LITERATURA ŚREDNIOWIECZA WOBEC RZECZY OSTATECZNYCH
Ludzie zdawali sobie sprawę ze śmiertelności, co skłaniało ich do refleksji, czego odzwierciedleniem było ukazywanie śmierci nie tylko w literaturze, ale i w sztuce. Mimo iż śmierć była końcem życia na ziemi, wierzono, że daje ona początek lepszego i doskonalszego życia -wiecznego. Kościół wręcz skłaniał ludzi do myslenia o śmierci. Ukazywał on dwa oblicza śmierci: człowieka cnotliwego oraz człowieka grzesznego. Tylko śmierć człowieka grzesznego wiązała się z męką i cierpieniem. Śmierć człowieka cnotliwego była zaś czymś normalnym. Kościół zachęcał do przygotowywania się na spotkanie za śmiercią. Ludzie od zawsze próbowali wyobrazic sobie śmierć. Czynili to na wiele sposobów, ale najczęściej utożsamiali ją z kościotrupem z kosa w ręku, paradami trupów, makabrycznymi tańcami Kostuchy oraz rozkładającymi się zwłokami.
Ludzie różnie wyobrażali sobie smierć, ale we wszystkich wyobrazeniach występują ważne trzy motywy:
- "ars moriendi", tzn. sztuka umierania,
- "memento mori", tzn. pamiętaj o śmierci,
- "dance macabre", tzn. taniec śmierci.
„memento mori” zaobserwować możemy w utworze: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią”. Śmierć opowiada Polikarpowi o swej potędze, wobec której wszyscy ludzie są sobie równi. Przypomina ona, że każdy niezależnie od swego majątku, stanowiska czy wiary spotka się z nią osobiście. Śmierć nie oszczędza nikogo.
W tym samym utworze występuje również ostatni z motywów, którym jest taniec śmierci. Taniec zawsze kojarzył się z okazywaniem i doznawianiem radości. Osobą, która wynosi radość z tego tańca jest Śmierć." Dance macabre" jest wyobrażeniem tanecznego kręgu, w którym złączeni są na przemian zmarli i żywi. Wodzirejami są najczęściej bezpłciowe kościotrupy, na których powiewają resztki ubrania oraz strzępy pożółkłej skóry. Śmierć ochoczo wyciąga rękę do swej ofiary, którą zamierza porwać; są to mężczyzna lub kobieta, ubrani zgodnie ze swoim pochodzeniem. W tańcu uczestniczą ludzie z różnych stanów, co przekonuje nas, iż śmierć traktuje wszystkich jednakowo bez względu na funkcję w państwie, stan zdrowia, majątek. Śmierć doprowadza wszystkich do równości, dla każdego jest tak samo bezlitosna. Dlatego też nie należy dbać o dobra materialne, gdyż Śmierć zabierze je jednym ruchem, i w jej obliczu nie mają one żadnej wartości.Podczas tańca Śmierć oznajmia, że zabierze ze sobą każdego człowieka, ale w pierwszej kolejności będą to grzesznicy, księża żyjący w dostatku i rozkoszy, rozpustne kobiety, sędziowie wydający niesprawiedliwe wyroki oraz pijacy, którym na nic się w tych chwilach zdadzą wszelkie kosztowności, o które podczas całego życia zabiegali i które gromadzili. Dlatego też, im człowiek przejdzie przez życie skromniej i cnotliwiej, tym jego śmierć będzie lżejsza i mniej przykra.
Inne wyobrazenie o śmierci obserwujemy w"Legendzie o świętym Aleksym", w której stosunek do smierci jest raczej obojętny. W tym utworze dostrzegamy jeden z najbardziej rozpowszechnionych wzorców średniowiecza- ideał ascety, człowieka umartwiającego się w imię osiągnięcia świętości. Ten ideał został ukaznany utworze na przykładzie głównego bohatera, który dobrowolnie wyrzekl się wszystkiego : swojego pochodzenia, majątku, domu rodzinnego. A to wszystko uczynił na chwałę Bożą. Odrzucenie dóbr ziemskich, kontemplacja, modlitwa, doskonalenie duszy i zupełne odrzucenie potrzeb ciała- to wszystko znajdujemy w teorii św. Augustyna. To on głosił, że pragnie kochać Boga i nic więcej. Aleksy przyjął bierną postawę wobec świata, postawę pustelniczą, drogę do świętości.
Jednym z filozofów, którego poglądy wywarły duży wpływ na świadomość ludzi średniowiecza, był święty Augustyn. Uważał on, że człowiek jest rozdarty pomiędzy tęsknota za niebem, a pokusami ziemskiego istnienia. Według św. Augustyna poznanie Boga i własnej duszy jest najwazniejsze. Szczęście można osiągnąć jedynie poprzez odnalezienie prawdy oraz dążenie do Boga i zespolsnie się z nim. Bóg jest najwyższym dobrem.
Obok św. Augustyna, filozofem średniowiecznym był m.in.: święty Franciszek z Asyżu, wg którego sens ludzkiego życia tkwi w czynnej miłości braterskiej oraz chwaleniu Boga. Ubóstwo zaś jest wyrazem miłości do bliźniego, zaś miłość prowadzi do doskonałości wewnętrznej, a ta do świętości.
Te literackie obrazy śmierci pokazują, że każdy w jej obliczu jest samotny, zdany tylko na siebie. Nikt nie może "umrzeć za kogoś", ponieważ nie da się oszukać czy pokonać śmierci. Całe życie ludzi średniowiecznych podporządkowane było momentowi śmierci i trosce o życie wieczne w niebie. Mozna zaryzykować stwierdzenie, że zakończenie życia doczesnego i przejście na tamten świat było najchwalebniejszym momentem ludzkiej egzystencji.
Trzy wizerunki śmierci:
jeździec apokaliptyczny galopujący po stosach ciał lezących na ziemi
wiedźma- zlatująca w dół na skrzydłach nietoperza
szkielet z kosą lub łukiem- jadący na wozie ciągniętym przez woły
Na początku były rozkładające się ciała, a potem dopiero w XVw. był kościotrup.
Teksty CONTEMPUS MUNDI
- Contempus Mundi (świat jest marnością) (XI-XIIw.) - znikomość, marność
- Topos „Ubi Sunt” (gdzie oni są) to wspierało motyw contempus mundi
- Poematy „Vado Mori” (XIIIw.) - (idę ku śmierci) - miały pokazać pochód wszystkich stanów ku śmierci
- Dance Macabre (taniec śmierci) - korowód śmierci upersonifikowanej i przedstawiciele poszczególnych stanów od najwyższego do najniższego stanu postaci (XIVw.)
Ideą było stwierdzenie, iż wszyscy ludzie są równi wobec śmierci.
„Skarga umierającego”
Artes bene moriendi (XVw.) - sztuka dobrego umierania
Postać monologowa
Z punktu widzenia gatunkowego jest lamentem, skargą, żalem. Bohaterem głównym, mówiącym jest moribundus. Jest to tekst monologowy skonstruowany w postać skargi.
Podmiot liryczny w 1os. Jest smutny i rozżalony (nastrój typowy dla skargi). Powodem jego żalu jest strach przed tym co stanie się z nim po śmierci. Martwi się, bo wie, że za chwilę umrze, a źle przeżył życie. Rozżalenie - gdyż utracił wszystkie materialne rzeczy, dodatkowo wydaje mu się, że rodzina czycha na jego śmierć i rozebranie majątku. Moribundus mówi do siebie, gdyż w nikim nie widzi oparcia. Podmiot liryczny mówi o zachłyśnięciu się światem, dusza była niejako w letargu; wie, że niczego ze sobą nie zabierze prócz trumny - jest to refleksja ocuconej duszy, dlatego teraz czas pomyśleć o rachunku sumienia.
Przegląd życia: gonił za pieniędzmi, rozpusta; nie dzielił się z innymi ani z Bogiem, wiarołomstwo.