Małgorzata Hendrykowska: Pod urokiem wynalazku
[w:] Śladami tamtych cieni.
Pokazy lumierowskiego kinematografu poprzedziły dziesiątki podobnych prób z uruchomieniem obrazów i fotografii, przeprowadzonych w Europie, Ameryce a także na ziemiach polskich (kinetoscop - Edisona, bioscop - Skladanowskich, theatograph - R.W. Paula, pleograf - Kazimierza Prószyńskiego itd.). Jednak tylko aparat Lumierów zrobił zawrotną karierę. Dlaczego ?
Louis M. Daguerre - lata trzydzieste ubiegłego stulecia, pierwsze próby fotograficzne. Na początku swego istnienia dagerotypy oddawały tylko zarysy przedmiotów, trzeba było dość długo pozować.
Z czasem czas pozowania uległ skróceniu => otrzymywano portrety osób ożywionych. Fotografia starała się być nie tylko realistyczna, ale także werystyczna, utrwalają coraz częściej niepowtarzalny urok chwili. Wtedy właśnie (lata 70-te lub 80-te) utrwalił się zwrot „z fotograficzną dokładnością”.
Podobnie z kinematografem: wszystkie w/w aparaty miały służyć rejestracji ruchu - ludzie i zwierzęta poruszają się „jak żywe”, ale za zwyczaj w sterylnym środowisku, najczęściej w pustej przestrzeni lub na jednobarwnym tle w nieokreślonym bliżej miejscu i czasie. Cała uwaga pionierów kinematografii była skupiona na uchwyceniu ruchu => postacie: akrobaci, zwierzęta.
Lumierowie łamią ten schemat: bogactwo świta przedstawionego, ruch nie jest tylko horyzontalny lub wertykalny, widzowie wciągnięci zostają w obserwację ruchu po osi perspektywy, w głębię i z głębi filmowego planu. Wielokierunkowy ruch uczynił z widza nie biernego obserwatora wydarzeń, ale ich uczestnika. Oczom widzów ukazywała się zarejestrowana na taśmie filmowej wieloaspektowa rzeczywistość wymykająca się dotychczasowym doświadczeniom i wymagająca zupełnie innej percepcji świata. Ludzie i przedmioty w ciągłym ruchu poruszając się, zmieniali położenie względem siebie, ukazywali zmienne aspekty rzeczywistości, jej „nieuporządkowany” obraz widziany z różnych punktów widzenia. Nowe przeżycie przestrzeni wciągały widzów nie tylko „prawdą obrazu”, lecz także zaskakującym nieprzewidzianym ruchem przestrzeni, grą punktów widzenia, koniecznością odnalezienia własnego porządku oglądanej rzeczywistości.
Kamera pierwszych operatorów opanowała nie tylko nową przestrzeń, ale i nowy czas. Widzowie odczuli, że na taśmie zatrzymany został czas w swoim trwaniu i przepływie. Rejestrowany był każdy szczegół codziennej, zmieniającej się rzeczywistości i chwile niepowtarzalne w swym trwaniu ( tuman kurzu, dym z komina - rzeczy ulotne). Zdolność utrwalania niepowtarzalnych chwil związana była ściśle z momentem przypadkowości zarejestrowanym na taśmie i pokazanym później na ekranie. Nowa czasoprzestrzeń i moment przypadkowości, zdolny oddać nastrój każdej chwili - utożsamiany z prawdą, stworzyły ułudę rzeczywistości. Obraz z kinematografu był utożsamiany z rzeczywistością.
Kinematograf Lumierów trafił na ziemie polskie po 11 miesiącach, dosyć późno.
Od lipca 1896 do końca 1900 wynalazek ożywionych fotografii pokazano w większości skupisk miejskich trzech zaborów. Pojawienie się kinematografu było uzależnione od tego jak daleko usytuowane było miasto od ważnego szlaku komunikacyjnego.
Kinematograf był w Polsce prezentowany w aurze naukowego aparatu. Jednak często łączono przedstawienia teatralne z pokazami „żywych fotografii”. Z kinematografem wiązano duże nadzieje szczególnie w sferze naukowo-technicznej i historycznej. W każdym razie od kinematografu na tym etapie rozwoju nie oczekiwano doznań natury estetycznej, ale zgodnie z tym, czego oczekiwano od wynalazków - ulepszenia życia, uczynienia go łatwiejszym i bardziej wygodnym.
W pierwszych latach pojawienia się i funkcjonowania kinematografu jego największym zwolennikiem była inteligencja, zwłaszcza techniczna, działacze kulturalni, dziennikarze.