Początki ruchu socjalistycznego na ziemiach polskich (przed 1905r) oprac. RM podr. s. 185 - 187
1. Specyfika ruchu socjalistycznego na ziemiach polskich pod koniec XIX i w pocz. XX w.
relacje między pojęciami „ruch socjalistyczny” (socjalizm) a „ruch robotniczy”
narodziny ruchu socjalistycznego jako skutek przemian gospodarczych („rewolucja przemysłowa”) i społecznych (ukształtowanie się nowej warstwy społecznej - robotników)
nakładanie się na ziemiach polskich konfliktu społecznego na narodowościowy (np. właścicielami
fabryk w Łodzi byli przeważnie Żydzi lub Niemcy, pracującymi tam robotnikami Polacy)
dwa nurty w ruchu socjalistycznym na ziemiach polskich
▪ nurt niepodległościowo - reformistyczny: PPS, PPSD (zwolennicy odzyskania przez Polskę
niepodległości, np. na drodze kolejnego powstania narodowego, przeciwnicy rewolucji społecznej,
zwolennicy wprowadzania reform socjalistycznych)
▪ nurt internacjonalistyczno - rewolucyjny (marksistowski): I Proletariat, II Proletariat, SDKPiL
(przeciwnicy odzyskania przez Polskę niepodległości, uważali że w Polsce niepodległej sytuacja
robotników nie będzie lepsza niż w okresie zaborów, zaś oderwanie Kongresówki od Rosji będzie
niekorzystne dla robotników, zwolennicy rewolucji społecznej, SDKPiL ściśle współpracowała z
bolszewikami)
kwestia legalności działania socjalistów i ich zasięg oddziaływania w trzech zaborach
▪ zabór rosyjski: w porównaniu do dwóch innych zaborów w zaborze rosyjskim ruch socjalistyczny jest
najsilniejszy, oba jego ▪nurty działają nielegalnie i są zwalczane
▪ Galicja: dominuje nurt reformistyczno - niepodległościowy (PPSD) działający legalnie
▪ zabór pruski: legalnie działa PPS zaboru pruskiego, ruch socjalistyczny jest bardzo słaby,
2. Początki kształtowania się marksistowsko - rewolucyjnego (tzw. rewolucyjno-internacjonalistycznego) nurtu w ruchu socjalistycznym na ziemiach polskich (jego działalność nie wychodzi poza zabór rosyjski)
„program brukselski” z 1879 r. - pierwszy program polskich socjalistów o charakterze internacjonalistyczno - rewolucyjno - marksistowskim (Ludwik Waryński, Kazimierz Dłuski, Józef Uziębło)
- działalność Ludwika Waryńskiego i powstanie I Proletariatu (Międzynarodowa Socialno - Rewolucyjna
Partia „Proletariat”) w 1882 r. - pierwsza partia socjalistyczna na ziemiach polskich.
(Proces Waryńskiego w Krakowie w 1880 r., aresztowanie Waryńskiego w Warszawie w 1884 r., proces 29
proletariatczyków w 1885 r., Maria Bohuszewiczówna - ostatni przywódca I Proletariatu do 1886, zanik
działalności partii, śmierć Waryńskiego w więzieniu w Szlisselburgu w 1887 r.), zob. il. w podr. s. 185
- II Proletariat (Polska Partia Socjalno- Rewolucyjna „Proletariat”) - 1888 r., Marcin Kasprzak
- Związek Robotników Polskich od 1889 r. (Julian Marchlewski, zorganizowanie pierwszej na
ziemiach polskich demonstracji pierwszomajowej - 1V 1890, oraz „buntu łódzkiego” robotników w 1892 r.)
- utworzenie SDKP w 1893 r. oraz jego przekształcenie w SDKPiL w 1900 (Julian Marchlewski,
Feliks Dzierżyński, Róża Luksemburg), „Czerwony Sztandar” - gazeta SDKPiL
- współpraca SDKPiL z partią bolszewików W. Lenina
- polemika Róży Luksemburg z W. Leninem (w sprawie wysuwania przez ruch socjalistyczny hasła
niepodległości Polski)
- różnice programowe między SDKPiL a PPS oraz rywalizacja między obiema partiami o wpływy w
środowisku robotników
3. Początki kształtowania się niepodległościowo - reformistycznego nurtu w polskim ruchu
socjalistycznym (najsilniejszy w zaborze rosyjskim, słabszy w Galicji, w zaborze pruskim ma
znaczenie marginalne)
utworzenie w Paryżu Związku Zagranicznego Socjalistów Polskich w 1892 r. (Bolesław Limanowski, Stanisław Mendelson, Feliks Perl), przyjęcie tzw. programu paryskiego i podjęcie decyzji o utworzeniu PPS
utworzenie Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) w kraju w początkach 1893 r. (w zaborze rosyjskim); „Robotnik” - gazeta PPS
B. Limanowski i Kazimierz Kelles - Krauz jako najważniejsi teoretycy i ideolodzy PPS w początkach istnienia tej partii
rola Józefa Piłsudskiego w PPS (pseudonim „Wiktor”) oraz motywy jego przystąpienia do tej partii (PPS była wówczas jedynym ugrupowaniem politycznym mającym w programie walkę o niepodległość, w 1918 r. Piłsudski „wysiadł z tramwaju socjalizm na przystanku niepodległość”)
utworzenie Organizacji Bojowej PPS w 1904 r. (w przededniu wybuchu rewolucji 1905 r.)
różnice programowe między PPS a SDKPiL oraz rywalizacja między obiema partiami o wpływy
w środowisku robotników
utworzenie w 1897 r. PPSD Galicji i Śląska Cieszyńskiego, przywódcy: Ignacy Daszyński, H. Lieberman (powstała z przekształcenia istniejącej od 1892 r. sekcji austriackiej SPD - Galicyjskiej Partii Socjal-Demokratycznej), partia polityczna o programie bardzo zbliżonym do programu PPS - działającej początkowo w zaborze rosyjskim a później także i w pruskim)
4. Ogólnożydowski Związek Robotniczy „Bund” (od 1897)
5. Rola PPS i SDKPiL w okresie rewolucji 1905 r. (zob. temat: Rewolucja 1905 r. w Kongresówce)
1