1. WSTĘP DO PRZEDMIOTU

2 typy spojrzenia na klasyków: historyka-interesuje się całym dorobkiem który traktuje jako ogniwo pomiędzy wcześniejszą myślą a późniejszą, co jest u niego specyficzne, naczelna idea; teoretyka-co z dorobku uczonego jest ważne, przydatne dzisiaj, jakie ich hipotezy dało by się sprawdzać w badaniach w dzisiejszej metodologii, jakie ważne pojęcia wprowadzili i czy są one ważne dzisiaj.

Ossowski: dwie metryki socjologii-Imetryka pojawiła się w połowie XIX wraz z Comte'm, pojawia się koncepcja socjologicznych praw naukowych; IImetryka pojawia się w połowie XX wraz z rozwojem metod ilościowych badań socjologicznych.

Szacki: 4 rewolucje w myśli: 1rewolucja-to czas klasycznej filozofii greckiej, pojawia się odróżnienie spraw społecznych od spraw przyrodniczych, wyodrębnienie ładu społecznego; 2rewolucja-odróżnienie społeczeństwa i państwa, pojawia się na początku XVIII, dla poprzednich badaczy społeczeństwo i państwo to było to samo, teraz społeczeństwo to naturalny sposób zorganizowania spraw ludzkich powstaje spontanicznie naturalnie, państwo to coś zorganizowanego przez ludzi pojawia się tam władza, reguły, zorganizowanie, prawo, policja, wojsko, jest to narzucane ludziom; 3rewolucja-pojawia się w połowie XIX, uczynienie społeczeństwa przedmiotem systematycznej refleksji, zaczynamy stosować pojęcie nauki o społ która ma wykrywać prawa społeczne; 4rewolucja-pojawia się w połowie XX, wprowadzenie szczególnych rygorów dla systematycznej refleksji, pojawia się idea metodologii, oddzielenie socjologii od myśli religijnej i filozoficznej.

August Comte-1798-1857 Sytuacja społeczna: rewolucja przemysłowa (1770-1830)-nasilenie procesów rozwojowych, upowszechnianie wynalazków, rozwój przemysłu włókienniczego, hutniczego i energetycznego, oznacza zmianę sposobu życia ludzi, wiąże się z nią urbanizacja, następuje rozwój technologii rolniczej, pojawia się zegar, dyscyplina zewnętrzna, przymus kształcenia; rewolucja francuska (1789-1799)-obalenie monarchii, gwałtowna zmiana sytuacji politycznej. Sytuacja intelektualna-od XVIII jest nowa sytuacja w myśli społecznej, pojawia się mniej spekulacji, mniej nawiązania do tradycji, pojawiają się rozprawy o społeczeństwie (Monteskiusz), socjologiczne badanie społeczeństwa przez historyków (rozwój społeczny), ciągłość historii, wydarzenia historyczne są ze sobą powiązane, historycy przedstawiają koncepcję dotyczącą przyszłości, tworzą pierwsze teorie zmiany społecznej, idee zastosowania dorobku nauk przyrodniczych wykorzystywane do badania spraw społecznych.

Badacze spraw społecznych: Marks i Engels w 1848 pojawia się „Manifest komunistyczny” jest analizą sytuacji społecznej w Niemczech i Europie Zach, zawiera analizę tego co jest i prognozy na przyszłość, jest on przejawem teorii społecznej zwanej materializm historyczny, pojawia się rewolucja metodologiczna w historii polega na tym że pojawia się idea krytyki źródeł, powstaje historia społeczna, koncepcja antropologii kulturowej, naukowa ekonomia, koncepcja ewolucji świata przyrodniczego.

Saint-Simon 1760-1825, pisarz, filozof sformułował pierwszy wszystkie idee które przypisywane są Comte'owi.

Galileusz, Newton-teoretycy, spróbowali sformułować krótkie proste zasady które opisują świat przyrody, wprowadzili rozwój krytycyzmu, ciekawość świata.

2. POZYTYWIZM AUGUSTE'A COMTE'A i JEGO SOCJOLOGIA

Pozytywizm jest to sposób filozofowania, wprowadzony przez Comte'a, przeszedł 3 podstawowe etapy: I 1840-1880 Comte i Mill, pozytywizm był dominującym nurtem w sposobie myślenia popularny w kręgach uniwersyteckich; II stał się czysto uniwersyteckim sposobem myślenia, metodologią filozofii; III neopozytywizm lata 20 i 30 XX w do II wojny, staje się metodologią myślenia naukowego w ogóle starają się zgłębić podstawowe zasady myślenia, rozwijają logikę.

Wspólne własności 3 etapów pozytywizmu: empiryzm metodologiczny-wszelkie poznanie jakie ma sens jest interpretacją doświadczenia zmysłowego; postawa antymetafizyczna-postawa która się sprzeciwia wszelkim spekulacjom; scjentyzm-postawa uwielbienia nauki, oznacza że jedyne myślenie sensowne to myślenie naukowe, poznanie naukowe; instrumentalizm-oznacza że nauka ma być pożyteczna, ma służyć praktyce, ważne jest poznanie aby coś zmienić.

Odmienności: zwracał większą uwagę na teorię niż na empirię, jego filozofia ma być między empiryzmem a mistycyzmem oznacza to że empiria ma być połączona z teorią, myśl ma wyznaczać drogę doświadczenia.

Zadania nauki: wszystkie nauki mają badać prawa nauki, mają je ustalać, odkrywać po to aby wiedzieć, mieć widzę wykraczającą poza empirię, wiedzieć żeby przewidywać, przewidywać aby móc zmieniać świat, pewne procesy przyśpieszać a innym się przeciwstawiać.

Typy praw wg Comte: wszelkie prawa jakie da się dostrzec można podzielić na 2: prawa współistnienia (statyka)-odnoszą do struktury; następstwa (dynamika)-odnoszą się do dynamiki tzn że rzeczy zmieniają się w czasie.

Zadania filozofii: filozofia nie ma swojego przedmiotu, jej zadaniem jest porządkowanie wyników badań naukowych (funkcje usługowe), ma mieć podejście zdrowo rozsądkowe, trzeba mieć ufność do faktów.

Teoria statyki społecznej teoria zajmuje się współistnieniem zjawisk.

Teoria dynamiki społecznej zajmuje się następstwem zjawisk.

Nauki konkretne-dot empirycznych zjawisk.

Nauki abstrakcyjne-dot spraw ogólnych

Klasyfikacja nauk wg szczebla ogólności który jest porządkiem genetycznym: matematyka-dot wszystkiego co w świecie istnieje, jest najogólniejsza; astronomia-dot kosmosu który znamy; fizyka-dot tego wszystkiego co dzieje się na ziemi; chemia-ma mniejszy zakres od fizyki i z niej wyrasta; biologia-wyrasta z chemii; socjologia.

Argumenty aby stworzyć socjologię: argument czysto naukowy-jest sfera zjawisk do której nie mamy teoretycznej wiedzy; wielki chaos społeczny-powinna zająć się zrozumieniem wyłaniania się tego ładu czyli dynamiki aby przewidywać i regulować. Socjologia-ma przynieść przywrócenie ładu społecznego.

Wg Comte psychologia nie ma przedmiotu który by mogła badać, procesy psychiczne mają podłoże biologiczne lub społeczne więc świadomie pominął psychologię w tej klasyfikacji.

Z tych nauk wymienionych wydzielił dwa działy: analityczne-można podzielić je na mniejsze elementy (matematyka, astronomia, fizyka, chemia); syntetyczne-podejście jest od całości nie od analizy (biologia, socjologia).

Przedmiotem socjologii-jest całe społeczeństwo zajmuje się tym czym inne nauki się nie zajmują.

Typy zainteresowań socjologii: społecznymi prawami współistnienia czyli statyką społeczną (ładem, porządkiem społ); dynamika społeczna inaczej postęp społ.

Comte kładzie nacisk na znaczenie badań natury ludzkiej dla socjologii, do natury ludzkiej zalicza 3 czynniki: intelekt, uczucie, działanie.

Organicyzm-pewien pogląd poza naukowy mówiący że społeczeństwo jest zbudowane tak jak organizm biologiczny, części społeczeństwa odpowiadają częściom organizmu biologicznego. Comte uważał organicyzm za trafną teorię społeczeństwa że społeczeństwo jest organizmem, stosuje terminologię: rodzina to podstawowa komórka społ, siły społeczne to tkanka społ, państwa są organami społ, narody jak układy biologiczne.

Metody stosowane w socjologii: obserwacji, eksperymentu, porównawcza, historyczna.

Teoria statyki: na tą teorię składają się teorie: własności i kultury-oparte są na idei kumulacji dorobku, własność to skumulowany dorobek materialny, kultura to skumulowany dorobek intelektualny; sprawa religii-religia jako zjawisko które przyczynia się do społecznego konsensusu (wspólnota norm i własności), problematyka władzy: I typ to władza państwowa posługująca się siłą, II typ to władza duchowa, te dwie władze mogą razem współpracować bądź ze sobą walczyć zadaniem socjologa jest odróżnienie władzy; podział pracy i teoria rodziny-teoria podziału pracy-społeczeństwo jest zbudowane z różnych grup funkcjonalnych które się wzajemnie uzupełniają, niezbędne jest powiązanie ich ze sobą, teoria rodzin-pokazuje coś w rodzaju mikrokosmosu społecznego, stosunki w rodzinie są modelem stosunków społ w całym społ, stosunki pomiędzy rodzeństwem to stosunki równości, pomiędzy dziećmi a rodzicami to stosunki czci, pomiędzy mężem a żoną to stosunek władzy (władza emocjonalna, intelektualna, działania); sprawa rządu-nie może być społeczeństwa bez rządu czy władzy, władza ma za zadanie jednoczenie grupy.

Teoria dynamiki: postęp materialny polega na przyroście dóbr materialnych, postęp moralny (uczuciowa) polega na rozszerzeniu zakresu życzliwości, postęp intelektualny-3 stadia postępu: teologiczne-ludzie gdy nie rozumieją jakiś spraw odwołują się do mocy boskich; metafizyczne-odwołujemy się w celu wyjaśniania spraw do jakiś ogólnych pojęć (demokracja, pokój, przyczyny); pozytywne-odwołujemy się do empirii, do badań.

Oddziaływanie było krótkotrwałe i tylko dlatego że był ojcem socjologii a nie ze względu na jego koncepcję.

3. EWOLUCJONIZM W MYŚLI SPOŁECZNEJ XIX WIEKU

Ewolucjonizm-darwinizm społeczny, wszelkie zmiany społeczne, ma kierunek i określony mechanizm i musi być stała.

Założenia ewolucjonizmu: jedność świata, kontynuacja przyrody, naturalizm, jedność natury ludzkiej, wyjaśnienia przyczynowe, zmiana jest globalna, immamentna, postępowa.

Tylor, Morgan, Frazer-uczeni antropolodzy kładli nacisk na zmiany w kulturze na ewolucyjne przekształcanie się kultur.

Spencer 1820-1903: chciał stworzyć wiedzę ogólną, napisał „pierwsze zasady” miały być przygotowaniem ogólnej teorii wiedzy, „zasady biologii, psychologii, socjologii, etyki”, stosował metafory biologiczne do analizy życia społeczeństwa, zakładał że wiedza może być tylko częściowa że nigdy nie uda nam się zdobyć wiedzy pełnej.

Schemat wiedzy: wiedza może być lepiej lub gorzej uporządkowana, wiedza potoczna jest słabo uporządkowana składa się z niepowiązanych opowieści, wiedza naukowa jest wiedzą znacznie lepiej uporządkowaną występuje logiczny związek między twierdzeniami, wiedza filozoficzna najlepiej uporządkowana ponieważ jest skupiona jest wokół głównej myśli-ewolucji.

Ewolucja-proces polegający na tym że każdy zbiór który jest jednocześnie systemem i podsystemem szerszego systemu, rośnie (ma więcej członków) i że w trakcie tego wzrostu następuje wewnętrzne zróżnicowanie i rozczłonkowanie (różne podsystemy pełnią różne funkcje) oraz pojawiają się coraz bardziej złożone relacje pomiędzy częściami. Ewolucja trwa tak długo jak długo ten zbiór przystosowuje się do środowiska. Relacje pomiędzy danym zbiorem a jego środowiskiem zmierzają w kierunku równowagi.

Organicyzm-Comte uważał że ludzie funkcjonują jako części całego organizmu jakim jest społeczeństwo tylko tego nie widzą nie mają takiej perspektywy, Spencer nie uważał że społeczeństwo jest organizmem, używał metafory organicznej w celach czysto poznawczych aby lepiej zrozumieć funkcjonowanie społeczeństwa.

Istota społeczeństwa-podejście do społeczeństwa jest podejściem systemowym wszystko jest systemem i równocześnie podsystemem szerszej całości. System-jest pewną całością uporządkowaną która pomaga w rozumieniu świata, nic nie jest izolowane, wszystko należy do czegoś szerszego, funkcjonowanie człowieka zależne jest od otoczenia.

Społeczeństwo jest bytem ponadorganicznym porównanie społeczeństwa do organizmu na tylko sens poznawczy ponieważ społeczeństwo jest czymś więcej niż tylko organizmem jest specyficznym typem systemu.

Klasyfikacja- sposób podziału elementów zbioru, podział który jest wyczerpujący i rozłączny.

Typologia- sposób podziału elementów zbioru, na dwa skrajne typy nie interesując się tym co jest między nimi.

Klasyfikacja: wg stopnia złożoności.

Typologia: militarne-eksponują znaczenie dyscypliny i konieczność pełnego podporządkowania obywateli władzy; industrialne- kładzie się nacisk na wolność i indywidualność jednostki, władza powinna umożliwiać rozwój jednostki. Ewolucja przebiega od społ militarnych do industrialnych. Czynniki wpływające na to do którego społ należymy: stopień rozwoju, stosunki społeczeństwa z otoczeniem (przyrodnicze, społeczne): dobre-nacisk na wolność; złe-nacisk na dyscyplinę.

Oddziaływanie w dzisiejszej myśli społ ewolucjonizm jest wciąż obecny ale w takim sensie że społ stają się coraz bardziej złożone ta złożoność ma wielki wpływ na to jakie są szanse na rozwój człowieka. Społeczeństwo słabo rozwinięte powoli ale systematycznie rozwijają się. Dawny ewolucjonizm ten z XIX przyjmował założenie że rozwój jest jednoliniowy i wszystkie społeczeństwa kiedyś dotrą do miejsca dawniej rozwiniętej Anglii. Dziś ewolucjoniści mówią iż mamy do czynienia z rozmaitymi różnymi sposobami rozwoju. To jak się społ rozwija zależy od niego samego, od otoczenia, tradycji, warunków przyrodniczych.

4. PSYCHOLOGIZM I SOCJOLOGIZM. SOCJOLOGIA DURKHEIMA

Psychologizm-system poglądów w którym zjawiska społeczne są wyjaśniane przez wrodzone cechy umysłu człowieka.

Pareto 1848-1923: w 1915 napisał „traktat socjologii ogólnej”, uważał się za przedstawiciela pozytywizmu, uważał że nauka powinna się zajmować opisem zjawisk, opierał swoją socjologię na teorii działania ludzkiego: działania logiczne-stosują naukowcy, biznesmeni, technicy, dobrze zdefiniowany jest cel działania i dobrze dobrane są środki które prowadzą do tego celu, działania te w społ są rzadkością; działania pozalogiczne-działanie nie oparte na rozumowaniu ale na rezyduach czyli instynktach które mamy w umyśle, one domagają się wyjaśnień, uzasadnień te uzasadnienia to derywacje.

Analiza elit: elity to najwyższe stanowiska w każdej indywidualnej hierarchii stanowisk; elity władzy-sposób rządzenia uzależniony od instynktu, jej typy: lwy-rządzą przemocą, lisy-rządzą oszustwem.

Kontrelity-ludzie mający razidua skłaniające ich do rządzenia ale nie mają społecznych podstaw do rządzenia więc oni buntują masy przeciwko elicie, aby pozbyć się kontrelity należy wciągnąć ją do elity wtedy oni przynoszą elicie świeże idee i jednocześnie pozbawiają przywództwa masy. Jeżeli kontrelita nie zostanie wciągnięta może buntując masy doprowadzić do rewolucji i obalić panującą elitę, dokonują tego poprzez hasła demokratyczne, dostając się do władzy już nie zwracają uwagi na masy.

Teoria krążenia elit, czyli obalanie elit i zastępowanie ich nowymi jest normalnym procesem historycznym.

Mosca, Michels-klasycy teorii elit, włoskie systemy równocześnie funkcjonujące: oficjalny system polityczny (wybory, premierzy, ministrowie), elity które tak naprawdę rządzą, tam narodziły się postawy idei krążenia elit.

Klasa polityczna-ludzie którzy potencjalnie lub rzeczywiście pełnią władzę.

Formuła polityczna-ideologia pod którą dąży do władzy jakaś grupa, dzięki nim można rozliczać później tych których rządzą z ich obietnic.

Michels-zajmował się partiami politycznymi a w szczególności procesem oligarchizacji władzy-utrzymywanie przez przywódców władzy która jest nie kontrolowana przez członków danej organizacji, system z pozoru demokratyczny np. partie polityczne.

Socjologizm-w koncepcji socjologizmu społ jest bytem zupełnie samodzielnym, przedstawicielem jest Durkheim wprowadził idee że społ jest bytem sui generis co znaczy swego rodzaju nie sprowadzany do jakichkolwiek innych bytów. Istotą myślenia socjologizmu jest teza że rzeczywistość społeczna jest podstawową sferą ludzkiego życia, wyznacza wszystko i o wszystkim decyduje. Socjologizm jest doktryną o charakterze filozoficznym, socjologia jest tylko podbudową dla tej doktryny, zajmował się problematyką tzw świadomości zbiorowej, świadomość indywidualna jest konsekwencją działania społeczeństwa, socjologizm był doktryną pozytywistyczną tzn uważali że ich zadaniem jest zbierać i opisywać fakty. S.Czarnowski był członkiem szkoły Durkheimowskiej, L.Gumplowicz.

Durkheim 1858-1917-dzieła: „zasady metody socjologicznej”, „Samobójstwo: studium z socjologii”, „O podziale pracy społecznej”, „elementarne formy życia religijnego”.

Metodologia-socjologia ma się zajmować faktami społecznymi (normy, instytucje społ), badać je jak rzeczy tzn w sposób zewnętrzny poprzez ich przejawy, fakty są zewnętrzne wobec jednostek, jednostki zastają fakty w społ i muszą je zaakceptować, fakty mają charakter przymusowy, możemy złamać normy społ ale będziemy musieli ponieś tego konsekwencje.

Przejawy faktów: normalne-występujące w całym społ i traktowane jako pozytywne; patologiczne-fakty które są statystycznie wyjątkowe.

Patologia-odchylenie od normalnego stanu organizmu, stan chorobowy organizmu żywego.

Wyjaśnienia funkcjonalne-odwołują się do zaspokajania potrzeb, wyjaśniamy zjawisko poprzez wskazanie na jego funkcję.

Funkcja-to zaspokajanie potrzeb czyli poprzez wskazanie jakie społeczne potrzeby te zjawiska zaspokajają.

Więź społeczna-to solidarność społeczna u Durkheima, związku pomiędzy jednostką a społeczeństwem.

2 typy więzi między ludźmi czyli dwa typy społ: solidarność mechaniczna-występująca w społ plemiennych pierwotnych w których nie ma podziału pracy w których wszyscy robią to samo i wszyscy są tacy sami; solidarność organiczna-więź pomiędzy jednostkami które są różne ale współdziałają ze sobą i przyczyniają się dla dobra całości.

Świadomość zbiorowa-poczucie my, wspólnoty- te wszystkie treści które są wspólne wszystkim członkom zbiorowości co daje im poczucie jedności. W społ tradycyjnych świadomość zbiorowa wypełnia wszystkie myśl jednostki, nie ma miejsca na indywidualność; w społ z więzią organiczną świadomość zbiorowa też istnieje ale wypełnia tylko część umysłu jednostki, jest odrębną osobą ale też częścią zbiorowości.

Badanie świadomości: badać trzeba poprzez obiektywne fakty, poprzez analizę zobiektywizowanych przejawów świadomości (prawo, kodeksy prawa).

Podział prawa: karne (represyjne)-zmusza nas do uniformizacji, występuje w społ z solidarnością mechaniczną; cywilnym-przyjmuje do wiadomości to że ludzie zachowują się różnie i że trzeba zorganizować ich życie aby się wspólnie toczyło, występuje w społ rozwiniętych.

Anomia-sytuacja w której system normatywny dobrze nie działa, występuje wówczas gdy mamy w społ do czynienia równocześnie z dwoma różnymi systemami normatywnymi. To napięcie między tymi dwoma systemami normatywnymi ma charakter psychiczny-powoduje rozedrganie osobowości i społeczny-ludzie nie wiedzą jak mają się zachowywać i łamią wszystkie normy społ. Po Durkheimie badania nad anomią były prowadzone przez R.Mertona.

Koncepcja religii była rozwinięta w studium na temat totemizmu w Australii, odróżnienie dwóch sfer życia sacrum i profanum.

Profanum- podstawowa sfera życia codziennego, zjawisk zwyczajnych.

Sacrum-sfera wyróżniona, takich zjawisk wobec których mamy postawę równocześnie lęku i szacunku.

Przedmiot religii-czy to w co ludzie religijni wierzą w ogóle istnieje, czy istnieje to coś czemu oni oddają cześć, Durkheim uważa że przedmiot religii istnieje, ludzie oddają cześć zjawiskom a one są symbolami ich społeczeństwa, totem reprezentuje ich klan, ludzie oddając mu cześć oddają cześć swojemu społeczeństwu.

Znaczenie-Durkheim jest bardzo żywym klasykiem, jego koncepcje wciąż są żywe i zinterpretowane na nasze czasy.

5. MARKSOWSKA ANTROPOLOGIA FILOZOFICZNA I SOCJOLOGIA

Marks 1818-1883 prace: rękopisy paryskie, manifest partii komunistycznej, I tom Kapitał. Twórczość Marksa sprowadzona została do ekonomii politycznej, filozofii (filozofii człowieka) i socjologii. Marks nawiązuje do filozofii Hegla.

Postulat zniesienia filozofii: dwie przeciwstawne sfery: filozofia i rzeczywistość pomiędzy nimi jest przepaść, filozofia jest odmienna od rzeczywistości, filozofowie muszą rozważać nad rzeczywistością, pochylać się nad rzeczywistością społeczną.

3 rodzaje filozofii: pozytywna-akceptuje istniejącą rzeczywistość, nie kłóci się z nią; krytyczna-przeciwstawia się rzeczywistości ale nie proponuje żadnych pozytywnych rozwiązań; prometejska-nie tylko krytykuje rzeczywistość ale i pokazuje drogę ludziom do lepszego rozwoju czyli najlepsze rozwiązanie.

Idea wolnej wspólnoty-temu Marks przypisywał największą wartość (równość między ludźmi nie jest ważna), wolność to nie liberalizm, chodzi o wolność wspólnoty nie jednostki, to wolność całej grupy od ograniczeń: przyrodniczych (klimatyczne, katastrofy); ze strony środowiska społecznego (bandyci, prawa rynku, sąsiedzi). Nad gospodarką powinna czuwać cała społeczność przy pomocy rozumu. Nie interesowała go prywatna wolność jednostki bo może być ona zagrożeniem dla grupy i powinna być zlikwidowana. Społeczność powinna kontrolować wszystko. Jest to koncepcja demokratycznego totalitaryzmu.

Dynamika potrzeb ludzkich-potrzeby to coś czego nie da się zaspokoić, cały czas się zmieniają, gdy zaspokoimy jedne natychmiast pojawiają się nowe. Zaspokajanie potrzeb możliwe jest dzięki pracy, dynamika potrzeb ludzkich prowadzi do dynamiki narzędzi, musi rozwijać się technologia, rozwój narzędzi powoduje zmiany w organizacji pracy, nowa organizacja pracy oznacza zmianę stosunków własnościowych. Praca odbywa się w grupach przez co ważne są stosunki pracy, jak grupa się dzieli.

Budowa społeczeństwa: społeczeństwo to układ zaczynający się w przyrodzie czyli przyroda jest częścią społeczeństwa gdyż czerpiemy z niej zasoby, przyroda jest uczłowieczona. Na przyrodę oddziałujemy narzędziami (siły wytwórcze). Uczłowieczona przyroda i narzędzia to środki produkcji. Dalej na społ składają się stosunki produkcji: organizacja pracy i stosunki własności. Środki produkcji oraz stosunki produkcji to sposób produkcji (baza społ). Dalej są instytucje polityczno-prawne-to państwo które jest aparatem przymusu i działa w oparciu o reguły a nad tymi instytucjami jest świadomość społ do której należy religia, nauka, filozofia, obyczaje. Instytucje polityczno-prawne ze świadomością społ to nadbudowa. Baza i nadbudowa to ekonomiczna formacja społeczeństwa. Aby zaspokoić potrzeby stale rozwijają się narzędzia, przez co stale zmieniają się stosunki produkcji przez co zmieniają się instytucje i świadomość społ, zmiany w narzędziach wymuszają stałą dynamikę całości.

Ekonomiczna formacja społ: możemy o niej mówić kiedy przez jakiś czas wszystkie rzeczy składające się na społ są ze sobą zgrane, tworzą w miarę zwartą całość.

Rodzaje EFS: wspólnota pierwotna-występuje w społ plemiennych; niewolnictwo-istotą stosunków produkcji jest niewolnik: antyczne, azjatyckie-niewolnicy własnością państwa; feudalizm-istotą stosunków produkcji jest ziemia na której mogą pracować chłopi; kapitalizm-ważne jest to czy to co posiadamy da się spieniężyć, istotny jest kapitał.

Stosunki własności: właściciele śr produkcji, pracownicy=to są najważniejsze klasy społ.

Interes-sytuacja w której najlepiej zaspokoimy swoje potrzeby. Interesem właścicieli środków produkcji jest podtrzymanie istniejącego systemu własności, interesem pracowników jest obalenie tego systemu. Ma dwa aspekty subiektywny obiektywny.

Obiektywna sprzeczność interesów-nie da się równocześnie zrealizować takich dwóch sprzecznych interesów (właścicieli i pracowników), może to prowadzić do walki klas a walka klas może prowadzić do obalenia systemu.

Klasy społeczne-to pewne zbiory ludzi charakteryzujące się stosunkiem do środków produkcji.

Klasa w sobie-zbiór społeczny, wszystkich ludzi którzy mają np kapitał, to klasa w sobie zmienia się poprzez rozwój świadomość społecznej i organizacji społecznej-zaczynają tworzyć związki.

Klasa dla siebie-grupa społeczna w sensie socjologicznym, mają świadomość wspólnoty.

Główne źródła dynamiki społ: rozwój narzędzi, walka klas.

6. PRZEŁOM ANTYNATURALISTYCZNY W HUMANISTYCE KOŃCA XIX I POCZĄTKU XX WIEKU

Naturalizm-podejście które widzi w humanistyce takie same sposoby analizy jakie występują w przyrodoznawstwie, zastosowanie metod przyrodoznawstwa do analizy życia społecznego. Comte, Spencer i Durkheim byli naturalistami. U Marksa była ciągłość i jej przerywanie, ciągłe przekształcanie świata społ i bariery tego przekształcenia. Koncepcja Marksa nazywana jest koncepcją dialektyczną czyli równoczesny nacisk na ciągłość i brak ciągłości, na przekształcenia i bariery, na interesy i sprzeczności interesów.

Antynaturaliści-ludzie którzy przeciwstawiają społeczeństwo przeciw przyrodzie, w związku z tym nauki społ i przyrodnicze to będą zupełnie dwa różne sposoby analizy świata, posługują się one różnymi metodami.

Przełom: druga połowa XIX w myśli europejskiej to jest okres pozytywizmu i naturalizmu, dominacji światopoglądu naukowego co znaczy że za pomocą metod naukowych da się przeanalizować wszystko, ten światopogląd naukowy zaczął się załamywać pod koniec XIX, w Niemczech rozpoczęły się dyskusje na temat oczywistości, pojawiły się poglądy na temat humanistyki: humanistyka jest zwyczajną nauka (pogląd pozytywistów); humanistyka to nie jest nauka (pogląd sprzeczny z pozytywizmem); humanistyka jest nauką ale nie nauką pozytywistyczną.

Dilthey 1833-1912-podjął się krytyki socjologii pozytywistycznej, ponieważ ta socjologia chce tworzyć prawa ponadhistoryczne, krytykował stosowanie metod przyrodniczych w socjologii, tezy: 1.humanistyka jest prawdziwą nauką ale inną niż nauki pozytywistyczne odmienność leży w przedmiocie, nauki przyrodnicze zajmują się naturą czyli tym co istnieje niezależnie od człowieka natomiast humanistyka zajmuje się rzeczywistością duchową czyli rzeczywistością dziejowo-społeczną, społeczeństwo to myśl, duchowość czyli przemiany sposobów myślenia, elementami rzeczywistości duchowej są działania ludzkie, 2.psychologia jest podstawową nauką humanistyczną, 3.nauki przyrodnicze służą wyjaśnianiu świata, humanistyczne służą rozumieniu, 4.sądy wartościujące (oceny) są trwałym elementem humanistyki, w przyrodoznawstwie nie ma miejsca na oceny, 5.historyzm-podejście wg którego różne epoki rządzą się różnymi prawami i nie istnieją prawa ogólne odnoszące się do wszystkich epok.

Windelband 1848-1915-odrębność pomiędzy humanistyką a przyrodoznawstwem leży w metodzie, wprowadził terminy: metoda nomotetyczna-podejście polegające na szukaniu praw ogólnych, nauki przyrodnicze zajmują się takim podejściem; metoda idiograficzna-dokładna analiza poszczególnych przypadków, charakterystyczna dla humanistyki.

Synteza Rickerta-spróbował skrzyżować dwa podziały metody nomotetyczną i idiograficzną z naukami o naturze i duchu, chodziło mu o pokazanie tego że sam podział na nauki przyrodnicze i humanistyczne jest bez sensu, jest sztuczny.

Weberowska metodologia:

Wiedza naukowa-jest systematyczną i dokładną analizą naszego doświadczenia, jest uporządkowana ale to też wiedza która stara się znaleźć przyczynę zjawiska. Wiedza naukowa nie daje nam żadnych wskazówek moralnych, nie wynikają z niej żadne postulaty moralne, nie odpowiada na pytanie jak mamy żyć, równocześnie wiedza naukowa w pewnym sensie opiera się na wartościach, wartości te wpływają na wybór problemu.

Socjologia wolna od wartościowania-poglądy polityczne mogą stymulować problemy badawcze jednak nie mogą one wynikać z moich badań, w auli akademickiej profesor ma prawo tylko do przedstawiania wyników pracy ale nie może wartościować ich czyli mówić że są one dobre albo złe, co jest lepsze a co gorsze, tylko to gwarantuje że socjologia będzie niezależna od polityki jak również uniwersytet.

Typ idealny-sugeruje że chodzi o jakąś doskonałość jednak typ idealny nie ma żadnego wartościowego znaczenia, to jest uproszczony model jakiegoś zjawiska który eksponuje tylko charakterystyczne wyostrzone cechy tego zjawiska, w rzeczywistości może nie być odpowiednika, typ idealny służy nam do tego jak zjawiska zbliżają się do tego wzorca.

Typ przeciętny-to jest średnia wzięta z oglądu rozmaitych przykładów danego zjawiska.

7. WEBEROWSKA SOCJOLOGIA

Weber 1864-1920 „gospodarka i społeczeństwo”, „etyka protestancka i duch kapitalizmu”, koncepcja socjologiczna wychodząca od elementarnych jednostek, wychodzi od działania społecznego i kończy na wielkich strukturach społecznych, jest pierwszym który opiera socjologię na działaniu społecznym.

Zdarzenie-ludzie oddziałują na siebie bezrefleksyjnie, przypadkowo.

Działanie-to pewna aktywność człowieka którą możemy subiektywnie zrozumieć, nadajemy mu pewne znaczenie, da się spytać o motyw.

Działanie społeczne-nie tylko ma subiektywne znaczenie, nasze czynności biorą pod uwagę działania innych, działanie to składa się z aktywności, bierności i refleksji.

Analiza jednostkowa-socjolog ma za zadanie zrozumieć działanie społ z punktu widzenia jednostki musi odczytać jej motywy. Jednostki działają zgodnie ze swoją kulturą jeżeli znamy tą kulturę to potrafimy zrozumieć jej działanie.

Typy działań społ: afektywne-wynikają one ze stanów emocjonalnych i są zrozumiałe w kategoriach emocjonalnych; tradycyjne-działanie które jednostka podejmuje częściowo bezrefleksyjnie bo tak się postępuje w danej kulturze; racjonalne-wynikają z racjonalnej kalkulacji: celowo-racjonalne-cel z góry jest dany, rozpatrujemy tylko środki jakie powinniśmy przyjąć aby cel zrealizować; wartościowo-racjolnlne-wybieramy racjonalnie cel i środki potrzebne do jego realizacji.

Stosunki społeczne-pewne wzory działań wielości aktorów które są na siebie nawzajem zorientowane, jest zjawiskiem które ma pewną trwałość: długotrwałą lub krótkotrwałą, trwałość jest ważną zmienną którą musimy brać pod uwagę rozpatrując stosunki. Analizując dalej stosunki musimy brać pod uwagę prawdopodobieństwo jego kontynuacji.

Krytyka materializmu-krytykę swą zawarł w dziele „etyka protestancka i duch kapitalizmu” analiza Webera rozpoczyna się od etyki protestanckiej, czynnikiem podstawowym jest reformacja w Niemczech która nie jest związana z kapitalizmem, reformacja wytwarza etykę pracy w której oszczędzamy, pomnażamy majątek i inwestujemy pieniądze dzięki temu następuje rozwój gospodarczy i tak powstaje kapitalizm. Mówi więc że kapitalizm a raczej jego duch jest oparty na etyce protestanckiej.

Porządki strukturalne-Weber uważa że są 3 równorzędne porządki żaden nie jest dominujący, możemy mieć odrębne struktury ekonomiczną, polityczną i kulturową, empiryczne mogą się ze sobą zbiegać ale to różne rzeczy. Porządek polityczny (władza)-możliwość podporządkowania sobie zachowań innych ludzi nawet wbrew ich woli (partie), porządek ekonomiczny-to system klasowy, ludzie dzielą się na klasy, porządek kulturowy-sposób życia, realizacja konsumpcji, system prestiżu społecznego (stany).

2 pojęcia władzy: bezosobowa-władza wywodząca się z konstelacji interesów na formalnie wolnym rynku gdzie spotykają się różne interesy, rynek nie regulowany przez państwo jednak jest poczucie że ktoś nade mną ma władzę; wynikająca z prawowitych rządów-władza prawomocna występuje wtedy gdy istnieje system kulturowy który daje jednym ludziom prawo do wydawania rozkazów a innych zobowiązuje do ich wykonywania, gdy my uznajemy ten system to staje się on prawomocny.

3 typy panowania: charyzmatyczna-osobista która wynika z cech osobowych człowieka nie zależnie od zajmowanego stanowiska, oparta na działaniu afektywnym, stosunek nasz do takiego przywódcy jest stosunkiem emocjonalnym, sukcesja jest tu trudna jednak istnieją sposoby; tradycyjna-władza wynikająca stąd że jest od zawsze przekazywana z pokolenia na pokolenie występuje w monarchiach gdzie mamy do czynienia z dynastiami jest oparta na działaniach tradycyjnych, sukcesja następowała z ojca na syna mówi o tym tradycja; legalna-władza oparta na przepisach, regulaminach w taki sam sposób traktuje przywódcę jak i wszystkich poddanych, problem sukcesji jest rozwiązany przez przepisy które mówią kto i w jaki sposób przejmuje władzę: władza biurokratyczna-system przepisów które mówią o wszystkim nawet o tym jak zmieniać przepisy.

Partia polityczna-organizacja która dąży do legalnego przejęcia władzy lub jej utrzymania.

Klasa-oparta na własności (Marks); przynależność do klasy jest warunkowana wspólnymi szansami życiowymi na rynku dóbr i usług (Weber), różnicuje ludzi wg sposobu konsumpcji.

Stany-zbiorowości które charakteryzują się roszczeniem do szacunku społecznego, poczuciem godności oparte jest to na konsumpcji jak i na władzy. Grupy stanowe oparte na godności.

Kontynuacja-dopiero po II wojnie, użyto go do analizy społeczeństwa.

8. SOCJOLOGIA FORMALNA GEORGA SIMMLA

Simmel 1858-1918

Kantyzm-te formy które mamy w umyśle mają charakter społeczny, zmienny kulturowo i historycznie, patrzymy na świat z perspektywy społecznej, z naszego miejsca w społeczeństwie.

Postawa do nauk społ-definiował jedynie różnicę między psychologią a socjologią-psychologia zajmuje się procesami psychicznymi a treścią czyli stosunkami, związkami zajmuje się socjologia.

Podział socjologii: ogólna-zajmuje się wszystkimi przejawami związków między ludźmi, związki asocjacyjne (uspołecznienie), procesy uspołecznienia to procesy nawiązywania kontaktów między ludźmi, umacniania ich i ich rozpad, zajmuje się wielostronną analizą tych treści, próbuje formułować uogólnienia na różnych poziomach; czysta (formalna)-znaczy to że jest to istota socjologii z nieskończonych treści-związków między ludźmi da się wyodrębnić pewne cechy wspólne, wyróżnić pewną rolę społeczną i jakie są cechy formalne dla pełnienia tej roli, geometria stosunków międzyludzkich, wskazanie takich form które stale się powtarzają w różnych konfiguracjach możemy je wyodrębnić i badać formy-związki które występują między ludźmi, liczba ludzi w grupie w zależności od ilości członków grupy mogą być różne cechy strukturalne tej grupy (jednosta, diady, triady); filozoficzna-dzieli się na: ontologia (metafizyka)-dot podstawowych spraw odnoszących się do świata; epistologia (teoria poznania)-dot tego jak poznawać świat ; aksjologia-zajmuje się wartościami: etyka i estetyka. Simmel wyróżnia tu dwa działy socjologii: epistemologiczna-zajmowałaby się analizą kategoriami pojęć, jest podstawą metodologii, metafizyczna- chce wniknąć w istotę świata społecznego, socjolog metafizyczny próbuje wyobrazić sobie stosunki jakie jeszcze nigdy nie zaszły, rozpatruje możliwe typy relacji, ról społecznych.

Cechy strukturalne grupy: jednostka, diady, triady, jeden dodatkowy człowiek może powodować zmiany strukturalne, socjologia formalna to analiza strukturalna powtarzających się związków.

Konflikt-może przyczyniać się do integracji w obrębie systemu społ, jest przejawem aktywności społecznej.

Podział systemów społ na typy: sztywne-bardzo wysoko sobie cenią istniejącą integracje w których występuje ideologia że integracja systemowa jest jedną z najważniejszych cech tego systemu; elastyczne-dopuszcza jakiś poziom dezintegracji.

Efekty konfliktu: zależą od struktury systemu: sys sztywny-jeżeli wystąpi jakaś dezintegracja brane jest to za patologię i będą to tłumić i eliminować agresją, te napięcia się kumulują i powodują rewolucje i niszczą cały system; sys elastyczny-normalne jest to że pojawia się różnica interesów, kłótnia, konflikt rozwiązuje problemy społeczne na bieżąco, im bardziej dopuszczony jest konflikt tym bardziej integrujemy system.

Kontynuacja trwała przez cały okres międzywojenny i rozwijała się do 1933 i na niej rozwinęła się socjologia strukturalna, po II wojnie socjologia konfliktu rozwinęła się, analizowały pozytywną funkcję konfliktu

9. WSTĘP DO SOCJOLOGII AMERYKAŃSKIEJ PRZED II WOJNĄ ŚWIATOWĄ. OJCOWIE SOCJOLOGII AMERYKAŃSKIEJ

a/ specyfika sytuacji społecznej w Ameryce w XVIII i XIX wieku

Cechy sytuacji w Ameryce: społeczeństwo amerykańskie było społ miejskim; specyfika rolnictwa (farmerskie);znaczenie granicy-pomiędzy terytoriami zajętymi przez białych a Indianami przesuwa się na zachód, zagrożenie stałej wojny, miejsce to dobre jest dla awanturników, uciekinierów; struktura miast nie jest feudalna; religijny pluralizm-nacisk na to że państwo jest oddzielone od kościołów i duży nacisk kładziono na wolność religijną; wojsko jest wtórne do samoobrony (prawo do posiadania broni), tendencja do izolacji wojska od społeczeństwa, kontrola cywilna nad wojskiem.

b/ impulsy dla rozwoju wczesnej socjologii amerykańskiej

Impulsy dla rozwoju: stały dialog z myślą europejską, stałe debaty z brytyjską tradycją prawa i moralności; prace tzw ojców założycieli-twórcy konstytucji, deklaracji niepodległości, byli to myśliciele polityczni którzy pisali programy które analizowały społeczeństwo; spory ideowe-w jaki sposób budować społeczeństwo, co to jest dobre społeczeństwo, czym się różni społ amerykańskie od europejskiego; wiara w naukę-wierzyli że nauka jest w stanie rozwiązać wszelkie problemy.

c/ rozwój socjologii akademickiej; związki socjologii z władzami różnych szczebli

Rozwój socjologii amer-rozwijała się ona na uniwersytetach, powstawały duże wydziały socjologii określano to instytucjonalizacją socjologii znaczy że nie jest to twórczość indywidualna ale rozwijana w instytucjach, daje to korzyści w postaci pieniędzy na badania, na uniwersytetach kształciło się od razu kadrę socjologiczną, pozwala to na dokonanie podziału pracy wśród socjologów (rozwój metodologii), uniwersytety mają swoje wydawnictwa. Najwcześniej rozwija się socjologia w NY na uniwersytecie Columbia ponieważ tam zachodzi dynamika przemian społ i łatwo je na bieżąco badać. Władze wielkich miast chcą skorzystać z wiedzy którą mają socjologowie więc zatrudniają ich po to aby prowadzili dla nich badania.

d/ „pionierzy” i „ojcowie” socjologii amerykańskiej

Pionierzy-twórcy którzy socjologii nie studiowali tworzyli ją od zera, znali książki europejskie i rozprawy o społ amerykańskim (Sumner, Small, Ward, Giddings).

Ojcowie-badacze którzy funkcjonowali już w instytucjach socjologicznych, nawiązywali do pionierów (Park, Cooley, Mead).

e/ znaczenie twórczości Williama G. Sumnera; folkways i mores

Sumner 1840-1910 idee: rozwój społecznych regulacji od zwyczajów do praw, zwyczaje-to pewne regulacje które powstają metodą prób i błędów w trakcie naszego przystosowywania się do środowiska, dobre działania podtrzymujemy a nieskuteczne powodujące dyskomfort nie, zwyczaje-sposoby działania w wyniku które przynoszą nam w życiu sukces, nie mają w sobie silnej normatywności, obyczaje-pojawiają się doktryny, idee które odróżniają działania dobre od złych, pojawia się problematyka kary i nagrody; odróżnienie grup wewnętrznych (do nich należymy) od zewnętrznych (grupa obca); pojęcie etnocentryzmu-postwa która polega na tym że zwyczaje i obyczaje naszej grupy traktujemy jako coś naturalnego, inni zachowują się nienaturalnie czyli źle i z tego mogą wyniknąć konsekwencje.

f/ Albion W. Small i instytucjonalizacja socjologii w Chicago

Small 1854-1926 był twórcą socjologii na uniwersytecie w Chicago, założył czasopismo socjologiczne, napisał pierwszy podręcznik socjologii.

g/ Lester F. Ward i początki „psychologicznego ewolucjonizmu”

Ward 1841-1913 umysł ludzki nie wpływa na ewolucję to ewolucja wpływa i rozwija umysł (wg ewolucjonistów ), tor obiektywny-niezależnie od ludzkiej woli zachodzą procesy społeczne, tor subiektywny-proces spojrzenia ludzi na procesy obiektywne i jest to stałe oddziaływanie na procesy obiektywne.

h/ dwie fazy twórczości Franklina H. Giddingsa

Giddings 1855-1931 był pierwszym socjologiem który prowadził badania socjologiczne za pomocą statystyki, rozwiną metodę statystyczną.

i/ Robert E. Park i „szkoła chicagowska” (kiedy i czym się zajmowała)

Park 1864-1944 twórca szkoły chicagowskiej, opublikował wpływowy podręcznik socjologii który ukształtował socjologię światową aż do II wojny i później, zajmował się miastem Chicago które było centrum imigracji, ludność napływowa zaczęła wypierać ludność miejscową, tworzy on socjologię miasta i migracji, pojawia się konieczność rozwoju socjologii konfliktów i stosunków rasowych. Ekologia społeczna-środowisko miejskie i jego zmiany pod wpływem migracji. Zajmował się problematyką jaźni.

j/ Charlesa H. Cooleya wizja jaźni, społeczeństwa i komunikowania się; Cooleya koncepcja „grup pierwotnych”

Cooley 1864-1929 komunikacja jest najistotniejszym typem interakcji dzięki niemu jesteśmy ludźmi, wytwarza naszą osobowość, zależy od tego z kim się porozumiewamy.

Jaźń odzwierciedlona-zastanawiam się nad tym jak widzą mnie inni i pod tym wpływem zmieniam się, dostosowuje. Jednostka i społeczeństwo to dwa różne aspekty interakcji.

Grupy pierwotne-występują w świecie ludzkim zawsze i wszędzie to rodzina, sąsiedztwo, dziecięca grupa zabawowa, w tych gupach kształtuje się osobowość ludzi.

k/ behawioryzm społeczny w ujęciu George'a H. Meada; meadowska koncepcja struktury i dynamiki jaźni; meadowska koncepcja działania w grupach

Mead 1863-1931 świadome działanie związane z sensem, ludzie nie reagują na obiektywne bodźce ale na znaczenia jakie sami nadają, nie reagują od razu ale rozważają i odkładają.

Jaźń przedmiotowa-historia swojego życia widziana z zewnątrz, obiektywna, znając historię swojego życia jestem za nie odpowiedzialny na niej buduję następne działanie.

Jaźń podmiotowa-twórczość, mogę zrobić coś nowego, nieprzewidywalnego, coś czego nie da się wyprowadzić z mojej historii.

l/ znaczenie wczesnej socjologii amerykańskiej

10. SOCJOLOGIA HUMANISTYCZNA FLORIANA ZNANIECKIEGO. POZOSTALI KLASYCY SOCJOLOGII AMERYKAŃSKIEJ

a/ Florian Znaniecki: podstawowe idee i dzieła

b/ teoria wartości

c/ teoria czynności (działań) społecznych; teoria stosunków społecznych; teoria osobowości społecznych; teoria grup społecznych

g/ Znanieckiego metodologia socjologii humanistycznej

h/ Znaniecki a socjologia współczesna

i/ analityczno-syntetyczna socjologia Roberta MacIvera

j/ socjologia integralna Pitirima Sorokina

k/ socjologia klasyczna jako teoria socjologiczna

l/ ku współczesnym teoriom socjologicznym

1

---