ZAMKNIĘCIE ŚLEDZTWA
Art. 321 kpk
Przepis normuje końcowe zapoznanie podejrzanego z materiałami śledztwa. Czynności przewidziane w art. 321 § 1 podejmowane są w razie zaistnienia „podstaw do zamknięcia” śledztwa (lub dochodzenia). Sformułowanie to zakłada końcowe zapoznanie z materiałem w razie „istnienia podstaw do sporządzenia aktu oskarżenia”. Mimo to praktycznie czynność ta dokonywana ma być w podobnym zakresie jak do tej pory, jako że do zamknięcia postępowania przygotowawczego ma dojść wówczas, gdy skierowany ma być do sądu akt oskarżenia lub zamiast niego wniosek o warunkowe umorzenie postępowania albo o umorzenie z uwagi na niepoczytalność i zastosowanie środka zabezpieczającego. Zamknięcie i końcowe zapoznanie z materiałami nie wchodzi w rachubę przy umarzaniu śledztwa (dochodzenia).
Końcowe zaznajomienie następuje tak w śledztwie, jak i w dochodzeniu, jedynie na wniosek podejrzanego lub jego obrońcy. O możliwości wystąpienia o końcowe zaznajomienie podejrzany winien być pouczony na piśmie już przed pierwszym przesłuchaniem w tym charakterze (art.300). Kodeks zakłada, że w razie złożenia wniosku o końcowe zaznajomienie, najpierw powiadamia się podejrzanego i obrońcę o terminie tego zaznajomienia i poucza o możliwości „uprzedniego” przejrzenia akt, które tym samym wyprzedzać ma zawsze końcowe zapoznanie (§1). Organ winien przy tym wyznaczyć „odpowiedni” termin na przejrzenie akt przez oba te podmioty. Przepis zastrzega, iż ma to być termin „odpowiedni do wagi lub zawisłości sprawy. Termin samego zaznajomienia winien być przy tym tak ustalony, aby między doręczeniem zawiadomienia o nim (i o możliwości przeglądania akt) a momentem wyznaczonym na zaznajomienie minęło co najmniej 7 dni (§2). Terminem odpowiednim do wagi lub zawisłości sprawy należy zaliczyć w szczególności: obszerność materiału dowodowego i jego czytelność oraz indywidualne zdolności percepcyjne podejrzanego, związane np. z jego wykształceniem lub stanem zdrowia.
Zaznajomienie podejrzanego z materiałami postępowania winno objąć wszystkie materiały sprawy, w której jest on podejrzanym lub współpodejrzanym. Przy wolności podejrzanych możliwe jest łączne lub grupowe zapoznawanie ich z materiałami, przy zapewnieniu uprzednio możliwości osobistego zapoznania się z nimi przez każdego z nich oraz ich obrońców. Nie wyklucza to jednak możliwości indywidualnego zapoznania każdego ze wsoółpodejrzanych.
Końcowe zapoznanie nie jest wyliczeniem posiadanych dowodów, tym bardziej, że te podejrzany poprzez zapoznanie się z aktami już zna, ale przede wszystkim wskazanie na istotę i wagę poszczególnych dowodów z punktu widzenia oskarżenia z uwzględnieniem faktów wynikających z tych dowodów, a korzystnych dla oskarżonego. Z czynności końcowego zapoznania sporządza się protokół (art. 143 § 1 pkt 8).
Kodeks rezygnuje z obligatoryjnego udziału obrońcy niezbędnego w czynności końcowego zaznajomienia. Każdy obrońca może oczywiście wziąć udział w tej czynności, ale jego nieusprawiedliwione niestawiennictwo, tak jak i nieusprawiedliwione niestawiennictwo samego podejrzanego, nie tamuje dalszego postępowania. Przy niestawiennictwie usprawiedliwionym czynność należy odroczyć.
W § 5 określa się, że po zaznajomieniu możliwe jest składanie przez strony jeszcze przez okres trzech dni wniosków dowodowych uzupełniających: podlegają one ocenie na zasadach ogólnych (art. 170). Termin powyższy nie jest przy tym wiążący, przeto możliwe jest złożenie wniosku i później, jeszcze przed wystąpieniem prokuratora do sądu lub w postępowaniu sądowym.
Postanowienie przewidziane w § 6 wydaje się dopiero wtedy, gdy nie ma potrzeby uzupełnienia postępowania po końcowym zaznajomieniu (w tym i wtedy, gdy nie odbyło się ono z uwagi na nieusprawiedliwione niestawiennictwo podejrzanego, a więc gdy nie zgłoszono żadnych wniosków lub wnioski zgłoszone oddalono zgodnie z art. 170, a organ z urzędu nie widzi potrzeby uzupełnienia postępowania.
Wydane postanowienie o zamknięciu śledztwa należy bądź to ogłosić , jeżeli dzieje się to w obecności stron, bądź też zawiadomić podejrzanego i jego obrońcę.
Czynności przewidziane w art. 321 przeprowadza organ prowadzący postępowanie przygotowawcze. W śledztwie, które prokurator powierzył Policji, czynności te prokurator może zastrzec do osobistego wykonania (art. 311 § 4).
Art. 322 kpk
Przepis normuje umarzanie śledztwa z uwagi na brak podstaw do oskarżenia i stanowi uzupełnienie art. 17, regulującego umarzanie ze względu na przeszkody prawne, oraz art. 11, dotyczącego umarzania z uwagi na niecelowość procesu z określonych tam przyczyn. Przepis art. 322 stanowi podstawę do umorzenia przy niewykryciu sprawcy (ów), czynu nie można bowiem wówczas nikomu przypisać, a więc brak jest podstaw do oskarżenia kogokolwiek.
Przepis § 1 art. 322 zastrzega, że regulacja zawarta w nim nie odnosi się do umorzenia z uwagi na stwierdzoną niepoczytalność sprawcy i potrzebę zastosowania środka zabezpieczającego. Zasady umarzania tego rodzaju spraw, powiązane z orzekaniem owego środka, unormowano w art. 324. umorzenie przewidziane w art. 322 (oraz art. 11 i 17 § 1) winno być co najmniej zatwierdzone przez prokuratora, tak w śledztwie, gdy on go nie prowadzi (art. 305 § 3).
Podejmowanie w śledztwie lub dochodzeniu decyzji o jego umorzeniu nie wymaga uprzedniego końcowego zapoznania podejrzanego (o ile istnieje w sprawie) z materiałami sprawy, ani wydawania postanowienia o zamknięciu śledztwa lub dochodzenia (§ 1).
Postanowienie umarzające powinno przy tym, poza ogólnymi wymogami określonymi w art. 94, zawierać:
określenie czynu, którego postępowanie dotyczyło,
określenie kwalifikacji prawnej czynu,
określenie przyczyny umorzenia, a wiec wskazanie przepisu prawnego, w oparciu o który doń dochodzi, tj. art. 322 § 1 albo art. 11 lub stosownego punktu art. 17 § 1, bądź także przepisu innej ustawy, np. abolicyjnej, o świadku koronnym (§ 2), a jeżeli następuje w postępowaniu, w którym występuje już podejrzany także
imię i nazwisko podejrzanego oraz - w razie - potrzeby - inne dane o jego osobie o charakterze indentyfikacyjnym (§3).
Umorzenie może mieć charakter całkowity lub częściowy. Może ono bowiem nastąpić:
odnośnie do postępowania w ogóle, już w fazie (np. niewykrycie sprawcy; stwierdzenie, że czynu nie popełniono),
odnośnie do postępowania co do danego czynu i określonej osoby (np. śmierć podejrzanego; brak dostatecznych dowodów pozwalających na oskarżenie go przy braku wskazań na inną osobę; znikoma szkodliwość jego czynu),
odnośnie do niektórych czynów zarzucany danej osobie przy prowadzenie postępowania co do pozostałych zarzucanych jej czynów (np. przedawnienie odnośnie do niektórych zarzucanych przestępstw; wskazanie, iż nie popełniła niektórych z tych czynów; brak dostatecznych dowodów w tym zakresie; wycofanie wniosku o ściganie w odniesieniu do jednego z czynów),
odnośnie do określonej osoby przy prowadzeniu nadal postępowania (np. wykazanie, że podejrzany czynu nie popełnił, przy nieznanym na razie rzeczywistym sprawcy),
odnośnie do określonej osoby przy prowadzeniu dalej postępowania wobec pozostałych wsoółpodejrzanych (np. śmierć jednego ze wsoółpodejrzanych; wykazanie, iż ten podejrzany czynu nie popełnił; bark dostatecznych dowodów umożliwiający oskarżenie danego podejrzanego).
Przedmiotem rozpoznania w postępowaniu przed sądem jest czyn stanowiący niepodzielną całość. Umorzenie przez prokuratora postępowania w odniesieniu do fragmentu czyny, który mógłby decydować o surowszej kwalifikacji czyny w całości, jest tylko wyrazem stanowiska prokuratora co do określenia czyny zarzucanego i jego kwalifikacji. Dotyczy to szczególnie sytuacji, gdy prokurator dopatruje się niesłusznie w jednym czynie dwóch odrębnych czynów i umarza postępowanie co do jednego z nich. Tego rodzaju decyzja nie może stanowić przeszkody w dokonaniu przez sąd całościowej oceny czynu, jako niepodzielnego zdarzenia, niezależnie od jego kwalifikacji prawnej przedstawionej przez prokuratora.
O umorzeniu postępowania przygotowawczego powiadamia się podmiot, który złożył zawiadomienie o przestępstwie, o ile taki występował, oraz podejrzanego i ujawnionego pokrzywdzonego (art. 305 § 4). Kwestię zaskarżalnści normuje art. 306.
Umorzenie nie przeszkadza w przekazaniu sprawy danej osobie do innego właściwego postępowania w wypadkach wskazanych w art. 18.
Art.324 kpk
Przepis wyłącza możliwość umarzania samodzielnie przez prokuratora śledztwa lb dochodzenia albo zatwierdzenia przez niego umorzenia dokonanego przez inny organ śledczy lub (poprzez art. 325e § 2) dochodźczy, gdy okazuje się że podejrzany jest niepoczytalny, a jednocześnie zachodzi potrzeba zastosowania wobec niego środka zabezpieczającego, w wyjątkiem jednak sytuacji, gdy w grę wchodzi w jego ocenie orzeczenie tylko przypadku tytułem takiego środka. W tej ostatniej sytuacji ma bowiem zastosowanie art. 322 i 323 § 3). Przepis art. 324 dotyczy zatem potrzeby stosowania w ocenie prokuratora środka w postaci umieszczenie w zakładzie zamkniętym, gdy jest to niezbędne, aby zapobiec popełnieniu przez podejrzanego kolejnego czynu związanego z jego chorobą psychiczną, upośledzeniem umysłowym albo uzależnieniem od alkoholu, bądź innego środka odurzającego (art. 93 i 94 kk), a także orzeczenia tytułem środka zabezpieczającego zakazu zajmowania określonych stanowisk, wykonywania określonej działalności gospodarczej lub prowadzenia pojazdów (art. 99 § 1), a obok nich ewentualnie również przepadku. W takich przypadkach prokurator kieruje do sądu jednocześnie wniosek o umorzenie postępowania oraz o zastosowanie środków zabezpieczających.
Skierowanie wniosku winno być poprzedzone końcowym zaznajomieniem podejrzanego z materiałami postępowania przygotowawczego na zasadach wskazanych w art. 321 oraz wydaniem postanowienia o zamknięciu dochodzenia lub śledztwa. Do wniosku winny być dołączone akta sprawy. Wniosek kierowany jest na rozprawę, chyba że zachodzą podstawy do rozpoznania go na posiedzeniu (art. 354 pkt 2).
Wniosek wskazany w art. 324 to jedno oświadczenie woli, w którym zawarte jest łącznie żądanie umorzenia procesu i zastosowania środka zabezpieczającego. Prokurator może więc wniosek cofnąć, ale tylko w całości, gdyż jest to jedno oświadczenie woli. Nie jest natomiast skuteczne cofnięcie wniosku tylko co do stosowania środka zabezpieczającego. Sąd może orzec inny środek zabezpieczający niż wskazany we wniosku, i to zarówno zamiast wskazywanego ta, jak i obok niego, jeżeli tylko istnieją ku temu podstawy.