Genezis z Ducha Juliusza Słowackiego (1844)
Poemat prozą, utrzymany w stylu uroczystego monologu. Wydany w 1871 we Lwowie. Esencja filozofii genezyjskiej. Manifestacja wiary widzącej - połączenia rozumu i intuicji.
Jaki jest ogólny sens utworu wszyscy wiedzą - z wykładów i ćwiczeń. Nie notuję zatem streszczenia narracyjnego, a tylko przedstawiam syntetycznie najważniejsze fragmenty utworu. Wytłuszczonym drukiem zapisuję ważniejsze elementy, najważniejsze - na fioletowo. Pomiędzy nimi znajdziecie dużo szczegółów mniej istotnych, ale dających pojęcie o sytuacji narracyjnej, motywach i zastosowanych w dyskursie przykładach.
Treść - akapit po akapicie
Na skałach Oceanowych postawiłeś mię Boże, abym przypomniał wiekowe dzieje ducha mojego, a jam się nagle uczuł w przeszłości Nieśmiertelnym
Duch mój ponad początkiem stworzenia był w Słowie
A my, duchy słowa, zażądaliśmy kształtów
Na początku nastąpiło rozdzielenie duchów światłości i ciemności
Pozwól mi, Boże, że jako dzieciątko wyjąkam dawną pracę żywota i wyczytam ją z form, które są napisami mojej przeszłości
Duch narratora jako trójca - Duch, Miłość i Wola - powołuje bratnie duchy, zamienia jeden punkt przestrzeni w rozbłysk sił magnetyczno-attrakcyjnych (innymi słowy aktywnie stara się o epifanię), aby zrozumieć sens historii wszechrzeczy
Kiedy duch rozminął się z drogą twórczości, Bóg uczynił go za karę nie światłem, ale ogniem niszczycielskim
Po stworzeniu świata następuje ciągła praca ducha, zamienianie myśli w kształty
Wiedza matematyczna daje pojęcie o doskonałej piękności ducha
Zapozywam przed Ciebie te kryształy twarde, pierwsze ciała ducha naszego, dziś już przez wszelki ruch opuszczone a jeszcze żywe, chmurami i piorunami ukoronowane
Słup ognisty - Anioł Niszczyciel - jest narzędziem autodestrukcji ducha
Duchy ofiarowują się na śmierć, która jest w istocie przechodzeniem z formy do formy
Duchy posiadają moc odtwarzania podobnej sobie formy
Umierać więc i zmartwychwstawać duchy, a już nie składać się, lać się, łączyć się i roztwarzać się w głazy poczęły
Jedno więc ofiarowanie się ducha na śmierć, uczynione z całą potęgą miłości i woli, wydało potomstwo niezliczone kształtów
Stary Oceanie, powiedz mi, jako w łonie twoim odbywały się pierwsze tajemnice organizmu?
Ważna rola Opatrzności w całości ewolucji
Kara za lenistwo - cofnięcie ewolucji
Oto upadek Ducha. Albowiem zleniwienie się jego w drodze postępu, chęć pobytowania dłuższego w materii, dbanie o trwałość i o formy wygodę, były i są dotąd jedynym grzechem braci moich
Błogosławieni naukowcy, bo odkryli, jak niewiele jest warta materia.
Ofiarował ci Duch organizm, a resztką siły nieśmiertelnej zdobył ziemię i skrę życia w kształtach roślinnych przechował
Ogromny las bezużytecznych wrzosów i ostów - dowód oporu roślin
Duchu mój, w bezkształcie więc twojego pierwszego zawiązku była już myśl i czucie
Wzrost sił następuje w miarę czynienia dobra
Węże morskie ostrożnie wychodzą na ziemię
Stworzenia wołają o zmiłowanie Boże
Przez przyspieszenie śmierci ciał przyspieszał się pęd duchowy żywota
Drogi ducha twórczego pozostają tajemnicą, ich poznanie byłoby dla śmiertelników niebezpieczne
Narrator zachwyca się tajemniczą mądrością przyrody
W każdym kształcie jest wspomnienie niby przeszłej i rewelacja następnej formy (...). Człowiek był (...) finalnym celem ducha tworzącego na ziemi
Brak niektórych ogniw łańcucha ewolucyjnego chroni potęgę tajemnicy, kieruje uwagę ku przyszłości.
Zwierzęta najpierw jako ptaki obleciały Ziemię, aby się jej przypatrzeć, a później dopiero, jako ssaki, wzięły ją w posiadanie.
Szczątki skrzydlatych gadów mogą świadczyć, że opowieści o smokach nie są wyssane z palca
Mity o potopie i cudownym uratowaniu zwierząt przez Noego dowodem, że Bóg przestał interweniować dopiero zawarłszy przymierze z człowiekiem, dając mu w pełni wolną wolę
Niesprawiedliwość takich czynów jak oszukanie Ezawa przez Jakuba jest tylko pozorna. (...) w historii ludzi powtórzyła się jak zwierciedle cała historia ducha w przyrodzeniu
W łańcuchu stworzeń istniały wadliwe ogniwa - rozpoznanie idei przewodniej, czyli historiozofii dziejów nat., wymaga znajomości ducha, nie drobiazgowej analizy ewolucji, która może dać mylące wyniki
Żółte światło i błękitne powietrze dają zieleń drzew - wszystko w przyrodzie ma swój porządek
Każda analiza wymaga twórczej interpretacji
Oset obrazem złego i mocnego ducha - zygzakowaty brzeg liścia metaforą walki z żywiołami
Liść dębu - zaokrąglony, poważny - obrazem siły, ale też elastyczności
Delikatny liść róży - piękno i lekkość
Duch człowieka jest taki, jaki odpowiadał roślinie, którą kiedyś ten duch był.
Stokrotka obrazem ustroju Sparty - w centrum obywatele, których praca przynosi wszystkim korzyść, po brzegach rozmieszczeni bezpłciowi heloci.
Koniczyna obrazem republiki ateńskiej - wszyscy równi i osobni, ale zawsze kilku spośród równych znajduje się u szczytu
Kwiat i owoc są rezultatami pracy ducha - jad lub słodycz owoców zasługują zatem na osąd moralny, nie są niewinne
Narrator zachwyca się także doskonałością roślin - groch jest wg niego przykładem pracy przyrody nad moralnym udoskonaleniem
(...) z ducha mego opowiem tę modlitwę, przez którą się one duchy o kształt doczesny do Boga modliły... Duch mój bowiem od wieków modlił się i pracował jak one
Powracam niby na chwilę w dzieciństwo moje - i przychodzi mi niby z otchłani genezyjskich wiatr orzeźwienia i młodości
Podobieństwo ślimaka, żółwia i żuka świadczy o pokrewieństwie (lub tożsamości) duchów, który zamieszkują ciała tych stworzeń
Gady z pterodaktyli poniżyły się pokornie, zmieniając się w znacznie doskonalsze insekty
Ułomność jest karą za próżność tych zwierząt i roślin, które chciały się koniecznie odróżnić od istniejących już gatunków (np. muły są bezpłodne)
Ludzie powinni się uczyć od zwierząt
Opatrzność sprawuje opiekę nad duchami niewolnymi - Józef, sprzedany, stał się potężniejszy, psy w służbie ludzi ubogacają świat swą wiernością i pokorą
Duchy lwów, pszczół i mrówek pracowały na określone cnoty w ludziach
Natura, zapełniwszy Ziemię najrozmaitszymi stworzeniami, woła o człowieka
Istnieje księga, złożona na dnie wszystkich duchów, zawierająca najważniejsze el. Bożego Planu, dziedzictwo wszystkich stworzeń
Hosanna więc Tobie, (...) albowiem Tyś jest Stworzyciel - i mój duch ma zarazem zasługę własnego stworzenia... Gdzież mi teraz z tej wysokości powrócić
Wieczność odradzających się kształtów jednym z darów Boga
W każdym duchu istnieje pierwiastek światła - najdoskonalszego narzędzia śpiewu świętego
Ofiara jest bezwzględnie konieczna do udoskonalenia się
Nie odłączaj się więc od początku Twego, (...) i miej wiarę w sumnienie prawdy przeciwko nałogowi z nauki
Słowa poematu mają obudzić duchowe moce świata, jak dotąd uśpione
(...) wszystko przez Ducha i dla Ducha stworzone jest, a nic dla cielesnego celu nie istnieje
(...) droga rozwidnień i oświeceń: (...) miłości i wyrozumienia