18.03.2012
Ćwiczenie 11
Oznaczanie aktywności enzymów i izoenzymów w diagnostyce chorób trzustki - amylaza całkowita i amylaza trzustkowa, diagnostyka chorób wątroby - AST, ALT i AP.
Kliniczny podział enzymów
Enzymy komórkowe (ze względu na rozpad komórki ulegają uwolnieniu do krwioobiegu)
*AspAT
*AlAT
*GIDH (dehydrogenaza glutaminianowa)
LDH
CK
OCT (transferaza karbamyloornitynowa)
Enzymy pozakomórkowe (w związku z zaburzeniem funkcji narządu wydzielniczego, ich aktywność w krwioobiegu może spadać lub wzrastać)
*cholinoesteraza CHE
*acylotransferaza lecytyna:cholesterol LCAT
amylaza, lipaza, trypsyna
Enzymy cholestatyczne (w związku z choelstazą ich aktywność w krążeniu wzrasta)
*γ-glutamylotranspeptydaza GGTP
*leucyloaminopeptydaza LAP
*fosfataza alkaliczna ALP, AP
*5'nukleotydaza 5'NT, 5'NU
*Enzymy syntetyzowane przez hepatocyty - diagnostyka patologii wątrobowej.
Aminotransferaza asparaginianowa AspAT
najwyższą aktywność enzymu spotyka się w wątrobie i mięśniach szkieletowych, jest też dużo w erytrocytach
obecnie oznaczanie AspAT jest przydatne w diagnostyce, różnicowaniu i monitorowaniu chorób wątroby i dróg żółciowych, rzadziej w uszkodzeniu mięśni szkieletowych
aktywność AspAT może być zwiększona w związku z WZW i martwicą wątroby, nawet 20-50 krotnie
wskaźnik De Ritisa AspAT/AlAT
<1 - łagodne uszkodzenie wątroby, głównie choroby o podłożu zapalnym, cholestaza (złogi kamieni), okres zdrowienia
>1 - ciężkie uszkodzenie wątroby zwykle z towarzyszącą martwicą (zaostrzenie przewlekłego WZW, zatrucie alkoholem)
≈1 - ostre WZW, zatrucie lekami, cholestaza polekowa lub w wyniku ucisku przez guz, schyłkowe stadium marskości
Podwyższony poziom AspAT
marskość wątroby
cholestaza zewnątrzwątrobowa
postępująca dystrofia mięśniowa
zawał mięśnia sercowego
zapalenie skórno-mięśniowe
ostre zapalenie trzustki
choroby hemolityczne
zgorzel
urazy ze zmiażdżeniem mięśni
zatorowość płucna
po spożyciu alkoholu i leków
wysiłek fizyczny, zastrzyki domięśniowe
Obniżona aktywność AspAT
ciąża
W martwicy z ostrym rozpadem hepatocytów aktywność AspAT są wyższe niż AlAT ze względu na uwalnianie izoenzymu mitochondrialnego, znacznie wyższą aktywność AspAT spotyka się w zatruciu alkoholem.
Aminotransferaza alaninowa AlAT
specyficzna aktywność w wątrobie jest 10x wyższa niż w mięśniach szkieletowych i mięsniu sercowym
zwiększone uwalnianie do surowicy świadczy o uszkodzeniu błon komórkowych hepatocytów
jest czulszym wskaźnikiem niż AspAT
Zwiększona aktywność AlAT
spektakularne ostre WZW
ostre zaburzenie przepływu wątrobowego
ostra martwica wątroby
ostre toksyczne zatrucie np. paracetamolem
aktywność przewyższająca 15 razy górną granicę wartości referencyjnych zawsze świadczy o wystąpieniu ostrej martwicy komórek wątroby pochodzenia wirusowego, toksycznego lub krążeniowego.
Fosfataza alkaliczna ALP
wewnątrz błon komórkowych lub na ich powierzchni w większości tkanek
jej główna rola to transport lipidów wewnątrz jelit i odkładanie wapnia w kościach, w równych proporcjach produkowana w wątrobie i układzie kostnym
u 25% osób izoenzym jelitowy może stanowić do 10% aktywności
wykorzystywana do diagnostyki chorób wątroby i dróg żółciowych lecz bardzo mało swoista
fizjologiczny wzrost aktywności: drugi i trzeci trymestr ciąży u rosnących dzieci, po posiłku u osób z grupą krwi B, 0
„nieswoiste” wzrosty aktywności: przerzuty nowotworowe do kości, szpiczak mnogi, akromegalia, choroba Pageta, nadczynność tarczycy, gojące się złamania, osteoporoza
Spadek aktywności ALP
niedoczynność przytarczyc
hipofosfatemia rodzinna
choroby kości pacjentów dializowanych
niedożywienie
karłowatość
przewlekła choroba popromienna
α-amylaza
w największym stężeniu syntezowana przez komórki groniaste trzustki i wydzielana do jelita
w mniejszym stopniu w śliniankach, skąd wydzielana jest do jamy ustnej i rozpoczyna hydrolizę skrobi już w przełyku
w OZT poziom amylazy wzrasta 5-6 godzin po wystąpieniu pierwszych objawów i pozostaje podwyższony przez 2-5 dni
wzrost aktywności amylazy w osoczu nie odzwierciedla ciężkości choroby i odwrotnie: rozległe uszkodzenia trzustki nie musza powodować znacznego wzrostu amylazy
w 50% reabsorbowana z kanalików nerkowych (jednak proces ten jest mniej wydajny w uszkodzeniu kanalików, oparzeniach, w związku z cukrzycową kwasicą ketonową oraz OZT)
u noworodków występuje tylko izoenzym ślinowy, do 5 roku życia produkują również izoenzym trzustkowy
makroamylazemia to heterogenny strukturalnie kompleks (masa cząsteczkowa >400 kDa) z immunoglobulinami, a czasem również albuminami i α1antytrypsyną, kompleks ten nie filtruje się w kłębuszkach nerkowych
pseudomakroamylazemia - makrokompleks powstały po podaży dekstranu
Wzrost aktywność α-amylazy
OZT
zapalenie przyusznicy
alkoholizm
„ostry brzuch”
niewydolność nerek (spadek wydalania)
WZW
AIDS
urazy górnej części jamy brzusznej
sarkoidoza
po zabiegu endoskopowej cholangiopankreatografii
Spadek aktywności α-amylazy
usunięcie trzustki
mukowiscydoza
ciężkie choroby wątroby
u osób otyłych (izoenzym ślinowy )
lipemia i hemoliza (metodyka oznaczania)
Lipaza
w najwyższym stopniu syntetyzowana przez komórki groniaste trzustki i wydzielana do jelita gdzie hydrolizuje długołańcuchowe, nierozpuszczalne w wodzie estry kwasów tłuszczowych i glicerolu
wyłącznie do badań zaburzeń trzustki
w OZT aktywność lipazy może wzrastać, zaś jej najwyższe wartości spotyka się w zaostrzeniu przewlekłego zapalenia trzustki (80x)
jakkolwiek poważne uszkodzenie komórek groniastych może skutkować obniżeniem uwalniania lipazy do surowicy w późnych etapach przewlekłego zapalenia trzustki
jest w 100% reabsorbowana z moczu pierwotnego w kanalikach nerkowych
Wzrost aktywności lipazy
zapalenie trzustki
ropień
torbiel
uraz
nowotwór
„ostry brzuch”
czynny wrzód dwunastnicy
niedrożność jelit
zapalenie pęcherzyka żółciowego
niewydolność nerek (dializowani)
cukrzycowa kwasica ketonowa
sarkoidoza
zapalenie ślinianek
leki toksyczne dla trzustki
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2