EMPATIA JAKO ISTOTNY ELEMENT

KONTAKTU Z PACJENTEM

Magdalena Leszczyńska nr.1015 gr. IV

Wstęp

Empatia (gr. empátheia `cierpienie') - w psychologii zdolność odczuwania stanów psychicznych innych ludzi (empatia emocjonalna), umiejętność przyjęcia ich sposobu myślenia, spojrzenia z ich perspektywy na rzeczywistość (empatia poznawcza).

Komponent poznawczy empatii, ale bez emocjonalnego, jest istotą decentracji. Osoba nie posiadająca tej umiejętności jest "ślepa" emocjonalnie i nie potrafi ocenić ani dostrzec stanów emocjonalnych innych osób. Silna empatia objawia się między innymi uczuciem bólu wtedy, gdy przyglądamy się cierpieniu innej osoby, zdolnością współodczuwania i wczuwania się w perspektywę widzenia świata innych ludzi.

Współczucie

to stan emocjonalny, w którym jeden człowiek solidaryzuje się z inną osobą cierpiącą i wyraża głębokie ubolewanie okazywane komuś nieszczęśliwemu. Współczucie jest bardzo ważne w życiu człowieka, gdyż jest to rodzaj pomocy emocjonalnej.

Istnieje na temat współczucia inna definicja wywodząca się ze wschodnich kultur, które opowiadają o wielkim szacunku do drugiego człowieka, drugiej żywej istoty, innych dróg życia. Współczucie w tej formie jest wyższym stanem odczuwania miłości. Agape + parę schodków wyżej. Jest to stan, w którym szanuje się siebie nie za to kim się jest, ale za samo już bycie tutaj.

"Kocham Cię, nie wiem za co, to dzieje się samo, wypływa z mojej natury."

Miłość współczująca jest wielkim szacunkiem drogi życia innych istot z wielkim zaufaniem, że wszystko ma swój sens, że nie ma przypadków, że każda rzecz, jaka nas spotyka jest prezentem dla nas od nas samych. Współczucie jest akceptacją życia, jest akceptacją nas samych.

CZĘŚĆ I

PODSTAWOWE FORMY USTOSUNKOWAŃ

PSYCHOTERAPEUTY Z PACJETEM

W terapii skoncentrowanej na osobie stworzonej przez Rogersa za najważniejszy czynnik uznaje się związek, jaki powstaje miedzy terapeutą a klientem, bezpośredni kontakt między dwiema osobami uczestniczącymi w tym procesie. Pacjent zgłaszający się na psychoterapię nie jest traktowany w tej szkole psychoterapeutycznej jako jednostka odpowiedzialna za samą siebie. Przyjmuje się bowiem, że tkwią w nim potencjalne możliwości wewnętrzne pozwalające na zrozumienie samego siebie i wprowadzenie konstruktywnych zmian we własnym sposobie bycia, w zachowaniu. Te potencje mogą się urzeczywistnić, ujawnić w relacji terapeutycznej specyficznej jakości. Warunki do tego stwarza psychoterapeuta lub inna pomocna osoba, która jest zdolna komunikować własną realność, troskę, głęboką wrażliwość i nie oceniające zrozumienie. Zmiana zachodząca w toku psychoterapii nie jest rezultatem działania specyficznych technik czy interwencji, ale skutkiem kształtowanych przez terapeutę warunków umożliwiających klientowi rozwój.

Terapia skoncentrowana na osobie jest przykładem szczególnych relacji interpersonalnych. Warunki panujące podczas niej uwalniają w pacjencie potencje, które pozwalają mu zrozumieć własne ja uzyskać swobodę wyborów. Terapeuta ma być osobą ułatwiającą klientowi dotarcie do korzeni osobowości..

Ten specyficzny kontakt uzyskuje taki terapeuta, którego uwaga skoncentrowana jest na osobie pacjenta a nie symptomach chorobowych, na osiąganiu przez niego integralności, niezależności. Wymierzone są trzy zasadnicze właściwości terapeuty sprzyjające nawiązaniu kontaktu z pacjentem autentyczność, bezwarunkowa akceptacja i empatia.

Za najważniejszą właściwość uznana jest autentyczność psychoterapeuty. Psychoterapeuta respektujący tę zasadę postępowania sugerowana przez Rogersa jest szczery, otwarty spokojny, reaguje jak realna osoba, zachowuje się zgodnie z tym, kim jest rzeczywiście, niczego nie udaje, nie używa maski dla ukrywania swych prawdziwych reakcji. Terapeutę takiego charakteryzuje zgodność między tym, czego doświadcza, co w pełni uświadamia sobie a tym co w miarę potrzeby komunikuje klientowi. Ta właściwość psychoterapeuty ujawniana wobec pacjenta jest zarazem celem psychoterapii - w toku terapii pacjent ma się stawać autentyczny. Właściwość tę posiada jednostka funkcjonująca w pełni, zdolna do aktualizacji tendencji własnego organizmu i swojego ja, otwarta na doświadczenie, nie przeżywająca zagrożenia i nie stosująca mechanizmów obronnych.

Autentyczność psychoterapeuty wzburza zaufanie klienta oraz daje mu poczucie, że jego osoba jest przedmiotem zainteresowania terapeuty. W konsekwencji zwiększa się poczucie bezpieczeństwa pacjenta, co redukuje jego lęk i w rezultacie doprowadza do wzrostu autentyczności.

Druga postulana właściwością terapeuty jest bezwarunkowa akceptacja pacjenta. Oznacza to, że psychoterapeuta ma pozytywny stosunek zarówno do tych doświadczeń pacjenta, które jego samego satysfakcjonują, jaki i do tych, których wstydzi się czy obawia. Terapeuta akceptuje i szanuje klienta bez względu na to, czy jego sposób postępowania można w danej chwili uważać za właściwy, czy tez godny pożałowania. Jest to szacunek i pozytywny stosunek do pacjenta bez stawiania mu warunków. Prezentujący taką postawę terapeuta ułatwia pacjentowi zaakceptowanie własnych doświadczeń niezgodnych z warunkami godności, które dotychczas, hamowały, ograniczały jego rozwój. Terapeuta ma postępować tak by w kontakcie z nim nie powstały nowe warunki godności. Wcześniej powstałe warunki wartości w psychoterapie są redukowane, pozytywny stosunek terapeuty ulega, bowiem introjekcji. Kiedy żadne z doświadczeń pacjenta nie jest dyskryminowane przez uznanie go za bardziej czy mniej godne akceptacji, wówczas jego stosunek do własnego ja staje się również pozytywny. Klient staje się dzięki temu osoba bardziej autentyczną.

Trzecią cecha postawy psychoterapeuty jest empatyczne rozumienie pacjenta, odzwierciedlenie jego uczuć oraz komunikowanie mu tego zrozumienia. Jest to umiejętność emocjonalnego współbrzmienia z pacjentem oraz ujmowania rzeczywistości w taki sposób, w jaki on sam ją spostrzega.

Empatia psychoterapeuty-czucie i rozumienie tego, co pacjent opowiada, w taki sam sposób, jak on czuje i rozumie - jest kolejnym czynnikiem uzdrawiającym pacjenta. Posługiwanie się nią jest zarazem zdolnością do wykorzystywania własnej intuicji. Jest to umiejętność bycia jak najbliżej własnego wnętrza, swojego intuicyjnego ja w kontekście kontakcie druga osobą z drugim nieznanym ja.

Empatia w porównaniu z dwiema wymienionymi wyżej właściwościami terapeuty traktowanymi jako niemal wrodzone, z trudem dające się wyćwiczyć - uznawana jest za cechę postawy terapeuty, której względnie łatwo można się wyuczyć.

Warto zaznaczyć, że przyjęte tu rozumienie pojęcia Empatia jest jednym z wielu możliwych; możliwych A .C. Bohart podał, że wyodrębniono, opisano 18 różnych jej rodzajów (por. Davis, 1999).

W terapii skoncentrowanej na kliencie główną funkcją empatii jest stworzenie warunków do tego, by wystąpił pewien rodzaj uczenia się klienta przez zdobywane doświadczenie. Terapeuta jest zainteresowany przepływem doświadczenia dostępnego tu i teraz, także dotyczącego wrażeń płynących z ciała. Buduje pojęciowe modele procesu zmiany w tym doświadczeniu, ale nie po to, by klient osiągną wygląd.

Empatyczne rozumienie aktualnie dostępnego doświadczenia klienta nie jest odnoszone do głębiej tkwiących czynników determinujących jego funkcjonowanie. Natomiast psychoanalitykowi empatia pomaga w osiągnięciu wglądu w nieświadomość pacjenta, w zrozumieniu go. Psychoanaliza zabiera pacjenta w podróż, by odkryć pewne tajemnice, które są potrzebne do jego rozwoju. Terapeuta rogeriański także wybiera się z klientem w podróż, ale bez specyficznego celu, bez dążenia do znalezienia czegoś specyficznego u jej kresu. Celem jest pomoc pacjentowi nauczyć się, jak się podróżuje, w jaki sposób podejmuje się ryzyko, konfrontuje z nieznanym.

W różnicowaniu pojęć empatia i sympatia zwraca się uwagę, że pierwsze z nich odnosi się do czucia czegoś razem z klientem, a drugie do odczucia czegoś do klienta, co zazwyczaj wiąże się z pewną oceną, braniem czyjejś strony.

Brian Thorne (1991; 1992), realizujący w praktyce zasady terapii skoncentrowanej na sobie, wymienia poza trzema dotychczas opisanymi cechami postawy terapeuty wobec klienta (autentyczność, bezwarunkowa akceptacja i empatia) czwarty warunek postulowany przez Rogersa. Wymiar duchowy, Mistyczny charakteryzuje tę czwartą właściwość, która dotyczy zdolności terapeuty do kontaktowanie się tylko ze światem fizycznym i emocjonalnym pacjenta, lecz także duchowym. Czwarta cecha terapeuty odnosi się do wrażliwości na pragnienie doznania miłości i byci kochanym, gdy pojawi się ono w terapeutycznym związku. Rogers zauważył, że wówczas kiedy, jest najbliżej własnego intuicyjnego „ja”, gdy jest w kontakcie z tym, co jest dla niego we własnym „ja” nieznane, jeśli osiąga niemal zmieniony stan świadomości - to wszystko, co czyni nabiera właściwości leczących, działa energetyzująco. Wtedy nawet sama obecność psychoterapeuty - a nie to, co przemyślał, uznał za racjonalne - staje się pomocna dla pacjenta. Nasuwa się wręcz określenie, że jest to jakby stan, w którym dusza psychoterapeuty kontaktuje się z duszą pacjenta. Kiedy doświadczał takiego stanu, odnosił wrażenie, że wszystko, co czyni wobec klienta wywołuje efekty w pełni uzdrawiające.

Podsuwając, psychoterapeuta nawiązujący pomocny kontakt jest tym, kim w istocie głęboko jest. Kiedy jest wrażliwy na swoje odczucia, nie stwarza dystansu wobec klienta na skutek demonstrowania „profesjonalnej” postawy, bezosobowego bezosobowego nim związku opartego na diagnostycznych formułach. Jeśli terapeuta spostrzega klienta jako obiekt manipulacyjny, to on sam dąży do tego, aby utożsamić się z przedmiotem. Jednakże wymaga mocno podkreślonego, że psychoterapeuta zarazem pocienień:

1)doświadczać sobie jako osobę odrębną od pacjenta, rozumiejącą go bez obawy o utratę własnego „ja”.

2) Pacjent ma także czuć przyzwolenie psychoterapeuty na to, by być odrębną osobą.

3)Terapeuta ma dawać sobie przyzwolenie na to by wejść w świat odczuć i osobistych znaczeń pacjenta, zachowując rozumiejący, a nie oceniający, stosunek do prywatnego świata pacjenta. A odbiór pacjenta takim, jakim on jest, staje się możliwy, gdy terapeuta przejawia bezwarunkową akceptacje. Oceny stosowane wobec pacjenta nawet te pozytywne są dla niego zagrażające. Terapeuta powinien nie tylko zaniechać komunikowania pacjentowi swoich ocen, ale także oceny nie mogą być zawarte w jego odczuciach wobec pacjenta. Postępowanie terapeuty musi charakteryzować duża wrażliwość, by własnym postępowaniem

4)nie wzbudzać u klienta zagrożenia. Ważne jest, by pacjenta spotkanego na psychoterapii odbierać

5)jako osobę po procesie stawania się osobą. Bycie sobą nie rozwiązuje oczywiście problemów pacjenta, ale otwarcie przed nim możliwości nowego sposobu życia, głębszego doświadczenia własnych odczuć, istnienia w szerszym, bardziej rozległym świecie. Kontakty osoby autentycznej z innymi ludźmi tracą sztywny charakter, stają się głębsze i bardziej satysfakcjonujące.

Innym sposobem rozumienia zmian zachodzących w procesie terapii jest spojrzenie na relacje terapeutyczną z perspektywy uczenia się klienta. Ten sposób uczenia się jest trudny do przekazania przez symbole słowne, jest autentycznie subiektywny. Są to metody nauczania się właśnie dla każdego „ja” , odwołując się do doświadczenia, analogicznie do sposobu uczenia się dziecka, np. nagłe uświadomienie sobie „Mogę być tym, kim chce być” , „Czuje żal do samego siebie”.

Istotą tej metody jest wewnętrzne uczenie się klienta, a zwłaszcza moment „samoodkrycia”, tego czego, uczymy się, co odkrywamy, nie mogą nas inni nauczyć. Nauczanie pacjenta prze terapeutę zniszczyłoby proces nauczania się.

Spełniając postulaty Rogersa, umożliwia się klientowi samodzielne radzenie sobie z wewnętrznymi odczuciami odczuciami konfliktami. Specyficzna cechą stworzonej przez niego terapii jest, bowiem pobudzenie samodzielności pacjenta, zamiast poddawanie go zewnętrznemu działaniu korekcyjnemu terapii skoncentrowanej na osobie odbywa się podtrzymywany przez terapeutę proces, w którym pacjent pozostaje sobie, staje się w pełni funkcjonalna osobą i to jest ważniejsze niż zajmowanie się jego przeszłością.

CZĘŚĆ II

Metody badania w warunkach naturalnych.

Materiał dowodowy nie jest w stanie określić nam dokładnej wyników badań pomiędzy empatia i trafnością w postrzeganiu człowieka. Badania wykonywane po kolei dają zupełnie różne wyniki, którym nie bardzo można zaufać. W tabeli przedstawiono dowody powiązań pomiędzy empatia i trafnością.

Trafność w rozróżniani u osób obserwowanych w grupie po względem, stałych charakterystyk, jak na przykład cech osobowości lub samobójstw, okazała się w pewnym stopniu powiązana z przyjmowaniem perspektywy.

Trafność w rozszyfrowaniu znaczenia cudzych, specyficznych wskazówek ekspresyjnych, była powiązana z empatyczną troską oraz z komponentem dotyczącym wrażliwości, czyli z miernikami reaktywności afektywnej. Ten wzorzec, popart mała ilością badań, jest oczywiście jest wysoce spekulatywny, jednak wydaje się, że warto sprawdzić, czy trafność w rozmaitych dziedzinach jest powiązana z rozmaitymi dyspozycjami empatycznymi.

Podczas oceniania trafności można napotkać różnego rodzaju ograniczenia na przykład werbalne lub niewerbalne interakcji społecznych. Specyficzne spotkania dwóch osób i zadawanie nawzajem sobie różnego rodzaju pytania i ogólny poziom zaangażowania w sytuacje, stwierdzające, że fizjologiczne sprzężenia pomiędzy obserwatorem a obserwowanym pozwalają w dużym stopniu prawdopodobieństwem przewidywać większą trafność percepcji obserwatora, również pozostają w zgodzie z poglądem, że to raczej pojawiające się danej sytuacji właściwości wzajemnego oddziaływania, a nie stałe cechy obserwatora mogą być szczególnie istotne. Innym czynnikiem jest, że założenie miary empatii szacują w większej mierze skłonności niż możliwości, to sile naciski sytuacyjne powodujące podejmowanie próby trafnego spostrzegania, mogą angażować empatyczne zdolności dyspozycyjnych różnić empatycznych . Obserwatorzy nie zdają sobie sprawy jak trafne bądź nie trafne są ich postrzegania, jednym słowem, jeśli ludzie nie wiedzą jak trafnie spostrzegają to pomiary na relacjach dotyczących ich własnych możliwości nie mogą być pomocne.

Relacje pomiędzy empatią a trafnością nie jest wyraźny i nie jasny.

ATRYBUCJE DOTYCZĄCE INNYCH LUDZI

W przeciwieństwie do badań miedzy trafnością a empatią postrzegania interpersonalnego, wyraźniej silniejsze powiązania są miedzy empatią a innym nieefektywnym skutkiem sądami atrybucyjnymi, czyli przypisanie cech obserwatora dotyczącymi obserwowanych.

Obserwator może łatwo dojść do wniosku, że wybór ten jest związany z dyspozycyjnymi cechami obserwowanego. Obserwator posiada umiejętność oceniania sytuacji aktora, umie ocenić, w jakiej znajduje się obserwowany. Inne wytłumaczenie opiera się na hipotezie, że obserwowany jak i zarówno obserwator posiadają informacje, ale przetwarzają je w inny sposób, prawdopodobnie na skutek koncentrowania uwagi na różnych aspektach identycznych zakresów informacyjnych.

Ustalając ze jedna osoba jest obserwowana, a kilka osób, które będą obserwowały, to każda z nich będzie miała inne odczucia. Ocenie może zostać poddane przyjazne nastawienie, rozmowności nerwowości i dominacji. Np.

Wyobraź sobie jak się czuje ta osoba, angażując się w rozmowę, pomyśl jak ona się czuje w danej sytuacji, myśl o jej rekcjach na informacje, które otrzymuje w trakcie rozmowy, postaraj się uzmysłowić sobie jak czuje się ta osoba prowadząc rozmowę.

Zdarzają się sytuacje, w których można dostrzec u ludzi różnego rodzaju zachowania i reakcje w zaskakujących sytuacjach.

ZWIĄZEK OBSERWATOR - OBSEROWAWANY I ATRYBUCJE

Inny zestaw badań dotyczył wpływu związku pomiędzy obserwatorem i obserwowanym na dokonywane przez obserwatora atrybucje. Zgodnie ze sposobem rozumowania przyjętych w badaniach, obserwatorzy, którzy SA bardziej podobni do obserwowanych, którzy bardziej ich lubią lub, którzy znają obiekty obserwacji dłużej czy lepiej, przeważnie dokonują w stosunku nich atrybucji upodabniających ich do aktora. Jeśli pojawia się jakis sposób wyjaśniania takich wyników to jest nim empatia. Jeśli obserwator na osobę obserwowaną istnieje możliwość, że obserwator oceni daną osobę bardziej pozytywnie. Poźniej Huston manipulował podobieństwem pomiędzy obserwatorem a obserwowanym w nieco bardziej złożony sposób, czyli używając modelu proponowanego przez Higginsa modelu niezgodności „ja”. Zgodnie z modelem, ludzie posiadają poznawcze wyobrażenie samego siebie, odnosząc się do ja realnego i ja idealnego. Uważając ze poszczególne rodzaje stresu emocjonalnego wynikają ze specyficznych rodzajów niezgodności z poszczególnymi wersjami ja, których doświadczona jednostka, niezgodności pomiędzy ja realnym a ja idealnym. Huston utrzymuje, że prawdopodobieństwo pomiędzy obserwatorem a obserwowanym może zostać wytworzone poprzez manipulowanie stopniem, w jakim badani podzielają ten sam rodzaj niezgodności w konsekwencji wywołując intensywniejszy proces przyjmowania ról.

SĄDY WARTOŚCIUJĄCE DOTYCZĄCE INNYCH LUDZI

Niektóre z najstarszych dowodów dotyczących powiązania pomiędzy procesami związanymi z empatia i sądami wartościującymi pochodzą z badań, które wyewoluowały z dociekań dotyczących hipotezy sprawiedliwego świata. Hipoteza ta zakłada, że wszyscy potrzebujemy wiary, że jednostki otrzymujące to, na co zasługują. Wiara tego rodzaju, umożliwia nam widzenie świata jako stabilnego i przewidywalnego, ponieważ stabilność jest tak wysoko ceniona, wiary w sprawiedliwość świata nie łatwo jest się wyzbyć. W związku z tym, kiedy stykamy się z przypadkiem jawnej niesprawiedliwości, czyjegoś niezawinionego cierpienia, jednym z możliwych sposobów reakcji obserwatora jest surowe osądzenie ofiary. Takie umniejszanie zasług ofiary sprawia, że świat na powrót wydaje się sprawiedliwy, i przywraca jego przewidywalność. Wiele badań potwierdza pogląd, że empatyzowanie powoduje bardziej pozytywna ocenę obserwowanego. Trzeba jednak pamiętać, że w większości tych badań zastosowana specyficzna technikę instrukcji typu: wyobraź sobie siebie” wywołującą empatyczne nastawienie. W badaniach posługujących się instrukcjami afektywnego przyjmowania ról. Nie udało się stwierdzić żadnego wpływu instrukcji lubienia obserwowanego. Biorąc pod uwagę, że liczba opracowań jest stosunkowo mała, Fakt ten może być po prostu zbiegiem okoliczności. Nie mniej jednak sugeruje on, że instrukcje „wyobraź sobie siebie” oraz instrukcje skłaniające do przyjmowania ról są równoważne i mogą wywoływać odmienne rodzaje reakcji oceniających w stosunku do znajdujących się w potrzebie lub cierpiących.

STOSUNKI AKTYWNE

ODPOWIEDZI ANALOGICZNE I REAKTYWNE

Empatia analogiczna pojawia się, kiedy obserwatorzy doświadczają stanów afektywnych, które dostosowują się do stanu afektywnego obserwowanego lub go odwzorowują. Doświadczenie lęku, kiedy stykamy się z człowiekiem przestraszonym, lub szczęścia, kiedy obcujemy z kimś radosnym, to przykłady tego rodzaju reakcji. W rzeczywistości prawie prawie wszystkie prace empiryczne dotyczyły obserwacji osób pozostających pod wpływem stresu, wiec badania nad reakcjami analogicznymi zazwyczaj dotyczą jakiegoś rodzaju uczuć nieprzyjemnych. Z kolei afektywne reakcje reaktywne wychodzą poza prosta zasadę dopasowania uczuć i polegają na reakcji afektywnej obserwatora wywołanej uczuciami obserwowanego. Innymi słowy, są one reakcjami doświadczanymi przez obserwatora, ale zazwyczaj nie doświadczeniami poprzez obserwowanego. Reakcje te modą być traktowanie jako bardziej zaawansowane rozwojowo niż reakcje analogiczne, prawdopodobnie wymagają większego stopnia aktywności poznawczej ze strony obserwatora. Do tej kategorii można zaliczyć cały szereg rozmaitych emocji np.: współodczucie, poczucie winy, uczucie gniewu spowodowane widokiem kogoś cierpiącego niezasłużenie..

Skomplikowanym zagadnieniem związanym z definiowaniem omawianych pojęć jest linia podziału pomiędzy skutkami analogicznymi i reaktywnymi. Jeżeli np. obserwowany doświadcza gniewu, jaka reakcja obserwatora stanowi skutek analogiczny a jaka reaktywny. Obserwator, który odczuwa gniew, doświadcza skutku afektywnego analogicznego, tak samo, jak ktoś doświadcza emocji bardzo podobnych do emocji obserwowanego zarówno pod względem zabarwienia, jak i intensywności. Rekcje afektywne, które bardzo się różnią od odczuć obserwowanego zostałyby raczej zakwalifikowane jako skutki reaktywne. Zatem podstawowa cecha umożliwiająca zdefiniowanie jest podobieństwo pomiędzy afektami, obserwowanego i obserwatora. Definiowanie analogicznych i reaktywnych skutków afektywnych w taki sposób oznacza, że ten sam stan emocjonalny obserwatora może być stanem analogicznym lub reaktywnym, w zależności od rodzaju uczuć doświadczonych poprzez obserwowanego.

W praktyce jednak, tylko jedna konstrukcja teoretyczna w sposób oczywisty, należąca do dziedziny skutków reaktywnych spotkała się z zainteresowaniem uczonych i doczekała się badań empirycznych, empirycznych jest nią odczuwanie współodczucia w stosunku do innych, określane rozmaicie jako współodczuwanie, empatia i empatyczna troska. Rekcja analogiczna jest natychmiastowa reakcją na sytuacje obserwowanego np. przykrość. Przykrość osobista może być uważana za bardziej złożoną od reakcji całkowicie analogicznych, ponieważ stanowi, przynajmniej w niektórych przypadkach, prostą transformacje emocjonalnych przeżyć obserwowanego w odmienny stan afektywny u obserwatora. Można ją uznać za mniej złożoną od empatycznej troski, ponieważ zabarwienie uczuciowe pozostaje silnie negatywne, a afekt, jest w dużym stopniu egocentryczny.

Warunki poprzedzające jako przyczyna reagowania afektywnego.

Zgodnie ze schematem badawczym, reakcje afektywne pojawiają się w rezultacie działania czynników osobistych, czynników sytuacyjnych oraz, badań, w rezultacie szeregu rozmaitych procesów związanych z empatia, różniących się pod względem poziomu weryfikowania poznawczego, można rozumieć powiązania pomiędzy tymi pojęciami i określonymi reakcjami afektywnymi.

Hoffman opisuje sześć mechanizmów, poprzez które afekty, obserwowanego wytwarzają u obserwatora. Dwa z nich naśladownictwo motoryczne oraz zaangażowanie płaczem, są stosunkowo prymitywne. Dwa kolejne tryby, warunkowanie klasyczne i skojarzeniowe pośrednie SA bardziej skomplikowane i wymagają niewielkiego wyrafinowania. Dwa ostatnie są najbardziej zaawansowane, termin skojarzenie za pośrednictwem języka odnosi się do procesu, gdzie informacje na temat obserwowanego wywołują w obserwatora porównywalne uczucia i doznania powodując u niego reakcje afektywne. Przyjmowanie ról, tryb najbardziej zaawansowany wymaga od obserwatora świadomego wysiłku i wyobrażenia sobie, jak by się czuł gdyby się znalazł w sytuacji obserwowanego.

Każdy tryb pobudzania empatycznego prowadzi zazwyczaj do powstania silniejszego reagowania afektywnego analogicznego i reaktywnego.

Przyjmowanie perspektywy obserwowanego jest procesem, w którym, pomimo tendencji do wytwarzania wszystkich rodzajów uczuć, istnieje szczególne prawdopodobieństwo wytworzenia empatycznej troski.

Te dwie pozycje wywiedzione z prac czołowych współczesnych teoretyków empatii, dostarczają szkieletu do interpretacji wielu badań empirycznych w tej dziedzinie.

Skutki analogiczne

W badaniach bardzo często zajmowano się poszukiwaniem odpowiedzi na pytanie, co może wpłynąc na reakcje analogiczne. Jak się okazało, dwa z pośród sześciu procesów związanych z empatią, naśladowanie motoryki i przyjmowanie ról, cieszyły się największym zainteresowaniem. W paru badaniach zajęto się powiązaniami pomiędzy skutkami analogicznymi i dwoma czynnikami poprzedzającymi o charakterze różnic indywidualnych indywidualnych empatii dyspozycyjnej oraz stopniem podobieństwa pomiędzy obserwatorem i obserwowanym.

Naśladowanie motoryczne jest jednym ze sposobów, dzięki którym emocje obserwowanego mogą zostać doświadczone poprzez obserwatora, jest naśladowanie motoryczne: występująca u obserwatora skłonność do naśladowania sygnałów wysyłanych przez twarz i ciało obserwowanego. Przez długi czas uważano, że tym procesem da się wyjaśnić zjawisko działania uczuć. Okazuje się, że w, wielu chociaż nie we wszystkich okolicznościach obserwatorzy reagują na wyrażone mimicznie uczucia obserwowanych poprzez dopasowanie aktywności własnej twarzy. Naśladowanie motoryczne to także komunikowaniem się, dzięki któremu obserwator doświadcza zrozumienia, że jest świadomy i faktycznie doświadcza stanu afektywno-asertywnego.

Przyjmowanie ról w kilku badaniach stwierdzono, że obserwatorzy doświadczają analogicznych reakcji afektywnych, kiedy porzucają swoja perspektywę odbioru rzetelności i przyjmują perspektywę obserwowanego. W praktyce przyjmowanie ról było zazwyczaj manipulowane poprzez dostarczenie obserwatorom zestawów instrukcji jasno sugerowanych przejęcie perspektywy psychologicznej obserwowanego. W powszechnym użyciu były dwa warianty takich instrukcji:

1)„wyobraź sobie siebie”

2)„wyobraź sobie kogoś”

Ad.1 Wyobraź sobie, jak ty sam czułbyś się… przedstaw sobie dokładnie, jak czułbyś się… skoncentruj się na sobie w tym doświadczeniu… oczyma wyobraźni powinieneś zobaczyć, jak mógłbyś odczuwać…

Ad.2 Wyobraź sobie, jak czuje się dana osoba… przedstaw sobie dokładnie, jak ona się czuje…skoncentruj się na niej w tym doświadczeniu…oczyma wyobraźni powinieneś zobaczyć jak ona się czuje …

Instrukcje typu wyobraź sobie kogoś są na zasadniczo takie same jak instrukcje aktywnego przyjmowania ról stosowane w badaniach, dotyczących atrybucji. W większości badań stosujących jeden z opisanych typów instrukcji, używa się także nastawienia „kontrolowanego”, w którym poleca się badanemu zwyczajne przyglądanie się obserwowanemu, zwracanie uwagi i zapamiętywanie słyszanych i widzianych szczegółów, z możliwie jak największą dokładnością.

Różnice indywidualne

Oprócz omówionych badań, w których zajmowano się wpływem naśladowania i przyjmowania ról na reakcje analogiczne, w kilku badaniach analizowano również wpływ osobowościowych i sytuacyjnych warunków przeprowadzających proces empatyzowania. Wyniki dwu z nich wykazują na przykład, że empatyczne skłonności jednostki mogą zwiększyć prawdopodobieństwo doświadczenia przez nią analogicznych skutków rezultatów afektywnych. W innym badaniu stwierdzono, że wyniki pozostają w interakcji z analogicznymi reakcjami afektywnymi w odpowiedzi na instrukcje typu „wyobraź sobie kogoś”. W tym samym jednak badaniu stwierdzono, że dyspozycyjna troska empatyczna bezpośrednio wpływa na reakcje afektywne obserwatorów.

Podobieństwo pomiędzy obserwatorem i obserwowanym

W wielu badaniach przeanalizowano także, jaki wpływ na skutki analogiczne, wywiera czynnik sytuacyjny w postaci podobieństwa pomiędzy obserwatorem i obserwowanym. Precyzyjne określenie znaczenia tych badań jest jednak nieco problematyczne, ponieważ podobieństwo może mieć wpływ na większość procesów związanych z empatią. Naśladowanie motoryczne na przykład może być wzmacnianie, kiedy obserwator i obserwowany są podobni, Większe podobieństwo doświadczenie lub pochodzenia może zwiększyć prawdopodobieństwo, że pojawią się procesy skojarzeniowe, takie jak warunkowanie czy etykietowanie. Także nawet najbardziej zaawansowany proces, taki jak przyjmowanie ról, może zostać ułatwiony poprzez wyczuwalne podobieństwa pomiędzy obserwatorem i obserwowanym. Z tego powodu znaczenie, jakikolwiek wiarygodnych powiązań pomiędzy podobieństwem i reagowaniem afektywnym może być różnie interpretowane.

Nie wszystkie badania potwierdziły pogląd, że podobieństwo powoduje pojawienie się analogicznych afektów. Podobieństwo do obserwowanego, lub jego brak, definiowano jako stopień, w jakim cechy osobowości obserwatora korespondowały z reakcjami okazywanymi przez osobę obserwowaną.

Bibliografia

L. Grzesiuk „Psychoterapia”

M. Davis „Empatia”

---