Saint-Simon jest reprezentantem socjalizmu scentralizowanego. Kierunek ten zakłada centralne planowanie i kierowanie gospodarką, co wyeliminuje anarchię typową dla gospodarki kapitalistycznej. Władzę w państwie sprawować będą przemysłowcy (jeśli chodzi o sprawy gospodarcze) i uczeni (sprawy nauki, kultury i sztuki). Przyjmuje się tu zasadniczo utrzymanie własności prywatnej. Uważa, że postępowanie wytwórców zgodnie z planem sterowane będzie za pośrednictwem systemu bankowego, który ewidencjonując produkcję i udzielając kredytów będzie kształtował działalność gospodarczą. W przyszłym społeczeństwie każdemu zapewni się prawo i obowiązek pracy. Tak zostanie zastosowana zasada podziału dochodu proporcjonalnie do wkładu pracy. W późniejszym okresie Saint-Simon wskazuje na potrzebę ograniczenia własności prywatnej oraz likwidacji prawa dziedziczenia własności. Pierwsza praca „Listy mieszkańca Genewy do swoich współczesnych” zawierała pomysł przebudowy systemu władzy drogą dobrowolnych ofiar wyboru grup największych uczonych, którym subskrybaci oddaliby pieniądze i rządy. Saint-Simon widział w społeczeństwie trzy klasy: uczonych, posiadaczy i wytwórców. W nowym ustroju nastąpiłby wyraźny podział władzy na duchową i świecką. Zasługą Saint-Simona jest zwłaszcza prześledzenie procesu dziejowego industrii, tj. działalności produkcyjnej człowieka i samych wytwórców. Współcześnie Saint-Simon twierdzi, że klasa feudalna (wojskowa) zachowała władzę polityczną, a klasa industrialna nie ma jeszcze pełnej świadomości i zasad. Saint-Simon pragnie patrzeć na zrzeszenie narodowe jak na przedsiębiorstwo industrialne, mające na celu zapewnienie każdemu członkowi społeczeństwa, proporcjonalne do jego wkładu, możliwie jak najwięcej dobrobytu i pomyślności. Industrialista jest to człowiek zajmujący się produkowaniem i udostępnianiem poszczególnym członkom społeczeństwa jakiegoś jednego środka materialnego i wielu takich środków, które zaspakajają potrzeby lub upodobania. Industrialiści tworzą trzy wielkie klasy: rolników, przemysłowców, kupców. Zamykanie oczu na walkę klasową było największym błędem Saint-Simona. 2.Charles Fourier, obok Owena, jest reprezentantem rozwiązań kooperatywistycznych. Jako podstawową jednostkę organizacyjną przyszłego społeczeństwa uważa kooperatywę wytwórczą. Miała to być jednostka samowystarczalna, zaspokajająca potrzeby produkcyjne i konsumpcyjne wszystkich członków wspólnoty. Kooperatywa miała zapewnić najlepsze warunki bytowania swym członkom. Wspólne stołówki, pralnie, żłobki, przedszkola, szkoły miały odciążyć kobiety od ich trudnych dotychczas obowiązków. Fourier przeciwstawia się podziałowi dochodu. Odrzuca też zasadę podziały wg pracy. Proponuje więc taki podział: *3/12 - w proporcji do wkładu kapitału przez członków na zorganizowanie kooperatywy wytwórczej; *5/12 - do podziału według wkładu pracy; *4/12 - dzielone w proporcji do „talentu”. Wg Fouriera i Owena wymianę między kooperacjami regulować będzie mechanizm rynkowy. Konkurencja między kooperacjami w przeciwieństwie do konkurencji kapitalistycznej ma przynieść korzyść społeczną. Jego największe prace to: „Teoria czterech ruchów i ogólnych przeznaczeń”, „Teoria jedności powszechnej”. Wg Fouriera

świat składa się z wiecznej materii i matematyki. Bóg jest siłą, która wprawia materie w ruch w zgodzie z zasadami matematyki i dla sobie wiadomych celów. Nauka usiłuje poznawać prawa rządzące ruchem świata, przybliżyć ludzi do Boga. Fourier piętnuje cywilizację, która doprowadziła do nadprodukcji, kryzysów i nędzy mas monopoli. Jego zdaniem około 2/3 ludności żyje w sposób pasożytniczy tj. nieproduktywny. Podstawową jednostką organizacyjną nowego społeczeństwa będzie falanga - wspólnota produkcyjno-konsumpcyjna, raczej spółka akcyjna niż spółdzielnia, zrzeszająca od 1600-2000 ludzi w różnym wieku i w harmonii dobranej kompozycji charakterów. Na obszarze około 1 mili kwadratowej rozciągają się pola uprawne falangi i wznosi się gigantyczna budowla - falanster, w której pracują i mieszkają członkowie wspólnoty. Zgodnie ze swymi namiętnościami i zamiłowaniami członkowie wspólnoty tworzą grupy i większe zespoły - tzw. serie, w których żyją i ochoczo pracują. Flangi powstają jako spółki akcyjne, zakładane przez wielkich finansistów, którym taka lokata kapitału przynosi pokaźne zyski. Stąd też flang posiada dwie klasy członków: akcjonariuszy i socjetariuszy. Ci ostatni wnoszą tylko swoja pracę i z biegiem czasu dzięki nagromadzonym oszczędnościom kupują także akcje. Flang jest zrzeszeniem bez tradycyjnej władzy. 3.Robert Owen, jak Fourier, jest reprezentantem rozwiązań kooperatywistycznych. Owen jest zwolennikiem podziału egalitarnego, który powinien zastąpić podział według pracy. W nowych zmienionych warunkach społeczno-ekonomicznych przeobrazi się psychika ludzi, którzy będą zaspokajali tylko potrzeby racjonalne. W kooperatywie praca będzie urozmaicona, a nie monotonną czynnością typową dla gospodarki kapitalistycznej. Praca stanie się przyjemnością, a nie koniecznością. Będzie to praca dla wspólnego dobra, a więc bardziej wydajna, co zwiększy możliwość zaspokajania potrzeb. Najważniejsze prace Owena to: „Nowy pogląd na społeczeństwo, czyli rozprawy o kształceniu charakteru” oraz „Rewolucja w umysłach postępowaniu ludzkości”. 4.Socjalizm ricardiański. Reprezentują go: John Gray, John F. Bray, Thomas Hodgskin i Wiliam Thompson. Do krytyki kapitalizmu wykorzystują oni teorię wartości opartą na pracy D. Ricarda. Robotnik - bezpośredni wytwórca nowej wartości nie otrzymuje całego efektu swej pracy, gdyż jej część przejmuje właściciel środków produkcji - kapitalista i landlord. Wywołuje to więc naruszenie ekwiwalentności wymiany. Socjalizm, ich zdaniem, zlikwiduje wyzysk i zapewni wytwórcy cały efekt jego pracy. Socjaliści ricardiańscy zapominali natomiast o potrzebie finansowania rozwoju gospodarczego oraz koniecznej sfery socjalno-kulturalnej i administracyjnej państwa.

56) POGLĄDY EKONOMICZNE BENHAMA.

Angielski ekonomista Benham reprezentował teorie głoszące “rozwój poprzez handel”. Koncepcja ta opiera się także na tezie, że rozwój wymiany handlowej z krajami rozwiniętymi może samoczynnie prowadzić do stopniowego podnoszenia poziomu gospodarczego krajów słabo rozwiniętych. Neguje potrzebę prowadzenia przez państwo określonej polityki industrializacji. Jego zdaniem kraje słabo rozwinięte powinny kontynuować i rozwijać tradycyjne kierunki eksportu w ramach istniejącego międzynarodowego podziału pracy, a to oznacza że powinny specjalizować się w produkcji rolniczej i surowcowej (kawa, kakao, bawełna). W 1956 r. W “Plankolombo” - twierdzi, że koszty produkcji przemysłowej w krajach opóźnionych są bardzo wysokie w stosunku do produkcji rolniczej i surowcowej (teoria kosztów komparatywnych). Wobec tego kraje powinny specjalizować się w dziedzinie rolnictwa i wydobywczości tylko trzeba je unowocześnić, a środki na to trzeba czerpać z pożyczek międzynarodowych oraz zagranicznych kapitałów prywatnych. Dla przyciągania obcego kapitału konieczne jest udzielenie mu określonych koncesji, a więc zagwarantowanie bezpieczeństwa, swobody wywozu zysków itp. Istotne znaczenie dla kapitału prywatnego, ma gwarancja, że nie grozi mu nacjonalizacja.

37) ISTOTA “MATEMATYCZNEJ” (LOZAŃSKIEJ) SZKOŁY W EKONOMII.

Prekursor szkoły - Antoine Augustin Cournot (1801-1877). Napisał dzieła pt.:„Badania nad zasadami matematycznymi teorii bogactwa”, „Zasady teorii bogactwa” i „Krótki przegląd doktryn ekonomicznych”. Cournot uważa, że ekonomia polityczna jest częścią ekonomii społecznej obejmującej także socjologię i psychologię. Punktem wyjścia jego analizy jest wartość wymienna, rozumiana obiektywnie. Bogactwo zaś jest utożsamiane z wartością wymienną. Preferując zjawiska związane z zaspokajaniem potrzeb, interesuje go popyt efektywny jako wielkość mierzalna. Jest zwolennikiem analizy funkcyjnej, rozważań mikroekonomicznych i ograniczeń typu caeteris paribus. Cournot buduje modele matematyczne, przy pomocy których prowadzi rozważania dotyczące prawa popytu, teorii cen, zjawisk monopolu i konkurencji. Bada charakter stosunków ilościowych między popytem i ceną. Jeśli znana jest cena, to można ustalić rozmiary popytu i na odwrót, a więc popyt efektywny jest funkcją ceny, a cena funkcją popytu efektywnego. Utarg zaś jest iloczynem popytu efektywnego i ceny. Wynikiem jego analizy jest określenie maksimum sprzedaży przy danej cenie, tzw. punkt Cournota, czyli maksymalny zysk monopolu. Nastąpi to w punkcie zrównania kosztu krańcowego z utargiem krańcowym przy cenie ukształtowanej powyżej tego punktu (Kk = Uk < C). Vilfredo Pareto (1848-1923), uznany za najwybitniejszego przedstawiciela szkoły lozańskiej, jest autorem dwóch prac ekonomicznych: “Wykład ekonomii politycznej” (1895), „Podręcznik ekonomii politycznej” (1906).

Szkoła lozańska rozwijała się głównie we Włoszech. Podstawowe założenia ekonomistów szkoły lozańskiej: 1.Twórcy tej szkoły wysuwają program i podejmują próbę stworzenia ekonomii “czystej”. Ma to oznaczać, że ekonomia powinna stać się nauką na wzór nauk przyrodniczych. W związku z tym należy wyłączyć ekonomię stosowaną i ekonomię społeczną (Walras). W ekonomii nie ma również miejsca dla rozważań socjologicznych. 2.Przedmiot ekonomii “czystej” stanowi według ekonomistów szkoły lozańskiej mechanizm kształtowania cen w warunkach konkurencji doskonałej. Główny problem stanowią siły działające na rynku: popyt podaż oraz cena, rozumiana jako cena równowagi. W ten sposób ekonomia “czysta” szkoły lozańskiej, podobnie jak przedmarksowska ekonomia wulgarna i szkoła angloamerykańska koncentruje swą uwagę na zjawiskach wymiany, uważając że stanowi ona główną treść procesu gospodarczego. 3.Ekonomiści szkoły lozańskiej- głoszą teorię użyteczności krańcowej. Tak samo jak u Marshalla teoria stanowi podstawę koncepcji równowagi konsumenta oraz podstawę analizy popytu jako jednej z sił rynkowych. 4.Uważa się, że wielkości ekonomiczne - takie jak popyt, podaż i ceny dóbr konsumpcyjnych i kapitałowych; współczynniki produkcji itd. są współzależne, że np. podaż wpływa na cenę w tym samym stopniu co cena na podaż. Obok wielkości ekonomicznych w rozumowaniu ekonomistów lozańskich występują czynniki uznane za pozaekonomiczne, zalicza się tu np. stan techniczny gospodarki narodowej, ludności i jej kwalifikacje, gusty konsumentów, ustrój społeczno-gospodarczy itp. 5.Dla szkoły lozańskiej charakterystyczna jest tendencja do ujmowania zjawisk rynkowych w całokształcie w skali całego rynku. Ekonomiści szkoły lozańskiej starają się opisywać taki układ wartości ekonomicznych, w którym wszystkie są już do siebie dostosowane. Nazywa się to stanem ogólnej równowagi ekonomicznej.

40) KEYNESIZM - TEORIA “KAPITALIZMU KIEROWANEGO”.

John Keynes (1883-1946) był uczniem A. Marshalla i wykładowcą na Uniwersytecie w Cambridge. Zajmował też wiele stanowisk w praktyce gospodarczej, m.in. prezesa towarzystwa ubezpieczeń, wysokiego urzędnika ministerstwa skarbu i dyrektora Banku Anglii. Następnie polityka antydepresyjna w USA prowadzona przez Roosevelta (roboty publiczne i zasiłki dla bezrobotnych) oraz próby nakręcenia koniunktury gospodarczej przez zbrojenia we Włoszech faszystowskich i w Niemczech spowodowały, że Keynes uogólniając te doświadczenia i przeprowadzając analizę makroekonomiczną stworzył teorię interwencjonalizmu państwowego. Keynes wskazuje, że współczesny mu kapitalizm działający w warunkach liberalizmu gospodarczego nie zapewnia równowagi ekonomicznej. Faza bowiem kryzysu i depresji wydłuża się, a skraca się faza ożywienia i koniunktury. Uważa jednak że interwencja państwa w życie gospodarcze jest w stanie przeciwdziałać wahaniom koniunkturalnym i zapewnić równowagę gospodarczą. Wykazał, że gospodarka nie zmierza samoczynnie do równowagi i wymaga ingerencji państwa w życie gospodarcze. Propozycje Keynesa pod adresem polityki ekonomicznej państwa wynikające z jego analizy teoretycznej można podzielić na tzw. pośrednie i bezpośrednie środki interwencji państwa. a)Pośrednie środki interwencji państwa. Keynes jest przeciwnikiem waluty opartej na złocie. Pieniądz złoty ma bowiem elastyczność produkcji= 0, a elastyczność substytucji podobną. Sztywność pieniądza złotego jest więc powodem wysokiej preferencji płynności przejawiającej się w wysokiej stopie procentowej, co jest dla gospodarki niekorzystne. Zmienić stopę procentową może bank emisyjny (centralny) poprzez zmianę stopy dyskontowej, w wyniku czego zmienia się różnica między krańcową rentownością kapitału i stopą procentową. Manewrowanie stopą procentową w celu kształtowania koniunktury gospodarczej sprowadzać się ma do obniżania jej w okresie depresji ekonomicznej i podwyższania w okresie boomu gospodarczego. Przesłanką zmian stopy procentowej jest także zmiana ilości pieniądza w obiegu poprzez kupno i sprzedaż papierów wartościowych w okresie depresji i boomu. Drugim z zalecanych środków pośrednich jest polityka fiskalna państwa - progresja podatkowa wobec bogatych oraz zwiększanie świadczeń społecznych na rzecz biednych. Wpłynie to na wzrost popytu efektywnego przez wzrost skłonności do konsumpcji, szczególnie w grupach o mniejszych dochodach. b)Bezpośrednie środki interwencji państwa. Środki te Keynes sprowadza do inwestycji publicznych, które nie wywołują nadprodukcji, a wpływają na wzrost zatrudnienia, dochodów i popytu na rynku. Inwestycje te finansowane byłyby z deficytu budżetowego w ramach umiarkowanej inflacji i z długów publicznych w zamian za papiery wartościowe emitowane przez państwo. Teoria Keynesa odpowiadała potrzebom czasu, była wyrazem nowych tendencji rozwojowych w gospodarce rozwiniętego kapitalizmu, w warunkach gospodarki opartej o struktury państwowo-monopolistycznej. Keynes sądził, że przejście do systemu gospodarki kierowanej przez państwo - które traktuje jako organizację ponad klasową - poprzez efektywną antykryzysową politykę pieniężną, rozwinięcie programu inwestycyjnego, który uzupełni inwestycje prywatne oraz reforma dystrybucji dochodu narodowego w celu zmniejszenia dysproporcji w wysokości dochodów indywidualnych pozwoli na likwidację kryzysów i bezrobocia. Interwencjonizm czasu Keynesa to czynnik koordynacji gospodarczej w warunkach wysoko zaawansowanego uspołecznienia procesów produkcji.

44) ”KEYNESIZM” A MONETARYZM W GOSPODARCE.

Monetaryści opierają się na założeniu o stabilności sektora prywatnego w gospodarce kapitalistycznej. Jest to odcięcie od keynesizmu z jego twierdzeniem o konieczności ingerencji państwa. Gospodarka kapitalistyczna pozostawiona sama sobie zachowa, zdaniem monetarystów niezbędną stabilność, przy pewnym akceptowanym społecznie poziomie bezrobocia. Keynes twierdzi, że w długofalowym procesie gospodarczym rolę impulsów monetarnych odgrywają zmiany w krańcowej wydajności kapitału. Zdaniem monetarystów impulsy monetarne dominują w zbiorze wszystkich innych impulsów oddziałujących. (Impuls monetarny - zmiany w zasobie pieniądza, wywołane głównie przez państwo). Zdaniem monetarystów władze są w stanie kontrolować podaż pieniądza jeśli tylko tego chcą. Keynesiści w nadmiarze pieniądza widzą obniżenie się stopy procentowej i tym samym pobudzenie inwestycji i wzrost zatrudnienia (podejście inwestycyjne poprzez zmiany w stopie procentowej), zaś monetaryści - nadmiar pieniądza będzie skierowany na pozyskanie dodatkowych walorów. Te wzmożone zakupy wyładują się ostatecznie we wzroście cen i mogą pobudzać zjawiska inflacyjne (podejście cenowe). Monetaryści nie wykazują większego zainteresowania zmianami krótkookresowymi, zwłaszcza przewidywaniem zmian w dochodzie. Koncentrują się na badaniach zmian w zachowaniu się rynku realnych bilansów pieniężnych. Keynes interesował się głównie krótkimi okresami oraz kształtowaniem się dochodu narodowego i jego podziałem.

41) GENEZA KEYNESIZMU W EKONOMII.

Kryzys ekonomiczny lat 1929 -1933 pociągnął za sobą niezwykle silne pogłębienie się wszystkich sprzeczności kapitalistycznych. Szczególnym problemem stało się bezrobocie i problem zatrudnienia. W Wielkiej Brytanii bezrobocie osiągnęło liczbę ponad 2 milionów, uległa załamaniu pozycja finansowa tego kraju, odstąpiono od waluty złotej “wolnego handlu” i innych tradycyjnych dla Anglików posunięć gospodarczych. Podobnie jak i w innych krajach kapitalistycznych oraz wyraźnie ujawnił się tu fakt, że w gospodarce kapitalistycznej brak jest mechanizmów zdolnych do samoczynnego przywracania zwichniętej równowagi gospodarczej. Ten stan powoduje, że cały szereg pisarzy podnosi problem konieczności interwencji ze strony państwa w imię interesów całości gospodarki kapitalistycznej. Przejawy kryzysu były niezwykle skomplikowane. Stawały się niesłychanie przewlekłe, a sytuacja kryzysowa w przemyśle splatała się z kryzysem który przebiegał w warunkach ogólnego kryzysu kapitalizmu i stworzył szczególnie trudną sytuację. Coraz bardziej stawała się konieczna ingerencja państwa, w pierwszym rzędzie w obronie zagrożonych interesów wielkich monopoli. Ingerencji tej dokonywano jednakże pod pozorem potrzeby wyprostowania skrzywień, stworzenie przesłanek do większej sprawiedliwości społecznej w podziale dochodu narodowego. Ekonomiści zastanawiali się nad tym: Jak zaktywizować gospodarkę?; Jak lepiej wykorzystać siły wytwórcze?; Jak ożywić popyt? Kierunki działania nowego ładu gospodarczego: próby zwiększenia zatrudnienia przez uruchomienie robót publicznych; powiększenie przez to popytu; system zasiłku dla bezrobotnych; interwencje zakupu państwa dóbr wytwórczych przez przemysł ciężki. Polityka nowego ładu i jej efekty stała się praktyczną podstawą do stworzenia przez Keynesa nowej teorii ekonomicznej. Teoria ta odpowiadała potrzebie czasu. Była wyrazem nowych tendencji rozwojowych w gospodarce rozwiniętego kapitalizmu w warunkach gospodarki opartej o struktury państwowo-monopolistyczne. Interwencjonizm czasów Keynesa to czynnik koordynacji gospodarczej w warunkach wysoko zaawansowanego uspołecznienia procesów produkcji. Polityka antydepresyjna w USA prowadzona przez Roosevelta (roboty publiczne i zasiłki dla bezrobotnych) oraz próby nakręcenia koniunktury gospodarczej przez zbrojenia we Włoszech faszystowskich i w Niemczech hitlerowskich spowodowały, że Keynes uogólniając te doświadczenia i przeprowadzając analizę makroekonomiczną stworzył teorię interwencjonalizmu państwowego. Zawarł ją w swej podstawowej pracy pt. „Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza”.

42) ISTOTA MYŚLI EKONOMICZNEJ JOHNA KEYNESA.

Keynes żył na przełomie XIX\XX w. - uważa, że trzeba badać zjawiska w krótkim okresie czasu, w odniesieniu do wielkości makro. Interesuje go dochód narodowy, inwestycje, oszczędności - mają one powiązania w gospodarce i zależności przyczynowo-skutkowe. Bardzo ważna jest równowaga gospodarcza - działanie takich zmiennych niezależnych, aby ostatecznie zmienne finalne osiągnęły odpowiednie rozmiary. Badał dlaczego gospodarka odchyla się od stanu równowagi. Nawiązuje do zagadnień matematycznych przez model, w którym występują dane niezmienne (kwalifikacje siły roboczej, ilość wyposażenia kapitałowego, poziom techniki, stopień konkurencji, gusty i przyzwyczajenia konsumentów, struktura społeczna, czynniki podziału dochodu narodowego). Te czynniki niezmienne nie są w pełni wykorzystane i Keynes nazywa to niewykorzystaniem zdolności wytwórczych. Teoria keynesizmu polega głównie na tym, iż wiąże ona pieniądz z ogólną teorią funkcjonowania gospodarki zwłaszcza zaś z teorią cyklu koniunkturalnego, a w jego ramach z popytem. Keynes wiąże ze sobą kilka elementów: działaniu pieniądza przypisuje rolę rozrusznika gospodarki, a w cyklu koniunkturalnym interesuje go pobudzenie, faza rozwoju a zwłaszcza faza popytu. Należy robić wszystko, by dynamizować popyt. Popyt to czynnik gwarantujący rozwój gospodarczy.

43) METODOLOGICZNE ZAŁOŻENIA KEYNESA. MODEL KEYNESA.

Keynes odrzuca założenia teorii marginalistycznej. Zajmuje się badaniem wielkości globalnej w skali mikro, całą gospodarką, agregaty, wielkości zbiorcze, dochód narodowy, konsumpcja, oszczędności. Keynes uważa, że gospodarczy indeks i punkt widzenia jednostki nie muszą się pokrywać z indeksem i punktem widzenia całej gospodarki. Uważa, że oszczędzanie jest dla jednostki pozytywnym zjawiskiem jeśli zaś idzie o całą gospodarkę to uważa, że blokuje to popyt. Wg Keynesa wszelkie zależności w gospodarce mają charakter przyczynowo-skutkowy. Jego zdaniem w modelu gospodarki wszystko jest zmienne, chociaż on odróżnia zmienne zależne i niezależne. Uważa ponadto, że istnieje potrzeba prowadzenia badań ekonomicznych i w odniesieniu do krótkich odcinków pracy. Odrzuca pogląd, że procesy gospodarcze i dochodzenie do równowagi trzeba badać w długim okresie czasu, gdyż wówczas siły te można wychwycić. Keynes stara się wytłumaczyć dlaczego gospodarka odchyla się od stanu równowagi i jakie tendencje maja tu decydujące znaczenie. Buduje model, w którym jako parametry niezmienne w krótkim okresie czasu przyjmuje: ilość i kwalifikacje siły roboczej; ilość rozporządzanego wyposażenia kapitałowego; poziom techniki; stopień konkurencji; gusty i przywiązanie konsumenta; struktura społeczna; czynniki podziału dochodu narodowego. Uważa, że całe zło współczesnej gospodarki polega na tym, że nie są w pełni wykorzystywane wszelkie zdolności wytwórcze. Jego model jest statyczny, krótkookresowy, a nie dynamiczny. Przyjmując istnienie pewnych wielkości jako dane ww., bada przyczyny niedostatecznego popytu w gospodarce, powodujące niepewne wykorzystanie mocy produkcyjnych i bezrobocie. Podstawą tej popytowej teorii kształtowania się dochodu narodowego Keynesa jest teza głosząca, że o poziomie dochodu narodowego w danym okresie decyduje popyt globalny społeczeństwa, uzależniony od jego wydatków konsumpcyjnych i inwestycyjnych. Wydatki konsumpcyjne są względnie ustabilizowane; ich wahania w poszczególnych fazach cyklu koniunkturalnego nie przekraczają 20%. Natomiast poważnym wahaniom (ok. 80%) ulegają wydatki inwestycyjne i są one główną przyczyną wahań rozmiarów dochodu narodowego. Nie interesuje Keynesa wpływ realizowanych inwestycji na rozmiary mocy wytwórczych, gdyż wiąże się to z równowagą długookresową. Globalny popyt przy tym założeniu mogą więc zapewnić inwestycje, gdyż chodzi tu o popytowy a nie podażowy efekt inwestycji.

Keynesowska teoria popytowa kształtowania się dochodu narodowego: w krótkim okresie czasu rozmiary produkcji i dochodu narodowego są określane przez rozmiary globalnego popytu w społeczeństwie. Popyt określa wydatki społeczne tak konsumpcyjne jak i inwestycyjne. Społeczeństwo może wydawać na inwestycje mniej lub więcej w stosunku do konsumpcji. Gdy inwestycje są większe od konsumpcji, to globalny popyt spada, gdyż inwestycje pochłaniają więcej środków. Dotyczy to krótkiego okresu czasu, gdyż w długim okresie popyt poinwestycyjny się zwiększy, bo wszelkie inwestycje nakręcają popyt. Dlatego Keynes twierdzi, że wzrost inwestycji zawsze prowadzi do wzrostu dochodu narodowego, co dalej prowadzi do wzrostu wielkości popytu (pomijając krótki okres czasu).

46) KEYNESOWSKA TEORIA CYKLU KONIUNKTURALNEGO.

Co najmniej od połowy XIX wieku (epoka kapitalizmu) myśliciele ekonomiści zauważyli, że gospodarka rozwija się nierównomiernie, a krzywa jej dynamiki przypomina lambadę. Na tym tle należy zauważyć kilka refleksji. Przyczyny wahań cyklicznych w gospodarce kapitalistycznej tkwią, zdaniem J. Keynesa w zmianach krańcowej rentowności kapitału, które wywołują fluktuację stopy inwestycji. W okresie prosperit stopa procentowa jest niska, a rentowność kapitału wysoka, tzn. ze kapitał ma skuteczną siłę nabywczą. Jeśli rentowność kapitału jest wysoka to stan ten skłania do inwestowania. Inwestowanie natomiast uruchamia efekty mnożnikowe. To z kolei powoduje wzrost produkcji, wzrost zatrudnienia, wzrost dochodu, wzrost popytu i dochodu narodowego. Jednakże w miarę rozwoju gospodarki pojawiają się hamulce. Zaczynają one działać wskutek pojawienia się takich zjawisk jak wzrost oszczędności, a także tego, że czynniki wytwórcze są w pełni wykorzystane i już bardziej wykorzystać się ich nie da (gdy są wielkie oszczędności, to są zamrożone środki wytwórcze). Dlatego popyt na dobra konsumpcyjne maleje i jest mniejszy od podaży i rozpoczyna się nadprodukcja. Ponieważ nadprodukcja się zwiększa to ogranicza się nakłady inwestycyjne i zaczyna się w ten sposób działać ujemny mnożnik inwestycyjny. Stan taki trwa dokąd nie zaczną spadać oszczędności i nie zrównoważą się one ze wzrastającymi inwestycjami. Zjawiskom tym towarzyszyć będą spadające dochody ludności, ale zgodnie z poglądem Keynesa, te spadające dochody będą zwiększać skłonność do konsumpcji. A skoro skłonność do konsumpcji wzrośnie, to majątek trwały dekapitalizuje, zwiększy się rentowność kapitału i znów powstanie koniunktura, czyli cykl się powtarza.

W interpretacji cyklu koniunkturalnego Keynesa czynnikiem tworzącym popyt globalny są wyłącznie inwestycje. Pomija on natomiast podażowy efekt inwestycji w przebiegu cyklu koniunkturalnego.

45) KEYNESOWSKIE POJĘCIE “MNOŻNIKA INWESTYCYJNEGO”.

Mnożnik inwestycyjny sformułował J. Keynes pod wpływem mnożnika zatrudnienia Richard F. Kahna. Kahn twierdził, że wzrost zatrudnienia w robotach publicznych powoduje wzrost popytu na środki produkcji i pozytywnie wpływa na ożywienie ogólnej działalności gospodarczej. Keynes uogólniając i rozbudowując tezę Kahna stworzył ogólną teorię mnożnika inwestycyjnego. Keynes twierdzi: że wzrost rozmiarów inwestycji prowadzi do wzrostu dochodów otrzymywanych przez producentów środków produkcji. Ci zaś część przyrostu dochodu, określoną przez krańcową skłonność do konsumpcji, wydają na zakup środków konsumpcji. Powstaje w związku z tym dodatkowy popyt na środki konsumpcji, który tworzy dalsze impulsy do wzrostu zatrudnienia i dochodów. Keynes uważa, że są to bardzo ważne impulsy dla rozwoju gospodarczego i uważa że zatrudnienie i dochody z zatrudnienia są skutkiem wydatków na inwestycje. Te dodatkowe efekty zmian w rozmiarach inwestycji nazywa Keynes efektami mnożnikowymi. MI to ilościowe ujęcie zjawiska polegające na pobudzaniu wydatków konsumpcyjnych przy pomocy wydatków na inwestycje. Górną granicą MI, który działa w warunkach niepełnego wykorzystania czynników wytwórczych, jest osiągnięcie stanu pełnego zatrudnienia. Wysokość zaś mnożnika inwestycyjnego zależy od krańcowej skłonności do konsumpcji tzn. o tyle o ile ludzie będą wydawać pieniądze, bo jak będą je oszczędzać to wysokość MI nie będzie wysoka (im większa skłonność tym wyższa wysokość MI).

Y = C+I a odpowiednio ΔY = ΔC + ΔI , Jeżeli ΔC/ΔV constans, to I spowoduje ΔY

Zależność między przyrostem dochodu narodowego i uruchomieniem nowych inwestycji przedstawia się następująco: ΔY = K • ΔI gdzie K- współczynnik mnożnika inwestycyjnego, który pokazuje w jakim stopniu zmiany w rozmiarach inwestycji wywołują zmiany w rozmiarach dochodu narodowego, czyli K= ΔY/ΔI Wstawiamy w miejsce ΔI wyrażenie ΔY - ΔC i otrzymujemy k= ΔY / ΔY-ΔC

Dzieląc licznik i mianownik przez ΔY otrzymamy wzór MI K= 1/ (1 - ΔC / ΔY)

Mnożnik inwestycyjny Keynesa oparty jest tylko na jednej wielkości - na krańcowej skłonności do konsumpcji. Wykazuje on stopień reakcji łańcuchowej, która nastąpi po uruchomieniu inwestycji pierwotnych (autonomicznych )i oznacza, że im większa jest krańcowa skłonność do konsumpcji tym reakcja ta będzie silniejsza. Mnożnik inwestycyjny posłużył Keynesowi do badania jedynie popytowych efektów zmian w rozmiarach inwestycji i ich wpływu na rozmiary dochodu narodowego i zatrudnienia.

47) TEORIA STAGNACJI SEKULARNEJ.

Teoria stagnacji sekularnej wiąże się z rozważaniami nad teorią cyklu koniunkturalnego. Keynes powiada, że w krajach rozwiniętych jest pewna stabilizacja gospodarcza i następuje stały wzrost dochodu narodowego. Kiedy wzrasta dochód jednostki, powoduje spadek skłonności do konsumpcji, ale powoduje szybszy wzrost skłonności do oszczędności. Nasycenie gospodarki kapitałem - jest wysokie - to krańcowa rentowność kapitału się obniża, bo też siła nabywcza pieniądza się obniża. Pojawia się stagnacja (lambdacyjność). Przyczyną narastania stagnacji jest ekonomiczna niemal przewaga skłonności do oszczędzania nad skłonnością do inwestowania.

48) POSTKEYNESOWSKA MYŚL EKONOMICZNA. POGLĄDY. CHARAKTERYSTYKA.

Keynes zauważył, że gospodarka kapitalistyczna rozwija się cyklicznie. Jego badania sprowadzały się do modelu popytowego. Interesowały go badania popytu. Ponieważ w popycie upatrywał czynnik rozwoju gospodarczego. Keynes zawsze odpowiadał na pytania: “Jaki jest popytowy skutek inwestycji?” “Może być max”. Jednak wszystkie jego rozważania odnosiły się do okresów krótkich.

Keynes stara się odpowiedzieć na 3 zagadnienia (epoka postkeynesowska): a)Jak wygląda cykl koniunkturalny?; b)Czym jest wzrost gospodarczy?; c)Czym jest rozwój gospodarczy?

Żeby na nie odpowiedzieć trzeba było użyć i wykorzystać dwa narzędzia badawcze: mnożnik inwestycyjny; akcelerator. PYTANIA 49, 50

49) NARZĘDZIA ANALIZY DYNAMICZNEJ.

Keynes doszedł do pojęcia, które nazwał Dynamizacja. Jego istotę Keynes i postkeynesiści uważali, że ten dynamiczny mnożnik jest wielkością stałą i występuje we wszystkich fazach cyklu gospodarczego. Zależy on według postkeynesistów od krańcowej skłonności do konsumpcji poszczególnych grup społecznych, przy czym wchodzą w grę i zasady i proporcja podziału dochodu narodowego między tymi grupami. Podział dochodu narodowego ulega zmianom w różnych fazach cyklu. Jedne grupy się bogacą inne biednieją. Ta nierówność w podziale dochodu wpływa na zmiany dotyczące wysokości w kształtowaniu się mnożnika inwestycyjnego. Takim efektem wywołującym efekt mnożnikowy jest np. finansowanie robót publicznych. A ponieważ to finansowanie bywa w różnym czasie różne, to na tym tle można zrozumieć „zasadę przyspieszenia” (akceleratora).

Państwo dofinansowuje roboty publiczne, rośnie dochód, zwiększa się popyt.

50) ZASADA PRZYŚPIESZENIA. AKCELERATOR.

Zasada akceleratora to zasada przyśpieszenia procesów gospodarczych. Pojęcie akceleratora wprowadziło czterech naukowców: Albert Aftalian, John Clark, Roy Horold, Eryk Lindborg.

Zasada przyśpieszenia gospodarczego głosi, że zmiany popytu na artykuły i usługi wywołują o wiele większe zmiany w popycie na dobra inwestycyjne, służące do produkcji tych pierwszych (np. jeżeli jest popyt na ubrania to o wiele większe przyśpieszenie będzie wywoływane popytem na fabryki, które te ubrania produkują). Dzieje się tak w warunkach pełnego wykorzystania mocy wytwórczych. Teoretycy akceleratora, uważają że jego stopa rośnie zawsze przy przyśpieszeniu tempa wzrostu gospodarczego oraz maleje przy zwalnianiu tego tempa. Tak więc zasada akceleracji zawsze będzie powiązana z mnożnikiem inwestycyjnym w procesie wzrostu. Rozważania uczonych na ten temat opierają się jednak o wcześniejsze rozważania Keynesa. Zawsze mówił on o popytowym efekcie wszelkich inwestycji i to w krótkim okresie. Zawsze najważniejszy był dla niego element pełnego wykorzystania czynników wytwórczych. Natomiast nie poświęcał zbyt dużo uwagi innemu skutkowi inwestycji jakim jest Przyrost Mocy Produkcyjnych. Wszelkie efekty dochodowe wiążą się z zasadą przyśpieszenia. Wpływ zatem dochodu i produkcji na inwestycje ma charakter dualny, bo i dochód i produkcja wpływają w określonym stopniu na dochód narodowy i na konsumpcję.

55) TEORIA „SPOŁECZNEJ OBFITOŚCI” GALBRAITHA.

Główne prace Johna Kennetha Galbraitha to: „Amerykański kapitalizm: koncepcja siły przeciwważonej” (1952r.), “Społeczeństwo obfitości” (1958), “Nowe społeczeństwo przemysłowe” (1967). W pracach tych próbuje on przedstawić kierunek strukturalnej ewolucji amerykańskiej gospodarki, wskazać jej mocne i słabe strony, nakreślić program pozytywny. Galbraith uważa, że współczesny kapitalizm amerykański jest w zasadzie zdrowym systemem gospodarczym. Zanik konkurencji związany z procesem powstania wielkich korporacji i monopoli zmienił jedynie tradycyjny mechanizm funkcjonowania systemu, ale nie naruszył jego gospodarczej efektywności. Stało się to dzięki powstaniu “Siły równoważącej”- w postaci wielkich zrzeszeń nabywców i sprzedawców. Przeciwdziałają oni tendencji do monopolistycznego nadużywania władzy gospodarczej, a państwo ich w tym jeszcze wspiera. Galbraith wie, że gospodarka amerykańska nie jest doskonała. Przyczyny pewnej wadliwości funkcjonowania amerykańskiego kapitalizmu jego zdanie tkwią w obiegowej interpretacji rzeczywistości. Interpretacja ta opiera się bowiem na amerykańskiej ekonomii niedostatku XVIII i XIX w. Tezy tej ekonomii przestały być aktualne w “społecznej obfitości”, które już osiągnęła gospodarka amerykańska. Współczesna gospodarka nie jest doskonała. Jest nastawiona na problem produkcji i wzrost bogactwa. Braki mają charakter nie tylko gospodarczy, ale także psychologiczno- socjologiczny: - fascynacja wzrostem bogactwa, pogoń za zyskiem, produkcja na pokaz, snobizm, przepych, zbiednienie tych którym się nie powiodło, niszczenie środowiska. Wszystko to nie zapewni społeczeństwu pełnego dobrobytu. Państwo powinno oddziaływać na społeczeństwo, żeby zmieniło nastawienie społeczne.

54) TEORIA STRUKTURALNYCH PRZEMIAN KAPITALIZMU SCHLIHTERA, JOHNSTONA I NADLERA (TEORIA KAPITALIZMU LUDOWEGO).

1.Schihter (1949-“Gospodarka amerykańska”); 2.Johnston (1944-„Nieograniczona Ameryka”); 3.Nadler (1956-“Ludowy kapitalizm”). Teoria ta dowodzi, że w gospodarce amerykańskiej w latach 40 i 50 w USA dokonały się zasadnicze zmiany gospodarcze. Są zaspokajane dążenia i aspiracje społeczne. Nastąpiła dyfuzja własności tzn. kapitał został rozproszony wśród milionów akcjonariuszy. Nastąpiła demokratyzacja kapitału i rewolucja w zarządzaniu, tzn. powstała nowa klasa menedżerów. Jest to wyraz docenienia cech osobistych tych ludzi. Nastąpiła rewolucja w dochodach. Zmniejszyła się dyspozycja w dochodach w wyniku polityki podatkowej i świadczeń społecznych. Efektem tego jest coraz większa zamożność społeczeństwa. Przez co kapitalizm staje się coraz bardziej demokratycznym systemem i realizuje harmonie interesów wszystkich warstw i klas społecznych. Koncepcja ta „uderza” w marksizm.

52) TEORIA ROZWOJU GOSPODARCZEGO SCHUMPETERA.

J.A. Schumpeter (1883-1950) wywodził się ze szkoły austriackiej. Rozgłos przyniosło mu dzieło: „Teoria rozwoju gospodarczego” (1912). Punktem wyjścia analizy Schumpetera jest gospodarka styczna jak ją nazywa, ruch okrężny życia gospodarczego. W ramach tej gospodarki procesy ekonomiczne mają charakter wyłącznie adaptacyjny, a w całości wytwarzanego produktu ulega podziałowi pomiędzy dwa podstawowe czynniki produkcji: pracę i ziemię. Kapitał, jako samodzielny czynnik produkcji nie otrzymuje żadnego wynagrodzenia. Dobry przedsiębiorca potrafi wykorzystać wynalazki i osiągnięcia nauki. Dynamiczna gospodarka nie jest jednak wolna od wahań w procesie rozwojowym, jak o tym świadczą cykle gospodarcze. Dobra kapitałowe, które są zainwestowane otrzymują tylko zwrot poniesionych nakładów. Zysk jako odrębny dochód powstaje dopiero w warunkach rozwoju gospodarczego a więc w gospodarce dynamicznej. Rozwój ten jest rezultatem działalności “przedsiębiorców”, którzy wprowadzają innowacje. Innowacja to produkcja nowych towarów, zastosowanie nowej techniki, odkrycie nowych źródeł surowców, nowych rynków zbytu, wprowadzenie nowej organizacji i produkcji. Innowacje powodują obniżkę kosztów i stwarzają możliwość obniżki cen. Schumpeter powiada: “Bodźcem dla inwestycji jest dążenie do zysku”, wyjaśnia pojawienie się procentu, traktując go jak konsekwencję rozwoju gospodarczego, jako opodatkowanie zysku. Najważniejszą cechą przedsiębiorcy nie jest własność środków produkcji, ale realizacja inwestycji. Istotnym elementem teorii Schumpetera jest podejście do problemu finansowania inwestycji. Podważa tezę, że inwestycje zawsze muszą być finansowane z istniejącego funduszu oszczędności. Przedsiębiorcy mogą finansować inwestycje z kredytu tworzonego przez system bankowy. Schumpeter na wiele lat przed Keynesem wysunął tezę, że w gospodarce kapitalistycznej nie oszczędności decydują o rozmiarach inwestycji, ale inwestycje o rozmiarach oszczędności. Mechanizm Schumpetera - inwestycje powodują wzrost cen, wzrost cen powoduje spadek zdolności nabywczej przedsiębiorstw, stan ten wywołuje inflację, ogranicza inwestowanie, ale przy zrównanym poziomie inwestycji i w rozpoczęciu produkcji inwestorzy spłacają pożyczki bankowe i groźba inflacji mija. Takie mechanizmy powodują powstanie zjawisk deflacyjnych, wg Schumpetera mamy do czynienia z cyklicznością rozwoju gospodarczego. Zjawiska kryzysu określa tak: “Kryzys jest to punkt wyjścia do przywrócenia równowagi ekonomicznej, bo on zmusza do innowacji, a to już nowa faza rozwoju. Są różne typy wahań cyklicznych. W kryzysie: “cykl długi obejmuje tylko ruch cen, ale cykle krótkie obejmują ruch wszystkich wielkości ekonomicznych tj. produkcję, ceny, kredyt, zatrudnienie”. Zauważa, że następuje stałe i systematyczne obniżenie pozycji przedsiębiorcy. Pojawiają się związki zawodowe, TV, radio, prasa od nich uzależniony jest kapitalista. Ocena teorii Schumpetera: “W jego ujęciu rozwój cykliczny jest konieczną ceną postępu gospodarczego. Jeśli chcemy mieć rozwój gospodarczy, musimy się godzić na wahania koniunkturalne, które są niezbędnym składnikiem tego rozwoju”. Teoria ta daje wypaczony obraz kapitalizmu. Wpływ Schumpetera na późniejszy rozwój ekonomii burżuazyjnej był dość istotny. Zwrócił on uwagę na konieczność dynamicznego ujmowania procesów gospodarczych mimo, że sam jego model dynamiczny nie został przyjęty przez podstawową część teoretyków burżuazyjnych.

53) TEORIA “STAGNACJI SEKULARNEJ” HARRODA I HIGGINSA.

R.Harrod (1900-1978, “Teoria międzynarodowa”, “Szkic z teorii dynamiki”). Twórca modelu i warunku zrównoważonego wzrostu gospodarczego. Inwestycje zrealizowane są równe faktycznym oszczędnościom. 1.gwarantowana stopa wzrostu G_w - zamierzone oszczędności równoważy się z zamierzonymi inwestycjami. Zapewnia wykorzystanie dostępnych zdolności produkcyjnych z wyjątkiem zatrudnienia. 2.Naturalna stopa wzrostu G_n - możliwa do osiągnięcia w danych warunkach gospodarczych, przy danym przyroście naturalnym i postępie technicznym. Obejmuje ona pełne zatrudnienie. Wg Harroda najbardziej idealny stan w gospodarce to taki, kiedy faktyczna stopa wzrostu gospodarczego G byłaby równa stopie gwarantowanej i naturalnej. Powstaje wtedy taki stan użytkowania kapitału, z jednoczesnym pełnym wykorzystaniem zdolności produkcyjnych i zatrudnienia oraz czynniki te wzrastają zapewniając pełne ich wykorzystanie. Faktyczna stopa wzrostu oscyluje wokół gwarantowanej stopy wzrostu, ale nie osiąga pułapu wyznaczonego przez naturalną stopę wzrostu. Przyczyną kryzysu są: niedostateczna elastyczność gospodarki, długotrwała stabilność współczynnika kapitałowego, skłonność do nadmiernego oszczędzania („Tylko kapitał zainwestowany daje skutek gospodarczy”) Państwo może i powinno ingerować. Może wpływać na wysokość stopy procentowej, zachęcać do inwestycji kapitałochłonnych, kapitałooszczędnych. Z rozważań Harroda wynika: a)istnieje tendencja do spadków, które prowadzą do kryzysów; b)istnieje zawsze margines. Teoria stagnacji sekularnej = teoria dojrzałości gospodarczej A.Hansen (1941-“Polityka fiskalna i cykl koniunkturalny”).

B.Higgins (1950-“Koncepcja sekularnej stagnacji”). Rozwinięte kraje kapitalistyczne doszły do stanu dojrzałości gospodarczej. Ich wzrost gospodarczy będzie wolniejszy, pogłębiać się będą różnice między dochodem narodowym osiągniętym a potencjalnie możliwym do osiągnięcia przy pełnym wykorzystaniu czynników wytwórczych. Dochód narodowy stanowi 89% w danym roku do 100% możliwego do osiągnięcia. Stagnacja sekularna przejawia się w toku cyklu koniunkturalnego, że depresje są coraz dłuższe i głębsze, a ożywienie coraz słabsze i krótsze. Nie ma proporcjonalizmu typu lambdoidalnego. Zwolnienie tempa wzrostu wynika z: a)spadku przyrostu naturalnego, starzenia się społeczeństwa, braku inicjatyw społecznych, skłonność do nadmiernego oszczędzania; b)Istnieje ograniczona możliwość ekspansji geograficznej. Nie ma możliwości nowego podziału świata; c)Spadek kapitałochłonności wydatków inwestycyjnych. Recepta - stosowanie koncepcji Keynesa.

59) INSTYTUCJONALIZM W HME I JEGO PRZEDSTAWICIELE.

Instytucjonalizm rozwija się na przełomie lat 20 i 30-tych głównie w USA. Instytucjonalizm nie koncentrował się na analizie problemów epok minionych i podjął próbę opisu strukturalnych przemian we współczesnym kapitalizmie. Charakterystyka: -Cechuje się pewnym ahistoryzmem (odrzuca przeszłość); -Krytycznie odnosi się do ekonomii klasycznej; -Instytucjonaliści są zainteresowani praktyką a nie teorią; -Starają się opisać mechanizmy przemian ekonomii kapitalizmu (kierują się empirią, praktyką, doświadczeniem); -Uważają, że prawa, reguły i prawidłowości ekonomiczne mają charakter względny (nie w każdej sytuacji działają); -Zmiany w ekonomii odbywają się ewolucyjnie i powoli. Przedstawiciele: * Veblen (1857-1929) Opublikował pracę pt. „Teoria klasy próżnującej” (1914) i “Własność wyobcowana i przedsiębiorczość w obecnych czasach” (1923r.).

Jego poglądy: 1.Poddaje krytyce ekonomię klasyczną; 2.Uważa, że w ekonomi klasycznej brakuje analizy mechanizmów zmian we współczesnym kapitalizmie (ten kapitalizm ulega ewolucjom);

3.W ogóle odrzuca działanie praw i prawidłowości; 4.Krytykuje Keynesowską „subiektywna teorię popytu” mówiącą, że postępowanie konsumenta jest racjonalne i zmierza do maksymalnej użyteczności (zysku), że konsument zawsze dokonuje wyboru, kieruje się rachunkiem ekonomicznym, przyjemnością i zwyczajami. A zatem postępowanie ekonomiczne ludzi jest kierowane regułami, które są tworzone przez grupę społeczną, do której dana jednostka należy. Dla niej tymi regułami są zwyczaje, tradycje, nawyki, mentalność. Owe reguły, jeśli są uznawane przez daną grupę społeczną- tworzą tzw. cywilizację konsumpcji. Tę cywilizację sankcjonuje prawo. Instytucjami (narzędziami) tej cywilizacji są takie pojęcia jak: własność prywatna, gospodarka towarowo-pieniężna, system cen, formy organizacji rynku. C.K. (postęp) jest mechanizmem rozwoju, nie ma znaczenia jaka to jest konsumpcja (książki, dywany itp.), gdyż wszelkie zmiany reguł i norm postępowania powodują zmianę systemu ekonomicznego. 5.Podstawą systemu kapitalistycznego jest pieniądz, własność prywatna, motyw zysku jako skutek kapitału finansowego; 6.Istnieje klasa kapitału finansowego, która jest zasycona i nie inwestuje, żyje z procentu, niczego nie produkuje, więc jest klasą próżniaczą i nie jest nosicielem postępu. 7.Nosicielami postępu są inżynierowie i menadżerowie. * Commons wniósł do ekonomii XX w. czynnik społeczny. Zauważył, że w gospodarce występują różne grupy o sprzecznych interesach, między którymi zachodzą antagonizmy (np. robotnicy i kapitaliści). Uważał, że wszelkie problemy powinny być rozwiązane na drodze kompromisu i ugody. Ponieważ nie wszystkie kwestie można załagodzić za pomocą porozumienia obu stron, toteż rozjemcą powinno być państwo, które swoją ingerencję zaznaczałoby poprzez wydawanie stosownych norm prawnych. * Mitchell uważał, że koniunkturę można rozeznać gromadząc i analizując materiał statystyczny. * Clark uważa, że istnieją dwa rodzaje kosztów: społeczne i prywatne. Koszty społeczne - ponosi całe społeczeństwo na rzecz np. służby zdrowia i oświaty. Im nakłady na te dziedziny będą wyższe, tym wyniki będą lepsze. Bo społeczeństwo zdrowe i lepiej wykształcone, będzie więcej wytwarzać. W tym celu powinien wzrastać dochód indywidualny ludności, który będzie powiększany przez postęp techniczny.

60) NEOINSTYTUCJONALIZM W HISTORII MYŚLI EKONOMICZNEJ.

Na gruncie instytucjonalizmu zrodził się neoinstytucjonalizm. Główne tezy: a)Gospodarka kapitalistyczna przechodzi ewolucję w kierunku „planowego społeczeństwa obfitości” (społeczeństwo racjonalnie tworzone); b)Konieczność ograniczeń w dotychczasowym nieograniczonym korzystaniu z zasobów; c)Wszystkie zmiany instytucji (narzędzi) następują nie w wyniku przekształceń w psychice ludzkiej, lecz w następstwie zmian technologii; d)Odrzucenie koncepcji mechanizmu samoregulującego, przywracającego gospodarkę do stanu równowagi; e)Neoistytucjonaliści zwracają uwagę na negatywny wpływ potężnych grup nacisku ekonomicznego (związki zawodowe, konsumenckie itp.), proponują zamianę „nacisku grupowego” tzw. „poza rynkową koordynacją”, prowadzącą do równowagi kierowanej (oczywiście przez państwo) i harmonii różnych sprzecznych interesów biznesu z celami ogólnospołecznymi. Przedstawiciele: John Galbraith - “Ekonomia a cele społeczne” (1973 r.). Pokazuje gospodarkę USA z dwóch stron - z jednej strony siły napędowe, które pchają tę gospodarkę do przodu, - z drugiej strony -hamulce rozwojowe. Uważa on, że nie ma sensu dalszego zwiększania produkcji w USA, ponieważ jej poziom przekroczył racjonalne potrzeby konsumpcyjne, a dalsze zwiększanie służy marnotrawstwu a nie likwidacji ubóstwa. Społeczeństwo zostało nasycone. To wcale nie znaczy, że wszystkie grupy społeczne są nasycone- jest warstwa która relatywnie żyje w ubóstwie. Galbraith uważa że jest to ekonomia fałszywego świata. Nacisk idzie na ilość a nie na jakość co nie sprzyja postępowi technicznemu i ekonomicznemu. Zmiany mogą dokonać tylko intelektualiści (psychologowie, politolodzy itp.)- oni powinni przejmować sterowanie gospodarką od technokratów i menedżerów. Clarence Ayers (1891-1972) “Teoria postępu ekonomicznego” (44 r.) - w pracy tej dzieli gospodarkę na dwie części: -pierwsza to gospodarka rynkowa nazywa ją pieniężną, jest bardziej żywiołowa; -druga to gospodarka przemysłowa bardziej sterowana, kierująca się impulsami. Rozróżnia się dwie koncepcje wartości: wartość pieniężna w cenie; wartość rzeczywista (technologiczną lub użytkową). Cena powinna odzwierciedlać nie tylko rzeczywistą wartość dóbr ale

wszystkie aspekty użyteczności danego dobra. Albowiem wartość i użyteczność to dwie różne rzeczy. Ayers zajmuje się też popytem - powiada - „Dla mnie popyt jako zjawisko ekonomiczne to nie tylko wynik potrzeb i użyteczności ale także czynników pozaekonomicznych”. Popyt to nie tylko skutek racjonalnego wyboru ale także tradycji, zwyczaju, presji reklamy, środowiska. Tworzy pojęcie wartości

realnej - uważa, że wartość realna reprezentuje najwyższy i najważniejszy poziom wartości. Ten poziom wartości realnej buduje postęp i realny obraz stanu gospodarki. Na poziom realnej wartości składa się wartość techniczna i pieniężna i muszą być w stosunku do siebie spójne. Gerard Colm formułuje takie poglądy: 1.gospodarka stale się zmienia, trzeba ją analizować długookresowo - nie zgadza się w tym względzie z Keynesem. Szczególną uwagę trzeba zwrócić na postęp technologiczny. 2.pojawiają się wielkie przedsiębiorstwa - holdingi. 3.pojawiają się coraz silniejsze grupy nacisku. Preferuje ekonomię interwencjonizmu i kontroli państwa w kształtowaniu ewolucyjnego rozwoju gospodarczego państwa. Gunnar Myrdal, noblista w dziedzinie ekonomii w latach 80-tych, „Ekonomia międzynarodowa i przyszłość” (56r.). „Państwo dobrobytu- planowanie ekonomiczne i jego implikacje”. Apogeum - lata 50 i 60-te interesują go społeczne aspekty gospodarcze. Uważa, że dla gospodarki postęp naukowo-techniczny jest bardzo ważny- najważniejsza funkcja: przekształca się strukturę społeczną i gospodarczą, musi być akceptowana przez społeczeństwo (koncepcja tzw. „kumulatywnego rozwoju”)-„Celem długofalowej polityki jest stworzenie międzynarodowego społeczeństwa dobrobytu”. Równowaga ekonomiczna może być osiągana w wyniku kolektywnego współdziałania różnych grup interesu będących jednocześnie grupami nacisku. To państwo musi doprowadzić do kompromisu przede wszystkim krajów opóźnionych w rozwoju gospodarczym.

61) ETATYZM W POLITYCE GOSPODARCZEJ.

Etatyzm - to środek, narzędzie polityki gospodarczej państwa kapitalistycznego, który polega na tym, że państwo prowadzi samo bezpośrednią działalność gospodarczą na własny koszt i ryzyko. W warunkach etatyzmu państwo jest przedsiębiorcą. Może prowadzić działalność w różnych formach: 1.forma jawna - państwo samo może prowadzić przedsiębiorstwo państwowe - państwo jest ich kierownikiem; 2.forma ukryta - państwo ma udziały w przedsiębiorstwach prywatnych i poprzez posiadanie tych udziałów wpływa na te przedsiębiorstwa; 3.forma pośrednia - polega na tym, że przedsiębiorstwa, banki i inne podmioty gospodarcze, pozostają one częściowo w gestii państwa - oparte są o kapitał mieszany: państwowo-prywatny. Etatyzm to forma interwencjonizmu państwowego - polega na aktywnym oddziaływaniu państwa przy pomocy środków bezpośrednich i pośrednich. Istota interwencjonizmu i etatyzmu to dwie różne sprawy. Interwencjonizm jest pojęciem ogólnym- państwo wpływa na gospodarkę za pomocą bodźców ekonomicznych. Etatyzm jest wtedy, gdy państwo prowadzi politykę aktywnego kształtowania życia gospodarczego przy pomocy środków bezpośrednich ale przy etatyzmie państwo występuje jako podmiot gospodarczy - na własny koszt i na własne ryzyko.

Początków etatyzmu należy się dopatrywać u schyłku merkantylizmu, kiedy merkantyliści, w ramach polityki protekcyjnej kładli nacisk na industrializację kraju, podnoszenie kwalifikacji manufakturzystów i robotników oraz politykę uproduktywnienia pracy. Owo przejściowe współdziałanie monarchii i burżuazji doprowadziło do wzmocnienia władzy centralnej, a co za tym idzie- aktywnego oddziaływania państwa na życie gospodarcze kraju. W XVII i XVIII w. powstają nowe idee - wolności gospodarczej, propagujące nieingerencję państwa w działalność gospodarczą przedsiębiorców. Taka sytuacja trwała do wybuchu I wojny światowej, kiedy okazało się, że państwa kapitalistyczne nie potrafią się obejść bez pewnych form ingerencji państwa w życie gospodarcze. Chodziło szczególnie o te dziedziny, w które kapitał prywatny niechętnie inwestował ze względu na niską rentowność (elektrownie, komunikacja, łączność, przedsiębiorstwa użyteczności publicznej itp.). W tych dziedzinach państwo na przekór zasadom liberalizmu prowadziło działalność gospodarczą jako przedsiębiorca. W końcu XIX w. następuje monopolizacja gospodarki, jednak państwo w dalszym ciągu zajmuje się prowadzeniem owych nierentownych dziedzin życia, zaznaczając w ten sposób swoją obecność jako podmiot gospodarczy. Rosnąca monopolizacja gospodarki doprowadziła do największego kryzysu lat 1929-33. Samoregulujący mechanizm rynkowy zawiódł. Wówczas uświadomiono sobie potrzebę kreowania popytu a nawet bezpośredniego oddziaływania państwa na inwestycje i zatrudnienie (polityka New Deal w USA oraz polityka zbrojeń i budowy dróg strategicznych w faszystowskich Włoszech i Niemczech). Po II wojnie światowej powrót do kapitalizmu monopolistycznego jest niemożliwy dzięki nieodwracalnym zamianom jakie zaszły w gospodarce światowej. Działalność państwa wkraczała pośrednio lub bezpośrednio we wszystkie zasadnicze dziedziny życia gospodarczego. Wielkie monopole przekształcają się w międzynarodowe korporacje, w których władza należy do menedżerów - akcjonariuszy powiązanych z gospodarką państwową. W strukturze własności zwiększa się udział własności kontrolowanej przez państwo. Począwszy od lat 70-tych następuje reprywatyzacja w krajach zachodnich i wycofywanie się z sektora państwowego oraz liberalizacja gospodarki, zgodnie z tezą, że pośrednia ingerencja państwa w życie gospodarcze jest mniej kosztowna i bardziej efektywna - odchodzenie od etatyzmu.

62) AGRARYZM W TEORII EKONOMII.

Agraryzm (agros- ziemia) to nie tylko doktryna, to także ruch społeczno-ekonomiczny dążący do poprawy sytuacji w rolnictwie. Agraryzm zrodził się w Niemczech po wojnie francusko-pruskiej. Zrodzenie się tej koncepcji było skutkiem wojny i gwałtownego uprzemysłowienia. Niemcy odebrały od Francji wysokie kontrybucje, które stały się przyczyną gwałtownego uprzemysłowienia. Rok 1870 i jego skutki były podłożem wielkiego kryzysu rolnictwa w Niemczech - nosi to nazwę kryzysu agralnego 1870-1890. Ruch agrarystyczny występuje w krajach o przewadze rolnictwa w gospodarce i przewadze ludzi z rolnictwa. Dążył do obrony interesów producentów rolnych zagrożonych przez potężny rozwój kapitalizmu. Agraryzm nawiązuje do koncepcji Sismondiego z początku XIX w., wg którego postęp techniczny w warunkach koncentracji własności i działania mechanizmu konkurencji prowadzi do ruiny producentów drobnotowarowych i pauperyzmu mas, co pogłębia sprzeczność między pracą i kapitałem i prowadzi do kryzysu ekonomicznego. Wysuwa on następujące postulaty: 1.zerwanie z liberalizmem gospodarczym; 2.zwiększenie ingerencji państwa w gospodarkę idącą w kierunku takim żeby państwo zapewniło trwały rozwój producentów drobno towarowych w przemyśle i rolnictwie; 3.państwo musi zapewnić sprawiedliwy podział dochodu narodowego. W Niemczech przedstawiciele socjaldemokracji twierdzili, że rolnictwo w przeciwieństwie do przemysłu cechują inne tendencje rozwojowe. Następstwem tego jest trwałość i wyższa wydajność drobnych gospodarstw chłopskich w porównaniu z wielką własnością. Równocześnie z rewizjonizmem rozwijał się agraryzm nie związany z marksizmem (w Niemczech, Szwajcarii, Czechosłowacji, Polsce, Danii i krajach bałkańskich).Rolnictwo europejskie idzie w kierunku kapitalizmu - także w krajach zapóźnionych proces mechanizacji rolnictwa i handel rozwija się. Wahania koniunktur, kryzysy, radykalizacja mas a zwłaszcza chłopi reagują na tzw. „nożyce cen” - wysokie ceny artykułów przemysłowych i bardzo niskie ceny żywności. W latach 20 i 30 - przez Europę przeszła fala kryzysów ekonomicznych i fala silnej ręki będąca następstwem wielkiego kryzysu w USA. Dopiero nową politykę na tle poglądów Keynesa zapoczątkował Roosvelt, w Niemczech Hitler, we Włoszech Mussolini - poprawiają koniunkturę. W Polsce - fabryka Ursusa i pola modernizacji armii od 1936 r. Na 10 lat zaczyna dominować przemysł kosztem rolnictwa - wieś się rozwarstwia. Główny teoretyk St. Milkowski (1934 r.„Agraryzm jako forma przebudowy ustroju społecznego”) mówi, że trzeba przebudować strukturę rolnictwa, ustrój rolny - na przeszkodzie stoi sojusz ziemiaństwa i kapitalistów i pozostałość ideologii szlacheckiej. Przebudowa powinna wyeksponować rolę chłopstwa. Gospodarstwa chłopskie są bardzo słabe i powinna je wspierać spółdzielczość. Postuluje aby przemysł budować nie tylko w mieście ale także na wsi. Agraryzm traktuje rolnictwo jako jedno z ważniejszych gałęzi rozwoju gospodarczego.

63) NEOLIBERALIZM W HISTORII MYŚLI EKONOMICZNEJ.

Jest to kierunek przeciwny nadmiernej ingerencji państwa, a przede wszystkim stałej, poza rynkowej regulacji procesów gospodarczych. Zmierza do zapewnienia jednostkom gospodarczym decydującego wpływu na bieg życia gospodarczego. Państwo swą postawą i poczynaniami ma zapewniać sprzyjający wolności gospodarczej układ stosunków i system prawny, czyli porządek gospodarczy.

Społeczna gospodarka rynkowa (Ordoliberalizm).Ośrodek neoliberalizmu Niemiecki Uniwersytet we Fryburgu. Propagatorem tego kierunku w Niemczech był Walter Eucken (1891-1950), a w skali światowej - Walter Lippman, publicysta amerykański. Walter Eucken („Podstawy ekonomii” 1939. „Podstawy polityki gospodarczej” 1952). Najistotniejsze poglądy: -Struktury gospodarcze poszczególnych krajów są mieszaniną zasadniczych typów idealnych; -Wyodrębnia dwa typy układów gospodarczych: gospodarkę rynkową i centralnie administrowaną; -Gosp. rynkowa musi służyć całemu społeczeństwu ale musi ona funkcjonować na zasadzie współzawodnictwa podmiotów gospodarczych.; -Przedsiębiorstwa i jednostki działają bez odgórnych nakazów na własne ryzyko i odpowiedzialność, szukając najlepszych zastosowań i wykorzystania kapitału i dochodów; -Musi być zachowana równowaga. Jest ona możliwa w wyniku polityki koordynacyjnej państwa tj. w zasadach konstytuujących (poprawnie funkcjonujący system cen jako wyraz swobodnych aktów wymiany, czuwanie nad stabilizacją waluty, dostęp do „otwartych rynków”, charakteryzować się powinien swobodnym dostępem do wszystkich transakcji, swobodną inicjatywą gospodarczą, wolnością zawierania umów, wolnością wybierania kontrahentów. System prawny neoliberalnego państwa musi sprzyjać wolności gospodarczej) oraz zasadach regulujących (kontrola monopoli, progresywne opodatkowanie dochodów i racjonalna gospodarka zapasami). Takie reguły postępowania będą powodować, że swobodnie postępujące podmioty gospodarcze będą kontrolowane przez ponad klasowe państwo, które reprezentuje ducha narodu i wspólnotę narodową.

Szkoła londyńska reprezentowana przez L. Robbinsa, F. Hayeka i J. Meade, wyrosła ze szkoły Camridge. Poglądy: a)potrzeba przestrzegania rynkowych reguł gry w gospodarce, b)interwencjonizm państwowy - tylko w takim stopniu by nie naruszał rynkowych reguł gry, c)w oparciu o tradycyjną teorię wymiany głoszono potrzebę liberalizacji handlu zagranicznego.

Szkoła chicagowska (Monetaryzm). Liderem tej szkoły jest Milton Friedman, a przedstawiciele to: F. Knight, H. Simons, Jacob Viner, G. Stigler. Ich tezy to: a)zarzucali teorii keynesistów oraz wynikającej z niej polityki interwencjonizmu państwowego niezdolność do wyjaśniania i rozwiązywania problemów społeczno-ekonomicznych (tzn. wzrost inflacji przy jednoczesnym utrzymywaniu się (stagflacja), a nawet w kolejnych latach wzroście bezrobocia i inflacji cenowej - slumflacja, narastanie długu publicznego); b)długookresowa równowaga ekonomiczna wymaga zapewnienia przez państwo zrównoważenia zasobów i strumieni pieniężnych przy zbilansowanym budżecie państwa i możliwie najbliższym zera bilansie płatniczym w warunkach płynnych kursów walut; c)musi istnieć pewna akceptowana społecznie naturalna stopa bezrobocia (2-6%) w warunkach braku zakłóceń ze strony podaży pieniądza sterowanego przez państwo (nie twierdzą jak keynesiści, że państwo musi wybierać między wysoką stopą inflacji a niskim bezrobociem i odwrotnie); d)władze państwa powinny kontrolować politykę pieniężną państwa stosując płynny kurs walut i przeciwdziałając deficytowi lub nadwyżce bilansy płatniczego; e)za nieskuteczną uznają, politykę stabilizacji stopy procentowej.

1. TEORIA ROZWOJU GOSPODARCZEGO SCHUMPETERA.

3. NEOINSTYTUCJONALIZM W HISTORII MYŚLI EKONOMICZNEJ.

5. ISTOTA “MATEMATYCZNEJ” (LOZAŃSKIEJ) SZKOŁY W EKONOMII.

7. SOCJALIŚCI “UTOPIJNI” I ICH POGLĄDY EKONOMICZNE.

9. ISTOTA AUSTRIACKIEJ SZKOŁY “PSYCHOLOGICZNEJ” W EKONOMII. 1

10. ISTOTA MERKANTYLIZMU W GOSPODARCE.

11. KEYNESOWSKIE POJĘCIE “MNOŻNIKA INWESTYCYJNEGO”.

12. TEORIA „SPOŁECZNEJ OBFITOŚCI” GALBRAITHA.

13. TEORIA STRUKTURALNYCH PRZEMIAN KAPITALIZMU SCHLIHTERA,

JOHNSTONA I NADLERA (TEORIA KAPITALIZMU LUDOWEGO).

14. TEORIA “STAGNACJI SEKULARNEJ” HARRODA I HIGGINSA.

15. INSTYTUCJONALIZM W HME I JEGO PRZEDSTAWICIELE.

16. ETATYZM W POLITYCE GOSPODARCZEJ.

17. AGRARYZM W TEORII EKONOMII.

18. NEOLIBERALIZM W HISTORII MYŚLI EKONOMICZNEJ.

1 ZAKRES ZAINTERESOWAŃ HME JAKO DYSCYPLINY NAUKOWEJ.

METODOLOGIA HISTORII MYŚLI EKONOMICZNEJ.

MYŚL EKONOMICZNA A PRAKTYKA.

KSENOFONT JAKO AUTOR “KSIĘGI O GOSPODARCE”.

SOLON JAKO REFORMATOR GOSPODARKI.

2 PLATON I ARYSTOTELES WOBEC GOSPOD. I BOGACTWA MATER-GO.

OBRAZ GOSPODARKI HOMERA.

ISTOTA CHREMATYSTYKI.

3 MYŚL EKONOMICZNA ANTYCZNEGO RZYMU.

PRAGMATYZM KATONA W STAROŻYTNYM RZYMIE A GOSPODARKA.

LATYFUNDIA I KOLONATY W STAROŻYTNYM RZYMIE.

REFORMY BRACI GRAKCHÓW.

4 WARRON O ROLNICTWIE W STAROŻYTNYM RZYMIE.

COLUMELLA O ROLNICTWIE W STAROŻYTNYM RZYMIE.

POJĘCIE PROTEKCJONIZMU W GOSPODARCE.

JAN CHRYZOSTOM I AUGUSTYN O GOSPODARCE.

TEORIA PIENIĄDZA ORESMIUSZA.

5 CHARAKTERYSTYKA MYŚLI EKONOMICZNEJ ŚREDNIOWIECZA.

ISTOTA MERKANTYLIZMU W GOSPODARCE.

GOSPODARCZE POGLĄDY REFORMACJI.

6 TOMASZ Z AKWINU O GOSPODARCE.

MERKANTYLISTYCZNA KONCEPCJA PIENIĄDZA.

7 IDEOLODZY MERKANTYLIZMU I ICH POGLĄDY. PRZEDSTAWICIELE.

ISTOTA FIZJOKRATYZMU.

TURGOT I JEGO POGLĄDY.

PROUDHON I JEGO MYŚL EKONOMICZNA.

8 FRACOIS QUESNAY (1694-1774).

ADAM SMITH - OJCIEC EKONOMII KLASYCZNEJ I TEORII RYNKU.

„PRAWO WARTOŚCI” W POGLĄDACH SMITHA.

TEORIA CYKLU KONIUNK. (NIEDOSTATECZ. POPYTU) HALSONA I DOMARA.

9 DAWID RICARDO I JEGO POGLĄDY EKONOMICZNE.

JEAN SISMONDI I JEGO KLASYCZNE POGLĄDY EKONOMICZNE.

MALTAHUS I JEGO EKONOMIA “DEMOGRAFICZNA”.

MODEL JAPOŃSKI I INDYJSKI DOTYCZ. INGERENCJI PAŃSTWA W GOSP - KĘ.

10 KAROL MARKS JAKO EKONOMISTA.

HERMANN GOSSEN I JEGO POGLĄDY EKONOMICZNE.

TEORIA “ROZWOJU INICJOWANEGO” MYRDALA I NURKSE.

ISTOTA MARGIALISTYCZNEGO WYZNACZANIA KIERUNKU W EKONOMII.

11 ISTOTA AUSTRIACKIEJ SZKOŁY “PSYCHOLOGICZNEJ” W EKONOMII.

ANTOINE COURNOT I JEGO POGLADY EKONOMICZNE.

12 SOCJALIŚCI “UTOPIJNI” I ICH POGLĄDY EKONOMICZNE.

POGLĄDY EKONOMICZNE BENHAMA.

13 ISTOTA “MATEMATYCZNEJ” (LOZAŃSKIEJ) SZKOŁY W EKONOMII.

KEYNESIZM - TEORIA “KAPITALIZMU KIEROWANEGO”.

”KEYNESIZM” A MONETARYZM W GOSPODARCE.

14 GENEZA KEYNESIZMU W EKONOMII.

ISTOTA MYŚLI EKONOMICZNEJ JOHNA KEYNESA.

METODOLOGICZNE ZAŁOŻENIA KEYNESA. MODEL KEYNESA.

KEYNESOWSKA TEORIA CYKLU KONIUNKTURALNEGO.

15 KEYNESOWSKIE POJĘCIE “MNOŻNIKA INWESTYCYJNEGO”.

TEORIA STAGNACJI SEKULARNEJ.

POSTKEYNESOWSKA MYŚL EKONOMICZNA. POGLĄDY. CHARAKTERYSTYKA.

NARZĘDZIA ANALIZY DYNAMICZNEJ.

ZASADA PRZYŚPIESZENIA. AKCELERATOR.

TEORIA „SPOŁECZNEJ OBFITOŚCI” GALBRAITHA.

TEORIA STRUKTURALNYCH PRZEMIAN KAPITALIZMU SCHLIHTERA,

JOHNSTONA I NADLERA (TEORIA KAPITALIZMU LUDOWEGO).

16 TEORIA ROZWOJU GOSPODARCZEGO SCHUMPETERA.

TEORIA “STAGNACJI SEKULARNEJ” HARRODA I HIGGINSA.

INSTYTUCJONALIZM W HME I JEGO PRZEDSTAWICIELE.

17 NEOINSTYTUCJONALIZM W HISTORII MYŚLI EKONOMICZNEJ.

ETATYZM W POLITYCE GOSPODARCZEJ.

18 AGRARYZM W TEORII EKONOMII.

NEOLIBERALIZM W HISTORII MYŚLI EKONOMICZNEJ.

19 PIENIĄDZ - OGÓLNIE

6

---