CHIRURGIA URAZOWA - VI
KONTUZJE SPORTOWE
Urazem nazywamy zadziałanie z zewnątrz energii, powodujące uszkodzenie żywego organizmu. Większość urazów związanych ze sportem mieści się w grupie wywołanej energią mechaniczną. Następstwem urazu są uszkodzenia, które nazywamy obrażeniami. Obrażenia dzielimy na typowe i przypadkowe. Typowe obrażenia sportowe są charakterystyczne dla jednej lub kilku dyscyplin sportu. Przypadkowe obrażenia nie są związane ze ściśle określoną dyscypliną. Obrażenia sportowe dzielimy na ostre (jednorazowy uraz i ostre objawy) i przewlekłe. Obrażenia przewlekłe dzieli się na pierwotnie przewlekłe, które są następstwem wielokrotnego powtarzania się działania czynnika urazowego, którego jednokrotne zadziałanie nie powoduje przeważnie uchwytnych zmian chorobowych oraz wtórnie przewlekłe, będące zejściem obrażeń ostrych. Zgodnie z przyjętym na wstępie podziałem obrażeń i schorzeń pourazowych narządu ruchu wyróżniliśmy III duże grupy.
Obrażenia ostre
Zaliczono tu wszystkie przypadki, w których wspólnym mianownikiem był uraz z jednoczesnym wystąpieniem ostrych objawów (złamania kości, stłuczenia, skręcenia i zwichnięcia stawów, naciągnięcia, naderwania czy też zerwania określonych mięśni).
Obrażenia pierwotnie przewlekłe
Do tej grupy zaliczono schorzenia, w których nie można prześledzić wyraźnego czynnika urazowego. Zaliczono tu wszelkie przeciążenia stawów (kolano biegacza, kolano skoczka itp), przeciążenia określonych grup mięśniowych, ścięgien, rozścięgien, więzadeł, zmiany o charakterze zapalnym (dotyczące kaletek maziowych, ścięgien, rozścięgien, więzadeł, mięśni, kości), martwice jałowe, neuropatie, entezopatie, zmiany degeneracyjne chrząstek stawowych i maziówek, zmiany o charakterze dyskopatii, zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa i inne.
Obrażenia wtórnie przewlekłe
Zaliczono tu następstwa przebytych ostrych obrażeń, takie jak niestabilności przewlekłe stawów, skostnienia pozaszkieletowe, następstwa uszkodzeń nerwów i splotów nerwowych, algodystrofie oraz inne zmiany gdzie w przeszłości można wyróżnić przebyty czynnik urazowy.
Piłka nożna należy do najbardziej urazowych dyscyplin sportowych. Kontaktowy charakter gry powoduje relatywnie wysoki odsetek obrażeń ostrych w porównaniu z innymi dyscyplinami sportowymi. Do tych obrażeń dochodzi najczęściej w trakcie bezpośredniego kontaktu pomiędzy zawodnikami. Często faule mają charakter zamierzony.
Uważa się, że obrażenia powstałe w trakcie uprawiania sportu występują 2 razy częściej niż w trakcie wypadków drogowych. Najwięcej obrażeń występuje w narciarstwie i w piłce nożnej. Piłka nożna to jedna z najpopularniejszych dyscyplin na świecie. Jest to gra o wybitnie kontaktowym charakterze, będąca wg. statystyk jedną z najbardziej urazowych dyscyplin. Najczęstszymi obrażeniami były naderwania mięśni i ścięgien - 29%, skręcenia - 22%, stłuczenia - 20%.
Chan K.M. przedstawił obrażenia sportowe z lat 1984-90. Przebadał 2293 sportowców z pięciu dyscyplin: piłki nożnej, koszykówki, siatkówki, biegów długich oraz kolarstwa. W pierwszych 4 dyscyplinach najczęściej obrażeniom ulegał staw kolanowy (27,3%-50,5%) i staw skokowy (16,8%-24 7%). W kolarstwie najczęściej występowały obrażenia twarzoczaszki (19,5%). W 4 pierwszych dyscyplinach stosunek obrażeń kończyny dolne/kończyny górne wyniósł od 1,13 : 1 aż do 46,1 : 1. W kolarstwie zanotowano odwrotny wynik 1 : 0,53. Najczęstszymi obrażeniami były skręcenia (44,6%). W siatkówce skręcenia stanowiły 55,2%, w koszykówce 55,3%, w piłce nożnej 51,4%, a w biegach długich 39,3%.
Wilerson G.B. opisał wyniki stosowania tapingu w profilaktyce powstawania obrażeń. Najlepsze efekty uzyskał w stosowaniu tapingu stawu skokowego.
Covington D.B. analizował powikłania po nieprawidłowym stosowaniu okładów z lodu po przebytych kontuzjach. Podał przykłady uszkodzenia nerwu strzałkowego (z uszkodzeniem w badaniu elektromiograficznym o charakterze axonotmesis) po zastosowaniu okładu z lodu na boczną powierzchnię stawu kolanowego przez 45 min. Przejściowe uszkodzenia nerwów obwodowych ustępowały (w zależności od czasu stosowanego okładu z lodu: 20-45 minut) po 4 godzinach bądź nawet dopiero po roku. Autor stwierdza, że maksymalny czas stosowania okładów z lodu w miejscach przebiegu podskórnego nerwów obwodowych wynosi najwyżej 20 minut.
Stamford B. w profilaktyce zerwań mięśni proponuje: wypijanie dużej ilości płynów, szczególnie podczas intensywnych ćwiczeń, uzupełnianie niedoborów potasu i sodu, stosowanie wapnia, magnezu, właściwą rozgrzewkę, stosowny ubiór, niestosowanie leków, które mogą też przyczyniać się do powstania obrażeń mięśni.
Widuchowski J., analizując zachowanie sportowca po urazie, wyróżnia kilka faz psychologicznych (faza zaprzeczenia, złości, depresji i akceptacji). Postuluje indywidualne podejście do zawodnika przez lekarza sportowego uwzględniające również ten aspekt psychologiczny.
Tomaszewski W. ocenia skuteczność tapingu w profilaktyce, leczeniu i rehabilitacji schorzeń i urazów narządów ruchu. Skuteczność tapingu polega na redukcji mechanicznej niestabilności stawu, ograniczeniu skrajnych ruchów w stawie i skróceniu czasu reakcji mięśni strzałkowych poprzez aktywację funkcji proprioreceptorów, zlokalizowanych w więzadłach, torebce stawowej oraz w mięśniach podudzia i stopy. Ta bardzo efektywna metoda jest jednak, z przyczyn finansowych, adresowana do wąskiego grona odbiorców.
Taniewski M. oceniał ostre obrażenia powstałe wśród zawodników gier zespołowych. Analizował 437 przypadków obrażeń z 4 dyscyplin (piłka nożna, piłka ręczna, koszykówka i piłka siatkowa). Najczęściej dochodziło do skręceń stawów (33%), stłuczeń (24%), obrażeń mięśni i ścięgien (16%), zwichnięć (10%) i złamań (7%). Biorąc pod uwagę lokalizację tych obrażeń zanotował, że staw skokowy ulegał obrażeniom w 35%, staw kolanowy w 16%, ręka i nadgarstek w 11%, stopa w 10%, biodro i udo również w 10%, podudzie w 8%, staw barkowy w 5% i staw łokciowy w 4%. Autor uważa, że najwyższy wskaźnik urazowości występuje w piłce nożnej, a wśród przyczyn powstawania obrażeń w grach zespołowych na pierwszym miejscu stawia agresywną walkę sportową, a następnie stan zdrowia zawodnika, często przystępującego do gry z niewyleczoną kontuzją.
Do obrażeń sportowych w piłce nożnej dochodzi najczęściej w trakcie gry, więc profilaktyka tych obrażeń jest znacznie ograniczona. W profilaktyce obrażeń bardzo istotnym elementem jest prowadzenie prawidłowej odnowy biologicznej, jednak, co należy podkreślić, według indywidualnych kryteriów, a nie standardowych metod i w udzielanie wykwalifikowanej pierwszej pomocy, która daje szansę na dalsze prawidłowe leczenie i rehabilitację, a co za tym idzie jak najszybszy powrót zawodnika do uprawiania sportu. Zaleca się stosowanie stabilizatorów stawu skokowego do czynnej gry i należy podkreślić ich bardzo pozytywną rolę w profilaktyce skręceń stawu skokowego. Na marginesie należy podać fakt, że przy skręceniach stawu kolanowego stosowanie ich w profilaktyce nie przynosi tak dobrych efektów, natomiast Albright J.P. podaje, że stabilizatory stawu kolanowego mogą wręcz prowadzić do powstania dodatkowych obrażeń w trakcie gry. Ważnym elementem prawidłowego postępowania leczniczego w obrażeniach sportowych jest przekonanie zawodnika o celowości takiego postępowania oraz przedstawienie mu w sposób wyczerpujący charakteru kontuzji. Bardzo korzystna jest przychylność trenerów, którzy mając prawie zawsze duży autorytet u zawodnika, mogą przekreślić wysiłki lekarza, komentując np. w ironiczny sposób postawione diagnozy. Tymczasem to właśnie oni powinni wspierać wysiłki lekarza sportowego w prawidłowym wyleczeniu kontuzji i jak najszybszym, w pełni sił, powrocie zawodnika do treningu.
Postępowanie profilaktyczne obrażeń sportowych winno obejmować:
krytyczną ocenę przydatności kandydata do uprawiania danej dyscypliny sportu z uwzględnieniem czynników konstytucjonalnych oraz wielkości obciążeń specyficznych dla tej dyscypliny,
kontrolę stosowanych obciążeń treningowych zwłaszcza w odniesieniu do młodocianych,
zmniejszenie ryzyka uszkodzeń przez wyłącznie zewnątrzpochodnych czynników ryzyka,
bieżącą kontrolę sportowo-lekarską,
skuteczne leczenie obrażeń, z wyłączeniem z treningów aż do całkowitego wyleczenia,
rezygnację ze stosowania leków znieczulających miejscowo podawanych przed zawodami,
zakaz uprawiania sportu w przypadkach stwierdzenia trwałej dysfunkcji narządu ruchu.
COLLEGIUM - ZAGADNIENIA KLINICZNE
Semestr IV - dr Dorota Wydro
2