Maria Pawlikowska-Jasnorzewska
Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, de domo Kossak, primo voto Bzowska, secundo voto Pawlikowska, tertio voto Jasnorzewska (ur. 24 listopada 1891 w Krakowie, zm. 9 lipca 1945 w Manchesterze) - polska poetka i dramatopisarka dwudziestolecia międzywojennego. Laureatka Złotego Wawrzynu Polskiej Akademii Literatury. Luźno związana ze Skamandrem (grupa poetycka założona w roku 1918 przez Juliana Tuwima, Antoniego Słonimskiego, Jarosława Iwaszkiewicza, Kazimierza Wierzyńskiego oraz Jana Lechonia; wzorem dla skamandrytów była przede wszystkim twórczość Leopolda Staffa).
Życiorys
Maria Pawlikowska-Jasnorzewska urodziła się w Krakowie 24 listopada 1891 jako Maria Janina Kossak. Jej ojcem był malarz Wojciech Kossak herbu Kos, syn Juliusza. Jej starszy brat Jerzy Kossak również był malarzem, a młodsza siostra, pod pseudonimem Magdalena Samozwaniec, pisała utwory satyryczne.
Oboje rodzice autorki wywodzili się ze szlachty, ich dworek Kossakówka był miejscem częstych spotkań przede wszystkim środowiska artystycznego. Gośćmi w domu Kossaków bywali m.in. Henryk Sienkiewicz, Ignacy Paderewski, Wincenty Lutosławski. Atmosfera ta tym mocniej wpłynęła na przyszła autorkę Niebieskich migdałów, że nie uczęszczała ona do szkoły. Edukację pobierała w domu, gdzie nauczyła się kilku języków obcych oraz zdobyła wykształcenie humanistyczne. Przez krótki czas chodziła, jako wolna słuchaczka, na krakowską Akademię Sztuk Pięknych.
Trzykrotnie wychodziła za mąż. Pierwszy mąż Władysław Bzowski (poślubiony przez nią w 1915 roku) był oficerem armii austriackiej. Małżeństwo jednak szybko się rozpadło i, po unieważnieniu go, Maria z Kossaków Bzowska wychodzi (w 1919 r.) za Jana Gwalberta Henryka Pawlikowskiego, syna Jana Gwalberta Pawlikowskiego. Zamieszkali w Zakopanem, w domu Pawlikowskiego, który był pasjonatem Tatr. Małżeństwo to nie przetrwało długo, choć zostało unieważnione dopiero w roku 1929. Ostatnim jej mężem został Stefan Jasnorzewski, poślubiony w 1931 roku, oficer lotnictwa. Wraz z mężem osiadła w Blackpool, w ośrodku lotnictwa RAF. Pozostali ze sobą aż do śmierci poetki. Zmarła na raka, w szpitalu w Manchesterze 9 lipca 1945 roku.
Droga twórcza
Jasnorzewska sporo podróżowała, czego ślady można odnaleźć w jej twórczości. Przebywała między innymi we Włoszech, w Północnej Afryce i we Francji, gdzie w 1927 r. w Paryżu poznała wielką miłość, lotnika i poetę Sarmento de Beires.
Przyjaźniła się z wieloma artystami, zwłaszcza ze środowiskiem Skamandra, z Witkacym oraz z formistami (Leon Chwistek, Andrzej Pronaszko). Pojawia się we wspomnieniach wielu ówczesnych osobistości artystycznych, jako uprzejma, czarująca osoba, pieszczotliwie nazywana Lilką. We wrześniu 1939 roku, po wystawieniu sztuki Baba-Dziwo, która była ostrym atakiem na hitlerowski totalitaryzm, wyjechała do Francji (szlakiem przez Zaleszczyki), by później dotrzeć do Anglii.
Jej wiersze były często wykonywane jako piosenki, śpiewane m.in. przez Krystynę Jandę do muzyki Jerzego Satanowskiego. Na jej cześć nazwano jedną z planetoid. Jeden z wierszy Jasnorzewskiej czyta bohaterka gombrowiczowskiej Pornografii wyreżyserowanej przez Jana Jakuba Kolskiego.
Dzieła
Liryka
Niebieskie migdały, Kraków 1922
Różowa magia. Poezje, Kraków 1924 - z ilustracjami autorki
Pocałunki, Warszawa 1926
dancing. karnet balowy, Warszawa 1927
Wachlarz. Zbiór poezyj dawnych i nowych, Warszawa 1927
Cisza leśna, Warszawa 1928
Paryż, Warszawa 1928
Profil białej damy, Warszawa 1930
Surowy jedwab, Warszawa 1932
Śpiąca załoga, Warszawa 1933
Balet powojów, Warszawa 1935
Krystalizacje, Warszawa 1937
Szkicownik poetycki, Warszawa 1939
Róża i lasy płonące, Londyn 1940
Gołąb ofiarny. Zbiór wierszy, Glasgow 1941
Ostatnie utwory, zebrał i opracował Tymon Terlecki, Londyn 1956 - wydany pośmiertnie zbiór ostatnich utworów poetki
Etiudy wiosenne, Warszawa 1976 - niepublikowane juwenilia
Dramat
Szofer Archibald. Komedia w 3 aktach, wystawienie: Warszawa, Teatr Mały 1924, druk: "Świat" 1924 (nr. 45-52)
Kochanek Sybilli Thompson. fantazja przyszłości w 3 aktach, wystawienie: Kraków, Teatr im. J. Słowackiego 1926
Egipska pszenica. sztuka w 3 aktach, wystawienie: Kraków, Teatr im. J. Słowackiego 1932
Powrót mamy. Komedia w 3 aktach, wystawienie: Warszawa, Teatr Nowy 1935
Mrówki (myrmeis). sztuka w 3 aktach, wystawienie: Kraków, Teatr im. J. Słowackiego 1936
Rezerwat. Farsa w 3 aktach, wystawienie: TV 1968, druk: "Dialog" 1979/3
Zalotnicy niebiescy. Sztuka w 3 aktach, wystawienie: Warszawa, Teatr Mały 1933, wyd. Kraków 1936
Dowód osobisty. Komedia w 3 aktach, wystawienie: Warszawa, Teatr Nowy 1936
Nagroda literacka. Komedia w 4 aktach, wystawienie: Warszawa, Teatr Nowy 1937
Baba-Dziwo. Tragikomedia w 3 aktach, wystawienie: Kraków, Teatr im. J. Słowackiego 1938, druk: "Dialog" 1966/10
Dewaluacja Klary. Komedia w 3 aktach, wystawienie: Poznań, Teatr Polski 1939
Popielaty welon. Fantazja sceniczna w 9 obrazach, wystawienie: Warszawa, Teatr Narodowy 1939
Biedna młodość, (słuchowisko radiowe) radio 1936
Pani zabija pana, (słuchowisko radiowe) radio 1936
Złowrogi portret, (słuchowisko radiowe) radio 1937