• POJĘCIE FINANSÓW PUBLICZNYCH

Termin finanse publiczne występuje w powszechnym użyciu. Intuicyjnie jest związany ze zjawiskami ekonomicznymi, pieniężnymi, ale jego zakres znaczeniowy nie został jeszcze w pełni precyzyjnie ustalony.

Termin finanse wywodzi się ze średniowiecznej łaciny od czasownika finire. Czasownik finire został zniekształcony na finare a następnie przekształcił się w finatio, co oznaczało początkowo orzeczenie sądowe kończące spór, później oznaczał kwotę pieniężną ustaloną tym orzeczeniem. Następnie finatio przekształciło się w financia.

Pod koniec średniowiecza termin finanse był wiązany tylko z operacjami pieniężnymi. Początkowo oznaczał operacje nieuczciwe, ale z biegiem czasu stracił to pejoratywne znaczenie.

Od czasów późnego średniowiecza termin finanse jest już związany wyłącznie z operacjami pieniężnymi, oznacza zatem stosunki ekonomiczne związane z pieniądzem. Nie wszystkie jednak zjawiska wiążące się z pieniądzem zaliczamy do finansów lecz tylko te, które wiążą się z przepływem środków pieniężnych od jednych podmiotów do drugich. Nie zalicza się do finansów tych zjawisk, w których pieniądz występuje w formie idealnej, jako miernik wartości, a więc np. nie zalicza się do finansów zagadnień ustalania cen.

Zjawiska finansowe wiążą się z czynnościami głównie dwojakiego rodzaju:

1. Z pozyskiwaniem środków pieniężnych.

2. Z podziałem, rozdysponowaniem środków pieniężnych na różne potrzeby.

Działalność polegająca na pozyskiwaniu środków pieniężnych, ich rozdysponowaniu prowadzą bardzo różne podmioty np. osoby fizyczne, gospodarstwa domowe, konsumenci , różne podmioty gospodarcze, przedsiębiorstwa państwowe, spółki, spółdzielnie.

Działalność finansową prowadzą także podmioty publiczne. Podmiot publiczny to podmiot sprawujący władzę. W chwili obecnej podmiotami publicznymi prowadzącymi działalność finansową są: państwo, samorząd terytorialny, organizacje międzynarodowe i ponadnarodowe.

Państwo jest to podmiot publiczny wyposażony we władzę, czerpiący środki pieniężne z zasady od własnego społeczeństwa, ostatnio najczęściej w formie podatków. Przeznacza je na zaspokojenie potrzeb zbiorowych uznanych w danym czasie za potrzeby państwowe.

Samorząd terytorialny to taki podmiot publiczny, któremu państwo deleguje określone kompetencje władcze.

Jeszcze innym podmiotem publicznym są organizacje międzynarodowe, których źródłem dochodów są głównie składki państw członkowskich.

Finanse publiczne oznaczają zatem działalność finansową, a więc działalność polegającą na czerpaniu środków pieniężnych i ich rozdysponowywaniu podmiotom publicznym.

Termin finanse publiczne jest często przeciwstawiany terminowi finanse prywatne. Finanse prywatne są związane z działalnością finansową prywatnych podmiotów gospodarczych, głównie różnego rodzaju spółek, przedsiębiorstw.

Termin finanse publiczne jest od pewnego okresu czasu definiowany w prawie polskim. Jego definicja po raz pierwszy pojawiła się w ustawie o finansach publicznych z 1998 r. Do tego czasu był jedynie definiowany przez doktrynę. W ustawie o finansach publicznych z 2005 r. - obecnie obowiązującej - także jest zawarta definicja finansów publicznych. Zgodnie z art. 3 tej ustawy finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem a w szczególności:

1. Gromadzenie dochodów i przychodów publicznych.

2. Wydatkowanie środków publicznych.

3. Finansowanie potrzeb pożyczonych budżetu państwa.

4. Finansowanie potrzeb pożyczonych budżetów samorządowych.

5. Zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne.

6. Zarządzanie środkami publicznymi, np. logowanie czasowo wolnych środków publicznych na lokatach.

7. Zarządzanie długiem publicznym - a więc przede wszystkim zaciąganie długu i jego spłata.

8. Rozliczanie z budżetem UE - z jednej strony składki polskie na rzecz UE, z drugiej środki pomocnicze płynące do Polski z budżetu UE.

W Polsce międzywojennej odpowiednikiem współczesnego terminu finanse publiczne był termin skarbowość, gospodarka skarbowa. Jurydycznym odpowiednikiem skarbowości było prawo skarbowe. Termin skarbowość miał trochę szersze znaczenie niż termin finanse publiczne, oznaczał bowiem nie tylko gospodarkę pieniężną podmiotów publicznych lecz także ich gospodarkę naturalną, np. zarządzanie przedsiębiorstwami publicznymi.

Do początku lat 50. XX w. w Polsce dominowała terminologia związana z terminem skarbowość. Stara terminologia nie została jednak całkowicie wyparta mamy np. kodeks karny skarbowy.

• CECHY CHARAKTERYSTYCZNE FINANSÓW PUBLICZNYCH

Charakteryzując finanse publiczne warto wskazać na sześć istotnych cech:

1. W stosunkach z zakresu finansów publicznych zawsze przynajmniej jeden podmiot jest podmiotem publicznym, jest wyposażony w atrybut władzy publicznej.

2. Stosunki z zakresu finansów publicznych są na ogół oparte na zasadzie władztwa i podporządkowania. Podmiot publiczny ma możliwość władczego kształtowania sytuacji prawnej innego podmiotu, ten podmiot jest podporządkowany.

3. Stosunki finansowe z zakresu finansów publicznych mają służyć interesowi publicznemu nie prywatnemu. Podmiot publiczny ma działać w interesie ogółu, a w finansach prywatnych liczy się interes indywidualny, głownie zysk.

4. Finanse publiczne charakteryzuje wysoki stopień reglamentacji prawnej. To przepisy prawa regulują np. źródła dochodów podmiotu publicznego i sposób wydatkowania środków publicznych, czy sposób zorganizowania środków publicznych, pewne wyznaczenia wynikają także z planów finansowych.

5. Finanse publiczne maja mieć zarówno charakter scentralizowany (finanse państwa), jak i zdecentralizowany (finanse gmin, powiatów, województw). Finanse prywatne zawsze są zawsze finansami zdecentralizowanymi.

6. Wielkość środków pieniężnych publicznych, którymi operują podmioty publiczne i dyspozycji podmiotów publicznych pozostają ogromne środki pieniężne. Z tego punktu widzenia finanse prywatne są miniaturą finansów publicznych.

Operacje pieniężne dokonywane przez podmioty publiczne mają ogromne znaczenie dla całej gospodarki narodowej.

• FUNKCJE FINANSÓW PUBLICZNYCH

Przez funkcje finansów publicznych rozumie się efekty działania systemu finansowego, osiągane efekty. Funkcje tych finansów wiążą się ściśle z potrzebami społecznymi i koniecznością ich zaspokojenia.

Potrzeby ludzkie dzieli się na: potrzeby indywidualne i potrzeby zbiorowe nazywane inaczej kolektywnymi.

Potrzeby indywidualne mogą być zaspokajane bądź przez samą jednostkę bądź przez rozmaite twory organizacyjne (np. państwo, gminę), czy organy społeczne.

Potrzeby zbiorowe mogą być zaspokajane tylko i wyłącznie przez rozmaite twory organizacyjne a zwłaszcza przez państwo lub samorząd terytorialny. Takimi potrzebami są przykładowo bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne, ochrona przed klęskami żywiołowymi czy przed epidemiami.

Istnienie potrzeb zmusza do stworzenia mechanizmów ich zaspokajania. Funkcjonowanie np. armii, policji czy administracji publicznej wymaga przeznaczenia na te cele określonych środków pieniężnych, ponieważ ani państwo ani samorząd terytorialny nie tworzą wartości materialnych, muszą je przejąć od innych podmiotów, zwłaszcza zamieszkałych bądź funkcjonujących na ich terytoriach. Istnieje zatem potrzeba ustanowienia danin publicznych, z których dokonuje się potem wydatków publicznych, służących zaspokajaniu potrzeb zbiorowych.

Finanse publiczne pełnią funkcje trojakiego rodzaju:

1. Funkcję redystrybucyjną, zwaną inaczej niekiedy funkcją rozdzielczą.

2. Funkcję stymulacyjną, nazywaną niekiedy funkcją interwencyjną.

3. Funkcję kontrolną.

FUNKCJA ROZDZIELCZA

Oznacza przejmowanie wartości wytworzonych w sferze produkcyjnej do sfery nieprodukcyjnej. Umożliwia ona zaspokajanie potrzeb zbiorowych.

W I etapie przejmuje się środki finansowe od różnych podmiotów, centralizuje zwłaszcza w budżecie, choć nie tylko, a w II etapie dokonuje się wydatków na zakup towarów i usług niezbędnych dla zaspokojenia potrzeb zbiorowych.

FUNKCJA STYMULACYJNA

Polega na tym, że poprzez czerpanie środków rodzi się określone konsekwencje, doprowadza się do określonych konsekwencji u podmiotów, od których się środki pobiera, a następnie wywołuje się konsekwencje u tych podmiotów, na rzecz których dokonuje się wydatków.

W ten sposób można zachęcać do określonego działania, bądź zniechęcać. Działa zespół bodźców, który stymuluje do określonego działania.

FUNKCJA KONTROLNA

Ma charakter wtórny do funkcji redystrybucyjnej, podobnie jak funkcja stymulacyjna.

Polega na tym, że na podstawie przebiegu zjawisk finansowych można wyciągać pewne wnioski o stanie finansów podmiotu publicznego.

• HISTORIA PUBLICZNEJ DZIAŁALNOŚCI FINANSOWEJ

Ludzie od zawsze żyją w zbiorowościach, najpierw to były wspólnoty pierwotne, wspólnoty rodowe, ale potem wykształciły się twory bardziej zorganizowane - podmioty publiczne, określane także jako związki publicznoprawne.

Pierwszym rodzajem podmiotu publicznego było państwo. Pojawiło się na określonym etapie rozwoju ludzkości, jako szczególny sposób organizacji społeczeństwa. Państwo zaczęło zaspokajać potrzeby zbiorowe ludności i te potrzeby zmieniają się wraz z upływem czasu. Początkowo państwo czerpało środki na zaspokajanie potrzeb zbiorowych w formach naturalnych - w formie świadczeń rzeczowych bądź świadczeń osobistych.

Wraz z pojawieniem się pieniądza świadczenia rzeczowe i osobiste zostały w zasadzie wyparte przez świadczenia pieniężne, głównie podatki.

Państwa niewolnicze, państwa starożytne były państwami, które utrzymywały się przede wszystkim kosztem społeczeństw obcych, ludów podbitych. Środki na zaspokajanie potrzeb zbiorowych czerpano wówczas głównie z wypraw wojennych, rabunku i eksploatacji. Na narody podbite nakładano potężne daniny, nazywano je eufemistycznie daninami od sprzymierzeńców. Z czasem jednak te środki przestały wystarczać. Zaczęto szukać środków na własnym terytorium, najpierw od cudzoziemców - w zamian za opiekę, ale z czasem zaczęto także pobierać świadczenia od własnych obywateli - początkowo świadczenia dobrowolne np. piastowanie urzędów publicznych na własny koszt albo organizowanie z własnych środków igrzysk czy budowy okrętów na wyprawę wojenną. Z czasem pojawiły się świadczenia przymusowe, jako wyjątkowe, doraźne. Ale świadczenia przymusowe w miarę upływu czasu stawały się świadczeniami stałymi, regularnymi. W momencie, w którym świadczenia od własnego społeczeństwa zaczęły dominować nad świadczeniami od społeczeństw obcych skończyła się ta formacja społeczno - gospodarcza.

Państwa starożytne przeznaczały środki głównie na potrzeby bezpieczeństwa zewnętrznego, ale także budowano z nich drobi, mosty, bo miały znaczenie dla celów wojskowych i wspaniałe budowle starożytne: akwedukty, fora.

W państwach formacji feudalnej zanika przede wszystkim pieniądz i świadczenia pieniężne. Odradza się gospodarka naturalna. W państwach feudalnych na szczycie drabiny feudalnej stoi monarcha, jest on utożsamiany z państwem. Państwo feudalne (monarcha) czerpie środki głównie z dwóch źródeł: w postaci świadczeń z domen i w postaci regaliów. Świadczenia z domen miały przeważnie charakter świadczeń rzeczowych i osobistych. Dopiero jak odrodził się pieniądz, pod koniec średniowiecza, płynęły przede wszystkim w postaci czynszu dzierżawnego. Regalia oznaczały wyłączne uprawnienia monarchy w określonych sferach, były to np. regale mennicze, górnicze, drogowe, targowe, sądowe. Wydatki ponoszone w tamtym okresie były przeznaczane głównie na monarchę - utrzymywanie jego dworu, monarszej egzekutywy i wyprawy wojenne. W miarę upływu czasu monarchowie wyzbywają się swoich uprawnień, przekazują domeny w drodze nadań, immunitetu. Zaczyna się odradzać gospodarka pieniężna, najpierw odradza się w miastach. Zaczynają się pojawiać świadczenia pieniężne, początkowo w postaci czynszów od gruntów, a potem w postaci podatków, przede wszystkim od gruntów. Państwo wyzbywa się domen i w ten sposób kończy się formacja feudalna.

Rozpoczyna się nowy okres - okres kapitalizmu wolnorynkowego. W tym okresie otwiera się najszersze pole do działania dla kapitału prywatnego.

W tym okresie dominującą doktryną gospodarczą jest doktryna liberalizmu gospodarczego. Zgodnie z ta doktryną państwo nie ingeruje w żaden sposób w procesy gospodarcze. Otwiera się jak najszersze pole do działania dla kapitału prywatnego i wolnego rynku. To wolny rynek reguluje procesy gospodarcze, państwo ustanawia jedynie prawo i pełni funkcję przysłowiowego stróża publicznego. Gospodarka w okresie kapitalizmu wolnorynkowego jest gospodarką w pełni pieniężną. Świadczenia na rzecz państwa są pobierane głównie w postaci podatków. Państwo, jak mówi się o nim od tego czasu, jest państwem podatkowym. To w tym okresie wykształciła się ostatecznie instytucja budżetu państwa. Państwo prowadzi swoją działalność finansową głównie poprzez budżet. Zakres zadań państwa tego okresu był bardzo wąski. Państwo finansowało głównie wydatki o charakterze administracyjnym, związane z bezpieczeństwem wewnętrznym, a więc z policją, wymiarem sprawiedliwości i bezpieczeństwem zewnętrznym, a więc głównie z wojskiem. O budżetach tamtego okresu mówiono, że były budżetami administracyjnymi. Istotę tamtego okresu najlepiej oddaje słynne powiedzenie ekonomisty francuskiego : Najlepszy jest taki podatek, który jest podatkiem najmniejszym i najlepszy jest taki wydatek, który jest wydatkiem najmniejszym.

W okresie kapitalizmu wolnorynkowego obok państwa rozwija się równolegle samorząd terytorialny. On także prowadzi własną działalność finansową, w ramach własnych budżetów - budżetów samorządowych. Okres kapitalizmu wolnorynkowego kończy się jednak wraz z początkiem XX w. Po I wojnie światowej coraz częściej dochodzi do kryzysów gospodarczych, coraz liczniejsze stają się konflikty społeczne. Społeczeństwo się burzy z powodu nierównego podziału bogactwa. Rozwijają się partie polityczne, związki zawodowe i po roku dochodzi do zasadniczej zmiany koncepcji społeczno - ekonomicznych. Pod wpływem wielkiego kryzysu gospodarczego, światowego kryzysu gospodarczego 1929-1933 rodzi się doktryna interwencjonalizmu państwowego. Zachodzą istotne zmiany w finansach publicznych.

Pod wpływem interwencjonizmu państwowego zmienia się zasadniczo pogląd na rolę państwa. Państwo zgodnie z tą teorią ma aktywnie oddziaływać na przebieg procesów gospodarczych, ma interweniować w okresach kryzysów gospodarczych, aby przywrócić równowagę gospodarczą. To organy państwa są odpowiedzialne za równomierny wzrost gospodarczy. W okresach załamania państwo ma ingerować w gospodarkę poprzez budżet państwa. Powinno wówczas zmniejszać podatki, aby pozostawić więcej środków u podmiotów gospodarczych na ich restrukturyzację. Jednocześnie powinno zwiększyć własne wydatki, aby wspomóc podmioty gospodarcze i ułatwić wyjście z kryzysu. W okresach załamania gospodarczego budżety państwowe są więc uchwalane z deficytami. Państwo się zadłuża, zaciąga pożyczki na sfinansowanie deficytów. Te działania aktywne państwa powinny spowodować wzrost gospodarczy, wyjście z kryzysu.

W okresie dobrej koniunktury, w okresie wzrostu gospodarczego organy państwa winny zadziałać przeciwstawnie. Winny zwiększyć podatki , zmniejszyć swoje wydatki, w budżetach powinny pojawić się nadwyżki, z tych nadwyżek należało spłacać długi zaciągane w okresie załamania gospodarczego.

Teoria interwencjonizmu państwowego bardzo istotnie wpłynęła na dochody i wydatki państwa. Istotnemu rozszerzeniu ulegają wydatki państwa. Obok tradycyjnych administracyjnych wydatków publicznych na utrzymanie aparatu państwowego, np. wojska, policji pojawiają się wydatki na cele gospodarcze, różnorodne interwencje gospodarcze w postaci budowy autostrad, kolei, portów lotniczych, wodnych, na badania naukowe, czy różne formy wsparcia prywatnych podmiotów gospodarczych. Obok wydatków gospodarczych pojawiają się także wydatki o charakterze socjalnym na sfinansowanie bezrobocia, czy na walkę z ubóstwem.

Zmieniają się także istotnie dochody publiczne. Obok dochodów bezzwrotnych, pochodzących głównie z podatków pojawiają się także na dość szeroką skalę dochody o charakterze zwrotnym, pochodzące z zaciągniętych pożyczek, czy kredytów. Budżety państwowe rozrastają się.

W II poł. XX w. poczynając od końca lat 50. w wysoko rozwiniętych państwach zachodnich pojawiła się kolejna doktryna społeczno - gospodarcza tzw. ekonomia dobrobytu, ściśle z nią związana była ideologia dobrobytu. Ekonomia dobrobytu głosiła, że państwo interweniuje w procesy gospodarcze, aby zapewnić równomierny wzrost gospodarczy, ale jednocześnie państwo jest państwem dobrobytu. To organy państwa maja zapewnić powszechny dobrobyt, dostęp wszystkich obywateli do różnych świadczeń socjalnych. To państwo jest odpowiedzialne za jakość życia obywateli, to ono ma zapewnić pełne zatrudnienie, równość szans, czy powszechne zabezpieczenie społeczne na wypadek choroby, bezrobocia, czy zabezpieczenie na starość. Mówiąc inaczej państwo ma prowadzić daleko idącą ingerencję nie tylko w sferze gospodarczej, ale także społecznej. Państwo ma zapewnić kompromis między interesami prywatnych pracodawców a pracownikami. To doktryna, idea państwa dobrobytu przyczyniła się do ogromnego wzrostu wydatków publicznych. Bardzo wzrosły różnorodne wydatki socjalne na edukację, ochronę zdrowia, zabezpieczenie społeczne, czy opiekę społeczną. Za wzrostem wydatków publicznych nie nadążał dostateczny wzrost dochodów. Chcąc sprostać wydatkom państwa zadłużały się coraz bardziej. Budżety państwowe były systematycznie uchwalane z ogromnymi deficytami budżetowymi, urosły gigantyczne długi publiczne.

Gospodarka finansowa państw socjalistycznych kształtowała się zasadniczo inaczej. Dla tych państw charakterystyczne były dwie cechy ich ustroju. Po pierwsze tzw. upaństwowienie środków produkcji, po drugie planowanie działalności tych państw. W państwach socjalistycznych znacjonalizowano prywatne podmioty gospodarcze, upaństwowiono je. Dla prowadzenia działalności gospodarczej powołano przedsiębiorstwa państwowe. Upaństwowiono także banki, towarzystwa ubezpieczeniowe. Upaństwowiono także niemal całą sferę nieprodukcyjną. Istniały państwowe przedszkola, żłobki, teatry, kina, jednostki ochrony zdrowia - szpitale, przychodnie.

Państwo było wszechobecne i wszechpotężne. Jednocześnie działalność państwa i wszystkich państwowych jednostek organizacyjnych była planowana - gospodarka była gospodarką planowaną. Przestał działać rynek wraz z jego prawami, jego rolę miały przejąć plany, którym nadawano charakter wiążący. To w planach ustalano dla poszczególnych jednostek zadania do wykonania przydzielano potrzebne na to środki. Centralny planista miał planować pożądany przebieg procesów gospodarczych. Miał to być system znacznie bardziej efektywny niż system oparty na rynku i wolnej grze podmiotów gospodarczych. W państwach socjalistycznych istniały rozbudowane systemy planów. Obok planów gospodarczych istniały liczne plany finansowe - jak budżet, plany kasowe banków.

W państwach socjalistycznych zasadniczym zmianom ulegały dochody i wydatki państwa. Głównym źródłem dochodów państwa były środki czerpane od przedsiębiorstw państwowych, a więc z własnej działalności gospodarczej. Podatki od ludności występowały na bardzo niewielką skalę. Ludność ponosiła potężne obciążenia pośrednie. Polegało to na tym , iż państwo wiążąco ustalało z jednej strony wysokość płac pracowników, która była zaniżana z ekonomicznego punktu widzenia i z drugiej strony wiążąco ustalało ceny na różne towary i usługi, sprzedawane i świadczone przez przedsiębiorstwa państwowe, a ceny były ustalane powyżej wartości ekonomicznej tych dóbr. W przedsiębiorstwach państwowych sprzedających towary i świadczących usługi o zawyżonych cenach i wypłacających zaniżone wynagrodzenia powstawały nadwyżki finansowe, które były wpłacane do budżetu.

W państwach socjalistycznych istotnie różnie niż w państwach kapitalistycznych ukształtowały się wydatki publiczne. Obok tradycyjnych wydatków administracyjnych pojawiły się na ogromną skalę wydatki gospodarcze. To państwo było głównym organizatorem procesów gospodarczych, to ono tworzyło nowe przedsiębiorstwa państwowe ze środków publicznych, to ono dotowało liczne deficytowe przedsiębiorstwa państwowe. W budżetach socjalistycznych wydatki gospodarcze stanowiły niekiedy ponad 50 % wydatków budżetowych. O budżetach socjalistycznych mówiono, że są budżetami gospodarczymi. Obok wydatków gospodarczych w budżetach tych rozrosły się także bardzo różne wydatki socjalne na skalę, jeśli chodzi o proporcje niespotykaną w innych państwach. Były bezpłatne wszystkie świadczenia z zakresu ochrony zdrowia. Pojawiają się wydatki na różne zadania kulturalne, szerokie wydatki na opiekę społeczną. Zakres wydatków socjalnych w budżetach państw socjalistycznych był bardzo szeroki, ch0oć jakość usług często bardzo niska.

Ten system gospodarczy okazał się jednak w praktyce głęboko nieefektywny. Wbrew założeniom prowadził do ogromnego marnotrawstwa środków. Nie wytrzymał konkurencji z wysokorozwiniętymi państwami kapitalistycznymi i upadł. Upadek systemu oznaczał po pierwsze wycofanie się z planowania działalności państwa - zrezygnowano z regulowania procesów gospodarczych przez plany na rzecz rynku i gospodarki rynkowej. Z art. 20 Konstytucji z 1997 r. wynika, iż podstawą ustroju gospodarczego RP jest społeczna gospodarka rynkowa. Po drugie państwo ograniczyło zakres własnej działalności, zwłaszcza w sferze gospodarczej. Przedsiębiorstwa państwowe są przekształcane i prywatyzowane. Niemal zniknęły banki państwowe, towarzystwa ubezpieczeniowe, czy sprywatyzowano działalność instytucji sfery nieprodukcyjnej.

Te zmiany pociągnęły za sobą istotne zmiany w dochodach i wydatkach publicznych. Wydatki publiczne ulegają systematycznemu ograniczeniu. Państwo wycofuje się z finansowania wielu zadań. Drastycznie ograniczono wydatki gospodarcze oraz ogranicza się wydatki socjalne. Istotne zmiany dokonały się w dochodach publicznych. Gwałtownie odrodziły się podatki. Pojawiły się powszechne podatki dochodowe od ludności i od spółek oraz pojawiły się powszechne podatki pośrednie, w tym podatek od obrotu i usług - VAT. Państwo na ogromną skalę zaczęło się zadłużać, wszystkie polskie budżety od pocz. lat 90. były deficytowe.

W wysokorozwiniętych państwach kapitalistycznych poczynając od lat 80. XX w. w doktrynie następuje pewien zwrot w kierunku myśli liberalnej, mówi się o neoliberalizmie. Zaczęto głosić hasła o potrzebie ograniczenia roli państwa dobrobytu. Państwa współczesne nie są w stanie unieść ogromnego ciężaru wydatków socjalnych. Są już ogromnie zadłużone, ale te idee napotykają na ogromny opór społeczny.

BRAK 4. WYKŁADU

• ZWIĄZKI PRAWA FINANSOWEGO Z INNYMI GAŁĘZIAMI PRAWA

• ZWIĄZEK PRAWA FINANSOWEGO Z PRAWEM KONSTYTUCYJNYM

Prawo konstytucyjne normuje m.in. ustrój polityczny, gospodarczy i społeczny państwa, wskazuje podmiot władzy, zorganizowanie aparatu państwowego, reguluje stosunek państwa do obywateli, a w tym wolności, prawa i obowiązki obywateli.

Część przepisów konstytucyjnych dotyczy także finansów publicznych. Obowiązująca obecnie Konstytucja z 1997 r. poświęca finansom publicznym wyjątkowo dużo przepisów, jak żadna z wcześniejszych polskich konstytucji. Znajdują się one głównie, choć nie tylko w rozdziale X Konstytucji zatytułowanym finanse publiczne.

Konstytucja reguluje m.in. podstawy prawa daninowego, nakłada przede wszystkim obowiązek ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków oraz określa jakie zagadnienia prawa podatkowego winna określać ustawa. Po drugie Konstytucja stanowi, że środki finansowe na cele publiczne mogą być gromadzone i wydatkowane w sposób określony w ustawie. Po trzecie Konstytucja normuje bardzo obszernie problematykę budżetową, określa m.in. kompetencje budżetowe organów władzy publicznej, terminy budżetowe, instytucje prowizorium budżetowego, kontrolę budżetową, czy postępowanie z projektem ustawy budżetowej. Konstytucja normuje także zagadnienia długu publicznego, w tym wyznacza górną granicę tego długu. Normuje także podstawy ustroju pieniężnego państwa i zasady działania NBP. Normuje nareszcie gospodarkę finansową samorządu, zwłaszcza dochody samorządu. Treść przepisów konstytucyjnych wyznacza kierunek całego porządku prawnego. Dyspozycje tych norm konstytucyjnych są wykonywane w ustawach zwykłych, w tym w ustawach dotyczących finansów publicznych. Przepisy Konstytucji są uszczegółowione w ustawach zwykłych. Normy konstytucyjne mają charakter nadrzędny w stosunku do pozostałych przepisów prawa finansowego.

• ZWIĄZEK PRAWA FINANSOWEGO Z PRAWEM CYWILNYM

Związki tych dwóch gałęzi prawa są stosunkowo liczne. Wynika to z przedmiotu regulacji obydwu tych gałęzi, przedmiot ten częściowo pokrywa się. Prawo cywilne reguluje stosunki dwojakiego rodzaju: o charakterze majątkowym i niemajątkowym. W tym drugim przypadku przedmiotem regulacji są dobra nie mające bezpośredniej wartości ekonomicznej. Prawo finansowe reguluje natomiast wyłącznie stosunki majątkowe, związane z ruchem pieniądza.

Mimo częściowo wspólnego przedmiotu regulacji, metody regulacji tych stosunków są w przypadku tych gałęzi prawa zasadniczo różne. Dla prawa cywilnego charakterystyczna jest zasada równości, równorzędności wszystkich stron tego stosunku prawnego. Brak jest przymusu ze strony podmiotu publicznego, jeśli jest on stroną stosunku cywilnoprawnego. Dla prawa finansowego charakterystyczny jest brak równorzędności. Podmiot publiczny ma tutaj pozycję nadrzędną, druga strona stosunku jest podporządkowana.

Związki prawa finansowego z prawem cywilnym przejawiają się w trzech płaszczyznach:

1. Podmioty publiczne prowadząc działalność finansową często posługują się instytucjami prawa cywilnego, zawierają rozmaite umowy cywilnoprawne. Wynikające z tych umów obciążenia są wydatkami publicznymi, a wpływy dowodami publicznymi.

2. Ustawodawca uchwalając ustawy z zakresu prawa finansowego często przejmuje instytucje znane z prawa cywilnego, buduje na ich podstawie własne instytucje. Dzieje się tak często na gruncie prawa podatkowego, np. prawo cywilne zna instytucje zastawu, czy hipoteki, w prawie podatkowym mamy zastaw skarbowy i hipotekę podatkową zbudowane na wzór instytucji prawa cywilnego.

3. Przepisy prawa finansowego wyznaczają granice w jakich mogą działać przepisy prawa cywilnego. Z różnych planów finansowych wynikają limity wydatków. W ich granicach mogą być zawiązywane stosunki cywilnoprawne, zawierane odpowiednie umowy.

• ZWIĄZEK PRAWA FINANSOWEGO Z PRAWEM KARNYM

Związki prawa finansowego z prawem karnym występują w dwóch płaszczyznach:

1. Kary pieniężne i grzywny orzeczone w postępowaniach karnych są dowodami publicznymi, tzn. dowodami ubocznymi.

2. Niektóre naruszenia przepisów prawa finansowego są równocześnie przestępstwami bądź wykroczeniami karno - skarbowymi, są one uregulowane w kodeksie karnym skarbowym. W tym kodeksie występują m.in. przestępstwa i wykroczenia przeciwko obowiązkowi podatkowemu, jednym z takich przestępstw jest np. nie zapłacenie podatku w terminie. W tym kodeksie karno - skarbowym istnieją także przestępstwa przeciwko rozliczeniom z tytułu dotacji i subwencji, takim przestępstwem jest np. niezgodne z przeznaczeniem wykorzystanie dotacji. W tym kodeksie karno - skarbowym uregulowane są także przestępstwa przeciwko obrotowi dewizowemu, przestępstwa przeciwko obowiązkom celnym.

W teorii prawa trwa spór czy prawo karno - skarbowe jest częścią prawa finansowego czy prawa karnego. Zarysowały się trzy stanowiska w tej sprawie: po pierwsze jest częścią prawa finansowego, po drugie jest częścią prawa karnego, wreszcie zgodnie z trzecim stanowiskiem prawo karno - skarbowe jest odrębną, kompleksową gałęzią prawa.

Podobny spór ma miejsce w przypadku międzynarodowego prawa finansowego. Związki prawa finansowego z prawem międzynarodowym wynikają głównie z tego, iż niektóre umowy międzynarodowe dotyczą kwestii finansowych. Najliczniejsze są umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania. Inne umowy w sprawach finansowych to przykładowo umowy współpracy w sprawach finansowych. Jeszcze inne umowy to np. umowy o finansowaniu organizacji międzynarodowych, czy umowy dotyczące pożyczek międzynarodowych.

• ZWIĄZEK PRAWA FINANSOWEGO Z PRAWEM PRACY

Prawo pracy reguluje przede wszystkim stosunek pracy i inne stosunki z nim związane, w tym reguluje zasady wynagradzania pracowników. Związki prawa finansowego z prawem pracy polegają na tym, że przepisy prawa finansowego wyznaczają granice wydatków na płace pracowników sektora publicznego. Obowiązuje np. ustawa o zasadach wynagradzania pracowników państwowej sfery budżetowej. W ustawie budżetowej wyznaczane są wiążąco wydatki na wynagrodzenia państwowej sfery budżetowej i limity zatrudnienia. Stosunki pracy mogą być zawiązywane w państwowej sferze budżetowej tylko w tym zakresie wyznaczonym przez te przepisy.

• ŹRÓDŁA PRAWA FINANSOWEGO

Dla źródeł prawa finansowego charakterystyczne są trzy cechy:

1. Wielkość aktów prawnych i brak kodeksu.

2. Różnorodna ranga prawna tych aktów.

3. Ogromna zmienność przepisów.

Ad 1. Liczba aktów prawnych zaliczanych do źródeł prawa finansowego jest ogromna, jest ich co najmniej kilkaset. Ta gałąź prawa nie jest skodyfikowana, nie ma kodeksu finansowego. Co więcej w teorii przeważa pogląd o braku możliwości kodyfikacji tej gałęzi prawa. Składa się ona bowiem z wielu bardzo różnych działów prawa. Te działy nie mają wspólnych instytucji prawnych. W finansach publicznych pod koniec XX w. dokonano pewnych kodyfikacji cząstkowych. W roku 1997 uchwalono kodeks celny i ordynację podatkową, w roku 1998 uchwalono pierwszą polską ustawę o finansach publicznych, a w roku 2005 drugą. Obydwie te ustawy o finansach publicznych mają dwie różne części. Pierwsza z nich zawiera przepisy dotyczące całego systemu finansów publicznych, jest to swoista część ogólna prawa finansów publicznych. Druga część znacznie obszerniejsza zawiera przepisy dotyczące budżetu państwa i budżetów samorządowych, a więc prawo budżetowe oraz przepisy dotyczące kredytu publicznego. W 1999 r. uchwalono kodeks karny skarbowy i na tym dotychczas cząstkowo kodyfikację zakończono.

Ad. 2. Różnorodna ranga aktów prawnych tej gałęzi prawa wyraża się w tym, iż do źródeł prawa tej gałęzi należą przepisy zawarte w aktach prawnych wszelkich możliwych rodzajów:

• Podstawowe zasady dotyczące finansów publicznych są zawarte w Konstytucji.

• Do źródeł prawa finansowego należą ratyfikowane umowy międzynarodowe.

• Podstawowe działy prawa finansów publicznych są regulowane ustawami: prawo budżetowe w ustawie o finansach publicznych, ale także w ustawie o regionalnych izbach obrachunkowych, w ustawie o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych; prawo podatkowe jest uregulowane w ordynacji podatkowej i licznych ustawach podatkowych nakładających poszczególne podatki; prawo dewizowe jest uregulowane w ustawie prawo dewizowe; prawo celne jest uregulowane w kodeksie celnym. Szczególny charakter posiadają ustawy budżetowe obowiązujące przez okres budżetowy.

• Do źródeł prawa finansowego zaliczamy uchwały Sejmu i Senatu, normujące głównie postępowanie z projektem ustawy budżetowej i ustawa budżetowa w Senacie.

• Do źródeł prawa finansowego zaliczamy akty wykonawcze: a więc rozporządzenia RM i ministrów, zwłaszcza ministra finansów.

• Do źródeł prawa finansowego zaliczamy zarządzenia ministrów, głównie ministra finansów, ale mają one wyłącznie charakter wewnętrzny (obowiązują tylko jednostki organizacyjnie podległe ministrowi finansów).

• Do źródeł prawa finansowego zaliczamy akty prawa miejscowego: uchwały samorządu terytorialnego (np. w sprawach podatków lokalnych), obowiązują one tylko na obszarze działania tych organów.

Ad. 3. Niezwykła zmienność przepisów tej gałęzi prawa. Przepisy żadnej innej gałęzi prawa nie ulegają tak częstym zmianom. Wynika to m.in.:

• Ze zmiennej sytuacji gospodarczej.

• Z niestabilności polityki.

• Z błędów legislacyjnych, niestaranności pracodawcy.

• POLITYKA FINANSOWA

To jakie prawo obowiązuje zależy mówiąc najogólniej od czynników dwojakiego rodzaju: czynników obiektywnych - niezależnych od organów stanowiących prawo i prowadzonej polityki finansowej - a więc od woli organów stanowiących prawo.

Czynniki obiektywne muszą być uwzględnione przez organy stanowiące prawo. Są to czynniki, których nie można zmienić w krótkim czasie, wiążą się one przykładowo z poziomem rozwoju gospodarczego, z warunkami historycznymi, czy geograficznymi danego społeczeństwa, czy wiążą się przykładowo z obyczajami ludności. Istnienie tych czynników wyznacza granice dla kształtowania przepisów prawa.

Polityka finansowa jest to wybór celów, jakie chce się osiągnąć w działalności finansowej i wybór środków służących realizacji tych celów. Istotą każdej polityki, w tym polityki fiskalnej jest dokonywanie wyborów spośród różnych możliwości. Tam, gdzie nie ma wyboru nie ma polityki. Środki realizacji polityki są to sposoby realizacji celów. Ten sam cel można osiągać przy pomocy różnych środków.

Politykę finansową można realizować w dwojaki sposób:

1. Poprzez podział środków publicznych.

2. Poprzez czerpanie, pobieranie środków publicznych.

Polityka prowadzona poprzez podział środków publicznych jest bardzo czytelna. Dokonuje się wyboru celów i przeznacza na nie środki publiczne (mogą to być przykładowo dotacje budżetowe).

Okazuje się jednak, że politykę finansową można także realizować poprzez pobór środków publicznych, głównie podatków. Kształtując odpowiednio konstrukcję podatku można zachęcać bądź zniechęcać do określonego działania, tworzyć bodźce pozytywne lub negatywne do podejmowania, rozwijania lub zaniechania określonej działalności. Można sterować w kierunku określonego zachowania się różnych podmiotów. Czerpiąc środki publiczne można zatem realizować cele dwojakiego rodzaju: cele fiskalne i cele pozafiskalne.

W przypadku celów fiskalnych chodzi jedynie o uzyskanie odpowiedniej ilości środków publicznych.

W przypadku celów pozafiskalnych chodzi o odpowiednie kształtowanie życia społecznego. Cele pozafiskalne mają najczęściej charakter ekonomiczny, a więc dotyczą życia gospodarczego. Cele pozaekonomiczne mogą być bardzo różne (może to być np. polityka pro rodzinna, zachęcanie do edukacji obywateli).

Cele fiskalne są zawsze jednak celami pierwotnymi, mają charakter podstawowy. Daniny publiczne wykształciły się po to, aby wyposażyć podmiot publiczny w niezbędne mu środki, wykształciły się z powodów fiskalnych. Bardzo długo w rozwoju historycznym miały podstawowe i w zasadzie jedyne znaczenie. Jeszcze w państwach wczesnego kapitalizmu twierdzono, że przy poborze dochodów państwo powinno być neutralne. Powinno pobierać daniny w taki sposób, aby nie naruszyć proporcji w dochodach i majątkach ukształtowanych na podstawie wolnej gry sił gospodarczych. Zmiana w sposobie myślenia nastąpiła w miarę rozwoju kapitalizmu, początkowo pod wpływem tzw. socjalizmu katedr uniwersyteckich, a później pod wpływem doktryny interwencjonizmu państwowego. W latach 70. XIX w. zaczęto głosić pogląd, że państwo powinno korygować, powinno zmniejszać kontrasty dochodów i majątków poprzez podatki. Podatki miały więc służyć nie tylko celom fiskalnym, ale także celom społeczno - politycznym. Pojawiła się idea podatków progresywnych i podatków od majątków. W państwach współczesnych gromadzeniu środków publicznych towarzyszą rozmaite cele pozafiskalne, ale podstawowe znaczenie ma w dalszym ciągu cel fiskalny. Zasadniczym celem prowadzonej w państwach współczesnych polityki fiskalnej jest zapewnienie równowagi gospodarczej. Organy państwa prowadząc własną działalność finansową winny tak kształtować prawo, tak kształtować własne dochody i wydatki, aby nie osłabić wzrostu tempa gospodarczego, to jest cel najważniejszy. Polityka finansowa przejawia się głównie w stanowieniu przepisów prawa finansowego. Można ją odczytać analizując te przepisy. Niekiedy istotne jest także stosowanie przepisów prawa, jeśli przy ich stosowaniu można dokonać pewnych wyborów to możemy mówić wówczas o mikro polityce finansowej. Polityka finansowa jest ściśle związana z polityką gospodarczą i społeczną. Obok polityki finansowej, nazywanej często prze ekonomistów polityką fiskalną innym rodzajem jest polityka pieniężna, nazywana inaczej polityką monetarną. Jest ona prowadzona przez centralny bank państwa, dotyczy ilości pieniądza w obiegu i ceny tego pieniądza.

• SEKTOR FINANSÓW PUBLICZNYCH

Podmioty publiczne, a więc państwo i samorząd terytorialny prowadzą swoją działalność finansową poprzez różne podmioty:

1. Przez organy państwa i samorządu, a więc np. Sejm, RM, ministra finansów, czy przez organy stanowiące samorządu: wójtów, burmistrzów, prezydentów, w tym przez organy finansowe.

2. Przez różne państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne takie jak np. jednostki budżetowe, zakłady budżetowe, instytucje kultury, czy agencje państwowe

Ustawa o finansach publicznych z 1998 r. wprowadziła po raz pierwszy do polskiego prawa finansowego pojęcie sektora finansów publicznych, które zostało wyprowadzone z nauk ekonomicznych. Można powiedzieć, że wyznacza ono zakres podmiotowy finansów publicznych, wskazuje różne podmioty tzw. jednostki sektora finansów publicznych, które prowadzą publiczną działalność finansową.

Zgodnie z art. 4 ustawy o finansach publicznych obowiązującej obecnie, a więc z 2005 r. sektor finansów publicznych tworzą:

1. Organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały.

2. Gminy, powiaty i samorząd województwa oraz ich związki.

3. Jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych.

4. Państwowe i samorządowe fundusze celowe.

5. Państwowe szkoły wyższe.

6. Jednostki badawczo - rozwojowe.

7. Samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej.

8. Państwowe i samorządowe instytucje kultury.

9. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i zarządzane przez nie fundusze.

10. Narodowy Fundusz Zdrowia.

11. Polska Akademia Nauk i jej jednostki organizacyjne.

12. Niektóre państwowe lub samorządowe osoby prawne, nie będące bankami, przedsiębiorstwami, spółkami prawa handlowego, np. agencje państwowe.

Sektor finansów publicznych dzieli się na trzy podsektory:

1. Rządowy - obejmuje organy władzy publicznej (wymienione w pkt 1), PAN i jej jednostki oraz państwowe jednostki organizacyjne (pkt 3-8), NFZ i państwowe osoby prawne.

2. Samorządowy - obejmuje jednostki samorządu terytorialnego i gminy, powiaty, samorządy województw i ich związki oraz samorządowe jednostki organizacyjne (pkt 3, 4, 7, 8) i samorządowe osoby prawne.

3. Ubezpieczeń społecznych - obejmuje ZUS, KRUS i zarządzane przez nie fundusze.

Jednostki sektora finansów publicznych gromadzą środki publiczne. Pojęcie środków publicznych jest zdefiniowane w art. 5 ustawy o finansach publicznych.

Środkami publicznymi są:

1. Dochody publiczne, na które składają się m.in.: podatki, opłaty, dochody z mienia publicznego, ze sprzedaży majątku publicznego, czy dochody ze sprzedaży wyrobów i usług jednostek sektora finansów publicznych.

2. Bezzwrotne środki zagraniczne, w tym zwłaszcza środki pochodzące z budżetu UE.

3. Przychody budżetu państwa i budżetów samorządowych.

4. Przychody jednostek sektora finansów publicznych uzyskane w związku z ich działalnością.

Środki publiczne zgodnie z art. 6 ustawy o finansach publicznych przeznacza się na wydatki publiczne i rozchody publiczne. Rozchodami publicznymi są w szczególności spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów, wykup papierów wartościowych i udzielone pożyczki.

Podział na wydatki i rozchody jest oparty o kryterium ekonomiczne.

W przypadku wydatków mamy do czynienia z redystrybucją definitywną. Rozchody natomiast są związane z transferami czasowymi. W ich przypadku podmiot publiczny bądź wykonuje wcześniej zaciągnięte zobowiązanie, bądź udostępnia czasowo środki innym podmiotom.

Różnica między dochodami publicznymi a wydatkami publicznymi ustalona dla danego okresu rozliczeniowego stanowi bądź nadwyżkę, bądź deficyt sektora finansów publicznych. Dodatnia różnica jest nadwyżką sektora, a ujemna deficytem sektora finansów publicznych. Tak stanowi art. 7 ustawy o finansach publicznych definiujący te pojęcia.

Deficyt sektora finansów publicznych składa się z deficytów budżetowych danego roku, a więc z:

1. Deficytu budżetu państwa i deficytów budżetów samorządowych.

2. Deficytów niektórych jednostek sektora finansów publicznych, np. z deficytu Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (FUS-u), czy deficytów Samodzielnych Publicznych Zakładów Opieki Zdrowotnej (ZOZ-ów).

Deficyt sektora finansów publicznych jest pokrywany ze źródeł dwojakiego rodzaju:

1. Z przychodów z prywatyzacji majątku państwowego.

2. Z wpływów z zaciągniętych zobowiązań, a więc z zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz ze sprzedaży wyemitowanych papierów skarbowych.

Deficyt sektora finansów publicznych jest ustalany w skali roku budżetowego. Czym innym jest dług publiczny. Państwowy dług publiczny jest to nominalne zadłużenie jednostek sektora finansów publicznych, ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych między jednostkami należącymi do tego sektora - jak stanowi art. 10 ustawy o finansach publicznych.

A więc państwowy dług publiczny to suma wszystkich dotychczasowych zobowiązań jednostek sektora finansów publicznych.

Obejmuje on zobowiązania z następujących tytułów:

1. Z wyemitowanych papierów wartościowych.

2. Z zaczerpniętych kredytów i pożyczek.

3. Z przyjętych depozytów.

4. Z wymaganych zobowiązań jednostek budżetowych i wynikających z odrębnych ustaw i orzeczeń sądowych lub decyzji administracyjnych.

Państwowy dług publiczny składa się z długu skarbu państwa, długów samorządów oraz z długów niektórych jednostek sektora finansów publicznych, np. FUS-u, czy Samodzielnych Publicznych ZOZ-ów.

Zgodnie z art. 8 ustawy o finansach publicznych pożyczkowe potrzeby budżetu państwa to środki finansowe niezbędne do:

1. Sfinansowania deficytu budżetu państwa.

2. Spłaty wcześniej zaciągniętych zobowiązań. Których termin płatności przypada w danym roku.

3. Sfinansowania pożyczek udzielanych przez Skarb Państwa.

• PODSTAWOWE ZASADY FINANSÓW PUBLICZNYCH

Ustawa o finansach publicznych normuje szereg zasad dotyczących publicznej działalności finansowej.

Są to zasady:

• ZASADA JAWNOŚCI FINANSÓW PUBLICZNYCH

Oznacza, że gospodarowanie środkami publicznymi jest jawne. Zasada ta jest powiązana z konstytucyjnym prawem obywateli do informacji. Formy realizacji zasady jawności są określone m.in. w ustawie o finansach publicznych. Jawność dotyczy wszystkich etapów gospodarowania środkami. Dotyczy planowania finansowego, wykonywania tych planów i sprawozdań z wykonywania tych planów. W szczególności jawne są wszystkie debaty budżetowe, wszystkie budżety są publikowane, jawne są debaty nad sprawozdaniami z wykonania budżetów, do publicznej wiadomości są podawane rozmaite informacje dotyczące, np. dotacji udzielonych z budżetów, dotyczące kwoty państwowego długu publicznego i jego relacji do PKB, publikowane są wykazy osób, którym umorzono znaczne kwoty zobowiązań podatkowych.

• ZASADA PRZEJRZYSTOŚCI FINANSÓW PUBLICZNYCH

Oznacza iż środki publiczne, wydatki i rozchody, dochody i przychody mają być ujmowane w uporządkowany, jasny, dobrze czytelny sposób. Zasada przejrzystości jest ściśle związana z zasadą jawności finansów. Finanse nie będą jawne, jeśli nie będą przejrzyste. Realizacji zasady przejrzystości finansów służy odpowiedni sposób klasyfikowania środków publicznych.

Środki te klasyfikowane są według:

1. Działów i rozdziałów - określają rodzaj działalności.

2. Paragrafów - określają rodzaj dochodu, przychodu lub wydatku.

Klasyfikację określa minister finansów.

• ZASADA PLANOWANIA

Gospodarowanie środkami publicznymi odbywa się w sposób planowany. Planowanie finansowe jest to określanie źródeł i wielkości czerpanych środków pieniężnych oraz określanie kierunków ich podziałów. Planowanie umożliwia racjonalną gospodarkę finansową. Istnieje wiele planów finansowych. Podstawowym planem finansowym jest budżet państwa na szczeblu państwa i budżety samorządowe na szczeblu poszczególnych samorządów. Z budżetami są ściśle związane plany finansowe jednostek budżetowych. Istnieją także plany finansowe tzw. gospodarki pozabudżetowej, a więc plany finansowe funduszy celowych, zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych oraz istnieją plany finansowe samodzielnych jednostek sektora finansów publicznych, np. uczelni publicznych, czy Samodzielnych Publicznych ZOZ-ów.

Wielkości ujęte w planach mają różną moc prawną. W budżetach dochody stanowią prognozy ich wielkości. Ich przekroczenie bądź nieosiągnięcie nie wywołuje bezpośrednio żadnych skutków prawnych.

Wydatki i rozchody budżetu stanowią nieprzekraczalne limity, mają wiążący charakter. Ich przekroczenie stanowi naruszenie dyscypliny finansów publicznych.

W innych niż budżety planach finansowych przychody stanowią prognozy ich wielkości.

Wydatki natomiast mogą być przekraczane pod dwoma warunkami:

1. Gdy osiągnięto przychody wyższe od planowanych.

2. Gdy nie spowoduje to zwiększenia dotacji z budżetu oraz zmniejszenia wpłaty do budżetu.

• ZASADA SPRAWOZDAWCZOŚCI

Sprawozdania się dopełnieniem planowania finansowego, stwarzają one możliwości oceny stopnia i sposobu wykonywania planów finansowych..

Zgodnie z art. 18 ustawy o finansach publicznych jednostki sektora finansów publicznych sporządzają sprawozdania z działalności finansowej. Owe sprawozdania sporządza się na podstawie ewidencji operacji finansowych. Ewidencjonowaniu (rejestrowaniu) tych operacji służy rachunkowość. Minister finansów określa zasady rachunkowości oraz tzw. plany kont, na których zapisuje się poszczególne operacje.

Z ustawy o finansach publicznych wynika szereg zasad szczegółowych dotyczących gromadzenia i wydatkowania środków publicznych. Gromadzenie środków publicznych odbywa się na podstawie wielu aktów prawnych dotyczących poszczególnych podatków, opłat, ceł i innych danin publicznych. Zasadą wynikającą z art. 31 ustawy o finansach publicznych jest to, że środki publiczne nie mogą być przeznaczane na finansowanie imiennie określonych wydatków, choć od tej zasady są pewne wyjątki.

Wydatki publiczne mogą być ponoszone na cele i w wysokości ustalonych w ustawach budżetowych, uchwałach budżetowych i w planach finansowych jednostek sektora finansów publicznych. Nadto powinny być dokonywane zgodnie z przepisami dotyczącymi poszczególnych wydatków.

Nadto wydatki publiczne muszą być dokonywane zgodnie z następującymi zasadami:

1. W sposób celowy i oszczędny z zastosowaniem zasad uzyskania najlepszych efektów z danych nakładów.

2. W sposób umożliwiający terminową realizację zadań.

3. W wysokości i w terminach wynikających z zaciągniętych wcześniej zobowiązań.

4. Na zasadach określonych w przepisach o zamówieniach publicznych.

5. Środki zagraniczne są przeznaczane wyłącznie na cele określone w umowie międzynarodowej, w przepisach odrębnych lub w deklaracji dawcy i winny być wydatkowane zgodnie z właściwymi procedurami.

• ZASADA UWZGLĘDNIANIA SKUTKÓW FINANSOWYCH AKTÓW PRAWNYCH

Ta zasada przejawia się w dwóch płaszczyznach:

1. Projekty aktów prawnych skutkujące zwiększeniem wydatków lub zmniejszeniem dochodów publicznych przedkładane RM muszą zawierać określenie tych skutków.

2. Projekt ustaw skutkujące zmianom dochodów własnych samorządów oraz ich wydatków wymagają określenia tych skutków oraz zaopiniowania przez Komisję Wspólną Rządu i Samorządu Terytorialnego. Opinia komisji winna być przekazana Sejmowi wraz z projektem ustaw.

• ORGANY FINANSOWE

Organem finansowym jest organ publiczny, którego zakres działania w zasadzie wyczerpuje się w organizowaniu, prowadzeniu lub kontrolowaniu publicznej działalności finansowej.

Nie są organem finansowym te organy, których działalność ma szerszy zakres, nie dotyczy głównie publicznej działalności finansowej. Nie są więc organami finansowymi przykładowo Sejm i Senat.

Pojęcie organu finansowego jest zarezerwowane dla tych organów, które zajmują się przede wszystkim, głównie, niemal wyłącznie publiczną działalnością finansową.

Organy finansowe działają w różnych formach prawnych.

Najczęściej działają władczo, a więc jednostronnie rozstrzygają sprawę, wiążąc inne podmioty. Organy finansowe mogą stosować środki przymusu państwowego. Działania władcze organów finansowych krystalizują się w wydawaniu aktów finansowych w konkretnych sprawach. Najczęściej wydają decyzje podatkowe. W ostatnich latach ilość działań władczych organów finansowych uległa istotnemu ograniczeniu. Podmioty zobowiązane same kształtują swoją działalność finansową na podstawie przepisów prawa, bez żadnej ingerencji organów finansowych. Jest to związane przede wszystkim z tak zwaną zasadą samo obliczenia podatku. Organy finansowe wkraczają dopiero wówczas, gdy podmioty zobowiązane nie wykonują swoich obowiązków, bądź wykonują je nieprawidłowo.

Obok działań władczych organy finansowe działają także w formach niewładczych, więc np. udzielają informacji, organizują szkolenia, czy popularyzują pewne działania. Działania niewładcze mają jednak marginalne znaczenie.

Do organów finansowych zaliczamy:

1. Ministra finansów

2. Organy podatkowe

3. Organy celne

4. Organy kontroli skarbowej

5. Regionalne Izby Obrachunkowe

W poszczególnych jednostkach sektora finansów publicznych działają wewnętrzne organy kontroli finansowej i audytu (głównie księgowe i audytor).

Ad. 1. Naczelnym organem finansowym jest minister finansów zgodnie z ustawą o działaniach administracji rządowej kieruje dwoma działami tej administracji: działam budżetu i działam finanse publiczne.

Pierwszy z tych działów budżet obejmuje sprawy trojakiego rodzaju:

1. Sprawy budżetu państwa, jego opracowania, kontroli wykonania, przygotowania sprawozdań z wykonania oraz nadzór nad działalnością organów orzekających w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych.

2. Sprawy systemu finansowania samorządu terytorialnego, sfery budżetowej i bezpieczeństwa państwa.

3. Sprawy zarządzania długiem publicznym.

Drugi z działów finanse publiczne obejmuje sprawy wykonywania dochodów i wydatków budżetu państwa, a w szczególności dochodów z podatków i opłat oraz z ceł, sprawy dochodzenia należności SP, sprawy gier losowych, zakładów wzajemnych i gier na automatach, sprawy rachunkowości, prawa dewizowego, kontroli skarbowej i cen.

Kierują się tymi działami administracji rządowej minister finansów jest zobowiązany:

1. Do inicjowania i opracowywania polityki RM w stosunku do tych działów, w tym do przedkładania projektów aktów prawnych.

2. Wykonuje politykę RM.

3. Koordynuje jej wykonanie przez organy, urzędy i jednostki organizacyjne, które mu podlegają lub które nadzoruje.

Ad. 2. Drugi rodzaj organów to organy podatkowe. Działalność tych organów polega w zasadzie na wymierzaniu i pobieraniu podatków.

Istnieją dwa piony organów podatkowych: państwowe i samorządowe organy podatkowe.

Państwowymi organami podatkowymi są:

1. Naczelnik Urzędu Skarbowego, Naczelnik Urzędu Celnego - są to organy I instancji.

2. Dyrektor Izby Skarbowej, Dyrektor Izby Celnej - są to organy odwoławcze od decyzji naczelników, a w pewnych przypadkach mogą być organami I instancji i odwoławczymi od własnych decyzji wydanych w I instancji.

Państwowym organem podatkowym jest w pewnych sprawach minister finansów.

Samorządowe organy podatkowe nie są organami finansowymi w podanym wcześniej rozumieniu.

Do zakresu działania Naczelników Urzędów Skarbowych należy:

1. Ustalanie lub określanie i pobór podatków oraz niepodatkowych należności budżetowych, ale z wyjątkiem podatków i opłat ustalanych, określanych i pobieranych przez inne organy, a więc np.. z wyjątkiem podatków i opłat lokalnych, czy podatku akcyzowego.

2. Rejestrowanie podatników oraz przyjmowanie deklaracji podatkowych.

3. Wykonywanie kontroli podatkowej.

4. Podział i przekazywanie dochodów budżetowych między budżetem państwa i budżetami samorządowymi, jest to związane z tzw. udziałami w podatkach państwowych.

5. Wykonywanie egzekucji administracyjnej należności pieniężnych.

Do obsługi Naczelników Urzędów Skarbowych powołano Urzędy Skarbowe.

Do zadań Urzędów Skarbowych należy:

1. Prowadzenie dochodzeń w sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe.

2. Wykonywanie funkcji oskarżyciela publicznego w sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe.

3. Wykonywanie kar majątkowych w zakresie określonym w Kodeksie Karnym Wykonawczym i w Kodeksie Karnym Skarbowym.

Do obsługi pewnej grupy podatników powołano odrębne Urzędy Skarbowe (tzw. Duże Urzędy Skarbowe). Obsługują one w szczególności banki, zakłady ubezpieczeń, podatkowe grupy kapitałowe, czy podmioty, których przychody przekroczyły w roku podatkowym równowartość 5 mln euro.

Dyrektor Izby Skarbowej zajmuje się następującymi sprawami:

1. Rozstrzyga w II instancji w sprawach należących w I instancji do Naczelników Urzędów Skarbowych.

2. Sprawuje nadzór nad Urzędami Skarbowymi.

3. Ustala i udziela dotacje przedmiotowe przedsiębiorcom oraz analizuje prawidłowość ich wykonania.

Do obsługi Dyrektorów Izb Skarbowych są powołane Izby Skarbowe.

Dyrektorzy Izb Skarbowych i Naczelnicy Urzędów podlegają ministrowi finansów i są specjalnymi organami administracji rządowej, niezespolonymi w urzędzie wojewódzkim.

Izb Skarbowych jest 16, a Urzędów Skarbowych ok. 350.

Ad. 3. Organami administracji rządowej w sprawach celnych są: Naczelnicy Urzędów Celnych i Dyrektorzy Izb Centralnych.

Naczelnicy są organami I instancji w postępowaniu cywilnym, Dyrektorzy są organami II instancji.

Do obsługi Naczelników i Dyrektorów powołano odpowiednio: Urzędy Celne i Izby Celne.

Naczelnicy i Dyrektorzy podlegają ministrowi finansów.

Do podstawowych zadań służby celnej należy:

1. Sprawowanie kontroli celnej obrotu towarowego z zagranicy.

2. Zwalczanie przemytu i przeciwdziałanie oszustwom celnym

3. Wykonywanie różnych czynności przewidzianych w przepisach prawa celnego.

4. Wymierzanie i pobieranie cła.

Do postępowania celnego stosuje się przepisy ordynacji podatkowej z uwzględnieniem niektórych przepisów prawa celnego.

Organy celne są jednocześnie organami podatkowymi. Pobierają niektóre podatki: podatek akcyzowy i tzw. graniczny VAT.

Ad. 4. Organy kontroli skarbowej.

Celem kontroli skarbowej jest zgodnie z ustawą o kontroli skarbowej z 1991 r. przede wszystkim:

1. Ochrona interesów SP i jednostek samorządu terytorialnego.

2. Zapewnienie skuteczności wykonania zobowiązań podatkowych i innych należności publicznych.

3. Badanie zgodności z prawem gospodarowania mieniem państwowym.

4. Przeciwdziałanie i zwalczanie naruszeń prawa w zakresie obrotu towarowego z zagranicą i obrotu towarami przywożonymi z zagranicy.

5. Zapobieganie i ujawnianie niektórych przestępstw wśród pracowników jednostek podległych ministrowi finansów.

Organami kontroli skarbowej są:

1. Minister właściwy do spraw finansów publicznych, a więc minister finansów, który jest naczelnym organem kontroli skarbowej.

2. Generalny inspektor kontroli skarbowej, który jest organem wyższego stopnia.

3. Dyrektorzy urzędów kontroli skarbowej, którzy są organami niższego stopnia.

Do obsługi dyrektorów kontroli skarbowej są powołane urzędy kontroli skarbowej. Jest ich obecnie 16.

Obsługę ministra finansów i generalnego inspektora sprawuje ministerstwo finansów.

Przedmiotem kontroli skarbowej są postanowienia prawa podatkowego i prawa finansów publicznych, a także gospodarowanie mieniem państwowym, stosowanie ceł, postanowienia prawa dewizowego, postanowienia prawa z zakresu obrotu towarowego z zagranicą i niektóre inne.

Kontrola postanowień prawa podatkowego obejmuje w szczególności:

1. Kontrolę rzetelności deklarowanych podstaw opodatkowania oraz prawidłowości obliczania i wypłacania podatków.

2. Ujawnianie i kontrolę niezgłoszonej do opodatkowania działalności gospodarczej, a także dochodów nie znajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach przychodów.

3. Kontrolę źródeł pochodzenia majątku.

Jeżeli idzie o kontrolę postanowień prawa o finansach publicznych to organy kontroli skarbowej kontrolują: celowość i zgodność z prawem gospodarowania środków publicznych, w tym pochodzącymi z budżetu EU; kontrolują także prawidłowość przekazania środków własnych, czyli polskiej składki do budżetu EU.

Jeżeli i idzie o gospodarowanie mieniem państwowym to organy kontroli skarbowej badają celowość i zgodność z prawem wykorzystania i rozporządzania mieniem państwowym, w szczególności ujawniają niedobory w tym mieniu i inne szkody oraz kontrolują prawidłowość prywatyzacji mienia SP.

Kontrola dewizowa obejmuje w szczególności badanie przestrzegania przez rezydentów i nierezydentów wynikających z prawa dewizowego i badanie przestrzegania warunków udzielonych zezwoleń dewizowych.

Organy kontroli skarbowej zapobiegają także i ujawniają niektóre przestępstwa popełniane przez pracowników zatrudnionych w resorcie finansów, w szczególności przeciwdziałają korupcji. W tym celu kontrolują oświadczenia majątkowe osób zatrudnionych w administracji celnej, podatkowej, organach kontroli skarbowej, w tym w ministerstwie finansów.

Zakres kontroli skarbowej jest więc określony bardzo szeroko.

Kontroli skarbowej podlegają:

1. Zobowiązani do świadczeń pieniężnych na rzecz SP lub państwowych funduszy celowych, w tym podatnicy, płatnicy i inkasenci.

2. Wydatkujący środki publiczne, przekazujący te środki i otrzymujący je.

3. Władający i zarządzający mieniem państwowym.

4. Beneficjanci poręczeń i gwarancji udzielonych przez SP.

5. Osoby zatrudnione lub pełniące służbę w administracji celnej, podatkowej, kontroli skarbowej.

6. Jednostki organizacyjne administracji celnej, podatkowej oraz kontroli skarbowej, a więc urzędy skarbowe i celne, izby skarbowe i celne, ministerstwo finansów.

W urzędach kontroli skarbowej w ministerstwie finansów są zatrudnieni inspektorzy kontroli skarbowej. Przysługuje im szereg uprawnień, które nie przysługują innym pracownikom administracji skarbowej. Mogą np. stosować środki przymusu bezpośredniego i używać broni palnej.

W czasie wykonywania czynności kontrolnych nie mogą być zatrzymani bez zgody generalnego inspektora kontroli skarbowej.

Zapewniono im gwarancje zatrudnienia. Inspektora można odwołać z zajmowanego stanowiska tylko w określonych przypadkach.

Podstawową formą działania inspektora jest prowadzenie kontroli. Kontrolę wszczyna inspektor, który musi okazać legitymację służbową i upoważnienie do przeprowadzenia kontroli.

Kontrolowany ma obowiązek umożliwić przeprowadzenie kontroli, w szczególności ma udostępnić wszelkie obiekty, dokumenty, środki łączności itp. na swój koszt.

Po zgromadzeniu dokumentacji czynności kontrolnych inspektor winien zapoznać kontrolowanego z ustaleniami kontroli.

Kontrolowany może składać różne wnioski.

Postępowanie kontrolne kończy się:

1. Decyzją, w rozumieniu przepisów ordynacji podatkowej.

2. Wynikiem kontroli.

3. Postanowieniem.

Ad. 1. Decyzję wydaje się wówczas, gdy ustalenia dotyczą podatków, opłat i nieopodatkowanych należności budżetowych.

Ad. 2. Wynik kontroli wydaje się wówczas, gdy ustalenia dotyczą nieprawidłowości w innym zakresie niż podatki, opłaty i należności publiczne, gdy nieprawidłowości nie stwierdzono.

Ad. 3. Postanowienie wydaje się wtedy, gdy w trakcie postępowania kontrolnego zobowiązanie podatkowe uległo przedawnieniu.

Od decyzji kończącej postępowanie kontrolne służy odwołanie do dyrektora izby skarbowej albo dyrektora izby celnej, jeśli decyzję wyda dyrektor urzędu kontroli skarbowej.

Od decyzji wydanej przez generalnego inspektora odwołanie nie przysługuje. Strona może jednak wnieść o ponowne rozpatrzenie sprawy.

Ad. 5. Regionalne Izby Obrachunkowe

RIO są zgodnie z ustawą o RIO z 1992 r. państwowymi organami kontroli finansowej i nadzoru, są państwowymi jednostkami budżetowymi.

Organem izby jest Kolegium Izby.

Do zadań RIO należy m.in.:

1. Kontrola gospodarki finansowej i zamówień publicznych różnych podmiotów samorządowych.

2. Nadzór nad działalnością finansową jednostek samorządu terytorialnego.

3. Wydawanie opinii, raportów, analiz.

4. Prowadzenie działalności informacyjnej, instruktażowej i szkoleniowej w zakresie objętym nadzorem.

Ad. 1. Izba kontroluje gospodarkę finansową i zamówienia publiczne następujących podmiotów:

1. Jednostek samorządu terytorialnego, a więc gmin, powiatów i województw samorządowych.

2. Związków międzygminnych i związków powiatów.

3. Stowarzyszeń gmin, stowarzyszeń powiatów oraz stowarzyszeń gmin i powiatów.

4. Samorządowych jednostek organizacyjnych, w tym samorządowych osób prawnych.

5. Działalności innych podmiotów w zakresie wykorzystywania przez nie dotacji przyznanych z budżetów samorządowych.

Kontrola gospodarki finansowej i zamówień publicznych jest sprawowana na podstawie kryterium zgodności z prawem (legalności), zgodności dokumentacji ze stanem faktycznym.

Jednak w przypadku tzw. zadań zleconych z zakresu administracji rządowej dodatkowymi kryteriami kontroli są celowość, rzetelność i gospodarność.

Co najmniej raz na 4 lata izba ma obowiązek przeprowadzić kompleksową kontrolę gospodarki finansowej samorządu.

Inspektorzy zatrudnieni w RIO wyposażeni są w szereg uprawnień, w związku z wykonywaną kontrolą mogą żądać niezbędnych informacji, wstępu na teren i do pomieszczeń kontrolowanego, wglądu w dokumentacje, mają prawo do sporządzania niezbędnych odpisów oraz wyciągów z dokumentów.

Z przeprowadzonej kontroli sporządza się protokół kontrolny. Na podstawie wyników kontroli izba kieruje do kontrolowanego tzw. wystąpienie pokontrolne. Wskazuje w nim źródła i przyczyny nieprawidłowości, ich rozmiary, osoby odpowiedzialne i wnioski zmierzające do ich wsunięcia.

Kontrolowany ma obowiązek zawiadomić izbę o wykonaniu wniosków lub o przyczynach ich nie wykonania.

Ad. 2. W ramach nadzoru RIO wykonują czynności dwojakiego rodzaju:

1. Badają uchwały i zarządzenia organów samorządowych.

2. Ustalają zastępczo budżet samorządowy.

Ad. 1. Izby badają uchwały i zarządzenia w następujących sprawach:

1. Procedury uchwalania budżetu i jego zmian.

2. Budżetu i jego zmian.

3. Dotyczące zaciągania zobowiązań wpływających na wysokość długu samorządowego.

4. Zasad i zakresu przyznawania dotacji z budżetów samorządowych.

5. Podatków i opłat lokalnych.

6. Absolutorium.

Jeśli uchwała lub zarządzenie jest niezgodne z prawem to izba stwierdza jej nieważność, jednakże w przypadku uchwał budżetowych wszczyna się najpierw postępowanie naprawcze. Izba wskazuje nieprawidłowości w uchwale budżetowej oraz określa sposób i termin ich usunięcia. Jeśli właściwy organ nie usunie nieprawidłowości w terminie to kolegium izby orzeka nieważność uchwały budżetowej w całości lub w części i ustala w tym zakresie budżet.

Ad. 2. Druga z czynności sprawowana w ramach nadzoru sprawowanego przez izby - zastępcze ustalanie budżetu samorządowego ma miejsce wówczas, jeśli organ stanowiący samorządu nie uchwali budżetu do 31 marca roku budżetowego. Izba ustala wówczas budżet samorządowy w zakresie obowiązujących zadań własnych i zadań zleconych z zakresu administracji rządowej - do 1 kwietnia.

Trzecia z czynności wiąże się z wydawaniem raportów i analiz. Izby wydają w szczególności opinie o przedkładanych projektach budżetów samorządowych, o przedkładanych przez organy sprawozdaniach z wykonania budżetu, o wnioskach komisji rewizyjnych w przedmiocie absolutorium, czy o możliwości sfinansowania deficytu budżetowego.

Wewnętrzne organy kontroli finansowej:

Wewnętrznymi organami kontroli finansowej wszystkich jednostek sektora finansów publicznych są głównie księgowi.

Do ich obowiązków należy:

1. Prowadzenie rachunkowości jednostki.

2. Wykonywanie dyspozycji środkami pieniężnymi.

3. Dokonywanie wstępnej kontroli zgodności operacji gospodarczych i finansowych z planem finansowym.

4. Dokonywanie wstępnej kontroli kompletności i rzetelności dokumentów dotyczących tych operacji.

W wybranych największych jednostkach sektora finansów publicznych działają nad to tzw. audytorzy wewnętrzne - oceniają oni gospodarkę finansową tych jednostek pod względem legalności, gospodarności, celowości, rzetelności, przejrzystości i jawności.

Wykład 10

3 stycznia 2007

Formy organizacyjno-prawne jednostek sektora finansów publicznych

Gospodarowanie środkami publicznymi odbywa się przy wykorzystaniu rozmaitych form organizacyjnych. Formy te różnią się stopniem powiązania z budżetem. Jedne z nich są powiązane z budżetem w sposób bardzo ścisły, inne zaś luźno bądź wcale.

Formy organizacyjno-prawne albo mają postać jednostek organizacyjnych jak np. jednostki budżetowe czy zakłady budżetowe albo nie mają własnych struktur organizacyjnych, są jedynie urządzeniami finansowymi obsługiwanymi przez różne podmioty jak np. fundusze celowe nieposiadające osobowości prawnej, czy tzw. rachunki dochodów własnych.

Zgodnie z art. 19 ustawy o finansach publicznych jednostki sektora finansów publicznych mogą być tworzone w formach określonych w tej ustawie oraz mogą działać na podstawie odrębnych ustaw jak państwowe lub samorządowe osoby prawne albo państwowe jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej.

Ustawa o finansach publicznych normuje następujące formy organizacyjno-prawne :

1. Jednostkę budżetową oraz jej dochody własne i fundusze motywacyjne.

2. Zakład budżetowy.

3. Gospodarstwo pomocnicze.

4. Fundusze celowe.

Inne niż ustawa o finansach publicznych ustawy normują funkcjonowanie takich form jak instytucje kultury, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, uczelnie publiczne czy agencje państwowe.

JADNOSTKI BUDŻETOWE

Zgodnie z art. 20 ustawy o finansach publicznych jednostkami budżetowymi są takie jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych, które pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek budżetu.

Jednostka budżetowa na pokrycie swoich wydatków wykorzystuje zasoby budżetu. Jeśli osiąga jakieś dochody to w całości odprowadza je na rachunek budżetu. Nie może pokryć swoich wydatków z osiągniętych dochodów. Jednostka budżetowa jest powiązana z budżetem w sposób bardzo ścisły. Ta metoda powiązania z budżetem nazywa się powiązaniem brutto bądź budżetowaniem brutto.

Poziom wydatków budżetowych jednostki nie zależy od poziomu jej dochodu.

Status jednostki budżetowej nadaje się zazwyczaj jednostkom świadczącym nieodpłatnie usługi niematerialne.

Jednostkami budżetowymi są przykładowo: szkoły, różne urzędy w tym ministerstwa, jednostki wojskowe, komendy policji, czy domy dziecka.

W jednostkach tych występują duże wydatki, nie osiągają one natomiast większych dochodów.

Każda jednostka budżetowa ma własny plan finansowy obejmujący jej dochody i wydatki .Plan ten jest odzwierciedleniem pewnego fragmentu budżetu.

Jednostki budżetowe tworzą, łączą, przekształcają i likwidują następujące organy:

1. Ministrowie, kierownicy urzędów centralnych i wojewodowie, jeśli idzie o państwowe jednostki budżetowe.

2. Organy stanowiące samorządu, a więc; rada gminy, powiatu, sejmik wojewódzki. Jeśli idzie o gminę; powiatowe lub wojewódzkie jednostki budżetowe.

Gospodarka finansowa jednostek budżetowych jest mało elastyczna.

Jej dochody i wydatki są z góry zaplanowane na rok budżetowy. Nie mogą zmienić planu wydatków w zasadzie bez zmiany budżetu. Obowiązują je rygory budżetowe. W jednostkach budżetowych nie ma skłonności do oszczędnego wydatkowania środków. Nie podejmuje się starań o zwiększenie dochodów.

W niektórych jednostkach budżetowych mogą funkcjonować rachunki dochodów własnych i fundusze motywacyjne.

Rachunki dochodów własnych polegają na tym, iż dochody ze ściśle określonych tytułów mogą być przeznaczone na wydatki związane z tymi dochodami .Nie są odprowadzane do budżetu np. dochody ze spadków i darowizn pieniężnych, są przeznaczane na remont lub odtworzenie tego mienia.

Jedynie nadwyżki dochodów własnych mogą być odprowadzane do budżetu.

Fundusze motywacyjne mogą być prowadzone jedynie przez państwowe jednostki budżetowe .Dochody uzyskane z tytułu ujawnienia przestępstw i wykroczeń mogą być przeznaczone na nagrody dla pracowników, żołnierzy i funkcjonariuszy, którzy przyczynili się do uzyskania tych dochodów.

Tylko nadwyżki funduszy motywacyjnych mogą być odprowadzane do budżetu

ZAKŁADY BUDŻETOWE

Zgodnie z art.24 ustawy o finansach publicznych zakładami budżetowymi są takie jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych ,które :

1. Odpłatnie wykonują wyodrębnione zadania.

2. Pokrywają koszty swojej działalności z przychodów własnych choć mogą otrzymywać z budżetu określone dotacje.

Zakład budżetowy posiada zatem autonomię finansową.

Wydatki pokrywa w zasadzie własnych przychodów. Z budżetem zakład jest powiązany tzw. metodą netto, metodą wynikową.

Jeśli wydatki zakładu, koszty zakładu są niższe niż przychody to zakład wpłaca nadwyżkę przychodu do budżetu .Jeśli natomiast koszty są wyższe niż przychody to zakład otrzymuje z budżetu dotację na pokrycie planowanego niedoboru. W pewnych przypadkach zakład może otrzymać z budżetu inne dotacje- dotację przedmiotową, czy dotację inwestycyjną.

Łącznie wszystkie dotacje dla zakładu z wyjątkiem dotacji inwestycyjnych nie mogą przekroczyć 50% kosztów zakładu.

Status zakładu budżetowego posiadają przykładowo: ośrodki szkolenia kadr, ośrodki sportu i rekreacji, przedszkola, czy izby wytrzeźwień. Każdy zakład budżetowy ma własny plan finansowy, obejmujący jego przychody i wydatki oraz rozliczenia z budżetem, a więc dotacje z budżetu i ewentualne wpłaty do budżetu .Plan ten może być łatwo zmieniany wciągu roku, pod warunkiem ,że nie zmniejszy to wpłat do budżetu nie zwiększy dotacji budżetowych.

Zakłady budżetowe tworzą, łącza, przekształcają i likwidują:

1. Ministrowie, kierownicy urzędów centralnych i wojewodowie, jeśli idzie o państwowe zakłady budżetowe.

2. Organy stanowiące samorządu, jeśli idzie o gminne, powiatowe i wojewódzkie zakłady budżetowe.

GOSPODARSTWA POMOCNICZE

Zgodnie z art.26 ustawy o finansach publicznych gospodarstwem pomocniczym jest wyodrębniona z jednostki budżetowej pod względem organizacyjnym i finansowym część podstawowej działalności jednostki lub jej działalność uboczna.

Wyodrębnienie organizacyjne polega na wyodrębnieniu własnego majątku, posiadaniu odrębnej struktury organizacyjnej; oraz własnego zespołu pracowniczego.

Wyodrębnienie finansowe polega natomiast na posiadaniu własnego planu finansowego i własnego rachunku bankowego.

Gospodarstwo jest z jednostki wyodrębnione, ale jest z nią związane.

Gospodarstwem są np. warsztaty szkolne przy szkole zawodowej, czy gospodarstwo rolne przy zakładzie karnym.

Gospodarstwo pomocnicze pokrywa swoje wydatki, a więc koszty działalności z uzyskiwanych przychodów. Gospodarstwo płaci rozmaite podatki ;podatek dochodowy , czy podatek od towarów i usług .Jeśli osiąga zysk to połowa zysku po zapłaceniu podatku dochodowego jest wpłacana do budżetu .

Gospodarstwo może natomiast otrzymywać z budżetu dotacje przedmiotowe.

Każde gospodarstwo ma własny plan finansowy obejmujący jego przychody i wydatki, dotacje z budżetu i wpłaty do budżetu.

Plan ten może być zmieniany w ciągu roku pod warunkiem, że nie zmniejszy to wpłat do budżetu i nie zwiększy dotacji z budżetu.

Gospodarstwa pomocnicze tworzą, łączą, przekształcają i likwidują kierownicy jednostek budżetowych po uzyskaniu zgody :

1. Właściwego ministra, kierownika urzędu centralnego i wojewody w przypadku gospodarstw państwowych jednostek budżetowych.

2. Zarządu jednostki samorządu terytorialnego w przypadku gospodarstw gminnych, powiatowych i wojewódzkich jednostek budżetowych.

FUNDUSZE CELOWE

Istotą fundusz celowego jest to że, wyodrębnione przychody (ściśle określone przychody) przeznacz się na realizację wyodrębnionych zadań publicznych.

Owe przychody i zadania wyodrębnia się z budżetu.

Fundusz celowy działa bądź jako osoba prawna, bądź jako forma organizacyjna nie posiadająca nie posiadająca osobowości prawnej.

Fundusz posiadający osobowość prawną jest jednostką organizacyjną o określonych zadaniach uzyskująca przychody z określonych źródeł. Przeznacza je na cele do realizacji których został powołany.

Fundusz nie posiadający osobowości prawnej nie tworzy odrębnej struktury podmiotowej .Jest zarządzany przez organ wskazany w ustawie .Fundusze celowe są powoływane odrębnymi ustawami. Fundusz , który realizuje zadania wyodrębnione z budżetu gminy, powiatu lub województwa jest odpowiednio funduszem gminnym, powiatowym, wojewódzkim.

Niektóre fundusze są dotowane z budżetu. Rzadko ustawodawca nakłada obowiązek dokonania przez określone fundusze wpłaty do budżetu. W funduszach celowych zasadą jest, że środki nie wydatkowane w danym roku przechodzą na lata następne.

Podstawą gospodarki finansowej każdego funduszu celowego jest jego plan finansowy.

Wykład 11

10 stycznia 2007

GOSPODAEKA FINANSOWA PAŃSTWA

Składa się z 3 segmentów:

1. Gospodarki budżetowej.

2. Gospodarki pozabudżetowej.

3. Gospodarki finansowej jednostek sektora finansów publicznych prowadzących swą działalność samodzielnie.

Ad. 1. Podstawowym zasadniczy człon stanowi gospodarka budżetowa. Jest to działalność opięta ramami budżetu państwa, stąd jej nazwa.

Cechą charakterystyczną tej gospodarki jest to iż dominuje w niej metoda bezzwrotna .Dotyczy ona zarówno gromadzenia środków finansowych , jak i ich podziału. Jest to bezzwrotność w sensie prawnym. Nie ma prawnego obowiązku zwrotu czerpanych środków ani (gromadzonych), wydawanych środków .Nie pokrywa się z bezzwrotnością w sensie ekonomicznym. Od zasady bezzwrotności występują dość liczne wyjątki związane z pożyczkami państwowymi, ale top nie one decydują o randze tej gospodarki.

Ad. 2. Drugi segment gospodarki finansowej państwa to tzw. gospodarka pozabudżetowa. Oznacza ona działalność poza ramami budżetu , lecz w pewien sposób z budżetem powiązana. Jest to działalność fizyczna zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych i państwowych funduszy celowych. Rozmiary tej gospodarki są znaczne , przekraczają 50% gospodarki budżetowej .

Plany finansowe gospodarki pozabudżetowej są planami odrębnymi od budżetu. Ale są ustalane tak jak budżet państwa ustawami budżetowymi. Są jednak bardziej ogólne niż budżet państwa. W ramach gospodarki pozabudżetowej istnieje większa swoboda prowadzenia działalności finansowej. Nie obowiązuje

szereg rygorów, które obowiązują w budżecie państwa. Parlament sprawuje mniejszą kontrolę nad gospodarką pozabudżetową niż nad gospodarką budżetową.

Ad. 3. Trzeci z segmentów gospodarki finansowej państwa to gospodarka finansowa jednostek prowadzących własną działalność finansową samodzielnie, jak np. uczelnie publiczne, państwowe instytucje kultury czy samodzielne publiczne ZOZ-y .Plany finansowe tych jednostek nie są ustalane ustawami budżetowymi.

Są ustalane ustawami przez właściwe organy tych jednostek. Organy państwowe mają wpływ na gospodarkę finansową tych jednostek jedynie poprzez udzielanie dotacji budżetowych.

HISTORIA BUDŻETU PAŃSTWA

Instytucja budżetu państwa kształtowała się w bardzo długim okresie czasu. Zanim pojawiły się pierwsze budżety przez wiele wieków kształtowały się różne ewidencje zjawisk gospodarczych i próby planowania działalności finansowej. Zaczątki ewidencji zjawisk gospodarczych miały miejsce już w starożytnym Egipcie, gdzie spisywano majątki i czynsze należne faraonowi i świątyniom. Owe ewidencje odnosiły się do zaszłości, a nie do przyszłości.

Nie miały więc charakteru planistycznego . Pierwsze urządzenia planistyczne, spisy planowanych dochodów i wydatków pojawiły się w starożytnym Rzymie.

Nie miały jednak wówczas charakteru wiążącego , dyrektywnego, nie były więc adresowane do konkretnego podmiotu, zobowiązanego do jego realizacji.

Wiążące planowanie finansowe wykształcało się w Europie stopniowo począwszy od średniowiecza. Wiązało się ściśle z walką polityczną społeczeństwa stanowego z władzą królewską. Ze stopniowym ograniczeniem władzy króla na rzecz reprezentacji społeczeństwa.

W I etapie ograniczono prawo króla do nakładania podatków. Korzystając z okresowych trudności wasale feudalni zmuszali króla do zrzeczenia się niektórych uprawnień. Najbardziej znanym dokumentem z tego zakresu jest Magna Karta Libertatum- wielka karta wolności z1215r.-Wielka Karta Swobód.

W WKS król angielski Jan bez ziemi zrzekł się prawa nakładania podatków bez zgody rycerstwa. Zasadę tę powtarzało później wielu innych władców.

Wykształciła się zasada ogólna zgodnie z którą nałożenie podatku przez króla wymagało uprzedniej zgody płacących podatki :rycerstwa, a później szlachty.

Zgodę tę wyrażano na zjazdach rycerstwa, a potem w parlamencie. Parlament wykształcił się właściwie po to , aby wyrażać w nim zgodę na nałożenie podatków. Podatki stały się przedmiotem publicznych dyskusji i podejmowania decyzji przez parlament.

W II etapie ograniczono władzę króla w zakresie wydatków publicznych. Już w II połowie XI V wieku w Anglii istniejąca już Izba Gmin (niższa izba parlamentu ang.) zaczęła domagać się od króla rozliczenia sum wydatkowanych przez niego z podatków. Przedstawiając sprawozdania parlamentowi z czasem zaczęto jednocześnie informować o przewidywanych przyszłych wydatkach państwowych.

W III etapie wykształciła się natomiast zasada corocznego uchwalania przez parlament planowanych na rok przyszły dochodów i wydatków. Definitywne utrwaleni tej zasady nastąpiło w Billu o Prawach z 1688 roku. Ta data jest powszechnie uznawana za datę narodzin współczesnego budżetu , wiążącego plan finansowy państwa uchwalanego przez parlament a obejmującego dochody i wydatki państwa na przyszły rok budżetowy. Ojczyzna budżetu jest więc Anglia. To tam pojawiły się pierwsze budżety. Drugim państwem , w którym pojawił się budżet państwa była Polska. Pierwszy polski budżet został uchwalony za czasów Stanisława Augusta w 1768 roku. We Francji natomiast pierwszy budżet pojawił się dopiero w 1817 roku ,ale to w tym państwie wykształciły się wysoko techniki planowania budżetu, zwłaszcza technika planowania budżetowego, oraz wykształciła się bardzo dobrze organizacja aparatu skarbowego. W XIX wieku instytucja budżetu państwa upowszechniła się w Europie i poza.

DEFINICJA BUDŻETU PAŃSTWA

Pojęcie budżetu państwa jest obecnie w prawie polskim zdefiniowane. Mamy zatem legalną definicję budżetu państwa. Wcześniej pojęcie to było definiowane przez doktrynę .Współczesna definicja legalna budżetu państwa pokrywa się w dużym stopniu z wcześniejszymi definicjami doktrynalnymi. Zgodnie z art.95 ust. o finansach publicznych budżet państwa jest planem dochodów i wydatków w ,przychodów i rozchodów organów władzy publicznej uchwalanym w formie ustawy budżetowej na okres roku kalendarzowego. Budżet państwa jest planem, a więc dotyczy przyszłości a nie okresu minionego. Zdarza się jednak, że budżet jest uchwalany w roku którego dotyczy.

Treścią budżetu państwa są dochody i wydatki budżetowe , które mają charakter bezzwrotny oraz przychody i rozchody budżetu, które są związane w zasadzie z operacjami o charakterze zwrotnym. Dochody i wydatki , przychody i rozchody budżetu są ujmowane w budżetach w uporządkowany sposób, w podziałkach klasyfikacji budżetowej. Budżet państwa jest uchwalany w formie ustawy. Ustawy zawierające budżet są nazwane ustawami budżetowymi. W Polsce międzywojennej i do 1950 roku nazywano je ustawami skarbowymi. Budżety polskie są ujmowane w postaci załączników do ustawy budżetowej, a nie bezpośrednio w treści ustawy. Nie zmienia to w niczym charakteru prawnego tych budżetów. Budżety są uchwalane na okres roku budżetowego. W chwili obecnej w Polsce rokiem budżetowym jest rok kalendarzowy, ale w Polsce międzywojennej rok budżetowy rozpoczynał się 1 kwietnia a kończył 31 marca.

Planowanie roczne okazało się w praktyce optymalne, ale w wielu przypadkach widzi się potrzebę wydłużenia okresu planowania budżetowego. W Polsce Ludowej podejmowano próby planowania 2-letniego i planowania 5-letniego. Jedną z metod wydłużenia planowania jest tzw. planowanie kroczące, polega ono na tym, że w danym roku uchwala się budżet na rok następny oraz ogólne założenia budżetu na lata następne .W kolejnym roku ogólne założenia stanowią ramę dla szczegółowego budżetu rocznego. Na podobnych zasadach są budowane perspektywy budżetowe U E.

Polska ustawa o finansach publicznych stwarza niewielkie możliwości wydłużenia horyzontu planowania budżetowego. Obok wydatków rocznych ustawa budżetowa może określać limity wydatków na programy wieloletnie.

Budżety państwa są uchwalane systematycznie, regularnie na każdy kolejny rok budżetowy. W teorii definiując instytucję budżetu państwa dodaje się dodatkowo iż jest on podstawowym planem finansowym państwa.

Oznacza to iż zaplanowane w nim dochody i wydatki mają decydujące znaczenie dla państwa.

CHARAKTER PRAWNY BUDŻETU PAŃSTWA

Budżet państwa ma charakter/formę ustawy, której treścią są dochody i wydatki, przychody i rozchody państwa. Postanowienia zawarte w ustawie budżetowej różnią się bardzo od postanowień innych ustaw.

I. Są skierowane do wskazanych imiennie adresatów wykonawców budżetu.

II. Zawierają konkretne kwoty na rok czasu, mogą one być wykonane tylko jeden raz, a nie nieograniczoną hipotetycznie ilość przypadków.

W teorii rozgorzał spór na temat charakteru prawnego budżetu, wykształciły się 3 różne stanowiska w tej sprawie:

1. Zdaniem części teoretyków z budżetu wynikają normy indywidualne podobne do tych, które wynikają z decyzji administracyjnych. Ustawa budżetowa jest więc ustawą jedynie w sensie formalnym.

2. Zdaniem innych teoretyków z uchwalonego budżetu wynikają normy generalnie podobne do norm wynikających z innych ustaw. Ustawa budżetowa jest więc ustawą w sensie materialnym.

3. Zgodnie z tym stanowiskiem z uchwalonego budżetu wynikają normy szczególne ani nie generalne ani indywidualne. Są to normy planowe.

Klasyczny podział norm prawnych nie ma zastosowania do norm prawnych wynikających z budżetu. Moc wiążąca budżetu jest zróżnicowana po stronie dochodowej, wydatkowej, przychodowej i rozchodowej. Dochody i przychody

budżetu stanowią jedynie prognozę ich wielkości. Nie wiążą wykonawców budżetu. Ich niewykonanie nie pociąga za sobą żadnych skutków prawnych.

Wydatki i rozchody budżetu stanowią natomiast nieprzekraczalny limit. Wiążą wykonawców budżetu. Ich przekroczenie bądź dokonanie wydatków na inny cel stanowi naruszenie dyscypliny finansów publicznych, pociąga za sobą ujemne konsekwencje. Z uchwalonego budżetu wynikają zatem wiążące uprawnienia do dokonywania wydatków budżetowych i rozchodów, nie wiążą dochody i przychody.

Wykład 12

17 stycznia 2007

USTAWA BUDŻETOWA

Jest ustawą wyjątkową, różni się bardzo od innych ustaw.

Owe odrębności można sprowadzić do 5 kwestii:

1. Szczególna jest treść ustawy budżetowej. Zawiera ona przede wszystkim, choć nie tylko budżet państwa.

2. Ustawa budżetowa jak żadna inna ustawa jest przedmiotem regulacji wyjątkowo licznych przepisów prawnych.

3. Istnieją liczne odrębności w drodze legislacyjnej tej ustawy.

4. Wykonanie tej ustawy jest co roku przedmiotem kontroli Sejmu.

5. Ustawa budżetowa w części zawierającej budżet państwa jest aktem prawnym wewnętrznym.

Ad.1) Ustawa budżetowa zawiera szczególną treść .Gro jej ustanowień dotyczy budżetu państwa, ale obok budżetu państwa ustawa budżetowa zawiera także inne niż budżet plany finansowe, w tym plany finansowe państwowych funduszy celowych, zestawienie przychodów i wydatków zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych, czy plany finansowe agencji państwowych, zawiera także wykaz inwestycji wieloletnich, wykaz programów wieloletnich, czy limity zatrudnienia w administracji rządowej tzw. etaty. Te wszystkie elementy składowe występują w postaci załączników do ustawy budżetowej. Większość tych załączników dotyczy budżetu państwa, ale ustawa budżetowa jest aktem znacznie obszerniejszym niż budżet państwa.

W ustawie budżetowej występuje także tzw. część tekstowa. Są to przepisy które wykonują postanowienia innych ustaw, konkretyzują je , a niekiedy zmieniają .Czasami są to przepisy nie dotyczące materii budżetowej, wykraczające poza normatywnie określoną treść ustawy budżetowej, mówimy wówczas o tzw. obładowaniu ustawy budżetowej .

T K stwierdza niezgodność z konstytucją takich przepisów.

Ad.2) Ustawa budżetowa jest przedmiotem regulacji wyjątkowo licznych przepisów prawnych. Dotyczą jej już niektóre przepisy konstytucji. Przepisy ustawy o finansach publicznych, przepisy regulaminów sejmu i senatu oraz przepisy różnych innych ustaw. Te różne przepisy określają treść ustawy budżetowej, jej układ, stopień szczegółowości, tryb powstawania projektu tej ustawy, jej uchwalania i wykonywania. Żadna z innych ustaw nie jest przedmiotem regulacji tak licznych przepisów.

Ad3) Trzecia cecha wiąże się z odmiennościami jakie mają miejsce w zakresie procedury legislacyjnej. Owe odrębności dotyczą wszystkich etapów procedury budżetowej, poczynając od powstania projektu tej ustawy, poprzez pracę w Sejmie, pracę w Senacie a kończąc na podpisie prezydenta. Będzie o nich mowa przy okazji omawiania zagadnienia ustalania budżetu.

Ad.4) Czwarta cecha wykonanie ustawy budżetowej jest co roku przedmiotem debaty sejmu. Sejm systematycznie kontroluje wykonanie tych ustaw, podejmuje uchwały w przedmiocie absolutorium.

Ad.5) Piąta cecha jest związana z tym, iż budżet państwa a więc podstawowy element składowy ustawy budżetowej jest aktem prawnym wewnętrznym. Jest skierowany wyłącznie do organów państwa, nie kształtuje praw i obowiązków tzw. osób trzecich. Mówiąc inaczej z uchwalonego budżetu nie wynikają żadne prawa i żadne obowiązki osób trzecich z poza aparatu państwowego.

Wyjątek od tej zasady dotyczy subwencji ogólnych dla jednostek samorządu terytorialnego. Prawa i obowiązki osób trzecich wynikają z innych ustaw np. obowiązki podatkowe z ustaw podatkowych a prawa np. do zasiłków społecznych z właściwych ustaw normujących te zasiłki.

ZASADY BUDŻETOWE

Są to postulaty doktryny nauki pod adresem ustawodawcy co do wyposażenia budżetu w pewne cechy, pewne właściwości. Ich celem jest stworzenie budżetu idealnego, optymalnego. Są to zatem pewne postulaty, które ustawodawca może spełniać bądź nie. Jeśli ustawodawca wyposaża budżet w owe cechy to zasady budżetowe stają się zasadami prawa. W doktrynie nie ma pełnej zgody co do katalogu zasad budżetowych. Niektóre zasady powtarzają się jednak bardzo często.

Są to zasady następujące :

1. Zasada zupełności budżetu - nazywana inaczej zasadą powszechności budżetu.

2. Zasada jedności budżetu.

3. Zasada szczegółowości budżetu nazywana niekiedy zasadą specjalizacji budżetowej.

4. Zasada równowagi budżetowej.

5. Zasada jawności budżetu.

Ad.1) Zasada zupełności budżetu - oznaczała w klasycznej teorii budżetu postulat, aby budżet obejmował wszystkie dochody i wydatki państwa. Żadne wydatki państwa nie mogły być dokonywane poza budżetem. U podłoża tej zasady leżały względy polityczne. Parlamenty miały mieć wpływ na całość gospodarki finansowej państwa. Wszystkie państwowe jednostki organizacyjne musiały więc być objęte budżetem pełnymi kwotami, powiązane z nim metodą brutto, ale metoda ta ma liczne wady, uniezależnia wydatki jednostki od jej dochodów i usztywnia działalność jednostki. Zaczęto więc poszukiwać innych metod powiązania, budżetowania dających większą swobodę działania i zachęcających do racjonalnego gospodarowania. Rozwinęły się różne formy gospodarki pozabudżetowej, powiązane netto z budżetem. Zmieniło się zatem rozumienie zasady zupełności budżetu. Jest to dziś postulat, aby dochody i wydatki państwowe , aby działalność państwowych jednostek organizacyjnych była z budżetem powiązana. Tak rozumiana zupełność budżetu jest w chwili obecnej w prawie polskim respektowana. Obok jednostek budżetowych powiązanych z budżetem brutto, funkcjonują także powiązane z budżetem netto zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze.

Ad 2) Zasada jedności budżetu rozkłada się na 2 wewnętrzne zasady:

jedność formalną budżetu i jedność materialną budżetu.

Pierwsza z nich jedność formalna budżetu jest to postulat, aby budżet był uchwalany w jednym akcie prawnym. Zasada ta miała zapewnić jak najpełniejszą kontrolę parlamentu nad budżetem. Ma zapobiegać ukrywaniu niektórych dochodów i wydatków. W chwili obecnej jedność formalna budżetu w Polsce jest respektowana. Sejm uchwala całość budżetu w jednym akcie prawnym w ustawie budżetowej. W przeszłości jednak bywało, że oddzielnie uchwalano budżet zwyczajny i budżet nadzwyczajny, albo budżet bieżący i budżet majątkowy. Ograniczało to wpływ parlamentu na kształt budżetu.

Zasada jedności materialnej natomiast jest to postulat, aby środki budżetowe stanowiły jedną wspólną pulę, z której dokonuje się wszystkich wydatków budżetowych. Jest to mówiąc inaczej zakaz funduszowania, przeznaczania ściśle określonych dochodów na ściśle określone wydatki. Odstępstwem od jedności materialnej budżetu jest instytucja funduszy celowych. Fundusze celowe mają pewne zalety, dobrze zabezpieczają realizację wybranych zadań publicznych. Nie wydatkowane w danym roku środki inaczej niż w budżecie przechodzą na rok następny , ale istnienie funduszy prowadzi często do marnotrawstwa środków publicznych.

Kontrola parlamentu nad finansami jest znacznie słabsza niż nad budżetem. Istnienie funduszy komplikuje rachunkowość. W chwili obecnej zasada jedności materialnej budżetu nie jest w Polsce w pełni respektowana. Prawo polskie dopuszcza tworzenie funduszy celowych. Istnienie funduszów celowych oznacza dezintegrację budżetową, wyłączenie części dochodów i wydatków poza budżet państwa

Ad. 5) Zgodnie z zasadą jawności budżetu budżet ma być jawny. Ma być dobrze znany obywatelom. Ta zasada jest ściśle związana jawności finansów publicznych, która ma szersze znaczenie.

Jawność budżetu dotyczy wszystkich etapów procedury budżetowej.

Przejawia się w tym że:

1. Dyskutuje się publicznie już nad projektem budżetu.

2. Jawne są debaty budżetowe - sejmowa i senacka.

3. Budżety są ogłaszane w dziennikach ustaw.

4. Do publicznej wiadomości podaje się szereg różnych informacji, np. kwoty dotacji udzielanych z budżetu, kwoty umorzonych zobowiązań podatkowych, czy kwoty długu Skarbu Państwa.

5. Do publicznej wiadomości podaje się sprawozdania z wykonania ustawy budżetowej.

Zasada jawności budżetu jest w chwili obecnej w prawie polskim w pełni respektowana.

Wykład 13

24 styczeń 2007

ZASADA SZCZEGÓŁOWOŚCI BUDŻETU

Jest to postulat aby budżet był ujmowany w sposób szczegółowy, w dostatecznym rozbiciu a nie w kwotach ogólnych. Z budżetu winno wynikać, kto gromadzi dochody, z jakich źródeł i w jakiej wysokości oraz kto dokonuje wydatków, na jakie cele i w jakiej wysokości. Ta zasada podobnie jak ogromna większość zasad wykształciła się z powodów politycznych. Parlament chciał mieć jak najbardziej szczegółowy obraz gospodarki finansowej państwa. Realizacji zasad szczegółowości służy tzw. klasyfikacja budżetowa. Jest to uporządkowany zbiór podziałek według których grupuje się dochody i wydatki, przychody i rozchody budżetu. Podziałki owe są bądź podziałkami podmiotowymi, a więc określają kto gromadzi dochody i dokonuje wydatków, bądź podziałkami przedmiotowymi, które określają o jakie dochody i wydatki chodzi, bądź wreszcie podziałkami przedmiotowo - podmiotowymi, a więc mieszanymi. Wśród podziałek przedmiotowych wyróżnia się czasami podziałki funkcjonalne, odpowiadają one podstawowym rodzajom zadań podmiotu publicznego, jego podstawowym funkcjom.

Obowiązująca obecnie polska klasyfikacja budżetowa składa się z następujących podziałek :

Z części budżetowych - mają one dwojaki charakter.

Niektóre części odpowiadają organom władzy publicznej np. kancelaria Sejmu, Senatu, czy T K. Są to więc podziałki podmiotowe. Ale pewne części budżetowe odpowiadają działom administracji rządowej np. obrona narodowa, wymiar sprawiedliwości, czy ochrona zdrowia- są więc podziałkami przedmiotowymi, funkcjonalnymi.

Polska klasyfikacja budżetowa składa się z działów i z rozdziałów.

Działy i rozdziały odpowiadają rodzajom działalności państwowej - są więc podziałkami przedmiotowymi.

Po czwarte obok części, działów i rozdziałów polska klasyfikacja zawiera także paragrafy. Te odpowiadają rodzajom przychodów, dochodów i wydatków-są więc podziałkami przedmiotowymi. Istnieją optymalne granice szczegółowości budżetu. Budżet nadmiernie szczegółowy staje się budżetem nieczytelnym.

Zdarza się zatem, że budżety uchwalane nie obejmują wszystkich podziałek klasyfikacji budżetowej. Tak jest w przypadku współczesnych polskich budżetów państwa. Budżety te są uchwalane po stronie wydatków w podziale na części, działy, rozdziały oraz tzw. kategorie a więc próby wydatków, nie ma w nich w zasadzie paragrafów wydatków. Po stronie dochodowej budżety są uchwalane w podziale na części i działy oraz źródła dochodów . Uchwalanie budżetu państwa w niepełnej szczegółowości powoduje konieczność ustalania po ogłoszeniu ustawy budżetowej tzw. układów wykonawczych budżetu.

ZASADA RÓWNOWAGI BUDŻETOWEJ

Jest to postulat zachowania odpowiednich relacji między dochodami a wydatkami budżetu. Rozumienie tej zasady uległo daleko idącym zmianom, pod wpływem rozwoju różnych teorii dotyczących tej zasady. Można mówić o trzech zasadniczo różnych teoriach dotyczących równowagi: teorii ścisłej równowagi budżetowej, teorii budżetów cyklicznych i równowagi w okresie cyklu koniunkturalnego i wreszcie teorii systematycznego, chronicznego deficytu budżetowego.

1. Jako pierwsza wykształciła się teoria ścisłej równowagi.

Budżet powinien być zrównoważony w ścisłym tego słowa znaczeniu, matematycznym. Wydatki winny odpowiadać w pełni dochodom. W budżetach nie powinny występować ani nadwyżki budżetowe, ani deficyty budżetowe.

Ta teoria wykształciła się z powodów ekonomicznych. Długo teoria ścisłej równowagi budżetowej była podstawowym kanonem dobrej gospodarki.

2. Pod wpływem doktryny interwencjonalizmu państwowego pojawiła się teoria budżetów cyklicznych i równowagi w okresie cyklu koniunkturalnego, a więc w okresie wieloletnim. Zgodnie z teorią interwencjonalizmu państwowego w okresach załamania gospodarczego państwo winno przyjść z pomocą prywatnym podmiotom gospodarczym, wykorzystując do tego instytucję budżetu. Winno zmniejszyć podatki i zwiększyć swoje wydatki, aby pobudzić gospodarkę. W tych latach budżety państwowe mogą być uchwalane z deficytami .Na ich pokrycie zaciąga się długi. Ta interwencja państwa winna doprowadzić do ożywienia gospodarczego. W tym okresie państwo winno działać przeciwstawnie. Winno zwiększyć podatki i zmniejszyć swoje wydatki, a z powstałych nadwyżek budżetowych winno spłacić zaciągnięte wcześniej zobowiązania. W ten sposób równowaga budżetowa jest zachowana nie w okresie roku budżetowego, ale w okresie cyklu koniunkturalnego.

Ta teoria jest bardzo atrakcyjna, ale jej zastosowanie praktycznie rodzi poważne problemy. Nigdy nie ma pewności jak długo będzie trwała depresja i kiedy pojawi się ożywienie gospodarcze. Nie ma pewności czy pojawią się nadwyżki budżetowe i czy wystarczą na spłatę zaciągniętych wcześniej zobowiązań.

3. Jako ostatnia wykształciła się teoria systematycznego deficytu budżetowego.

Zdaniem niektórych ekonomistów budżety państwowe mogą być regularnie uchwalane z deficytami budżetowymi. Państwo stale się zadłuża, na spłatę starych długów zaciąga nowe. Jednakże postępująca inflacja powoduje, że spłacane zobowiązania są realnie mniejsze niż to wynika z nominalnych ich rozmiarów.

Teoria systematycznego deficytu budżetowego, teoria budżetu cyklicznego i równowagi w dłuższych okresach czasu doprowadziły do gigantycznego zadłużenia się państw współczesnych. Deficyty budżetowe bardzo trudno jest zlikwidować nawet w okresie ożywienia gospodarczego. Wydatki raz wstawione do budżetu bardzo trudno ograniczyć. Podniesienie podatków napotyka natomiast na ogromne przeszkody społeczne. Wreszcie dużą część wydatków pochłania obsługa długu publicznego. Uchwalanie budżetów z deficytem oznacza życie dzisiejszego pokolenia na konto pokoleń przyszłych.

W teorii ekonomi obserwuje się pewien renesans teorii ścisłej równowagi budżetowej. W prawie europejskim w traktacie z Maastricht wprowadzono pewne ograniczenia dotyczące długu publicznego i deficytów budżetowych.

Dług publiczny nie powinien przekroczyć 60% PKB. Deficyt budżetowy nie powinien przekroczyć 3% PKB. Postanowienia te nie zostały w pełni wprowadzone do prawa polskiego. Prawo polskie dopuszcza uchwalanie deficytów budżetowych bez ograniczeń. Stanowi jedynie, że różnica między dochodami budżetu a wydatkami jest odpowiednio nadwyżką budżetu lub deficytem budżetu.

Deficyt budżetu państwa pokrywa się przychodów zwrotnych, a więc z wpływów:

1. Ze sprzedaży skarbowych papierów wartościowych w tym bonów skarbowych i obligacji skarbowych..

Z kredytów zaciągniętych w bankach krajowych i zagranicznych.

Z zaciągniętych pożyczek.

2.Z wpływów prywatyzacji majątku SP.

3.Z nadwyżek budżetowych z lat ubiegłych.

Prawo polskie ogranicza natomiast rozmiary państwowego długu publicznego.

Zgodnie z art.216 K ust.5 państwowy dług publiczny nie może przekroczyć 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto.

W ustawie o finansach publicznych uregulowano tzw. procedury ostrożnościowe i sankcyjne. Stoją one na straży konstytucyjnego ograniczenia rozmiarów państwowego długu publicznego. Są uruchamiane wtedy, gdy dług ten przekroczy odpowiednio -50%,55% i 60% PKB. Wprowadza się wówczas pewne ograniczenia dotyczące państwowego długu publicznego.

PROCEDURA BUDŻETOWA

Procedura budżetowa jest to całokształt zasad postępowania z budżetem określonych przez prawo. W ramach procedury budżetowej wyróżnia się 3 fazy:

1.Ustalanie budżetu.

2.Wykonywanie budżetu.

3.Kontrolę wykonywania budżetu.

Ustalanie budżetu to faza procedury budżetowej obejmuje następujące czynności:

A* opracowanie projektu budżetu.

B* przedłożenie projektu organowi uchwalającemu.

C* Rozpatrzenie projektu i ewentualne skorygowanie przez organ ustalający.

D* Podjęcie ustawy ustalającej budżet.

Ad. A* Opracowywanie projektu budżetu należy do wyłącznej kompetencji władzy wykonawczej Rady Ministrów i organów resortowych. Wymaga bowiem szczególnej wiedzy i specyficznych umiejętności. Kompetencje Rady Ministrów w zakresie projektu budżetu są regulowane w konstytucji. Organowi temu (RM) przysługuje wyłączna i obowiązkowa inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej. Opracowanie projektu budżetu jest poprzedzone wydaniem tzw. noty budżetowej przez ministra finansów i założeń projektu budżetu przez Radę Ministrów.

W nocie budżetowej określa się szczegółowe zasady, tryb i terminy opracowywania materiałów do projektu budżetu państwa przygotowywanych przez dysponentów części budżetowych, a więc ministrów, wojewodów i kierowników urzędów centralnych. W założeniach projektu budżetu określa się

wstępnie podstawowe wielkości makroekonomiczne jak np. wysokość przewidywanego PKB, przewidywaną inflację czy rozmiary bezrobocia oraz globalne kwoty dochodów i wydatków budżetowych oraz deficytu budżetowego.

Projekt budżetu państwa jest opracowywany przez ministra finansów na podstawie materiałów przekazywanych przez dysponentów części budżetowych oraz projektu własnej działalności ministra finansów.

Materiały opracowane przez dysponentów w części są poddawane analizie w ministerstwie finansów. Trwają tzw. rokowania budżetowe, a więc uzgadnianie kwot wydatków i dochodów poszczególnych części, jeśli nie dojdzie do uzgodnienia to sprawę rozstrzyga Rada Ministrów. Nie podlegają rokowaniom budżetowym projekty pozarządowych części budżetowych np. Kancelarii Sejmu, Senatu czy Trybunałów. Ma to zagwarantować tym podmiotom niezależność w stosunku do władzy wykonawczej Opracowany projekt budżetu minister finansów przedstawia Radzie Ministrów, która rozstrzyga sprawy sporne, uchwala projekt ustawy budżetowej. Zgodnie z art.222 konstytucji Rada Ministrów przedkłada Sejmowi projekt ustawy budżetowej najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego, a więc najpóźniej do 30 września. W wyjątkowych (sytuacjach)przypadkach jest możliwe późniejsze przedstawienie projektu.

Wykład 14

7 marzec 2007

POSTĘPOWANIE Z PROJEKTEM USTAWY BUDŻETOWEJ

Ustawa budżetowa jest uchwalana w trybie właściwym dla ustaw lecz z licznymi odmiennościami. Jest to zatem szczególny tryb uchwalania tej ustawy.

Projekt ustawy budżetowej jest rozpatrywany tak jak projekty innych ustaw w trzech czytaniach.

I czytanie projektu tej ustawy odbywa się zawsze na posiedzeniu plenarnym Sejmu, nigdy w komisjach sejmowych.. W trakcie I czytania przedstawiciel Rady Ministrów z reguły min. Finansów wygłasza referat o projekcie budżetu, jest to tzw. expose budżetowe. Główne prace nad projektem ustaw mają jednak miejsce w komisjach sejmowych.. Tam są wygłaszane referaty i udzielane wyjaśnienia przez członków rządu, tam się wszechstronnie analizuje projekt budżetu i zgłasza do niego poprawki. Komisją właściwą do rozpatrzenia projektu ustawy budżetowej jest komisja budżetowa. Nazywana obecnie komisją finansów publicznych. Jednakże poszczególne fragmenty budżetu obejmujące wycinki ustawy budżetowej są rozpatrywane przez inne komisje sejmowe. W prace nad projektem ustawy budżetowej są zaangażowane wszystkie komisje sejmowe. Prace nad projektem w komisjach trwają na ogół wiele tygodni. Po zakończeniu prac w komisjach projekt ustawy budżetowej trafia po raz drugi pod obrady plenarne Sejmu. Ma miejsce tzw. II czytanie projektu ustawy, które obejmuje przedstawienie sprawozdania komisji z przebiegu prac nad projektem oraz zgłaszanie poprawek i wniosków. Jeśli w II czytaniu zgłoszone są propozycje poprawek to Sejm może albo odesłać projekt ponownie do komisji albo może przystąpić do III czytania. III czytanie projektu ustawy budżetowej obejmuje przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji, jeśli projekt skierowano ponownie do komisji bądź obejmuje przedstawienie poprawek i wniosków zgłoszonych w II czytaniu. Potem następują głosowania, które zamykają III czytanie. Ustawa budżetowa jest uchwalana tak jak inne ustawy zwykłe większością głosów przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Uprawnienia posłów do zgłaszania poprawek do projektu ustawy budżetowej nie podlegają w zasadzie ograniczeniom.

Z konstytucji wynikają jednak 2 zakazy w związku z tą ustawą:

1. Zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez RM nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidywany w projekcie ustawy budżetowej. Tak stanowi art.220 ust.1 konstytucji. Oznacza to, że planowany przez rząd poziom deficytu budżetowego jest dla Sejmu nieprzekraczalny, nie można go zwiększyć.

2. Z art.220 ust.2 konstytucji wynika, że ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez zaciągnięcie zobowiązania w Centralnym Banku państwa. Ten zakaz jest w praktyce ściśle respektowany.

W praktyce możliwości wprowadzenia poprawek do ustawy budżetowej są skromne. Poziom, wysokość i strukturę dochodów budżetowych wyznaczają przede wszystkim przepisy prawa daninowego zwłaszcza podatkowego. Także duża część wydatków budżetu jest zdeterminowana, określona przez przepisy prawa i nie zależy od bieżącej polityki rządu i woli parlamentu. Uchwaloną przez Sejm ustawę budżetową marszałek Sejmu przesyła do Senatu. Tam ustawa budżetowa jest kierowana najpierw do komisji senackich, które po jej rozpatrzeniu przygotowują projekt uchwały Senatu. Zgodnie z art.223 konstytucji Senat może uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od jej przekazania. Z innych przepisów konstytucji wynika, że Senat nie może odrzucić ustawy budżetowej, choć może odrzucić inne ustawy. Jeśli Senat nie podejmie w terminie 20 dni stosownej uchwały ustawę budżetową uznaje się za uchwaloną w brzmieniu przyjętym przez Sejm. Jeśli Senat nie wprowadzi poprawek do ustawy budżetowej to jest ona przekazywana Prezydentowi do podpisu. Jeśli uchwali poprawki to ustawa budżetowa trafia ponownie do Sejmu, który po dodatkowy rozpatrzeniu przez komisję przyjmuje poprawki Senatu w całości bądź w części albo je odrzuca.

Przyjętą przez Sejm i Senat ustawę budżetową marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi do podpisu. Zgodnie z art.224 ust1 konstytucji Prezydent podpisuje ustawę budżetową w ciągu 7 dni a nie 25 jak w przypadku innych ustaw. Prezydent nie może ustawy budżetowej zawetować.

Jednakże w przypadku wątpliwości co do zgodności ustawy budżetowej z Konstytucją Prezydent może zwrócić się do TK o zbadanie tej zgodności.

Zgodnie z art.224 ust. 2 konstytucji Trybunał orzeka w tej sprawie nie później niż w ciągu 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku w Trybunale.

Szczególne uprawnienie Prezydenta wynika z art.225 konstytucji Jeśli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi do podpisu to Prezydent może w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu a tym samym i Senatu. Konstytucja wyznacza zatem okres 4 miesięcy na przeprowadzenie prac parlamentarnych nad ustawą budżetową.

Jest to jeden z nielicznych przypadków, gdy Prezydent może skrócić kadencję parlamentu.

Z istoty budżetu jako planu wynika, że powinien on być uchwalony przed rozpoczęciem okresu którego dotyczy.

Jest to tzw. zasada uprzedniości budżetu.

Z bardzo różnych powodów niejednokrotnie dochodzi do opóźnienia w uchwalaniu budżetu. Jeśli budżet nie jest uchwalony przed początkiem okresu budżetowego to powstaje pytanie co ma stanowić podstawę gospodarki finansowej w okresie od początku okresu budżetowego do uchwalenia budżetu.

W praktyce stosuje się najczęściej w różnych państwach rozwiązania trojakiego rodzaju:

1. Można uchwalić zamiast ustawy budżetowej ustawę o prowizorium budżetowym. Zamiast budżetu właściwego ustala się prowizorium budżetowe, a więc tymczasowy mało wyspecjalizowany budżet.

Polskie prowizoria budżetowe były najczęściej uchwalane na okresy 3 miesięczne .Do projektu ustawy o prowizorium budżetowym stosuje się przepisy dotyczące projektu ustawy budżetowej zgodnie z art.219 ust.3 K.

W praktyce polskiej prowizoria budżetowe są uchwalane bardzo rzadko.

2. Drugie rozwiązanie to tzw. prorogacja budżetu, a więc przedłużenie w wielkościach proporcjonalnych obowiązywania budżetu roku poprzedniego.

W Polsce takie rozwiązanie nie było nigdy stosowane, ale jest ono stosowane we Francji. To rozwiązanie ma tę wadę, że na ogół struktura wydatków roku poprzedniego nie pokrywa się w pełni ze strukturą wydatków i dochodów roku bieżącego.

3. Wreszcie trzecie rozwiązanie(typowe) polega na tym, że do czasu uchwalenia budżetu prowadzi się gospodarkę finansową państwa na podstawie przedłożonego projektu ustawy bądź o prowizorium budżetowym.

To rozwiązanie jest stosowane w Polsce zgodnie z art.219 ust. 4 K.

Jeśli ustawa budżetowa albo ustawa o prowizorium budżetowym nie weszły w życie w dniu rozpoczęcia roku budżetowego to Rada Ministrów prowadzi gospodarkę finansową na podstawie przedłożonego projektu ustawy.

Polskie budżety nie są na ogół uchwalane w pełnej klasyfikacji budżetowej .

W związku z tym po ich uchwaleniu istnieje potrzeba ustalenia tzw. układu wykonawczego budżetu. Ustawy budżetowe ujmują treść budżetu w sposób syntetyczny . W układach wykonawczych budżetów ustala się budżet w pełnej klasyfikacji budżetowej.

WYKŁAD 15 07.03.2007

Postępowanie z ustawą budżetową w Sejmie i w Senacie.

Ustawa budżetowa jest uchwalana w trybie właściwym dla ustaw, lecz z licznymi odmiennościami. Jest to zatem szczególny tryb uchwalania tej ustawy. Projekt ustawy budżetowej jest rozpatrywany tak jak projekty innych ustaw w 3 czytaniach.

PIERWSZE CZYTANIE projektu tej ustawy odbywa się zawsze na posiedzeniu plenarnym Sejmu, nigdy w komisjach sejmowych. W trakcie pierwszego czytania przedstawiciel Rady Ministrów (z reguły minister finansów) wygłasza referat o projekcie budżetu. Jest to tzw. expose budżetowe. Głównie prace nad projektem ustawy mają jednak miejsce w komisjach sejmowych. Tam są wygłaszane referaty i udzielane wyjaśnienia przez członków rządu. Tam się wszechstronnie analizuje projekt budżetu i zgłasza do niego poprawki. Komisja właściwą do rozpatrzenia projektu ustawy budżetowej jest komisja budżetowa, nazywana obecnie komisją finansów publicznych. Jednakże poszczególne fragmenty budżetu obejmujące wycinki ustawy budżetowej są ustalane przez inne komisje sejmowe. W prace nad projektem ustawy budżetowej są zaangażowane wszystkie komisje sejmowe. Prace nad projektem w komisjach trwają na ogół wiele tygodni.

Po zakończeniu prac w komisjach projekt ustawy budżetowej trafia po raz drugi pod obrady plenarne Sejmu. Ma miejsce tzw. DRUGIE CZYTANIE projektu ustawy, które obejmuje przedstawienie sprawozdania komisji z przebiegu prac nad projektem oraz zgłaszanie poprawek i wniosków. Jeśli w drugim czytaniu zgłoszone są propozycje poprawek, to Sejm może:

• albo odesłać projekt ponownie do komisji

• albo może przystąpić do trzeciego czytania

TRZECIE CZYTANIE projektu ustawy obejmuje przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji jeśli projekt skierowano ponownie do komisji, bądź obejmuje przedstawienie poprawek i wniosków zgłoszonych w drugim czytaniu. Potem następują głosowania, które zamykają trzecie czytanie.

Ustawa budżetowa jest uchwalana tak jak inne ustawy zwykłą większością głosów przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Uprawnienia posłów do zgłaszania poprawek do projektu ustawy budżetowej nie podlegają w zasadzie ograniczeniu.

Z Konstytucji wynikają jednak 2 zakazy w związku z tą ustawą:

1. Zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez Radę Ministrów nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej. Tak stanowi art., 220 ustęp 1 Konstytucji. Oznacza to, że planowany przez rząd poziom deficytu budżetowego jest dla Sejmu nieprzekraczalny, nie można go zwiększyć.

2. Z art.. 220 ustęp 2 Konstytucji wynika, że: ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa. I ten zakaz jest w praktyce ściśle respektowany.

W praktyce możliwości wprowadzania poprawek do ustawy budżetowej są skromne. Poziom, wysokość i strukturę dochodów budżetowych wyznaczają bowiem przede wszystkim przepisy prawa daninowego, zwłaszcza podatkowego. Także duża część wydatków budżetu jest zdeterminowana, określona przez przepisy prawa, nie zależy od bieżącej polityki rządu i woli parlamentu.

Uchwaloną przez Sejm ustawę budżetową Marszałek Sejmu przesyła do Senatu. Tam ustawa budżetowa jest kierowana najpierw do komisji senackiej, która po jej rozpatrzeniu przygotowuje projekt uchwały Senatu. Zgodnie z art. 223 Konstytucji: Senat może uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od dnia przekazania jej Senatowi., a więc termin jest skrócony w porównaniu z innymi ustawami. Z innych przepisów Konstytucji wynika, że Senat nie może odrzucić ustawy budżetowej, choć może odrzucić inne ustawy. Jeśli Senat nie podejmie w terminie 20 dni stosownej uchwały, ustawę budżetową uznaje się za uchwaloną w brzmieniu przyjętym przez Sejm. Jeśli Senat nie wprowadzi poprawek do ustawy budżetowej, to jest ona przekazana Prezydentowi do podpisu. Jeśli uchwali poprawki, to ustawa budżetowa trafia ponownie do Sejmu, który po dodatkowym rozpatrzeniu przez komisję przyjmuje poprawki Senatu w całości, bądź w części albo je odrzuca.

Przyjętą przez Sejm i Senat ustawę budżetową Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi do podpisu. Zgodnie z art. 224 ustęp 1 Konstytucji Prezydent podpisuje ustawę budżetową w ciągu 7 dni, a nie 25 jak w przypadku innych ustaw. Prezydent nie może ustawy budżetowej zawetować, jednakże w przypadku wątpliwości co do zgodności ustawy budżetowej z Konstytucją Prezydent może zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie tej zgodności. Zgodnie z art. 224 ustęp 2 Konstytucji Trybunał orzeka w tej sprawie nie później niż w ciągu 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku w Trybunale.

Szczególne uprawnienie Prezydenta wynika z art. 225Konstytucji: jeśli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi do podpisu, to Prezydent może w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu, a tym samym i Senatu. Konstytucja wyznacza zatem okres 4 miesięcy na przeprowadzenie prac parlamentarnych nad ustawa budżetową. Jest to jeden z nielicznych przypadków, gdy prezydent może skrócić kadencję parlamentu.

Z istoty budżetu jako planu wynika, że powinien on być uchwalony przed rozpoczęciem okresu, którego dotyczy. Jest to tzw. ZASADA UPRZEDNIOŚCI BUDŻETU. Z bardzo różnych powodów niejednokrotnie dochodzi do opóźnienia w uchwaleniu budżetu. Jeśli budżet nie jest uchwalony przed początkiem okresu budżetowego, to powstaje pytanie: co ma stanowić podstawę gospodarki finansowej w okresie od początku okresu budżetowego do uchwalenia budżetu ?????????

W praktyce stosuje się najczęściej w różnych państwach rozwiązania 3-jakiego rodzaju:

1. Można uchwalić zamiast ustawy budżetowej ustawę o prowizorium budżetowym. W zamian budżetu właściwego ustala się prowizorium budżetowe, a więc tymczasowy mało wyspecjalizowany budżet. Polskie prowizoria budżetowe były uchwalane na okresy trzymiesięczne. Do projektu ustawy o prowizorium budżetowym stosuje się przepisy dotyczące projektu ustawy budżetowej zgodne z art. 219 ustęp 3 Konstytucji. W praktyce prowizoria budżetowe są uchwalane bardzo rzadko.

2. Drugie rozwiązanie, to tzw. prorogacja budżetu, a więc przedłużenie w wielkościach proporcjonalnych obowiązywania budżetu roku poprzedniego. W Polsce takie rozwiązanie nie było nigdy stosowane, ale jest ono stosowane we Francji. To rozwiązanie ma ta wadę, że na ogół w strukturach wydatków roku poprzedniego nie pokrywa się w pełni ze struktura wydatków i dochodów roku bieżącego.

3. Trzecie rozwiązanie polega na tym, że do czasu uchwalenia budżetu prowadzi się gospodarką finansową państwa na podstawie przedłożonego projektu ustawy, bądź budżetowej, bądź od prowizorium budżetowego. To rozwiązanie jest stosowane w Polsce. Zgodnie z art.219 ustęp 4 Konstytucji: jeżeli ustawa budżetowa albo ustawa o prowizorium budżetowym nie weszły w życie w dniu rozpoczęcia roku budżetowego, Rada Ministrów prowadzi gospodarkę finansową na podstawie przedłożonego projektu ustawy.

Polskie budżety nie są na ogół uchwalane w pełnej klasyfikacji budżetowej w związku z tym po ich uchwaleniu istnieje potrzeba ustalenia tzw. UKŁADU WYKONAWCZWGO BUDŻETU. Ustawy budżetowe ujmują treść budżetu w sposób syntetyczny. W układach wykonawczych budżetu ustala się budżet w pełnej klasyfikacji budżetowej.

WYKŁAD 16 14.03.2007

Wykonywanie budżetu państwa.

W trakcie wykonywania budżetu państwa dokonywane są czynności dwojakiego rodzaju:

1. Gromadzi się dochody i dokonuje wydatków wynikających z uchwalonego budżetu. Jest to wykonywanie budżetu sensu stricto (w wąskim tego słowa znaczeniu)

2. Dokonuje się różnych czynności instrumentalnych służących wykonaniu budżetu jak, np. ustala się podstawy planistyczne wykonania budżetu lub dokonuje zmian budżetowych.

Wykonanie budżetu sensu stricto i dokonywanie czynności instrumentalnych stanowią wykonywanie budżetu sensu largo (w szerokim tego słowa znaczeniu).

Kompetencje w toku wykonywania budżetu przysługują głównie władzy wykonawczej, podmiotom wykonującym budżet. Organy władzy ustawodawczej (władza ustawodawcza) uczestniczy w wykonywaniu budżetu w wąskim bardzo zakresie, np. komisja właściwa do spraw budżetu wydaje opinie na temat blokowania wydatków budżetowych, z powodu zagrożenia równowagi budżetowej albo o możliwości zmiany planu finansowego funduszu celowego.

Po uchwaleniu i ogłoszeniu ustawy budżetowej, ustala się tzw. PODSTAWY PLANISTYCZNE wykonania budżetu. Są to dokumenty trojakiego rodzaju:

1)Układy wykonawcze budżetu.

2)Plany finansowe państwowych jednostek organizacyjnych.

3)Harmonogram realizacji dochodów i wydatków budżetu państwa.

AD.1 Polskie budżety są uchwalane w sposób mniej bądź więcej syntetyczny. Nie są uchwalane w pełnej klasyfikacji budżetowej. Po ich ogłoszeniu ustala się tzw. układy wykonawcze budżetu, w których ujmuje się kwoty budżetu we wszystkich podziałkach klasyfikacji budżetowej. Dzieli się kwoty wynikające z uchwalonego budżetu na wszystkie podziałki klasyfikacji budżetowej. Układy wykonawcze budżetu są ustalane przez dysponentów części budżetowych.

AD.2 Druga z podstaw planistycznych, to plany finansowe jednostek organizacyjnych. Zadania finansowane z budżetu są wykonywane przez ogromną ilość państwowych jednostek organizacyjnych. W uchwalonym budżecie jednostki te są ujmowane zbiorczo. Po ogłoszeniu budżetu istnieje zatem potrzeba podzielenia zbiorczych kwot budżetu między poszczególne jednostki organizacyjne. Po ogłoszeniu budżetu i ustaleniu układów wykonawczych budżetu dysponenci części budżetowych ( właściwi ministrowie itd. ) przekazują podległym jednostkom organizacyjnym informacje o przypadających im dochodach i wydatkach. Na tej podstawie każda jednostka organizacyjna sporządza własny plan finansowy. Jest on wycinkiem budżetu państwa.

AD.3 Trzecia z podstaw planistycznych, to harmonogram realizacji dochodów i wydatków budżetu państwa. Ten harmonogram opracowuje minister finansów.

Są w nim ustalone:

1) prognozy dochodów w poszczególnych miesiącach roku budżetowego

2)wielkość wydatków planowanych do sfinansowania w poszczególnych miesiącach roku budżetowego.

Ma on umożliwić płynne dokonywanie wydatków budżetowych w ciągu całego roku.

WYKONAWCY BUDŻETU.

Wykonywanie budżetu można podzielić na:

• wykonawców bezpośrednich, a więc dokonujących wydatków i gromadzących dochody

• wykonawców pośrednich, którzy dokonują różnych czynności instrumentalnych w zakresie wykonywania budżetu.

Do wykonawców budżetu zaliczamy:

1. Radę Ministrów

2. Ministra finansów

3. Dysponentów części budżetowych

4. Jednostki organizacyjne podległe dysponentom części budżetowych

5. Urzędy skarbowe i celne oraz izby skarbowe i celne

6. Nadto NBP, a w pewnym zakresie Bank Gospodarstwa Krajowego wykonują kasową obsługę budżetu

Ad.1 Rada Ministrów wykonuje jedynie różne czynności instrumentalne:

• KIERUJE WYKONANIEM BUDŻETU, JAK TO WYNIKA Z ART. 146 USTĘP 4 KONSTYTUCJI RP I W ZWIĄZKU Z TYM MOŻE WYDAWAĆ WYTYCZNE W SPRAWIE WYKONANIA BUDŻETU

• MOŻE DOKONYWAĆ RÓŻNYCH ZMIAN BUDŻETOWYCH, NP. PRZENOSIĆ WTDATKI MIĘDZY CZĘŚCIAMI I DZIAŁAMI KLASYFIKACJI BUDŻETOWEJ W PRZYPADKU WPROWADZENIA STANU NADZWYCZAJNEGO, CZY DYSPONUJE REZERWĄ OGÓLNĄ BUDŻETU PAŃSTWA

• MOŻE BLOKOWAĆ WYDATKI BUDŻETOWE W PRZYPADKU ZAGROŻENIA WYKONANIA USTAWY BUDŻETOWEJ

• MOŻE OKREŚLIĆ TZW. WYDATKI NIEWYGASAJĄCE

Ad.2 Drugi z wykonawców budżetu, Minister Finansów, także dokonuje przede wszystkim czynności instrumentalnych, choć wykonuje także części, którymi dysponuje.

Minister Finansów:

• -OPRACOWUJE HARMONOGRAM REALIZACJI I WYKONANIA BUDŻETU PAŃSTWA

• -SPRAWUJE OGÓLNĄ KONTROLĘ WYKONANIA DOCHODÓW I WYDATKÓW, PRZYCHODÓW I ROZCHODÓW BUDŻETU PAŃSTWA ORAZ OGÓLNA KONTROLĘ POZIOMU DEFICYTU BUDŻETOWEGO

• -WPROWADZA SZEREG ZMIAN BUDŻETOWYCH, NP. DYSPONUJE WIĘKSZOŚCIĄ REZERW CELOWYCH

• -MOŻE BLOKOWAĆ WYDATKI BUDŻETOWE Z POWODÓW OKRESLONYCH W USTAWIE O FINANSACH PUBLICZNYCH

Ad.3 Trzeci rodzaj wykonawców budżetu, to dysponenci części budżetowych, którzy dokonują czynności dwojakiego rodzaju:

1)WYKONUJĄ DOCHODY I WYDATKI UJĘTE W ICH CZĘŚCIACH BUDŻETOWYCH, A WIĘC WYKONUJĄ BUDŻET W WĄSKIM TEGO SŁOWA ZNACZENIU

2)SPRAWUJĄ NADZÓR I KONTROLĘ NAD GOSPODARKĄ FINANSOWĄ PODLEGŁYCH IM JEDNOSTEK. DOKONUJĄ NIEKTÓRYCH ZMAIN BUDŻETOWYCH, NP. PRZENOSZĄ WYDATKI MIEDZY ROZDZIAŁAMI I PARAGRAFAMI W RAMACH SWOJEJ CZĘŚCI BUDŻETOWEJ, CZY MOGĄ BLOKOWAĆ WYDATKI BUDŻETOWE W RAMACH SWOJEJ CZĘŚCI BUDŻETOWEJ

Ad.4 Jednostki organizacyjne podległe dysponentom części budżetowych są bezpośrednimi wykonawcami budżetu. To one dokonują wydatków budżetowych i gromadzą dochody budżetowe.

Ad.5 Szczególną rolę w zakresie wykonywania budżetu państwa pełnią urzędy skarbowe i urzędy celne oraz izby skarbowe i izby celne. Gromadzą one ogromną większość dochodów budżetowych.

Ad.6 Kasowa obsługa wykonania budżetu państwa jest prowadzona przez NBP, a w pewnym zakresie przez Bank Gospodarstwa Krajowego. Banki te prowadzą szereg rachunków bankowych, na których gromadzi się dochody budżetowe, z których dokonuje się wydatków budżetowych.

W odniesieniu do budżetu państwa obowiązuje zasada rozdzielenia dyspozycji płatniczych od ich kasowej realizacji. Przeciwdziała to nadużyciom i ułatwia kontrolę prawidłowości wydawanych dyspozycji płatniczych.

GROMADZENIE DOCHODÓW BUDŻETOWYCH.

Gromadzeniem dochodów budżetowych zajmują się bezpośredni wykonawcy budżetu, głównie urzędy skarbowe i celne oraz izby skarbowe i celne. Zasady poboru tych dochodów wynikają z różnych ustaw dotyczących tych dochodów, zwłaszcza z ustaw podatkowych.

W toku wykonania budżetu obowiązuje zatem zasada, że ustalanie, pobieranie i odprowadzanie dochodów budżetu państwa następuje na zasadach i w terminach wynikających z obowiązujących przepisów. Zamieszczone w budżecie kwoty dochodów budżetowych nie mogą być podstawą dochodzenia roszczeń państwa wobec osób trzecich.

DOKONYWANIE WYDATKÓW BUDŻETOWYCH.

Podmioty wykonujące wydatki budżetowe nazywa się dysponentami budżetowymi.

Występują dysponenci trzech stopni:

1)dysponenci części budżetowych nazywani niekiedy inaczej dysponentami głównymi. Są nimi: ministrowie, kierownicy urzędów centralnych czy wojewodowie

2)Dysponenci drugiego stopnia. Są to jednostki organizacyjne podległe bezpośrednio dysponentom głównym, np. izby skarbowe podlegają bezpośrednio ministrowi finansów.

3)Dysponenci trzeciego stopnia. Są to jednostki podległe dysponentom drugiego stopnia, np. urzędy skarbowe podległe bezpośrednio izbom skarbowym, albo jednostki organizacyjne podległe bezpośrednio dysponentom części budżetowych, wówczas gdy nie ma dysponentów drugiego stopnia.

Środki na wydatki budżetowe są przekazywane hierarchicznie przez dysponentów budżetowych. Dysponenci główni przekazują je dysponentom drugiego stopnia, którzy część środków przekazują dysponentom trzeciego stopnia, a część przeznaczają na własne wydatki.

W toku dokonywania wydatków obowiązuje szereg rygorów budżetowych, zasad, które muszą być przestrzegane.

Wydatki budżetowe zgodnie z art. 138 ustawy o finansach publicznych winny być dokonywane:

1. W granicach kwot określonych w prawie finansowym. Tylko wydatki nieprzewidziane, których obowiązkowe płatności wynikają z tytułów egzekucyjnych lub wyroków sądowych mogą być dokonane bez względu na poziom środków finansowych na ten cel.

2. Wydatki budżetowe winny być dokonane zgodnie z planowanym przeznaczeniem, ale z uwzględnieniem prawidłowo dokonanych przeniesień wydatków.

3. W sposób celowy.

4. W sposób oszczędny.

5. Z zachowaniem zasady uzyskania najlepszych efektów z danych nakładów.

Naruszenie tych zasad dokonywania wydatków stanowi na ogół naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Wydatki budżetowe wynikają z budżetu czy planu finansowego, jednostki wiążą bowiem wykonawców budżetu.

Ujęte w budżecie wydatki budżetowe mogą być w pewnych przypadkach zablokowane. Blokada wydatków oznacza czasowy lub definitywny zakaz ich dokonania.

Ustawa o finansach publicznych normuje 2 rodzaje blokady wydatków:

I Zablokować wydatki może Rada Ministrów w przypadku zagrożenia wykonania ustawy budżetowej. Wymagana jest wówczas pozytywna opinia komisji sejmowej właściwej do spraw budżetu. Ta blokada wydatków jest stosowana rzadko.

II Blokada wydatków może być wprowadzona w następujących przypadkach:

• stwierdzenia niezgodności w określonych jednostkach

• stwierdzenia opóźnień w realizacji zadań

• stwierdzenia nadmiaru posiadanych środków

• stwierdzenia naruszenia zasad gospodarki finansowej

W tych przypadkach decyzję o blokadzie może podjąć bądź Minister Finansów w zakresie całego budżetu, bądź dysponent części budżetowej w zakresie tej części.

Nieliczne wydatki budżetowe mają pierwszeństwo przed innymi wydatkami. Takimi wydatkami są wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa. Z końcem roku budżetowego nie zrealizowane kwoty wydatków budżetowych wygasają, nie mogą być dokonane po tym terminie.

Od tej zasady istnieją pewne wyjątki -> nie wygasają wydatki finansowane ze środków zagranicznych, a Rada Ministrów może ustalić wykaz innych wydatków nie wygasających, w którym określa także ostateczny termin ich wykonania.

WYKŁAD 17 21.03.2007

ZMIANY BUDŻETU.

Uchwalony budżet powinien być co do zasady wykonany w kształcie w jakim został uchwalony. Wynika to z dyrektywnego, a więc wiążącego charakteru budżetu. Jednak w trakcie roku budżetowego nie raz dochodzi do różnych nieprzewidzianych zdarzeń, wymuszających zmiany budżetu.

Zmiany uchwalonego budżetu mogą być dokonane przez organ ustalający budżet lub w pewnym zakresie przez wykonawców budżetu. Parlament ma zawsze możliwość uchwalania noweli budżetowej (uchwałę zmieniającą ustawę budżetową). Wiąże go jedynie to, że inicjatywa ustawodawcza w zakresie budżetowym należy wyłącznie do Rady Ministrów oraz wysokość zaplanowanego przez rząd górnego pułapu deficytu budżetowego. Ale nowele są uchwalane w praktyce rzadko.

Prawo polskie dopuszcza ponadto możliwość dokonywania niektórych zmian budżetu przez wykonawców budżetu. Mogą one być jednak wprowadzone tylko przez uprawnione do tego organy i w trybie przewidzianym przez prawo budżetowe.

Obecnie mogą to być zmiany polegające na:

• przenoszeniu planowanych wydatków budżetowych lub na

• rozdysponowaniu rezerw budżetowych.

Obecnie wykonawcy budżetu nie mogą wprowadzić tzw. dodatkowych wydatków budżetowych, powiększających łączną kwotę wydatków budżetowych. Zmiany dokonywane przez wykonawców budżetu są wprowadzane bardzo często.

Przeniesienia wydatków budżetowych polegają na zwiększeniu o określoną kwotę jednego wydatku przy jednoczesnym zmniejszeniu o tę sama kwotę innego wydatku na tym samym stopniu klasyfikacji budżetowej. Przeniesienia mogą dotyczyć większej liczby wydatków, jednocześnie zwiększanych i zmniejszanych oraz można w drodze tworzyć nowe wydatki. Dokonywanie przeniesień wydatków podlega czasem pewnym ograniczeniom, np. co do przedmiotu wydatków, rozmiaru przeniesień czy czasu dokonywania przeniesień. Przykładowo obecnie nie wolno w drodze przeniesień wydatków zwiększać wydatków na wynagrodzenie.

Obecnie kompetencje do przenoszenia wydatków budżetowych kształtują się następująco:

1. Dysponenci części budżetowych mogą przenosić wydatki między rozdziałami i paragrafami klasyfikacji budżetowej w ramach danej części i działu budżetu państwa.

2. Dysponenci części budżetowych mogą upoważnić do dokonywania przeniesień między paragrafami w ramach danego rozdziału kierowników podległych ich jednostek organizacyjnych.

3. Ministrowie dysponujący więcej niż jedną częścią budżetową mogą przenosić wydatki między tymi częściami w ramach jednego działu i rozdziału budżetu państwa.

4. Prezes Rady Ministrów może w przypadku zniesienia lub przekształcenia ministerstwa dokonywać przeniesień między częściami budżetu państwa z zachowaniem przeznaczenia środków publicznych

5. Rada Ministrów może dokonywać przeniesień wydatków między częściami i działami w przypadku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego na części lub całości terytorium państwa.

Wydatki budżetowe mogą być więc przenoszone na wszystkich stopniach klasyfikacji budżetowej. Im wyższy jest stopień klasyfikacji, tym silniej przeniesienie jest obwarowane pod względem kompetencyjnym. Oznacza to istotną zmianę przeznaczenia środków budżetowych.

Drugi rodzaj zmian dokonywanych przez wykonawców budżetu dotyczy rozdysponowania rezerw budżetowych. Są to środki planowane w budżecie z przeznaczeniem ich do ewentualnego wykorzystania w ciągu roku budżetowego.

Istnieją 2 rodzaje rezerw:

I Rezerwy ogólne, które mogą być wykorzystywane na jakiekolwiek wydatki budżetowe.

II Rezerwy celowe, które mogą być przeznaczone tylko na cel na jaki zostały utworzone, np. rezerwa na wzrost wynagrodzeń czy rezerwa na rozbudowę portu lotniczego w Łodzi.

Rezerwą ogólną dysponuje RM, a z jej upoważnienia w określonych granicach Prezes RM i Minister Finansów. Większością rezerw celowych dysponuje Minister Finansów, z wyjątkiem rezerwy na wzrost wynagrodzeń (tą dysponuje RM).

Kontrola wykonania budżetu państwa.

Wykonania budżetu państwa podlega kontroli Sejmu. W kontroli tej nie uczestniczy Senat. Kontrola wykonania budżetu stanowi naturalne uzupełnianie kompetencji Sejmu do uchwalania budżetu.

W fazie kontrolnej wyróżniamy 2 stadia:

1. Sporządzanie sprawozdania z wykonania budżetu.

2. Kontrola właściwa.

W wykonywaniu kontroli Sejm wspomaga Najwyższa Izba Kontroli.

Kontrola przeprowadzana na podstawie sprawozdań z wykonania budżetu. Sprawozdania te są sporządzane na podstawie danych z rachunkowości budżetowej. Wszystkie czynności wykonania budżetu są dokładnie ewidencjonowane. Rachunkowość budżetową prowadzą wszyscy wykonawcy budżetu, na zasadach określonych przez Ministra Finansów. Sprawozdania budżetowe są sporządzane za różne okresy (miesięczne, kwartalne, półroczne, roczne). Kontrola wykonania budżetu jest przeprowadzana zarówno w ciągu roku budżetowego jak i po jego zakończeniu. Do 10 września roku budżetowego Minister Finansów przedstawia Komisji Sejmowej właściwej do spraw budżetu i NIK-owi informacje o przebiegu wykonania budżetu za pierwsze półrocze. Komisja zapoznaje się z tą informacją. Po zakończeniu roku budżetowego Rada Ministrów opracowuje sprawozdanie roczne z wykonania ustawy budżetowej. Sprawozdanie winno być sporządzone według szczegółowości i układu ustawy budżetowej. Powinno zawierać między innymi omówienie wykonania budżetu państwa z uwzględnieniem różnic miedzy budżetem uchwalonym a wykonanym. Według art. 226 p.1 Konstytucji Rada Ministrów przedstawia Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego. Rada Ministrów przedkłada sprawozdanie także NIK-owi. Izba ta przygotowuje analizę wykonania budżetu, którą przedkłada Sejmowi. Sejm rozpatruje sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej w podobnym trybie jak i pracuje nad projektem ustawy budżetowej. Marszałek Sejmu kieruje sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej, a analizę jej do Komisji Finansów Publicznych, a poszczególne części do właściwych odpowiednio Komisji Sejmowych. Komisja Finansów Publicznych przygotowuje sprawozdanie z przebiegu prac nad sprawozdaniem z wykonania ustawy budżetowej, w którym występuje z wnioskami:

1. O przyjęcie lub odrzucenia sprawozdania rządowego

2. W przedmiocie absolutorium

Na posiedzeniu plenarnym po przedstawieniu sprawozdania Komisji Finansów Publicznych, Sejm wysłuchuje dodatkowo opinii NIK-u w przedmiocie absolutorium. Według art.226 p.2 Konstytucji Sejm rozpatruje przedłożone sprawozdanie w ciągu 90 dni od przedłożenia Sejmowi rządowego sprawozdania z wykonania ustawy budżetowej i podejmuje w tym terminie uchwałę o udzieleniu lub o odmowie udzielenia

Radzie Ministrów absolutorium. Udzielając absolutorium Sejm zamyka wszelkie prace związane z budżetem danego roku. Akceptuje on wykonanie tego budżetu. Konstytucja z 1997 r. Nie określa skutków prawnych nie udzielenia absolutorium. Skutkiem określone były jednak w tzw. Małej Konstytucji z 1992 roku, w której stanowiono, że w takim przypadku rząd podaje się do dymisji.

Wykład 18 28.03.2007 r.

DOCHODY I WYDATKI BUDŻETU PAŃSTWA.

Wydatki budżetu państwa podobnie jak wszelkie wydatki publiczne odzwierciedlają zadania państwa. W ciągu wielu lat systematycznie rosną. Już pod koniec XIX wieku niemiecki uczony Adolf Wagner sformułował prawo stałego wzrostu wydatków państwowych. Skalę wydatków państwowych określa się poprzez wskazanie ich udziału w Produkcie Krajowym Brutto.

W państwach współczesnych wydatki państwowe kształtują się w granicach od 30 do 50 procent udziału w PKB. W Polsce współczesnej udział wydatków państwowych w wydatkach publicznych kształtuje się w ostatnich latach w granicach ok. 40 % PKB, w tym udział wydatków budżetu państwa wynosi ok. 23 % PKB.

Wydatki państwowe są dzielone według różnych kryteriów. Jednym z kryteriów podziału są zadania państwa.

Kierując się tym kryterium wyróżnia się następujące rodzaje wydatków:

1. Są to wydatki związane z wypłatą świadczeń z ubezpieczenia społecznego i wydatki socjalne. W ramach tej grupy wydatków występują dotacje do funduszy emerytalnych (FUS-u, KRUS-u), składki na ubezpieczenia społeczne finansowane z budżetu państwa czy też dopłaty do ulgowych przejazdów kolejowych. Ten rodzaj wydatków w ustawie budżetowej z 2006 roku stanowi 31,5 % wydatków budżetu państwa.

2. Są to wydatki związane z finansowaniem podstawowych zadań państwa obejmujące wydatki militarne, wydatki na zapewnienie ładu i zobowiązań. W ramach tych wydatków występują wydatki na obronę narodową, wymiar sprawiedliwości, bezpieczeństwo publiczne i administrację państwową. Ta grupa wydatków w 2006 roku wynosiła 31,3 % wydatków budżetowych.

3. Wydatki na naukę, edukację, ochronę zdrowia, kulturę, kulturę fizyczną i sport (2006 rok- 20,9 % wydatków budżetu państwa).

4. Wydatki związane z członkostwem w Unii Europejskiej, które w roku 2006 wynosiły 7,2 % wydatków budżetowych (16 mld. zł)

5. Wydatki na gospodarkę, infrastrukturę i środowisko, gospodarkę mieszkaniową i rolnictwo. Ta grupa wydatków (wydatki o charakterze gospodarczym) wynosiły w 2006 roku 5,6 % wydatków budżetowych.

6. Inne wydatki w tym wydatki na subwencje dla samorządów, 2006r-3,5 wydatków budżetowych państwa.

W ustawie o finansach publicznych ustawodawca wprowadził podział wydatków budżetowych na 3 grupy:

I-wydatki bieżące,

II-wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa,

III-wydatki majątkowe.

Ad. I Wydatki bieżące, są to wydatki związane ze stałym funkcjonowaniem instytucji państwowych. Te wydatki w 2006 roku wynosiły 82 % wydatków budżetowych państwa.

Do wydatków bieżących ustawa budżetowa zalicza:

1. różne dotacje i subwencje

2. wynagrodzenia i uposażenia oraz naliczone do nich składki

3. są to świadczenia na rzecz osób fizycznych, np. różnego rodzaju zasiłki, wydatki na zakup towarów i usług i inne wydatki.

W ramach dotacji ustawa wyróżnia kilka ich rodzajów:

• dotacje celowe- są one przeznaczone na finansowanie konkretnych zadań , np. dotacje na zadania zlecone jednostek samorządu terytorialnego

• dotacje podmiotowe- służą dofinansowaniu działalności bieżącej konkretnego podmiotu

• dotacje przedmiotowe-są dopłatą do określonego rodzaju towaru lub usługi, np.. dotacje do posiłków w barach mlecznych, czy na podręczniki studenckie

• szczególną formą dotacji są dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych

• ustawa o finansach publicznych wyróżnia dotacje na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe

Ad. II Wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa- wydatki te to oprocentowanie i dyskonto od skarbowych papierów wartościowych, oprocentowanie od zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz wypłaty związane z udzielonymi przez Skarb Państwa poręczeniami i gwarancjami. W roku 2006- 12,6 % wydatków budżetowych ogółem.

Ad. III Wydatki majątkowe. Są to wydatki:

Po pierwsze na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego,

Po drugie wydatki inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych oraz dotacje inwestycyjne dla różnych podmiotów. W 2006 roku-5,2 % wydatków budżetowych ogółem.

Po trzecie wydatki definitywne (nazywane inaczej ostatecznymi bądź nabywczymi) i wydatki transferowe (redystrybucyjne). Wydatki definitywne służą nabywaniu za środki budżetowe dóbr i usług.

Wydatki transferowe, czyli redystybucyjne polegają na dostarczaniu środków pieniężnych innym podmiotom. Są to, np. różnego rodzaju dotacje, zasiłki czy też wynagrodzenia wypłacane pracownikom.

Po czwarte wydatki rzeczowe i osobowe. Wydatki rzeczowe to wydatki dokonywane w celu zakupu rzeczy i usług materialnych.

Wydatki osobowe, są to wszelkie wypłaty na rzecz ludności, np. wynagrodzenia czy zasiłki.

DOCHODY BUDŻETOWE.

Dochody są konieczne, aby pokryć wydatki budżetowe. One także są klasyfikowane przez teorię ze względu na różne kryteria.

I podział dochodów budżetu państwa, to podział ze względu na formę prawna dochodów.

W ramach tego podziału wyróżniamy:

1. Podatki (wpływy z podatków, dochody podatkowe). Podatek jest to świadczenie pieniężne publiczno-prawne, nieodpłatne, przymusowe, bezzwrotne, na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego wynikające z ustawy podatkowej. Dochody podatkowe z podatków stanowią niemal 90 % dochodów budżetu państwa, 2006 rok-89,8 % dochodów budżetu państwa ogółem. Największe płyną z tzw. podatków pośrednich: z podatku od towarów i usług, podatku akcyzowego i podatku od gier, 2006 rok-65,9 %. Podatek od towarów i usług jest najważniejszy-43,5 %Z podatków bezpośrednich w 2006 roku wpłynęło niecałe 24 % dochodów budżetu państwa, z podatku dochodowego od osób fizycznych 13,5 %, z podatku dochodowego od osób prawnych 10,4 %.

2. Opłaty- są tak jak podatki daninami publicznymi, które od podatku odróżnia ich odpłatność (ekwiwalentność). W zamian za wniesienie opłaty uzyskuje się różne świadczenia niematerialne ze strony podmiotu publicznego. Istnieją bardzo różne opłaty, np. opłaty sądowe, paszportowe, opłaty za czynności egzekucyjne. Opłaty stanowią bardzo niewielką część dochodów budżetu państwa.

3. Cła-są tak jak podatki i opłaty rodzajem daniny publicznej. Są związane z faktem przywozu, wywozu bądź przewozu towarów przez granicę. Po przystąpieniu Polski do UE wpływy z ceł bardzo istotnie zmalały, w roku 2006 stanowiły zaledwie 0,6 % dochodów budżetowych ogółem.

4. Wpływy z kar, grzywien i konfiskat. Są to tzw. dochody uboczne.

5. Dochody z majątku państwowego- występują w postaci czynszów (najmu, dzierżawy) od majątku Skarbu Państwa w postaci odsetek i dywident od wniesionego kapitału państwowego czy w postaci wpływów ze sprzedaży składników majątku państwowego. Te dochody są dochodami prywatno-prawnymi, w odróżnieniu od dochodów publiczno-prawnych ( wpływów z podatków, opłat, czy ceł)

Obok tych form wyróżnia się inne dochody budżetowe takie jak, np. wpłaty z zysku NBP, dochody zagraniczne-są to dochody z darowizn czy ze spadków wakujących (spadek bez dziedzictwa). W sumie dochody nie podatkowe stanowiły w roku 2006 9,1 % dochodów budżetowych ogółem.

II podział dochodów budżetowych na dochody bezzwrotne i zwrotne.

Dochody bezzwrotne to takie dochody w przypadku których brak jest prawnego obowiązku ich zwrotu. Składają się na nie omówione dotychczas formy dochodów.

Dochody zwrotne to takie dochody w przypadku których istnieje prawny obowiązek zwrotu pozyskanych środków. Ustawodawca określa je w większości przychodami.

Do dochodów zwrotnych określonych przychodami zaliczamy wpływy:

1. ze sprzedaży skarbowych papierów wartościowych

2. z zaciągniętych kredytów bankowych

3. z pożyczek

Skarbowe papiery wartościowe mogą wystąpić w postaci obligacji. Są to:

• długoterminowe papiery o terminie wykupu nie krótszym niż 1 rok i o niskich nominałach

• mogą wystąpić w postaci bonów skarbowych- są to papiery wartościowe krótko terminowe o terminie wykupu krótszym niż 1 rok i wysokich nominałach

Kredyty i pożyczki mogą być zaciągane zarówno w kraju jak i za granicą.

Dochody zwrotne służą finansowaniu deficytów budżetowych i tzw. potrzeb pożyczkowych budżetu(2006 rok-deficyt budżetowy wynosił 30 mld zł)

III podział na dochody fiskalne i pozafiskalne

Dochody fiskalne są to takie dochody, które są pobierane przez państwo w celu sfinansowania potrzeb publicznych (usług publicznych). Są wyłącznie wyłącznie pobierane w celu wyposażenia podmiotu publicznego w niezbędne mu środki finansowe. To ogromna większość dochodów publicznych.

Dochody pozafiskalne określane inaczej jako dochody uboczne, są to dochody uzyskane przez państwo przy okazji wykonywania innych zadań państwa. Dochodami ubocznymi są przykładowo kary i grzywny. Państwo pobiera je z innych powodów niż fiskalne.

WYKŁAD 19 04.04.2007 r.

Gospodarka finansowa samorządu terytorialnego.

W państwach współczesnych najczęściej obok państwa funkcjonuje samorząd terytorialny, który także prowadzi własną gospodarkę finansową. W roku 1990 restytuowano w Polsce samorząd terytorialny na szczeblu gminy. Od roku 1999 samorząd funkcjonuje także na szczeblu powiatów i województw. Obecnie działa zatem na trzech szczeblach.

Jednostki samorządu terytorialnego prowadzą samodzielnie własna gospodarkę finansową na podstawie uchwał budżetowych. Każda jednostka samorządu ma własny budżet.

Zgodnie z art. 165 ustawy o finansach publicznych budżet jednostki samorządu terytorialnego jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów tej jednostki, uchwalanym w formie ustawy budżetowej na rok budżetowy. Rokiem budżetowym jest rok kalendarzowy.

Gospodarka finansowa samorządu terytorialnego osiąga znacznie mniejsze rozmiary niż gospodarka finansowa państwa. Wydatki samorządowe są ściśle związane z zadaniami samorządów, a te zadania samorządowe można podzielić na:

• zadania własne

• zadania zlecone

Zadania własne samorządów, są to zadania publiczne służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej. Są ustalane ustawami w sposób bezterminowy. Są różne w zależności od szczebla samorządu terytorialnego. Podział tych zadań jest przedmiotem prawa administracyjnego. Zadania własne samorządów są z zasady finansowane z dochodów własnych samorządów oraz subwencji. Jednostki samorządu terytorialnego mają pełna swobodę w wykonywaniu tych zadań. Kontrola przeprowadzania tych zadań jest wykonywana przez Regionalne Izby Obrachunkowe jedynie na podstawie kryterium legalności, a więc zgodności z prawem.

Zadania zlecone dzieli się na zadania zlecone ustawami. Największą część tych zadań stanowią

• zadania zlecone z zakresu administracji rządowej oraz

• zadania zlecone w drodze porozumienia. Mówi się często wówczas o zadaniach poruczonych

Zadania zlecone i poruczone są finansowane z dotacji celowych. Dla zadań zleconych z zakresu administracji rządowej opracowuje się ich plan finansowy. Ten plan jest elementem składowym budżetu samorządowego. Kontrola wykonania zadań zleconych z zakresu administracji rządowej jest sprawowana przez RIO- Regionalne Izby Obrachunkowe.

Jest sprawowana nie tylko na podstawie kryterium legalności, ale dodatkowo na podstawie kryterium gospodarności, rzetelności i celowości.

Dochody jednostek samorządu terytorialnego.

W państwach współczesnych z zasady samorządy nie decydują samodzielnie o swoich dochodach. Podziału dochodów między państwo a samorządy dokonuje władza ustawodawcza. Samorządowi pozostawia się na ogół niewielkie uprawnienia do kształtowania własnych dochodów. Pozwala się na przykład ustalać stawki podatków i opłat lokalnych w granicach wyznaczonych przez ustawę albo ustalać dodatkowe zwolnienia przedmiotowe. Rzadko samorządy mogą zdecydować o wprowadzeniu podatków czy opłat fakultatywnych.

Podział dochodów między państwo a samorząd jest rzeczą trudną, choćby z tego powodu, że jednostki samorządu terytorialnego są bardzo zróżnicowane. A po drugie, to państwo z zasady wyposaża samorządy w niezbyt wysokie dochody, zmusza je tym samym do zabiegania o dotacje celowe z budżetu państwa. Poprzez system tych dotacji oddziałuje na samorządy, prowadzi określoną politykę.

Podział dochodów między państwo a samorządy odbywa się przy pomocy różnych form:

1. Dzieli się całe źródła dochodów podatkowych i niepodatkowych, np. wpływy z niektórych podatków płyną w całości do budżetu państwa(np. podatek od towarów i usług, podatek akcyzowy, czy podatek od gier), a wpływy z innych źródeł przydziela się samorządom(np. podatek od nieruchomości, podatek rolny, podatek leśny)

2. Przydziela się samorządom wpływy z dodatków od podatków państwowych

3. Dzielenie wpływów z danego źródła dochodów pomiędzy państwo a samorządy. W Polsce ta sama występuje w postaci udziałów, np. podatek dochodowy od osób fizycznych jest dochodem państwa, ale gminy mają udział w wysokości 39,34% we wpływach z tego podatku od mieszkańców gminy, a powiat 10,25% od wpływów mieszkańców powiatu i województwo 1,06% od mieszkańców województwa.

4. Często dokonuje się transferu określonej kwoty środków z budżetu państwa na rzecz budżetów samorządowych w postaci dotacji lub subwencji.

W praktyce w systemach współczesnych dokonując podziału dochodów między państwo a samorządy, korzysta się z wielu tych form. W świetle obowiązujących obecnie przepisów dochody samorządu terytorialnego składają się z dochodów bezzwrotnych i dochodów zwrotnych( nazywanych ostatnio przez ustawodawcę przychodami)

Na dochody bezzwrotne samorządów składają się tzw.:

1. dochody własne

2. transfery nazywane inaczej dochodami rozliczeniowymi

3. środki zagraniczne niepodlegające zwrotowi, w tym środki pochodzące z UE

Ad. 1 Dochody własne, są to dochody płynące ze źródeł przyznanych samorządom bezterminowo.

Na dochody własne składają się:

• Wpływy z podatków i opłat lokalnych. Występują głównie na szczeblu gminy. Podatkami gminnymi (lokalnymi) są:

• podatek od nieruchomości

• podatek rolny

• podatek leśny

• podatek od środków transportowych

• podatek od spadków i darowizn

• podatek od czynności cywilnoprawnych

• podatek od posiadania psów

• podatek dochodowy od osób fizycznych, lecz tylko płacony w formie karty podatkowej

Opłatami gminnymi są:

• opłata targowa

• opłata miejscowa

• opłata uzdrowiskowa
  opłata skarbowa

• opłata eksploatacyjna

Opłatami powiatów przykładowo są opłaty za korzystanie z dróg powiatowych, np. opłaty za parkowanie.

Obok podatków i opłat lokalnych, do dochodów własnych zaliczamy:

1. dochody z majątku samorządowego, np. czynsze najmu, dzierżawy

2. wpływy ze sprzedaży składników mienia samorządowego

3. dochody samorządowych jednostek budżetowych i wpłaty od samorządowych zakładów budżetowych

4. 5% wpływów związanych z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej

5. udziały w podatkach państwowych, w podatku dochodowym od osób fizycznych

Jednostki samorządu terytorialnego mają następujące udziały (do informacji):

Gminy 39,34%

Powiaty 10,25%

Województwa 1,6%

W podatku dochodowym od osób prawnych gminy mają 6,71% udziału, powiaty 1,4%, województwa 15,9% udziału.

Do dochodów własnych samorządów zalicza się także inne dochody:

• spadki

• darowizny

• odsetki od środków zgromadzonych na rachunkach bankowych

• wpływy z samoopodatkowania

Najlepiej wyposażone w dochody własne są gminy, najsłabiej powiaty.

Ad.2 Transfery (dochody rozliczeniowe), są to określone kwoty pieniędzy przyznawane co roku z budżetu państwa, przy czym dotacje celowe mogą być niekiedy przyznawane z innych budżetów samorządowych. Transfery występują w formie subwencji i dotacji.

Subwencja z zasady jest subwencją ogólną, nie jest powiązana z określonym celem. Subwencje są z zasady przyznawane w oparciu o kryteria zobiektywizowane, a nie uznaniowe, np. w zależności od wysokości dochodów podatkowych na jednego mieszkańca albo przykładowo ilości uczniów szkół publicznych albo powierzchni dróg.

Niewykorzystana w całości subwencja nie podlega zwrotowi do budżetu państwa. W chwili obecnej subwencję ogólną otrzymują samorządy wszystkich szczebli, środkami subwencji dysponują samodzielnie, swobodnie, nie wiążą samorządów nazwy części subwencji.

Dotacje celowe(drugi rodzaj transferów) są najczęściej przeznaczone na ściśle określone cele. Są przyznawane bądź w oparciu o kryteria zobiektywizowane bądź uznaniowe. Niewykorzystane w całości dotacje celowe są z zasady zwracane do budżetu państwa z końcem roku budżetowego.

W chwili obecnej jednostki samorządu terytorialnego otrzymują z budżetu państwa następujące dotacje:

1. Na dofinansowanie zadań własnych objętych kontraktem wojewódzkim.

2. Na dofinansowanie zadań własnych na zadania objęte mecenatem państwa.

3. Na usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego.

Oprócz tego samorządy mogą otrzymywać dotacje na mocy porozumień zawieranych bądź z organem administracji rządowej bądź z innymi samorządami.

Ad.3 Środki zagraniczne o charakterze bezzwrotnym pochodzące głównie, choć nie tylko, z budżetu UE.

Dochody zwrotne są to wpływy:

1. Ze sprzedaży papierów wartościowych emitowanych przez samorządy. Są to obligacje samorządowe.

2. Wpływy z kredytów zaciągniętych w bankach bądź na pokrycie niedoboru budżetu w ciągu roku bądź kredyty długoterminowe na sfinansowanie wydatków nieznajdujących pokrycia w dochodach samorządowych

Rozmiary zadłużenia samorządów są w dwojaki sposób limitowane:

I Łączna kwota długu samorządowego na koniec roku budżetowego nie może przekroczyć 60% wykonanych dochodów tej jednostki w tym roku.

II Łączna kwota spłat przypadających w danym roku wszystkich spłat i z tytułu kredytów i obligacji, nie może przekroczyć 15% planowanych dochodów samorządu.

WYKŁAD 20 11.04.2007 r.

Wpłaty samorządów na rzecz budżetu państwa.

W pewnych przypadkach jednostki samorządu terytorialnego dokonują wpłat na rzecz budżetu państwa.

Są one dokonywane wówczas gdy wskaźnik podstawowych dochodów podatkowych na 1 mieszkańca przekracza pewną wielkość:

• w przypadku gmin, gdy jest on wyższy niż 190% wskaźnika obliczonego dla wszystkich gmin

• w przypadku powiatów i województw, gdy przekracza on 110% wskaźnika obliczonego odpowiednio dla wszystkich powiatów i województw.

Wpłaty samorządów powiększają subwencję ogólną wypłacaną samorządom. Wpłaty te służą zatem ostatecznie redystrybucji środków między różnymi samorządami. Samorządy bardziej zasobne świadczą de facto na rzecz samorządów biedniejszych.

Procedura budżetowa w samorządach (jednostkach samorządu terytorialnego).

W budżetach samorządowych stosuje się tę samą klasyfikacje budżetową co w budżecie państwa, nie występują w nich jedynie części budżetowe. Projekty budżetów samorządowych są przygotowywane przez organ wykonawczy samorządu, a więc odpowiednio: przez Zarząd Powiatu bądź Województwa lub Wójta, Burmistrza, czy Prezydenta Miast. Jest to wyłączna kompetencja tych organów.

Do projektu budżetu samorządowego dołącza się objaśnienie oraz informację o stanie mienia komunalnego. Projekt budżetu jest przedkładany organowi stanowiącemu i Regionalnej Izbie Obrachunkowej do 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy. RIO opiniuje projekt budżetu a organ wykonawczy ma obowiązek przedstawić tą opinię organowi stanowiącemu przed uchwaleniem budżetu.

Tryb prac nad projektem budżetu w tym terminy budżetowe i szczegółowość projektu określa organ stanowiący samorządu, a więc odpowiednio: Rada Gminy, Rada Powiatu czy Sejmik Województwa. Ten sam organ określa postępowanie z projektem budżetu w organie stanowiącym. Zasadnicza część prac ma miejsce w komisjach, a budżet samorządowy jest uchwalany na posiedzeniu plenarnym organu stanowiącego.

Budżet samorządowy powinien być uchwalony przed rozpoczęciem roku budżetowego, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach do 31 marca roku budżetowego. W przypadku nie uchwalenia budżetu w tym terminie budżet samorządowy w zakresie obowiązkowych zadań własnych i zadań zleconych z zakresu administracji rządowej ustala Regionalna Izba Obrachunkowa do 30 kwietnia roku budżetowego, jest to tak zwane zastępcze ustalanie budżetu.

Uchwalając budżet organ stanowiący nie może bez zgody organu wykonawczego zmniejszyć dochodów lub zwiększyć wydatków zwiększając tym samym jednocześnie deficyt budżetu samorządowego. Radnych wiąże więc kwota deficytu zaplanowanego przez organ wykonawczy.

Uchwała budżetowa określa m.in.:

Po 1. dochody samorządu według ważniejszych źródeł i w podziale na działy klasyfikacji budżetowych

Po 2. wydatki budżetu w podziale na działy i rozdziały

Po 3. źródła pokrycia deficytu budżetowego

Po 4. wydatki na wieloletnie programy inwestycyjne

Po 5. plany finansowe zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych i dochodów własnych jednostek budżetowych

Po 6. plany finansowe samorządowych funduszy celowych

Są to elementy obligatoryjne (obowiązkowe) uchwały budżetowej. Może ona zawierać także pewne elementy fakultatywne.

Wykonywanie budżetów samorządowych.

Po uchwaleniu budżetu samorządowego organ wykonawczy opracowuje tzw. podstawy planistyczne wykonania budżetu:

1. Układ wykonawczy budżetu, a więc uszczegółowia, rozbija na wszystkie podziałki klasyfikacji budżetowej uchwalony budżet.

2. Organ wykonawczy przekazuje podległym jednostkom organizacyjnym informacje o ostatecznych kwotach przypadających im dochodów i wydatków. Jednostki te dostosowywują do tych kwot własne plany finansowe.

3. Organ wykonawczy opracowuje plan finansowy zadań zleconych samorządom z zakresu administracji rządowej.

Wykonawcami budżetu samorządowego są Zarząd, a w gminie Wójt, Burmistrz, Prezydent Miasta oraz podległe im jednostki organizacyjne. Za prawidłową gospodarkę finansową odpowiada organ wykonawczy, to on sprawuje ogólny nadzór nad realizacją dochodów i wydatków budżetu.

W ramach tego nadzoru organ wykonawczy dokonuje niektórych zmian budżetowych:

1. zmienia dochody i wydatki w związku ze zmianami kwot dotacji celowych

2. organ wykonawczy zmienia dochody budżetu w związku ze zmianą kwot subwencji, o wydatkach stanowi organ stanowiący

3. organ wykonawczy dysponuje rezerwami budżetowymi- zarówno rezerwą ogólną jak i rezerwami celowymi. Dodatkowo organ wykonawczy po upoważnieniu go przez organ stanowiący może dokonywać innych zmian, np. przenosić wydatki, ale z wyjątkiem przeniesień między działami klasyfikacji, bo przeniesienia takiego może dokonać tylko organ stanowiący bądź może zmieniać przeznaczenie rezerw celowych.

W toku wykonywania budżetu samorządowego obowiązują następujące zasady:

1. Ustalanie, pobieranie i odprowadzanie dochodów budżetu następuje na zasadach i w terminach wynikających z obowiązujących przepisów.

2. Wydatki winny być dokonywane zgodnie z przeznaczeniem, w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów.

3. Wydatki nieprzewidziane wynikające z sądowych tytułów egzekucyjnych lub z wyroków sądowych mogą być dokonywane bez względu na poziom środków finansowych zaplanowanych na ten cel.

4. Wydatki na obsługę długu samorządowego są dokonywane przed innymi wydatkami.

5. Przeniesienia wydatków można dokonać tylko w zakresie i na zasadach określonych w ustawie o finansach publicznych i ewentualnie uchwale organu stanowiącego.

W ciągu roku budżetowego organ wykonawczy może zablokować wydatki budżetowe w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w działalności jednostek organizacyjnych. Niezrealizowane kwoty wydatków budżetowych wygasają z końcem roku budżetowego. Organ stanowiący może jednak ustalić wykaz wydatków niewygasających. Obsługę kasową wykonania budżetu samorządowego sprawuje bank wybrany przez organ stanowiący, nie może to być NBP.

Kontrola wykonania budżetu samorządowego.

Kontrola ta jest wykonywana zarówno w ciągu roku budżetowego jak i po jego zakończeniu. Do 31 sierpnia Zarząd albo szerzej organ wykonawczy opracowuje informację o wykonaniu budżetu za pierwsze półrocze. Do 20 marca roku następnego opracowuje roczne sprawozdanie z wykonania budżetu. Sprawozdanie roczne jest przesyłane Regionalnej Izbie Obrachunkowej, która je opiniuje i przedkłada organowi stanowiącemu. Organ stanowiący rozpatruje to sprawozdanie i podejmuje uchwałę w przedmiocie absolutorium do 30 kwietnia. Uchwała w sprawie nie udzielenia absolutorium jest równoznaczna na szczeblu powiatu i województwa ze złożeniem wniosku o odwołanie Zarządu. Na szczeblu gminy z inicjatywą przeprowadzenia referendum w sprawie odwołania Wójta, Burmistrza, Prezydenta Miasta.

Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych.

Jest ona uregulowana w ustawie o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych z 2004 roku. Odpowiedzialność tą ponoszą pracownicy i kierownicy jednostek sektorów finansów publicznych, osoby dysponujące środkami publicznymi, także poza sektorem finansów publicznych , np. dysponujący dotacjami publicznymi.

Ustawa określa w sposób wyczerpujący przypadki naruszenia dyscypliny. Są to przykładowo:

1. przekroczenie upoważnienia do dokonania wydatku ze środków publicznych

2. przekroczenie upoważnienia do dokonania zmian w budżecie

3. niezgodne z przeznaczeniem, wykorzystanie dotacji budżetowej

4. przeznaczenie przez jednostkę budżetową uzyskanych dochodów na pokrycie jej wydatków

Stronami o naruszenie dyscypliny są obwiniony i Rzecznik Dyscypliny Finansów Publicznych pełniący funkcję oskarżyciela. Postępowanie w sprawie jest dwuistancyjne. Organami orzekającymi są w pierwszej instancji: Resortowe Komisje Orzekające, Komisje Orzekające przy Wojewodach, Komisja Wspólna Orzekająca przy odniesieniu do pracowników pozarządowych jednostek sektora, Komisje Orzekające na szczeblu samorządowym.

W drugiej instancji orzeka Główna Komisja Orzekająca.

Karami za naruszenie dyscypliny są:

• upomnienie

• nagana

• kara pieniężna, ale nie większa niż 3-krotność przeciętnego wynagrodzenia

• zakaz pełnienia funkcji kierowniczych związanych z dysponowaniem środków publicznych na okres 5 lat

Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych jest w zasadzie niezależna od innych rodzajów odpowiedzialności (odpowiedzialności cywilnej, pracowniczej, karnej czy karno-skarbowej). Jednakże w przypadku wszczęcia postępowania karnego lub karno-skarbowego w związku z przestępstwem będącym równocześnie naruszeniem dyscypliny zawiesza się do czasu zakończenia tych postępowań. W przypadku prawomocnego skazania za przestępstwo, postępowanie o naruszenie dyscypliny umarza się .

Wykład 21 18.04.2007 r.

PODATKI.

Pojęcie podatku jest w prawie polskim zdefiniowane. Zgodnie z art.6 Ordynacji Podatkowej, podatek jest to świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy, publiczno-prawne, przymusowe, wynikające z ustawy podatkowej, nieodpłatne i bezzwrotne.

PODATEK:

1. Jest świadczeniem pieniężnym, jest zatem zawsze wnoszony w pieniądzu, a ta właściwość odróżnia podatki od świadczeń rzeczowych i osobistych.

2. Podatek jest wnoszony bądź na rzecz Skarbu Państwa bądź na rzecz jednostki samorządu terytorialnego. Są to więc świadczenia na rzecz podmiotów publiczno-prawnych. Nie są podatkami świadczenia ponoszone na rzecz innych podmiotów. Podatek jest świadczeniem publiczno-prawnym, a więc jest oparty o reguły prawa publicznego, nie zaś cywilnego. Wynika z władztwa publicznego, z imperium a nie z dominium. Podatki nie wynikają z umowy, nie są przedmiotem negocjacji. Są nakładane przez podmiot publiczny z mocy jego uprawnień władczych.

3. Podatki są świadczeniami przymusowymi, a więc w celu ich wyegzekwowania można stosować środki przymusu państwowego. Podatki są świadczeniami wynikającymi z ustawy podatkowej , są więc nakładane ustawami. Nie mogą być nakładane aktem prawnym niższego rzędu. Zgodnie z art. 217 Konstytucji nakładanie podatków i innych danin publicznych, określanie podmiotów, przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz podmiotów zwolnionych od podatków następuje w drodze ustawy. W doktrynie podkreśla się, że podatki są świadczeniami o charakterze generalnym, nie mogą być indywidualizowane. Każdy podmiot należący do tej samej kategorii płaci tyle samo i w taki sam sposób.

4. Podatki są świadczeniem nieodpłatnym, a więc podmiot płacący podatek nie otrzymuje świadczenia wzajemnego od podmiotu, na którego rzecz podatek płaci.

5. Podatki są świadczeniem bezzwrotnym, a więc mają charakter definitywny. Nie podlegają co do zasady zwrotowi na rzecz płacącego.

Elementy konstrukcji podatku.

Poszczególne podatki są konstruowane w oparciu o pewien schemat. Ów schemat określa się w teorii mianem elementów konstrukcji podatku.

Wyróżniamy następujące elementy konstrukcji podatku:

1. Podmiot podatku.

2. Przedmiot podatku.

3. Podstawa opodatkowania.

4. Stawki podatkowe.

5. Termin i sposób zapłaty podatku.

6. Inne elementy.

W stosunkach podatkowych uczestniczą zawsze dwie podstawowe kategorie podmiotów podatkowych:

-podmiot czynny podatku

-podmiot bierny podatku

Podmiotem czynnym podatku jest Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego na rzecz których podatki są płacone. Podmiot czynny podatku jest reprezentowany przez organ podatkowy. Organem podatkowym jest organ państwa lub samorządu terytorialnego, który wymierza i pobiera podatki.

Istnieją dwa rodzaje organów podatkowych:

1! Państwowe organy podatkowe.

2! Samorządowe organy podatkowe

Ad.1! W chwili obecnej państwowymi organami podatkowymi są :

1. NACZELNIK URZĘDU SKARBOWEGO I NACZELNIK URZĘDU CELNEGO jako organ I instancji.

2. DYREKTOR IZBY SKARBOWEJ I DYREKTOR IZBY CELNEJ jako organy odwoławcze bądź jako organy I instancji na podstawie odrębnych przepisów i jako organy odwoławcze od wydanych przez nich decyzji w I instancji

3. MINISTER FINANSÓW w niektórych sprawach.

Ad.2! Samorządowymi organami podatkowymi są:

(1). WÓJT,BURMISTRZ, PREZYDENT MIASTA, STAROSTA albo MARSZAŁEK WOJEWÓDZTWA jako organ I instancji

(2). SAMORZĄDOWE KOLEGIUM ODWOŁAWCZE jako organ odwoławczy od decyzji Wójta, Burmistrza, Prezydenta Miasta, Starosty albo Marszałka Województwa.

Drugim z podmiotów jest podmiot bierny nazywany inaczej podatnikiem. Zgodnie z art..7 Ordynacji Podatkowej podatnikiem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej podlegająca obowiązkowi podatkowemu na mocy ustaw podatkowych. Jest to zatem podmiot, który ma obowiązek zapłacić podatek.

Ustawy podatkowe mogą ustanawiać podatnikom także inne podmioty, np. podatkowa grupę kapitałową. O tym kto jest podatnikiem decydują przepisy ustawy podatkowej.

Stosunek prawny łączący podatnika i organ podatkowy ma charakter zobowiązaniowy. Treścią tego stosunku jest obowiązek zapłaty podatku przez podatnika będącego dłużnikiem podatkowym na rzecz podmiotu publicznego będącego wierzycielem podatkowym reprezentowanego przez organ podatkowy.

W niektórych stosunkach podatkowych obok podatnika i organu podatkowego uczestniczą także inne podmioty. Najczęściej są to tzw. podmioty pośredniczące w zapłacie podatku. Podmiotami pośredniczącymi są podatnik i inkasent.

Zgodnie z art. 8 ordynacji podatkowej płatnikiem podatku jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej obowiązana :

1. do obliczenia podatku

2. do pobrania go od podatnika

3. do wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu

Inkasentem jest zgodnie z art.9 ordynacji podatkowej osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej obowiązana do:

1. Pobrania podatku od podatnika.

2. Wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu.

Niekiedy w stosunkach prawno podatkowych uczestniczą jeszcze inne podmioty np.:

tzw. osoby trzecie ponoszące odpowiedzialność za cudzy dług podatkowy, podmioty powstałe np. w wyniku połączenia bądź z wcześniej istniejących podmiotów, następcy prawni podatników.

PRZEDMIOT PODATKU.

Przedmiotem podatku jest sytuacja faktyczna lub prawna z zaistnieniem której przepisy prawa podatkowego wiążą obowiązek zapłaty podatku. Sytuacją faktyczną może być, np. osiągnięcie dochodu czy osiągnięcie przychodu czy posiadanie rzeczy. Sytuacją prawną natomiast może być, np. bycie właścicielem czy otrzymanie spadku bądź darowizny.

Z punktu widzenia przedmiotu podatku wyróżnia się następujące rodzaje podatków:

• Podatki majątkowe, gdzie przedmiotem opodatkowania jest posiadanie majątku lub przyrost majątku

• Czasami są wyróżniane podatki konsumpcyjne określane niekiedy jako podatki od wydatków

• Podatki związane z aktem obrotu gospodarczego to tzw. podatki obrotowe

Przedmiot podatku znajduje zazwyczaj odzwierciedlenie w nazwie podatku.

Czasami podatki mają nietypowy przedmiot opodatkowania, np. podatek od posiadania psów

PODSTAWA OPODATKOWANIA.

Jest to ilościowo bądź wartościowo ujęty przedmiot podatku. Ilościowo, np. powierzchnia gruntu. Wartościowo, np. wysokość dochodu osiągnięta w roku podatkowym.

To wartość rzeczy i praw nabytych pod tytułem darmym.

Niektórzy teoretycy obok podstawy opodatkowania wyliczają dodatkowy element konstrukcyjny podatku-podstawę obliczenia podatku.

Jest to podstawa opodatkowania po pewnych korektach: doliczeniach bądź odliczeniach.

Z podstawą opodatkowania wiąże się także tzw. minimum wolne od opodatkowania. Jest to bądź wartość progowa opodatkowania bądź kwota odliczana jako minimum od podstawy opodatkowania

STAWKI PODATKOWE.

Stawka podatkowa jest to współczynnik określający w jakiej podatek ma być zapłacony. Stawka podatkowa zastosowana do podstawy opodatkowania pozwala określić wysokość podatku. Ze względu na formę wyrażenia wyróżniamy stawki kwotowe i stawki stosunkowe. Stawki stosunkowe występują pewnego stosunku do podstawy opodatkowania. Są to stawki procentowe, np.22% od obrotu.,

• jako stawki ułamkowe-np.1/3 podstawy opodatkowania

• jako stawki wielokrotnościowe, np. 3-krotność podstawy opodatkowania

Zdarza się dość często, że stawki są zbudowane w sposób złożony. Jeden element stawki jest wyrażony w kwocie a inny w procencie.

Ze względu na relację stawek do podstawy opodatkowania wyróżniamy stawki :

-stałe

-zmienne.

Stawki stałe nie zmieniają się wraz ze zmianą podstaw opodatkowania. Relacja między dowolna podstawą opodatkowania a wysokością podatku jest zawsze taka sama.

Stawki zmienne to takie stawki, których wysokość zmienia się w miarę zmian wysokości podstaw opodatkowania.

Wyróżniamy 2 rodzaje stawek zmiennych:

1. stawki progresywne ->to takie stawki które rosną wraz ze wzrostem podstaw opodatkowania. W ich przypadku kwota podatku rośnie szybciej niż podstawa opodatkowania.

2. Stawki regresywne -> są to takie stawki, które maleją wraz ze wzrostem opodatkowania

Stawki zmienne są zawsze ujmowane w skalach podatkowych , a skala podatkowa jest to uporządkowany zbiór przedziałów podstaw opodatkowania (rosnąco bądź malejąco), którym są przypisane odpowiednie stawki podatkowe.

WYKŁAD 22 25.04.2007 r.

Zdarza się jednak czasami, że w niektórych prostych konstrukcjach podatkowych nie występują ani podstawa opodatkowania ani stawki podatkowe. Dotyczy to ryczałtów podatkowych i oprocentowania kontyngentowo-repartycyjnych.

Z klasycznym ryczałtem podatkowym mamy do czynienia wówczas gdy wysokość podatku wynika wprost z ustawy podatkowej. Znana jest podatnikowi z góry. Zależy od różnych znamion zewnętrznych przedmiotu podatku takich jak np. miejsce wykonywania działalności czy ilość zatrudnionych pracowników.

Klasycznymi ryczałtami podatkowymi są w chwili obecnej tzw. karta podatkowa i ryczałt od przychodów duchownych.

TERMINY I SPOSÓB ZAWARCIA PODATKU.

Termin zapłaty podatku jest określany albo w sposób bezwzględny - ustawa podatkowa określa wówczas jednoznacznie ten termin. Bądź termin zapłaty podatku określony jest w sposób względny a więc poprzez nawiązanie do faktu nie dającego się z góry przewidzieć, np. w ciągu 14 dni od dnia doręczenia decyzji podatkowej.

Podatek może być płatny bądź jednorazowo w całości bądź też płacony stopniowo.

Stopniowa płatność podatku może mieć formę:

• Rat lub

• Zaliczenia na podatek

Raty polegają na tym, że świadczenie podatkowe jest z mocy prawa rozłożone na części płatne w różnych terminach. Kwota podatku jest już znana.

Zaliczenie polega na tym, że na rachunek podatku, którego wysokość nie jest jeszcze znana są dokonywane w określonych terminach wpłaty częściowe. Wpłaty te zostaną zarachowane na podatek po określeniu jego wysokości.

Zapłata podatku odbywa się zatem 2-stopniowo:

I Pierwszy stopień to wpłaty zaliczek.

II Drugi stopień to wyrównanie kwot zaliczek i kwoty podatku.

W przypadku nadpłaty następuje w zasadzie zwrot nadpłaconej kwoty. Jeśli natomiast suma zaliczek jest niższa niż podatek, to należy różnicę wyrównać- dopłacić brakującą kwotę.

Oprócz omówionych już elementów konstrukcji podatku w konstrukcjach podatkowych występują inne elementy podatku.

Są to :

1. zwolnienia podatkowe

2. ulgi podatkowe

3. zwyżki podatku

Ze zwolnieniem podatkowym mamy do czynienia wówczas gdy określona kategoria stanów faktycznych bądź prawnych mieści się w ogólnych ramach podmiotu i przedmiotu podatku , albo przepis wyłącza ją w sposób wyraźny spod opodatkowania.

Istnieją:

• zwolnienia podmiotowe, a więc ze względu na określone cechy podatników,

• zwolnienia przedmiotowe a więc ze względu na cechy przedmiotu i

• zwolnienia mieszane: podmiotowo-przedmiotowe.

Ulgi podatkowe polegają na ograniczeniu wysokości obciążenia podatkowego.

Mogą występować w następujących formach:

1. w postaci obniżenia podstawy opodatkowania

2. w postaci obniżenia stawek podatkowych

3. w postaci obniżenia kwoty podatku

Zwyżyki podatkowe mogą występować w tych samych formach co ulgi podatkowe, a więc mogą polegać na:

1. podwyższeniu podstawy opodatkowania

2. podwyższeniu stawki podatkowej

3. bądź podwyższeniu obliczonej kwoty podatku

Występują rzadko w systemach podatkowych.

Klasyfikacja podatków.

W państwach współczesnych z zasady mamy do czynienia z systemem podatkowym a więc z funkcjonowaniem wielu podatków. System podatkowy, to ogół podatków funkcjonujących w danym państwie w danym czasie.

W teorii prawa pojawia się jednak dość często koncepcja tzw. podatku jedynego. Pierwszą z takich koncepcji sformułowano już w XVIII wieku . tzw. fizjokraci twierdzili, że dochód czysty powstaje tylko w rolnictwie i tylko ten dział gospodarki powinien być opodatkowany. W I połowie XX wieku modna była koncepcja progresywnego opodatkowania dochodów. Ostatnia koncepcja podatku jedynego jest często związana z opodatkowaniem energii. Teoretycznie rzecz biorąc koncepcja podatku jedynego ma szereg zalet- zwłaszcza odpowiada w pełni zasadzie taniości podatku. W praktyce nigdy nie udało się zrealizować koncepcji podatku jedynego. Najczęściej mamy zatem do czynienia z mniej bądź bardziej rozbudowanym systemem podatkowym- z wieloma podatkami.

Podatki są różnie klasyfikowane przez teorię. Jednym z najbardziej popularnych podziałów jest podział ze względu na przedmiot podatku. Wyróżniamy wówczas:

1. podatki obrotowe są to podatki związane z różnymi aktami obrotu gospodarczego

2. podatki przychodowe są to podatki związane z osiąganiem przychodów a przychód to całość wpływów osiągniętych przez podatnika

3. podatki dochodowe a dochód jest to przychód pomniejszony o koszty jego uzyskania

4. podatki majątkowe, a więc podatki od posiadania majątku

5. podatki od przyrostu majątku

6. czasami podatki od konsumpcji czy inaczej mówiąc podatki od wydatków

7. niekiedy wreszcie inne podatki

Inny podział podatków to podział na podatki pośrednie i bezpośrednie. Podatki pośrednie są to takie podatki, w których istnieją podmiot formalny podatku i podmiot materialny podatku. Podmiotem formalnym jest ten , na którego przepisy prawa podatkowego nakładają obowiązek zapłaty podatku. Jednocześnie ustawodawca nakłada obowiązek wliczenia podatku w cenę sprzedawanych towarów lub świadczonych usług. Ten podmiot-podmiot formalny płaci podatek, ale nie ponosi faktycznie jego ciężaru. Ciężar ekonomiczny podatku spoczywa faktycznie na podmiocie materialnym podatku. Podmiotem materialnym jest nabywca towaru bądź usługi. Płaci on cenę, w której tkwi podatek.

Podatki bezpośrednie, to takie podatki, w których nie występuje dwoistość podmiotów, gdzie podmiot formalny i materialny podatku jest tym samym podmiotem. Klasycznymi podatkami bezpośrednimi są podatki dochodowe. Podmiot podatku jest imiennie oznaczony. Klasycznymi podatkami pośrednimi są podatki obrotowe- tylko podmiot formalny podatku jest oznaczony imiennie, jest znany organowi podatkowemu. Podmiot materialny tego podatku jest bezimienny.

Trzeci podział podatków, to podział na podatki państwowe i samorządowe. Kryterium tego podziału jest beneficjent dochodów podatkowych. Podatki państwowe są dochodami Skarbu Państwa albo niektórych Państwowych Funduszy Celowych. Podatki samorządowe wpływają na rzecz jednostek samorządu terytorialnego.

Ostatni podział, to podział na podatki realne, nazywane inaczej podatkami rzeczowymi oraz na podatki osobiste nazywane niekiedy podatkami indywidualnymi. Podatki realne to takie podatki, w których na ich wysokość nie mają wpływu cechy osobiste podatnika. Wysokość podatku jest zdeterminowana przez przedmiot podatku.

Podatki osobiste to takie podatki, w których wysokość podatków zależy ściśle od okoliczności związanych z osobą podatnika.

POWSTAWANIE ZOBOWIĄZAŃ PODATKOWYCH.OBOWIĄZEK PODATKOWY.

Obowiązek podatkowy jest zawsze powinnością określonego zachowania się związanego z podatkiem. Jest to przede wszystkim obowiązek podatkowy sensu stricto , który oznacza obowiązek zapłaty podatku. Tak rozumiany obowiązek podatkowy jest zdefiniowany w art. 4 ordynacji podatkowej. Zgodnie z tym przepisem obowiązkiem podatkowym jest wynikająca z ustaw podatkowych, nieskonkretyzowana powinność przymusowego świadczenia pieniężnego w związku z zaistnieniem zalecenia określonego w tych ustawach. Obowiązek podatkowy sensu stricto jest poprzednikiem zobowiązania podatkowego , ale niekiedy obowiązek podatkowy jest ujmowany szeroko- obok obowiązku podatkowego sensu stricto oznacza także różne obowiązki instrumentalne nie polegające na zapłacie podatku lecz służące wykonaniu obowiązku wpłaty podatku. Są to np. obowiązki złożenia zeznania podatkowego , obowiązki prowadzenia ksiąg podatkowych czy obowiązki wystawiania faktur bądź rachunków. Obowiązek podatkowy sensu stricto i obowiązki podatkowe instrumentalne są określane mianem obowiązku podatkowego sensu largo.

Podstawowe znaczenie w stosunku podatkowym posiada obowiązek podatkowy sensu stricto. Aby obowiązek ten mógł być wykonywany musi przekształcić się w zobowiązanie podatkowe, musi ulec konkretyzacji. Zgodnie z art. 5 ordynacji podatkowej zobowiązaniem podatkowym jest zobowiązanie podatnika do zapłacenia na rzecz Skarbu Państwa, Województwa, Powiatu albo Gminy podatku w wysokości, terminie oraz w miejscu określonym w przepisach prawa podatkowego. Zobowiązanie podatkowe jest więc zatem skonkretyzowanym obowiązkiem podatkowym. Konkretyzacja dotyczy wysokości podatku, terminu zapłaty i miejsca zapłaty podatku.

WYKŁAD 23 09.05.2007 r.

SPOSOBY POWSTAWANIA ZOBOWIĄZAŃ PODATKOWYCH.

W świetle prawa polskiego przekształcenie obowiązku podatkowego w zobowiązanie podatkowe następuje w jeden z dwóch sposobów:

• Albo zobowiązanie podatkowe powstaje w drodze wydania i doręczenia decyzji podatkowej

• albo powstaje z mocy samego prawa.

1)W pierwszym przypadku zobowiązanie powstaje w wyniku klasycznego postępowania administracyjnego . organ podatkowy wydaje decyzję podatkową, w której ustala wysokość podatku. Decyzja organu podatkowego to decyzja ustalająca. Dokonuje wymiany podatku. Bez wydania tej decyzji obowiązek podatkowy nie przekształciłby się w zobowiązanie. Decyzja podatkowa ma zatem charakter konstruktywny- tworzy, kreuje zobowiązanie. Zobowiązanie podatkowe powstaje wówczas z dniem doręczenia decyzji podatkowej. Ta metoda przekształcania obowiązku podatkowego w zobowiązanie jest ostatnio w Polsce stosowana rzadko. W pewnych przypadkach dochodzi jednak do przedawnienia prawa organu podatkowego do ustalenia zobowiązania. Z powodu upływu czasu obowiązek podatkowy nie przekształci się w zobowiązanie. Następuje przedawnienie obowiązku podatkowego.

Termin przedawnienia obowiązku podatkowego jest ustalany w różny sposób:

Po pierwsze: zobowiązanie podatkowe nie powstaje jeżeli decyzja ustalająca to zobowiązanie została doręczona po upływie 3 lat licząc od końca roku kalendarzowego, w którym powstał obowiązek podatkowy.

Po drugie: jeżeli podatnik nie złożył w terminie deklaracji albo złożył deklarację , w której nie ujawnił wszystkich danych niezbędnych do ustalenia zobowiązania, to zobowiązanie podatkowe nie powstaje jeśli decyzja ustalająca to zobowiązanie została doręczona po upływie 5 lat licząc od końca roku kalendarzowego, w którym powstał obowiązek podatkowy.

2)W prawie polskim większość zobowiązań podatkowych powstaje z mocy samego prawa a więc bez ingerencji organu podatkowego. Zobowiązanie powstaje wówczas z dniem zaistnienia zdarzenia , w którym ustawa podatkowa wiąże powstanie takiego zobowiązania. Dniem powstania zobowiązania jest dzień zaistnienia tego zdarzenia. Wysokość tego zobowiązania oblicza wówczas bądź podatnik (samoobliczenie podatku) bądź oblicza płatnik. Organ podatkowy działa ewentualnie wówczas jeśli podatek został obliczony nieprawidłowo, nie został zapłacony bądź podatnik nie złożył deklaracji podatkowej. W tych przypadkach organ podatkowy wydaje decyzję podatkową , w której określa prawidłowa wysokość zobowiązania. Jest to tak zwana decyzja określająca , ona nie kreuje, nie tworzy zobowiązania, deklaruje jedynie, że ono powstało z mocy samego prawa.

WYGASANIE ZOBOWIĄZAŃ PODATKOWYCH.

Zobowiązania podatkowe wygasają w sposób określony w przepisach prawa podatkowego. Wygaśnięcie zobowiązania oznacza koniec stosunku prawnego łączącego podatnika z organem podatkowym.

W teorii prawa podatkowego wyróżnia się dwa zasadniczo różne sposoby wygasania zobowiązań podatkowych:

1. wygasanie efektywne powodujące zaspokajanie interesu wierzyciela

2. wygasanie nieefektywne, które następuje bez zaspokojenia roszczenia wierzyciela podatkowego.

Do efektywnych sposobów wygasania zobowiązań zaliczamy:

1. zapłatę podatku

2. pobranie podatku przez płatnika lub inkasenta

3. zaliczenie nadpłaty lub zaliczenie zwrotu podatku

4. potrącenie

5. przeniesienie własności rzeczy bądź praw majątkowych

6. przeniesienie własności nieruchomości bądź prawa majątkowego w postępowaniu egzekucyjnym

AD,1 Zobowiązanie podatkowe najczęściej wygasa poprzez zapłatę podatku. Podatek powinien być zapłacony w terminie , a termin zapłaty podatku jest zróżnicowany w zależności od sposobu powstawania zobowiązania.

W przypadku zobowiązań powstających w drodze wydania i doręczenia decyzji podatkowej podatek powinien być zapłacony w ciągu 14 dni od doręczenia decyzji.

W przypadku zobowiązań powstających z mocy prawa termin zapłaty podatku określają przepisy ustawy podatkowej. Jeśli ostatni dzień terminu przypada na sobotę lub dzień ustawowo wolny od pracy , z ostatni dzień terminu uważa się dzień następny po dniu lub dniach wolnych od pracy. Terminy zapłaty podatku mogą być niekiedy na wniosek podatnika odraczane a płatność podatku może być rozłożona na raty. Są to indywidualne ulgi w zapłacie podatku przyznawane uznaniowo przez organ podatkowy w przypadkach uzasadnionych ważnym interesem podatnika lub interesem publicznym.

Niedotrzymanie nowego terminu powoduje powrót do terminu pierwotnego i obowiązek zapłaty odsetek za zwłokę. Od decyzji odraczającej termin zapłaty bądź rozkładającej płatność na raty na ogół pobiera się tzw. opłatę prolongacyjną w wysokości 50 % stawki odsetek za zwłokę. Podatek niezapłacony w terminie jest zaległością podatkową.

Powstanie zaległości powoduje skutki trojakiego rodzaju:

1. obowiązek zapłaty odsetek za zwłokę

2. możliwość wszczęcia postępowania egzekucyjnego

3. możliwość wydania decyzji o odpowiedzialności osoby trzeciej

Zapłata podatku może być dokonywana w różnych formach-najczęściej jest to zapłata pieniężna , gotówkowa bądź bezgotówkowa, np. w postaci polecenia przelewu. Podatnicy prowadzący działalność gospodarczą i obowiązani do prowadzenia ksiąg podatkowych mają obowiązek bezgotówkowej zapłaty podatku w formie polecenia przelewu. Podatek może być także wpłacony w innych formach, np. znakami skarbowymi akcyzy bądź mogą być płacone papierami wartościowymi.

AD.2 Drugi z efektywnych sposobów wygasania zobowiązania to pobranie podatku przez płatnika lub inkasenta. Płatnik i inkasent maja m.in. obowiązek pobrania podatku od podatnika i wpłacenia go organowi podatkowemu. Pobranie podatku oznacza, że dla podatnika zobowiązanie wygasa.

AD.3

Trzecim ze sposobów efektywnego wygaśnięcia zobowiązania jest zaliczenie nadpłaty lub zwrotu podatku na poczet zobowiązania. Nadpłata to najczęściej kwota podatku nadpłaconego lub nienależne zapłaconego. Przepisy prawa podatkowego określają postępowanie z nadpłatą. W pierwszej kolejności nadpłatę zalicza się z urzędu na poczet zaległych lub bieżących zobowiązań podatkowych.

AD.4 Czwarty sposób, to potrącenie. Zobowiązania podatkowe podlegają potrąceniu z wzajemnych, bezspornych i wymagalnych wierzytelności podatnika wobec Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego z enumeratywnie wyliczonych tytułów np. prawomocnych wyroków sądowych wydawanych na podstawie art. 417 kodeksu cywilnego czy odszkodowań za niesłuszne skazanie. Z potrąceniem mamy do czynienia wówczas gdy podatnik i podmiot publiczny są wzajemnie względem siebie wierzycielami i dłużnikami.

AD.5 Piątym sposobem efektywnego wygaśnięcia zobowiązania jest przeniesienie własności rzeczy lub praw majątkowych z zamian za zaległości podatkowe. Dochodzi do niego w drodze umowy zawartej między podatnikiem a organem podatkowym reprezentującym bądź Skarb Państwa bądź jednostkę samorządu terytorialnego.

AD.6 Ostatni efektywny sposób wygaśnięcia zobowiązania, to przejęcie własności nieruchomości lub prawa majątkowego przymusowo-w postępowaniu egzekucyjnym.

Nieefektywne sposoby wygasania zobowiązań, to:

1. zaniechanie poboru podatku

2. umorzenie zaległości podatkowych

3. przedawnienie zobowiązania podatkowego

Zaniechanie poboru podatku następuje w wyniku rezygnacji związku publiczno-prawnego z wierzytelności podatkowej. Zaniechać poboru podatku w całości bądź w części może Minister Finansów w drodze rozporządzenia w przypadkach uzasadnionych ważnym interesem podatnika lub interesem publicznym. Dotyczy zawsze określonej kategorii podatników.

Umorzenie zaległości podatkowej oznacza także rezygnację z wierzytelności, ale jedynie w odniesieniu do zaległości podatkowych. Umorzenie zaległości może nastąpić na wniosek podatnika lub z urzędu. Następują zawsze w formie decyzji podatkowej. Organ podatkowy na wniosek podatnika w przypadkach uzasadnionych ważnym interesem podatnika lub interesem publicznym może umorzyć zaległości podatkowe. Może także umorzyć zaległości z urzędu jeśli kwota zaległości jest niewielka, podatnik zmarł nie pozostawiając istotnego majątku albo kwota zaległości podatkowych nie została zaspokojona w postępowaniu likwidacyjnym bądź upadłościowym.

Przedawnienie zobowiązania podatkowego. Zobowiązania podatkowe przedawniają się po upływie terminu przedawnienia a więc z upływem 5 lat licząc od końca roku kalendarzowego , w którym upłynął termin zapłaty podatku. Wierzyciel pozostaje niezaspokojony z mocy prawa z powodu upływu czasu. Nie ulegają jednak przedawnieniu zobowiązania zabezpieczone hipoteką lub zastawem skarbowym. Jednakże po upływie terminu przedawnienia zobowiązania te mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu.

WYKŁAD 24 16.05.2007 r.

NASTĘPCY PRAWNI PODATNIKÓW I PODMIOTY PRZEKSZTAŁCONE.

W ordynacji podatkowej ustawodawca uregulował tzw. następstwo prawne w prawie podatkowym oraz określił prawa i obowiązki tzw. podmiotów przekształconych. Podmiotami przekształconymi są takie podmioty, które zmieniły formę prawną, np. przekształcono osobę prawną lub spółkę nie mająca osobowości prawnej w inny podmiot.

Następcami prawnymi osób prawnych są przykładowo podmioty powstałe z połączenia dwóch lub więcej osób prawnych czy powstałe przykładowo z podziału osoby prawnej. Następcami prawnymi osób fizycznych są spadkobiercy i zapisobiercy.

Sytuacja prawna następców prawnych i podmiotów przekształconych jest taka sama. Wstępują one w miejsce podatnika na ogół praw i obowiązków podatnika. Przejmują np. prawo do otrzymania zwrotu nadpłaty przysługującej podatnikowi czy przejmują prawo do odwołania decyzji podatkowej.

Następca prawny i podmiot przekształcony ponoszą także odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe podatnika. Ustanie egzystencji podatnika nie powoduje zatem wygaśnięcia zobowiązania podatkowego. Odpowiedzialność ta jest ponoszona przez następcę podatnika lub podmiot powstały w wyniku przekształcenia.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA ZOBOWIĄZANIA PODATKOWE.

Problem odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe pojawia się gdy zobowiązanie nie jest prawidłowo wykonane. Wierzyciel podatkowy może się wtedy domagać wykonania zobowiązania, a następnie świadczenie to egzekwować.

Odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe może przybierać 2 zasadnicze postacie:

1. odpowiedzialność osobista

2. odpowiedzialność rzeczowa

Odpowiedzialność osobista dotyczy osoby dłużnika , osoby ponoszącej odpowiedzialność. Jest to w zasadzie odpowiedzialność nieograniczona. Dłużnik odpowiada całym swoim majątkiem.

Odpowiedzialność rzeczowa nie dotyczy dłużnika , nie dotyczy samej osoby dłużnika lecz rzeczy, nieruchomości i ruchomości. Z odpowiedzialnością tego rodzaju mamy do czynienia w przypadku hipoteki podatkowej i zastawu skarbowego. Zarówno hipoteka jak i zastaw skarbowy są skuteczne wobec każdorazowego właściciela podmiotu hipoteki i zastawu.

Odpowiedzialność osobistą za zobowiązania podmiotowe ponoszą;

1. podatnik

2. podmioty pośredniczące- płatnik i inkasent

3. następcy prawni podatnika i podmioty przekształcone

4. osoby trzecie

Podatnik odpowiada całym swoim majątkiem za podatki wynikające ze zobowiązań podatkowych. Odpowiedzialność ta obejmuje nie tylko majątek odrębny podatnika, ale także majątek wspólny podatnika i małżonka.

Płatnik odpowiada całym swoim majątkiem za nie pobranie podatku od podatnika lub pobranie w wysokości niższej od należnej , za nie zapłacenie w terminie pobranych podatków.

Inkasent odpowiada całym swoim majątkiem za pobrane lecz nie wpłacone w terminie podatki.

Następcy prawni podatnika i podmioty przekształcone odpowiadają całym swoim majątkiem za podatki poprzedników prawnych.

W pewnych przypadkach za cudze podatki odpowiadają tzw. osoby trzecie. Osobą trzecią może być wyłącznie podmiot należący do jednej z kategorii wymienionych w ordynacji podatkowej np. członek rodziny podatnika , rozwiedziony małżonek podatnika czy nabywca majątku podatnika. Odpowiedzialność osoby trzeciej może powstać wyłącznie w drodze wydania przez organ podatkowy decyzji o odpowiedzialności tej osoby. Osoba trzecia odpowiada z podatnikiem solidarnie, a więc powstanie jej odpowiedzialności nie zwalnia podatnika od jego odpowiedzialności za zobowiązanie podatkowe. Odpowiedzialność osoby trzeciej ma charakter subsydiarny, a więc egzekucję z jej majątku można wszcząć dopiero wtedy gdy egzekucja z majątku podatnika okazała się bezskuteczna. Osoba trzecia odpowiada w zasadzie tylko za zaległości podatkowe.

ZABEZPIECZENIE WYKONANIA ZOBOWIĄZAŃ PODATKOWYCH.

Zobowiązania podatkowe korzystają ze szczególnej ochrony prawnej. Celem tej ochrony jest zapewnienie wykonania zobowiązania. W przypadkach przewidzianych w ordynacji podatkowej organ podatkowy może zabezpieczyć wykonanie zobowiązania .

Istnieją 2 przypadki:

1. Przed terminem płatności podatku , jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że nie zostanie ono wykonane , a w szczególności gdy podatnik trwale nie uiszcza zobowiązań lub pozbywa się majątku.

2. Organ podatkowy może zabezpieczyć zobowiązanie podatkowe przed wykonaniem decyzji ustalającej zobowiązanie , a więc przed jego powstaniem lub decyzji określającej wysokość podatku w toku postępowania podatkowego lub kontroli podatkowej jeżeli zachodzi uzasadniona obawa , że nie zostanie ono wykonane.

Zabezpieczenie zobowiązania następuje w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji może nastąpić w różnych formach, np.:

• poprzez zajęcie pieniędzy

• poprzez zajęcie wynagrodzenia za pracę

• poprzez zajęcie wierzytelności na rachunku bankowym

• poprzez wpis do hipoteki przymusowej bądź zastawu skarbowego

Hipoteka podatkowa przysługuje Skarbowi Państwa i jednostkom samorządu terytorialnego. Przedmiotem hipoteki są nieruchomości i niektóre prawa majątkowe, np. .użytkowanie wieczyste czy spółdzielcze własnościowe prawo do mieszkania. Hipoteka podatkowa powstaje poprzez wpis do księgi wieczystej. Wpisu dokonuje sąd rejonowy na podstawie decyzji organu podatkowego. Hipoteka podatkowa jest skuteczna wobec każdorazowego właściciela przedmiotu hipoteki i ma pierwszeństwo przed hipotekami zabezpieczającymi inne należności.

Zastaw skarbowy przysługuje także Skarbowi Państwa i jednostkom samorządu terytorialnego. Przedmiotem zastawu są rzeczy ruchome i niektóre zbywalne prawa majątkowe, których wartość wynosi co najmniej 10 000 zł.

Zastaw skarbowy powstaje z dniem wpisu do Rejestru Zastawów Skarbowych. Rejestry te prowadzą naczelnicy urzędów skarbowych, a rejestr centralny Minister Finansów. Zastaw skarbowy jest skuteczny wobec każdorazowego właściciela przedmiotu zastawu i ma pierwszeństwo przed właścicielami osobistymi.

PODATKI OBROTOWE.

Są to podatki związane z różnymi aktami obrotu gospodarczego, zwłaszcza ze sprzedażą towarów , ich zamiana itp.

We współczesnych systemach podatkowych wyróżnia się 3 zasadnicze rodzaje podatków obrotowych:

1. ogólny podatek obrotowy, nazywany inaczej powszechnym podatkiem obrotowym

2. specjalne podatki obrotowe

3. podatki od przenoszenia wartości majątkowych

Ad.1 Opodatkowuje on obroty niemal wszystkimi towarami i odpłatnie świadczonymi usługami. Jest najważniejszym podatkiem obrotowym. Takim podatkiem jest obecnie w Polsce podatek od towarów i usług, nazywany VAT-em .

Ad.2 Obciążają one tylko określone dobra, np. akcyzy czy monopole finansowe bądź loterię. Takimi podatkami są obecnie w Polsce podatek akcyzowy i podatek od gier.

Ad.3 Obciążają one odpłatne obroty majątkowe. Takim podatkiem jest w chwili obecnej podatek od czynności cywilnoprawnych.

Podatki obrotowe są znane od dawna. Pojawiły się najpierw w postaci podatków pojedynczych jako opłaty monopolowe, a więc od artykułów produkowanych przez przedsiębiorstwa państwowe., np. od produkcji soli. Pojawiły się w postaci akcyz , np. od wina, piwa i w postaci podatków od przenoszenia wartości majątkowych, np. dawne daniny stemplowe.

W XX wieku dawne podatki pojedyncze zaczęto zastępować ogólnym , powszechnym podatkiem obrotowym. Pod koniec XIX wieku wydawało się, że podatki obrotowe zostaną wyparte przez podatki bezpośrednie , bo nie odpowiadają ona ani na zasadzie równości opodatkowania, ani zasadzie sprawiedliwości opodatkowania. Ale tak się nie stało.

Współcześnie obserwujemy renesans podatków obrotowych , przeważyły względy fiskalne. Podatki obrotowe są bardzo wygodne politycznie, ukryte w cenach towarów i usług nie budzą tak dużego oporu społecznego jak podatki bezpośrednie. Nazywa się je czasami znieczulaczami podatkowymi.

WYKŁAD 25 23.05.2007

W ramach podatków obrotowych ogólnych wykształciły się wówczas 3 formy tych podatków:

1. podatek wielofazowy, inaczej kaskadowy albo podatek wielofazowy od obrotu brutto

2. podatek jednofazowy

3. podatek od wartości dodanej, nazywany niekiedy podatkiem wielofazowym od obrotu netto

Ad.1 Polega na tym iż opodatkowuje się każdą fazę obrotu towarem i zawsze od całego obrotu uzyskanego ze sprzedaży albo inaczej od obrotu brutto.

Każdy z uczestników obrotu płaci podatek od całości obrotu, a więc podatek narasta kaskadowo. Ten typ podatku był bardzo krytykowany ze względu na jego trudność w poborze i jego uciążliwość ekonomiczną.

Ad.2 Polega na tym, że opodatkowuje się tylko jedną wybraną fazę obrotu, a pozostali uczestnicy podatku nie płacą.

Najczęściej opodatkowuje się sprzedaż produktu końcowego. Podatek jest zatem płacony raz od całego obrotu. Ta forma podatku jest znacznie prostsza niż podatek wielofazowy, gdyż jest mniej podatników i bardziej sprawiedliwa ekonomicznie.

Podatek jednofazowy był stosowany w Polsce powojennej do roku 1993 i jest obecnie stosowany w niektórych państwach poza Europą, np. w USA czy w Australii.

Ad.3 Jest to najmłodsza konstrukcja powszechnego podatku obrotowego. Pojawił się poda koniec lat 50. i szybko upowszechnił się w całej Europie. W Polsce jest stosowany od 1993 roku i obecnie pod postacią podatku od towarów i usług zwanego inaczej VATEM.

Istotą tego podatku jest to, że płaci go każdy podmiot uczestniczący w obrocie , ale tylko od tej części obrotu którą sam wytworzył, a więc od obrotu netto, a nie od całej wartości towaru który sprzedaje.

Wykształciły się 2 techniki poboru tego podatku:

1. opodatkowuje się jedynie tzw. wartość dodaną- od wartości sprzedawanego towaru odlicza się wartość jaką miał towar w momencie zakupu.

2. odliczanie od tzw. podatku należnego podatku zapłaconego przez dostawców wynikającego z wystawionych przez dostawców faktur.

Podatek od wartości dodanej jest bardzo skomplikowany. Dotyczy wielu podmiotów , wszystkich uczestniczących w kolejnych fazach podmiotu gospodarczego, ale jest sprawiedliwy z ekonomicznego punktu widzenia, jednocześnie zmniejsza oszustwa podatkowe, bo interesy sprzedającego i kupującego są przeciwstawne.

Kupujący domaga się faktur, bo na tej podstawie może pomniejszyć swój podatek.

Sprzedający natomiast dąży do niewystawienia faktury, gdyż to ułatwia ucieczkę od podatku, zatajenie osiągnięcia obrotu.

Powszechne stosowania faktur ułatwia kontrolę podatkową.

W chwili obecnej w polskim systemie podatkowym występują następujące podatki obrotowe:

1. Podatek od towarów i usług, a więc VAT; jest to ogólny podatek obrotowy , podatek od wartości dodanej

2. Podatek akcyzowy; specjalny podatek obrotowy od wybranych towarów, tzn. wyrobów akcyzowych, jest to podatek jednofazowy.

3. Podatek od gier , będący specjalnym podatkiem obrotowym od loterii

4. Podatek od czynności cywilnoprawnych; podatek obrotowy od odpłatnego przenoszenia wartości majątkowych.

Ad.1) Podatek ten obowiązuje w Polsce od 1993 roku, w chwili obecnej jest uregulowany ustawą z 2004 roku.

Podatek ten obecnie obowiązujący został zharmonizowany z przepisami prawa europejskiego, zwłaszcza z 6 dyrektywą z 1977roku w sprawie harmonizacji przepisów prawnych państw członkowskich w zakresie podatku obrotowego.

Podmiotami podatku od towarów i usług są:

1. podmioty wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą bez względu na cel bądź rezultat tej działalności

2. podmioty które nie muszą prowadzić działalności gospodarczej lecz:

• na których ciąży obowiązek uiszczenia cła

• podmioty uprawnione do korzystania z określonych procedur celnych

• podmioty dokonujące wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów

• niektórzy usługobiorcy

W ramach podatników od towarów i usług wyróżnia się tzw. małych podatników. Są to podmioty u których wartość sprzedaży w poprzednim roku podatkowym nie przekroczyła równowartości 800 tyś EURO. Mały podatnik może w zależności od wyboru płacić podatek od obrotu faktycznie otrzymanego czy płacić go kwartalnie, a nie miesięcznie.

Podatników wykonujących działalność gospodarczą obowiązuje rejestracja podatkowa. Powinni oni przed dniem dokonania pierwszej czynności podlegającej opodatkowaniu złożyć w urzędzie skarbowym zgłoszenie rejestracyjne. Podatnik zarejestrowany ma status podatnika VAT czynny. Taki podatnik ma obowiązek umieszczać na fakturach i w ofertach tzw. NIP.

Zaprzestanie prowadzenia działalności gospodarczej wymaga także zgłoszenia urzędowi skarbowemu. Powoduje wykreślenie podatnika z rejestru.

Podatnicy zamierzający dokonywać transakcji wewnątrzwspólnotowych, a więc wewnątrzwspólnotowych nabyć towarów lub dostaw towarów muszą dodatkowo dokonać zgłoszenia do rejestru VAT UE.

To zgłoszenie rejestracyjne pozwala:

1. na stosowanie stawki 0% do wewnątrzwspólnotowego dostawcy towarów.

2. unijni dostawcy polskiego podatnika będą mogli stosować stawkę 0% do dostaw na rzecz polskiego podatnika

To zarejestrowanie pozwoli uniknąć podwójnego opodatkowania tych samych transakcji.

Rejestr VAT UE jest baza danych, w której gromadzone są informacje o podatnikach VAT w państwach członkowskich UE.

W podatku od towarów i usług istnieją pewne zwolnienia podmiotowo-przedmiotowe:

1. Zwalnia się od podatku podmioty, u których wartość sprzedaży w roku poprzednim nie przekroczyła wartości 10 tyś EURO

2. Zwalnia się od podatku podatników rozpoczynających w roku podatkowym działalność jeśli ich przewidywana wartość sprzedaży w odpowiedniej proporcji do całego roku podatkowego nie przekroczy równowartości 10 tyś EURO

Zwolnienia dotyczą więc małych firm mających małe, niewielkie obroty.

Podatnik zwolniony może ze zwolnienia zrezygnować, zwolnienie bowiem nie musi być dla podatnika korzystne. Podatnik zwolniony nie ma możliwości odliczania od swojego podatku podatku naliczonego. Jego ceny są zatem cenami wyższymi niż ceny podmiotów płacących VAT. Podatnik zwolniony od podatku może dokonać zgłoszenia rejestracyjnego i uzyskuje wtedy status podatnika VAT zwolnionego.

Przedmiot podatku .

Opodatkowaniem podatku od towarów i usług podlegają następujące czynności:

1. odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium Polski.

2. eksport towarów.

3. import towarów.

4. wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów za wynagrodzeniem na terytorium Polski.

5. wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów.

Dostawa towarów oznacza przeniesienie prawa do rozporządzania towarem jak właściciel. Jest to najczęściej sprzedaż towaru, ale także niekiedy darowizna towarów czy zamiana towarów.

Świadczenie usług określone w sposób negatywny jest to każde świadczenie nie stanowiące dostaw towarów. Towar oznacza rzeczy ruchome, także budynki, budowle oraz grunty,

Import towarów jest to przywóz towarów do Polski z terytorium państwa trzeciego , nie będącego członkiem UE.

Eksport towarów to wywóz towarów z Polski poza terytorium UE.

Wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów, to nabycie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel, które w wyniku dostawy są wysyłane lub transportowane z terytorium jednego państwa członkowskiego.

Wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów, to wywóz towarów z terytorium Polski na terytorium innego państwa członkowskiego.

W podatku od towarów i usług występują pewne zwolnienia przedmiotowe, zwalnia się z opodatkowania przykładowo:

• usługi w zakresie ochrony zdrowia

• usługi edukacyjne

• usługi świadczone przez pocztę państwową

• dostawę towarów używanych

• dostawę produktów rolnych dokonywaną przez tzw. rolnika ryczałtowego

WYKŁAD 26 30.05.2007 r.

Obowiązek podatkowy.

Obowiązek podatkowy w podatku od towarów i usług powstaje co do zasady z chwilą wydania towaru lub wykonania usługi. Jeśli jednak dostawa towaru lub wykonanie usługi winny być potwierdzone fakturą, to obowiązek powstaje z dniem wystawienia faktury. , nie później jednak niż w 7 dni od dnia wydania towaru lub wykonania usługi.

W eksporcie towarów obowiązek powstaje z chwila potwierdzenia wywozu towarów przez urząd celny poza terytorium wspólnoty.

W imporcie towarów powstaje z chwilą powstania długu celnego w przypadku wewnątrz wspólnotowej dostawy towarów, powstaje 15 dnia miesiąca następującego po miesiącu , w którym dokonano dostawy, a w przypadku wewnątrz wspólnotowego nabycia podobnie.

Od tych zasad ogólnych istnieje szereg wyjątków.

Mały podatnik może wybrać metodę rozliczeń polegająca na tym, że obowiązek podatkowy powstaje z dniem uregulowania należności.

Podstawa opodatkowania.

Podstawą opodatkowania jest obrót, a więc kwota należna z tytułu sprzedaży pomniejszona o kwotę należnego podatku.

W przypadku importu towarów podstawa opodatkowania jest wartość celna towaru powiększona o należne cło , a w przypadku wewnątrz wspólnotowego nabycia towarów podstawą opodatkowania jest kwota, którą nabywca jest obowiązany zapłacić.

Stawki podatkowe.

Stawki tego podatku są stawkami proporcjonalnymi.

Istnieją 3 rodzaje stawek:

1. stawka podstawowa 22%

2. stawki obniżone 7% lub 3% - stawki obniżone stosuje się do tych towarów i usług, które maja szczególne znaczenie społeczne, dotyczą np. stawka 7% (towary spożywcze, książki, gazety), stawka 3% może być stosowana jedynie do 30 IV 2008r. ,to wynika z traktatu akcesyjnego.

3. stawka szczególna 0% - jej zastosowania powoduje:

1. nie ma podatku

2. podatnik ma prawo do zwrotu tzw. podatku naliczonego

Stawka 0% jest stosowana przede wszystkim do eksportu towarów i do wewnątrz wspólnotowej dostawy towarów.

Po zastosowaniu właściwej stawki podatkowej do podstawy obliczenia wyliczamy tzw. podatek należny. Podatnik ma prawo obniżenia tego podatku należnego o podatek tzw. naliczony w takim zakresie w jakim towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanej.

Podatek naliczony, to podatek:

1. określony w fakturach otrzymanych przez podatnika , zapłacony przez dostawców podatnika

2. wynikający z dokumentu celnego, o ten podatek naliczony podatnik może pomniejszyć własny podatek należny.

Jeżeli podatek naliczony jest wyższy niż należny , to podatnik ma prawo do zwrotu różnicy podatku , a jeśli stawka wyniosła 0% , to ma prawo do zwrotu podatku.

Zwrot ma charakter pośredni co oznacza, że obniża o tę różnicę podatek należny za następne okresy rozliczeniowe lub zwrot bezpośredni co oznacza wpłatę nadwyżki przez urząd skarbowy na rachunek bankowy podatnika.

Termin zapłaty.

Podatek od towarów i usług jest płacony za okresy miesięczne do 25 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstał obowiązek podatkowy. Mali podatnicy mogą wybrać kwartalną zapłatę podatku. Podatek jest płacony wtedy do 25 dnia miesiąca następującego po kwartale, w którym powstał obowiązek podatkowy.

Podatnicy składają deklaracje podatkową, w której obliczają wysokość podatku. Obowiązuje zatem samoobliczenie, zobowiązanie przypisuje się w kwocie wynikającej w deklaracji podatkowej chyba że urząd skarbowy określi ja inaczej.

W przypadku importu towarów podatnicy obliczają i wykazują kwotę podatku w zgłoszeniu celnym. Podatek jest płacony na zasadach i w terminie określonym dla uiszczenia cła.

Podatek od towarów i usług jest doliczany do obrotu , tkwi w cenie po której jest sprzedawany towar lub świadczona usługa , jest więc podatkiem pośredniam.

AD. 2 PODATEK AKCYZOWY.

Podatek akcyzowy jest specjalnym podatkiem obrotowym, gdyż obciąża wybrane tylko wyroby akcyzowe. Obciąża obok podatku od towarów i usług te wybrane dobra.

Podatnicy.

Podatnikami podatku akcyzowego sa:

• osoby fizyczne

• osoby prawne

• jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, które dokonują czynności podlegających opodatkowaniu.

Podatnikami sa również podmioty:

1. nabywające lub posiadające wyroby akcyzowe jeśli od tych wyrobów nie zapłacono wcześniej akcyzy w należnej wysokości.

2. Podmioty w których powstają nadmierne ubytki lub niedobory wyrobów akcyzowych zharmonizowanych

3. Podmioty będące zleceniobiorcami usług polegających na wytwarzaniu wyrobów akcyzowych

Podatnicy prowadzący działalność gospodarczą w zakresie wyrobów akcyzowych są zobowiązani przed dniem wykonania pierwszej czynności podlegającej opodatkowaniu złożyć zgłoszenie rejestracyjne właściwemu naczelnikowi urzędu celnego.

Organami podatkowymi w zakresie akcyzy są:

• naczelnik urzędu celnego

• dyrektor izby celnej

Naczelnik urzędu celnego prowadzi rejestr podatników podatku akcyzowego.

Zaprzestanie wykonywania działalności także wymaga zgłoszenia do urzędu celnego. Podatnik jest wykreślany z rejestru podatników.

Przedmiot.

Art. 4 ustawy o podatku akcyzowym z 2004 roku- opodatkowaniu akcyza podlegają:

1. produkcja wyrobów akcyzowych zharmonizowanych

2. wprowadzenie wyrobów akcyzowych zharmonizowanych ze składu podatkowego

3. sprzedaż wyrobów akcyzowych na terytorium RP

4. eksport i import wyrobów akcyzowych

5. wewnątrz wspólnotowe na bycie i wewnątrz wspólnotowa dostawa wyrobów akcyzowych

Wyrobami akcyzowymi są wyroby enumeratywnie wyliczone w załączniku nr 1 do ustawy. Są to np., paliwa silnikowe, napoje alkoholowe, wyroby tytoniowe, kosmetyki, skóry futerkowe i wyroby z tych skór, broń palna, samochody osobowe, energia czy karty do gry, energia elektryczna ale nie z naturalnych odnawialnych zródeł.

Wyroby akcyzowe podzielone są na 2 grupy:

1. wyroby akcyzowe zharmonizowane- są to w szczególności paliwa silnikowe, oleje opałowe, gaz , napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe. Opodatkowanie tych wyrobów jest w państwach UE zharmonizowane, podlegają regułom wewnątrz wspólnotowym.

2. wyroby akcyzowe nie zharmonizowane- są to wyroby akcyzowe inne niż zharmonizowane.

Zwolnienia podatkowe.

Zwalnia się od podatku akcyzowego:

1. eksport wyrobów akcyzowych.

2. piwo, wino, napoje fermentowane wytworzone przez osoby fizyczne domowym sposobem na własny użytek i nie przeznaczone do sprzedaży

3. energię elektryczną wytworzona z odnawialnych źródeł

Obowiązki podatkowe.

Zasadą jest, że obowiązek podatkowy powstaje w podatku akcyzowym z dniem wykonania czynności podlegających opodatkowaniu. Jeżeli jednak czynność winna być potwierdzona fakturą, to obowiązek podatkowy powstaje z dniem wystawienia faktury nie później jednak niż w terminie 7 dni od wykonania czynności.

W przypadku importu wyrobów akcyzowych obowiązek podatkowy powstaje z dniem powstania długu celnego albo z dniem objęcia wyrobu jedną z procedur celnych.

W przypadku jednej z procedur nabycia wyrobów obowiązek powstaje z dniem otrzymania wyrobów akcyzowych nie później jednak niż z dniem otrzymania faktury. A w przypadku wewnątrzwspólnotowej dostawy obowiązek powstaje z dniem wystawienia faktury. Zasadą jest, że w odniesieniu do danego wyrobu akcyzowego obowiązek podatkowy powstaje tylko jeden raz np., obowiązek powstał z dniem wyprowadzenia np. wyrobów tytoniowych ze składu podatkowego to nie powstaje już z dniem ich sprzedaży. Podatek akcyzowy jest bowiem podatkiem jednokrotnym.

Podstawa opodatkowania i stawki.

Podstawa opodatkowania podatku akcyzowego jest zróżnicowana w zależności od rodzaju stawek podatku akcyzowego.

Stawki tego podatku występują w następujących formach:

1) w procencie podstawy opodatkowania np., 65% podstawy opodatkowania

2) w kwocie na jednostkę wyrobu np., 6 zł 86 gr od jednego hektolitra piwa

3) w procencie maksymalnej ceny detalicznej np., 60% max ceny detalicznej w odniesieniu do tytoniu

4) w kwocie na jednostkę wyrobu i w procencie max ceny detalicznej np., 50% max ceny detalicznej

W przypadku stawek procentowych podstawą opodatkowania jest :

1. kwota należna z tytułu sprzedaży w kraju pomniejszona o podatek od towaru i usług i podatek akcyzowy.

2. W przypadku wewnątrz wspólnotowego podstawa jest kwota należna z tytułu dostaw.

3. W przypadku importu podstawa jest wartość celna wyrobów akcyzowych.

W przypadku stawek kwotowych, a więc w postaci kwoty na jednostkę wyrobu, podstawa opodatkowania jest ilość wyrobów akcyzowych.

W przypadku stawek występujących w procencie max ceny detalicznej podstawa opodatkowania jest cena detaliczna wydrukowana na opakowaniu.

W przypadku stawki występującej w kwocie na jednostkę wyrobu i w procencie max ceny detalicznej podstawa opodatkowania jest ilość wyrobów oraz ich cena detaliczna.

Ustawa o podatkodawcy określa max stawki tego podatku . Minister finansów może ją obniżać.

Podatnicy podatku akcyzowego mają obowiązek skaładania w urzędzie celnym deklaracji dla podatku akcyzowego obliczania i wpłacania akcyzy za okres miesięczny do 25 dnia miesiąca nasępującego po miesiącu w którym powstał obowiązek podatkowy.

W przypadku wyrobów zharmonizowanych podatnicy mają także obowiązek obliczania podatku i zapłaty wstępnie za okresy dzienne.

Podatnicy dokonujący importu wyrobów akcyzowych są obowiązania do obliczenia akcyzy w zgłoszeniu celnym i do jej zapłaty w terminach określonych dla należności celnych.

Niektóre wyroby akcyzowe podlegają obowiązkowi oznaczania znakami akcyzy.

Zawieszanie zapłaty akcyzy od wyrobów zharmonizowanych.

W pewnych przypadkach pobór akcyzy od wyrobów zharmonizowanych jest zawieszany. Ma to miejsce w przypadku:

1. Produkowania, przetwarzania lub magazynowania wyrobów w składzie podatkowym.

2. w przypadku przemieszczania wyrobów zharmonizowanych między składami podatkowymi.

3. W przypadku objęcia wyrobów akcyzowych stawką podatkową zawieszająca procedurę celną.

SKŁAD PODATKOWY może prowadzić wyłącznie ten któremu wydano zezwolenie na prowadzenie składu podatkowego. Prowadzenie składu podatkowego uniemożliwia przesunięcie terminu zapłaty podatku do momentu wyprodukowania wyrobu lub jego sprzedaży lub konsumpcji.

AD.4 PODATEK OD CZYNNOŚCI CYWILNO-PRZWNYCH.

PODMIOT.

Ten podatek jest podatkiem obrotowym od przeniesienia odpłatnego wartości majątkowych. Podmiotami tego podatku są:

• osoby fizyczne

• osoby prawne

• jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej będące stronami czynności cywilno prawnych

Zwolnienie są przykładowo Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego, organ porządku publicznego, państwa obce poda warunkiem wzajemności.

PRZEDMIOT.

Przedmiotem podatku są:

(1). Czynności cywilno prawne takie jak np., umowa sprzedaży, umowa pożyczki, umowa spółki, ustanowienie hipoteki , ustanowienie odpłatnego użytkowania.

(2). W zmianie umów jeśli powodują podwyższenie podstawy opodatkowania.

(3). Orzeczenia sadów, ugody jeśli wywołują takie same skutki prawne jak czynności cywilno prawne.

Zwolnienia.

Zwolnienia przedmiotowe dotyczą przykładowo sprzedaży walut obcych czy przeniesienia własności nieruchomości z wyjątkiem budynków mieszkalnych lub ich części znajdujących się na obszarze miast pod pewnymi warunkami.

Wyłączenia spod opodatkowania dotyczą przede wszystkim czynności jeśli jedna ze stron tych czynności jest opodatkowana podatkiem od towarów i usług.

Podatek od czynności cywilo prawnych jest zatem podatkiem od niezawodowego obrotu majatkowego.

OBOWIĄZEK PODATKOWY od czynności cywilno prawnych powstaje pomiędzy m.in.

• z chwila dokonania czynności

• z chwila uprawomocnienia się orzeczenia sądu

• z chwilą zawarcia umoey

Podstawą opodatkowania jest najczęściej wartość giełdowa rzeczy lub prawa majątkowego , ale np., w przypadku pożyczki podstawą opodatkowania jest kwota pożyczki lub wartość pożyczki.

Stawki podatku.

Są w większości przypadków stawkami proporcjonalnymi. Wynoszą przykładowo od umowy sprzedaży czy umowy pożyczki 2%, a od umowy spółki 0,5% , od hipoteki 19 zł.

Podatnicy podatku od czynności cywilno prawnych mają obowiązek złożyć deklarację w sprawie podatku, obliczyć podatek i wpłacić go w terminie 14 dni od dnia powstania obowiązku podatkowego.

Jedynie w przypadku czynności dokonywanych w formie aktu notarialnego podatek jest pobierany przez notariusza, który jest płatnikiem podatku.

AD.3 PODATEK OD GIER.

Jest on specjalnym podatkiem obrotowym od loterii.

Podmiot i przedmiot.

Podatnikami podatku od gier są to podmioty prowadzące działalność w zakresie gier i zakładów wzajemnych stanowiące monopol państwa.

Obowiązek podatkowy w podatku od gier powstaje z chwilą rozpoczęcia wykonywania działalności. Kończy się natomiast z chwilą jej zaprzestania.

Podstawa opodatkowania.

Podstawa podatku od gier jest zróżnicowana w zależności od rodzajów gier i zakładów. Przykładowo w loteriach jest nią suma wpływów ze sprzedaży losów, a w grach losowych i zakładów wzajemnych podstawą opodatkowania jest suma wpłaconych stawek.

Stawki.

Stawki podatku sa stawkami stałymi, proporcjonalnymi , są zróżnicowane dla różnych gier i zakładów przykładowo dla loterii fantowych stawka wynosi 10 % , dla gier w kasynach i salonach gier na automatach 45%.

Termin.

Podatek od gier jest płacony za okres miesięczny do 10 dnia miesiąca następującego po miesiącu którego dotyczy rozliczenie.

Podmioty podlegające opodatkowaniu mają obowiązek samoobliczenia podatku. Podatek od gier ma niewielkie znaczenie fiskalne i podmioty płacące go nie podlegają opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

WYKŁAD 27 06.06.2007 r.

PODATKI DOCHODOWE.

Podatkami dochodowymi są takie podatki, których przedmiotem opodatkowania jest uzyskiwanie dochodu.

Dochód natomiast, mówiąc najogólniej, jest to przychód pomniejszony o koszty potrącalne uznane z mocy prawa za odliczane od przychodu.

Przychód podatkowy jest to ogół pożytków pieniężnych płynących z danego źródła przychodów.

Przychód jest z zasady ściśle powiązany ze źródłem przychodu, z którego płynie. Dochód natomiast jest ściśle powiązany z osobą go osiągającą.

W dotychczasowej ewolucji wykształciły się 2 różne modele podatków dochodowych :

1. ogólny podatek dochodowy

2. cedularny podatek dochodowy

W podatku dochodowym ogólnym opodatkowuje się sumę dochodów podatnika pochodzących z różnych źródeł. Wszystkie dochody są wówczas potraktowane jednakowo pod względem podatkowym.

Cedularny podatek dochodowy polega na tym, iż opodatkowuje się odrębnie dochody płynące z różnych źródeł przychodów. Umożliwia to różnicowanie reguł opodatkowania ze względu na źródło z którego płynie dochód.

Znacznie łatwiej jest administrować podatkiem ogólnym.

Ze względu na podatników wykształciły się:

• podatek dochodowy osobisty-jest płacony od dochodów osób fizycznych

• podatek dochodowy od korporacji-nazywany niekiedy podatkiem od spółek

W polskim systemie podatkowym w chwili obecnej występują 2 podatki dochodowe:

1. podatek dochodowy od osób fizycznych

2. podatek dochodowy od osób prawnych

Podatek dochodowy od osób fizycznych.

Podatnikami tego podatku sa wyłącznie osoby fizyczne. W podatku tym występują 2 rodzaje obowiązku podatkowego:

1. nieograniczony obowiązek podatkowy

2. ograniczony obowiązek podatkowy

Pierwszy z tych obowiązków dotyczy osób fizycznych mających miejsce zamieszkania na terenie państwa polskiego. Podmioty te płaca podatek od całości swoich dochodów. Co do zasady w Polsce płacą podatek zarówno od dochodów krajowych jak i zagranicznych.

Ograniczony obowiązek podatkowy dotyczy osób nie mających w Polsce miejsca zamieszkania. Płaca one w Polsce podatek jesynie od tych dochodów, które osiągnęły na terenie państwa polskiego.

W podatku dochodowym od osób fizycznych zasada jest ,że każdy podatnik płaci podatek jedynie od własnych dochodów. Od zasady tej istnieją wyjątki w postaci:

• opodatkowania łącznego

• doliczania dochodów małoletnich dzieci do dochodów rodziców

Opodatkowanie łączne jest fakultatywne , a więc jest stosowane na wniosek podatnika. Obejmuje 2 przypadki:

1)małżonków

2)osób wychowujących samodzielnie samotnie dzieci

Małżonkowie mogą opodatkowani łącznie jeśli istnieje pomiędzy nimi wspólność majątkowa i jeśli w zasadzie pozostają w związku małżeńskim przez cały rok podatkowy.

Opodatkowanie łączne nie może być stosowane jeśli dochody małżonka są opodatkowane zryczałtowanym podatkiem dochodowym lub jeśli podatnik prowadzący działalność gospodarcza wybrał opodatkowanie stawką 19%.

Opodatkowanie łączne polega na tym ,że podatek się płaci w podwójnej wysokości podatku odliczonego od połowy łącznych dochodów małżeństwa lub rodziny. Jest zawsze korzystne dla osób samotnie wychowujących dzieci , a w przypadku małżonków , wtedy gdy istnieje duża rozpiętość ich dochodów bądź jeden z małżonków nie osiąga ich wcale.

Doliczanie dochodów małoletnich dzieci do dochodów rodziców ma charakter obligatoryjny. Jeśli małżonkowie podlegają opodatkowaniu odrębnemu, to dochody małoletnich dzieci z pewnymi wyjątkami dolicza się po połowie do dochodów każdego z małżonków.

Przedmiot opodatkowania.

Przedmiotem opodatkowania jest w zasadzie osiąganie dochodu. W pewnych przypadkach przedmiotem tym jest osiąganie przychodu.

Dochody osób fizycznych płyną z różnych źródeł przychodów . Ustawodawca wylicza te przychody:

1. praca najemna- stosunek pracy, stosunek służbowy, spółdzielczy stosunek pracy itp.

2. emerytura lub renta

3. działalność wykonywana osobiście np., działalność artystyczna , publicystyczna czy naukowa

4. pozarolnicza działalność gospodarcza, a więc działalność wytwórcza, usługowa, handlowa, budowlana. Przychodami w tym przypadku są kwoty należne z tytułu yej działalności

5. źródłem przychodu są nieruchomości bądź ich części, a także najem, dzierżawa i umowy o podobnym charakterze. Przychodami są wówczas czynsze lub tzw. wartość czynszowa.

6. działy specjalne produkcji rolnej , a więc określone w ustawie rodzaje upraw i hodowli. Przykładami są wówczas kwoty należne z tytułu tej działalności.

7. kapitały pieniężne najczęściej różne odsetki i prawa majątkowe. Przychodami są np., wpływy z praw autorskich ,projektów wynalazczych czy znaków towarowych

8. a) odpłatne zbycie nieruchomości i niektórych praw majątkowych jeżeli następuje przed upływem 5 lat od nabycia

b) odpłatne zbycie innych rzeczy jeśli następuje przed upływem pół roku od nabycia

9. inne źródła przychodu którymi są np., zasiłki z ubezpieczenia społecznego, alimenty z wyjątkiem alimentów na rzecz dzieci i tzw. przychody nie znajdujące pokrycia w ujawnionych źródłach przychodu.

Podatkiem dochodowym od osób fizycznych obejmuje się w zasadzie dochody płynące ze wszystkich źródeł przychodów jaki może osiągnąć osoba fizyczna. Nie obejmuje się jednak przychodów opodatkowanych innymi podatkami, a więc przychodów z działalności rolniczej, bo są opodatkowane podatkiem rolnym, przychodów z działalności leśnej bo są opodatkowane podatkiem leśnym, przychodów opodatkowanych podatkiem od spadków i darowizn. Nie opodatkowuje się przychodów, które płyną z czynności , które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy.

Z różnych źródeł przychodów płyną przychody osób fizycznych. Przychód jest określony bardzo szeroko, są nimi nie tylko otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika pieniądze, ale także wartości pieniężne np., czeki wartość świadczeń w naturze np., w określonych towarach i inne nieodpłatne świadczenia. Aby ustalić dochód osoby fizycznej trzeba w pierwszej kolejności odliczyć od przychodu z danego źródła koszty uzyskania danego przychodu. Tylko w przypadku niektórych przychodów nie ma kosztów ich uzyskania np., w przypadku emerytur, rent , zasiłków z ubezpieczenia społecznego czy nagród.

Przychody są wówczas jednocześnie dochodami. W podatku dochodowym od osób fizycznych stosowane są 2 sposoby odliczania kosztów uzyskania przychodu:

• w wysokości zryczałtowanej

• w wysokości kosztów faktycznie poniesionych

Koszty zryczałtowane stosuje się w następujących przypadkach:

1. w przypadku pracy najemnej- z tytułu stosunku pracy, stosunku służbowego i stosunków pokrewnych. Tytułem kosztów odlicza się określoną kwotę.

2. W stosunku do towarów- wynoszą one 50 % przychodu

3. Stosuje się do umów zlecenia i o dzieło- wynoszą one 20 % przychodu

W pozostałych przypadkach odlicza się koszty faktycznie poniesione. Są nimi wszelkie wydatki poniesione w celu osiągnięcia przychodu z wyjątkiem tych które ustawodawca wylicza enumeratywnie jako niepotrącalne.

Nie podlegają odliczeniu przykładowo wydatki typu inwestycyjnego np., na nabycie gruntów czy środków trwałych , wydatki zawinione przez podatnika jak np., kary grzywny, koszty egzekucyjne czy wydatki osobiste podatnika.

Po odliczeniu przychodu z danego źródła kosztów jego uzyskania ustalamy dochód ze źródła przychodów lub stratę.

Dochodem ze źródła przychodów jest nadwyżka przychodów nad kosztem ich uzyskania osiągnięta w roku podatkowym. Jeśli natomiast przychód podatnika z danego źródła przychodu jest mniejszy niż koszty jego uzyskania, to mamy do czynienia ze stratą ze źródła przychodów. Stratę tę osoba fizyczna może pokryć dopiero w ciągu 5 następujących lat podatkowych, nie więcej niż 50 % straty w danym roku i wyłącznie z tego źródła przychodu które stratę przyniosły.

W podatku dochodowym od osób fizycznych występuja liczne zwolnienia przedmiotowe. Zwalnia się przykładowo od opodatkowania zasiłki z tytułu urodzenia dziecka, zasiłki pielęgnacyjne i rodzinne, stypendia rożnego rodzaju, np. diety i inne należności za czas podróży służbowej

W podatku od osób fizycznych istnieją 2 różne reżimy opodatkowania :

1. jest to opodatkowania na zasadach ogólnych. Opodatkowuje się wówczas dochód ogólny podatnika, a więc sumę dochodów podatnika ze wszystkich źródeł przychodów, ale z wyjątkiem dochodów opodatkowanych odrębnie. Stawki stosowane do dochodu ogólnego są stawkami progresywnymi.

2. niektóre dochody opodatkowuje się odrębnie , nie dolicza się ich do dochodu ogólnego podatnika. Dochody te są opodatkowane odrębnymi tylko im przyjmowanymi stawkami podatkowymi

dochód osoby fizycznej jest ustalony w różny sposób. W przypadku osób prowadzących działalność gospodarczą czy działy działy specjalne produkcji rolnej jest on ustalony na podstawie ksiąg rachunkowych. Najczęściej jednak jest on ustalony poprzez zestawienie przychodów i kosztów uzyskania przychodów. Koszty są dokumentowane różnymi dochodami , często fakturami bądź rachunkami.

W przypadku dochodu ogólnego podatnika od dochodu przed jego opodatkowaniem odlicza się ulgi podatkowe z następujących tytułów:

• odlicza się składki na ubezpieczenie społeczne podatnika

• można odliczyć tzw. wydatki rehabilitacyjne ponoszone w przypadku osób niepełnosprawnych

• można obliczyć wydatki na internet nie więcej niż 760 zł

• darowizny na cele społecznie użyteczne nie więcej niż 6 % dochodu

• wydatki na nabycie nowych technologii ale nie więcej niż 6 % pponiesionych z tego tytułu wydatków

WYKŁAD 28 13.03.2007 r.

Obliczenie podatku od wartości dodanej.

Podatki majątkowe, są to takie podatki w których przedmiotem opodatkowania jest:

1. posiadanie majątku

2. przyrost majątku

We współczesnych systemach podatkowych nie mają charakteru dominującego. Są jedynie dodatkowym obciążeniem. Majątek jest zjawiskiem łatwo uchwytnym, znacznie trudniej jest uciec od podatku majątkowego niż od podatku dochodowego czy obrotowego.

W polskim systemie podatkowym funkcjonują w chwili obecnej 3 podatki majątkowe:

1. podatek od nieruchomości

2. podatek od środków transportowych

3. podatek od spadków i darowizn

AD.1 Jest najważniejszym z podatków należących do grupy podatków lokalnych. Wpływy z tego podatku są najważniejszymi dochodami podatkowymi gminy. Ponieważ jest to podatek lokalny, to Rada Gminy posiada szereg uprawnień do kształtowania niektórych elementów konstrukcji tego podatku. Podatnikami podatku od nieruchomości są :

• osoby fizyczne

• osoby prawne

• jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej jeśli są:

1. właścicielami nieruchomości lub obiektów budowlanych

2. posiadaczami samoistnymi nieruchomości lub obiektów budowlanych

3. użytkownikami wieczystymi gruntów

4. posiadaczami zależnymi nieruchomości albo obiektów budowlanych będących własnością Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego

Opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości podlegają:

- grunty, ale nie rolnicze i nie leśne

• budynki lub ich części

• budowle lub ich części związane z działalnością gospodarczą np., drogi, lotniska, place postojowe czy sieci techniczne

W podatku istnieją liczne zwolnienia:

• podmiotowe: np., zwalnia się od podatku uczelnie, szkoły czy Polski Związek Działkowców

• przedmiotowe: no, zwalnia się budowle kolejowe, portowe czy grunty stanowiące nieużytki

Rada Gminy może wprowadzić na swoim terenie zwolnienia przedmiotowe.

Obowiązek podatkowy w podatku od nieruchomości powstaje od 1 dnia miesiąca następującego po miesiącu w którym powstały okoliczności uzasadniające powstanie tego obowiązku. W przypadku nowo wybudowanych budynków lub budowli obowiązek powstaje z dniem 1.01 roku następującego po roku w którym budowa została zakończona albo w którym rozpoczęto użytkowania budowli lub budynków.

Podstawa opodatkowania jest zróżnicowana. Dla gruntów jest nią powierzchnia , dla budynków lub ich części-powierzchnia użytkowa . Tylko dla budowli podstawą opodatkowania jest wartość budowli.

Stawki podatku od nieruchomości są stawkami stałymi, najczęściej kwotowymi. Ustawa określa stawki max . Stawki właściwe dla danej gminy ustala Rada Gminy w granicach stawek maksymalnych. Tylko dla budowli stawka jest stawką procentową, wynosi 2% wartości budowli. Podatek jest płacony za rok podatkowy. W przypadku gdy podatnikiem jest osoba fizyczna wysokość zobowiązania podatkowego ustala organ podatkowy w decyzji. Podatek jest płacony w 4 ratach -do 15 marca, maja, września i listopada. Dla podatników będących osobami prawnymi lub jednostkami organizacyjnymi nie mającymi osobowości prawnej zobowiązanie podatkowe powstaje z mocy samego prawa. Ci podatnicy składają deklaracje podatkowe, sami obliczają podatek i wpłacają go do 15 każdego miesiąca.

Podatek od nieruchomości jest prymitywną konstrukcją podatku majątkowego od posiadanego majątku. Z wyjątkiem budowli wysokość podatku zależy od fizycznej wielkości majątku-od powierzchni. Zakłada się, że w przyszłości zostanie on zastąpiony podatkiem od wartości majątku. Będzie to tak zwany podatek katastralny.

AD.2 Podmiotami tego podatku są osoby fizyczne i osoby prawne będące właścicielami środków transportowych oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej na które środek transportowy jest zarejestrowany.

Opodatkowaniu tym podatkiem podlegają następujące środki transportowe:

• samochody ciężarowe

• ciągniki siodłowe i balastowe

• przyczepy i naczepy

• autobusy

Obowiązek podatkowy w podatku od środków transportowych powstaje od 1 dnia miesiąca następującego po miesiącu w którym środek transportowy został zarejestrowany lub nabyty.

Zwalnia się przykładowo od podatku:

• środki transportowe stanowiące zapasy mobilizacyjne

• pojazdy zabytkowe

Rada Gminy może wprowadzić inne zwolnienia przedmiotowe.

Stawki podatku są stawkami stałymi, kwotowymi. Ustawa określa stawki maksymalne, a Rada Gminy stawki właściwe. Są one różnicowane ze względu na np., odpowiednią masę całkowitą pojazdu, liczbę osi czy moc silnika.

Podatek jest płacony za rok podatkowy w 2 ratach- do 15 lutego i 15 września.

Podatek od środków transportowych jest podatkiem majątkowym płaconym od pierwszego wybranego składnika majątjowego.

AD.3

59

Wykład 1

4 października 2006

1

---