Występowanie i metody zwalczania bakterii Legionella w instalacjach wentylacji i klimatyzacji

+ Dodaj aktualność bezpłatnie

2003-09-19

W artykule omówiono wymagania w normach i przepisach krajowych i zagranicznych dotyczące projektowania i użytkowania instalacji wentylacji i klimatyzacji, pod kątem zapobiegania rozwojowi bakterii Legionella w środowisku naturalnym oraz w instalacjach wentylacji i klimatyzacji oraz ogólne metody zapobiegania ich występowaniu oraz zwalczania.

1. Wstęp
W instalacjach wentylacyjnych i klimatyzacyjnych istnieją sprzyjające warunki do rozwoju chorobotwórczych bakterii Legionella, które mogą powodować chorobę zakaźną, legionelozę, występującą pod postacią zachorowań grypopodobnych a czasami śmiertelnego zapalenia płuc. Zachorowania następują w przypadku, gdy do układu oddechowego człowieka dostanie się aerozol wodno-powietrzny zawierający bakterie rodzaju Legionella (zwłaszcza Legionella pneumophila). Ryzyko zachorowania dotyczy wszystkich, choć szczególnie ludzi z obniżoną odpornością, palaczy, alkoholików, diabetyków.
Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) na całym świecie rocznie choruje na ostrzejszą formę legionelozy (wywoływaną bakterią Legionella pneumophila) od 20 do 100 tysięcy osób. Zgodnie z badaniami epidemiologów około 5 do 20 % procent zarażonych umiera. Ostatnia groźna epidemia tej choroby, wywołana bakteriami Legionella obecnymi w instalacji klimatyzacji w budynku użyteczności publicznej, wystąpiła w 2002 r. w Anglii, gdzie zachorowało 114 osób.
Instalacje wentylacji i klimatyzacji występują najczęściej w budynkach użyteczności publicznej, zamieszkania zbiorowego (w szpitalach, budynkach biurowych, hotelach, budynkach basenów). W przypadku pojawienia się bakterii Legionella powstaje więc jednocześnie zagrożenie dla wielu ludzi. W związku z tym w wielu krajach legionelozę traktuje się jako zagrożenie zdrowia publicznego.
W Polsce nie były prowadzone szeroko zakrojone badania dotyczące obecności bakterii Legionella w instalacjach wentylacyjnych i klimatyzacyjnych. Nie wiadomo także jak często wywołuje ona zachorowania ludzi przebywających w pomieszczeniach klimatyzowanych. Możemy jednak korzystać z doświadczeń innych i podjąć działania zmierzające do ograniczenia tego zagrożenia.
2. Aktualny stan prawny w Polsce, dotyczący projektowania i użytkowania instalacji wentylacji i klimatyzacji pod kątem zapobiegania rozwojowi bakterii Legionella
2.1 Wykaz obowiązujących norm i przepisów
Poniżej zestawiono normy i przepisy, które mają związek ze stanem higienicznym
instalacji wentylacji i klimatyzacji.
- PN-83/B-03430/Az3: 2000 Wentylacja w budynkach mieszkalnych, zamieszkania zbiorowego i użyteczności publicznej - Wymagania.
- PN-73/B-03410 Wentylacja mechaniczna w budownictwie -Wymagania.
- PN-78/B-1 0440 Wentylacja mechaniczna - Urządzenia wentylacyjne - Wymagania i badania przy odbiorze.
- PN-B-76001: l 996 Wentylacja - Przewody wentylacyjne - Szczelność - Wymagania i badania.
- PN EN 779: 1999 Przeciwpyłowe filtry powietrza dla wentylacji ogólnej - Wymagania i badania - Oznaczanie.
- Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane. Dz. U. Nr 89 póz. 414 z późniejszymi zmianami.
- Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o chorobach zakaźnych i zakażeniach. Dz. U. Nr l 26 póz. 1384.
- Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Dz. U. Nr 75, póz. 690.
- Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia l7 czerwca l998 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Dz. U. Nr 79, póz. 513.
- Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 stycznia 2001 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Dz. U. Nr 4, póz. 36.
- Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 1ó sierpnia 1999 r. w sprawie warunków technicznych użytkowania budynków mieszkalnych. Dz. U. Nr 74 póz. 1126.
- Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 4 września 2000 r. w sprawie warunków, jakim powinna odpowiadać woda do picia i na potrzeby gospodarcze, woda w kąpieliskach, oraz zasad sprawowania kontroli jakości wody przez organy Inspekcji Sanitarnej. Dz. U. Nr 82, póz. 937.
2.2 Krótkie omówienie wymagań zawartych w normach i przepisach krajowych
Na podstawie analizy dokumentów zestawionych w punkcie 2.1 można stwierdzić, że obowiązek zapobiegania rozwojowi bakterii rodzaju Legionella oraz utrzymywania budynków w stanie sanitarnym nie stwarzającym zagrożenia przeniesienia chorób zakaźnych i zakażeń nakłada jedynie ustawa o chorobach zakaźnych i zakażeniach (z dnia 6 września 2001 r.) w której „Załącznik l - Wykaz chorób zakaźnych i zakażeń" obejmuje legionelozę a „Załącznik 2 - Wykaz biologicznych czynników chorobotwórczych" wymienia bakterie rodzaju Legionella pneumophila.
Natomiast w zbiorze polskich norm, brak jest odniesień do zagadnień dotyczących projektowania i użytkowania instalacji wentylacji i klimatyzacji pod kątem zapobiegania rozwojowi bakterii Legionella. Normy te i przepisy zawierają jedynie wymagania ogólne dla instalacji wentylacyjnych w budynkach, pozwalające, na spełnienie wymagań higienicznych i zdrowotnych.
3. Przepisy i normatywy innych krajów, dotyczące projektowania i użytkowania instalacji wentylacji i klimatyzacji pod kątem zapobiegania rozwojowi bakterii Legionella
3.1 Dyrektywa Rady Wspólnot Europejskich w sprawie zbliżenia ustaw i aktów wykonawczych Państw Członkowskich dotyczących wyrobów budowlanych nr 89/106/EEC
Obowiązujący w Unii Europejskiej akt prawny Dyrektywa Rady Wspólnot Europejskich w sprawie zbliżenia ustaw i aktów wykonawczych Państw Członkowskich dotyczących wyrobów budowlanych nr 89/1 06/EEC z dnia 21 grudnia l 988 r. określa bardzo ogólnie wymagania podstawowe dla obiektów budowlanych w tym wymaganie podstawowe „Higiena, zdrowie i środowisko."
Zgodnie z tym wymaganiem „... obiekty budowlane muszą być zaprojektowane i wykonane w taki sposób, aby nie stanowiły zagrożenia dla higieny lub zdrowia mieszkańców lub sąsiadów, w szczególności w wyniku... (między innymi) obecności szkodliwych cząstek w powietrzu oraz zanieczyszczenia wody".
Bardziej szczegółowo wymaganie „Higiena, zdrowie i środowisko" zostało omówione w Dokumencie interpretacyjnym nr 3 do Dyrektywy 89/106/EEC.
W dokumencie tym omówiono sposoby sprawdzenia i zapewnienia, aby wymagania podstawowe były spełnione ten.:
-zalecenia mające na celu przeciwdziałanie skażeniu powietrza mikroorganizmami takimi jak np. pierwotniaki, grzyby, bakterie i wirusy (w tym Legionella},
- wymagania dotyczące niektórych urządzeń (niezbędne do zapewnienia ich zadowalających właściwości użytkowych), ze względu na zdrowie, higienę i środowisko:
- nawilżacze i urządzenia osuszające
powinny charakteryzować się sku
tecznością regulowania zawartości
wilgoci,
- systemy filtracyjne powinny charak
teryzować się odpowiednią skutecz
nością usuwania niepożądanych
substancji oraz określonym oporem
przepływu w funkcji prędkości.
3.2 Niemcy Wytyczne VDI 6022 - Hygienische Anforderungen an Raumlufttechnische Anlagen. Buro-und Versammlungsraume (Wymagania higieniczne dla instalacji wentylacji i klimatyzacji. Biura i sale zgromadzeń)
W wytycznych VDI 6022, wydanych przez Yerein Deutscher Ingenieure, zawarte są wymagania do projektowania urządzeń i systemów wentylacji i klimatyzacji, ich eksploatacji i konserwacji, zapewniające spełnienie wymagań higienicznych, między innymi pod względem zagrożenia bakteriami Legionella.
Ogólne wymagania higieniczne, ze względu na bakterie Legionella, związane są z wymaganiami dla wody stosowanej w urządzeniach nawilżających i chłodniczych, wchodzących w skład instalacji klimatyzacyjnej. Tak więc:
- całkowita liczba bakterii (S-Blut-Agar)
w wodzie stosowanej w systemach klimatyzacji nie powinna przekraczać l 000 JTK/ml (TK - Jednostki Tworzące Kolonie) w temperaturze inkubacji od 20°C ± l °C do + 36°C ± l °C), całkowita liczba bakterii Legionella nie powinna przekraczać l JTK/ml.
Wytyczne zalecają także zwrócenie szczególnej uwagi na następujące aspekty przy projektowaniu:
- usytuowanie elementów i urządzeń w instalacjach wentylacyjnych i klimatyzacyjnych pod kątem ograniczenia możliwości przedostawania się i rozmnażania bakterii Legionella,
- stosowanie odpowiednich materiałów (nie emitujących szkodliwych substancji i pożywek dla mikroorganizmów, łatwych do czyszczenia, nieszkodliwych dla zdrowia),
- możliwość czyszczenia i dezynfekcji,
- łatwość obsługi i wymiany urządzeń.
Szczególne znaczenie dla zapewnienia wymagań higienicznych przywiązuje się do prawidłowej eksploatacji i konserwacji instalacji określając zakres, częstotliwość oraz sposób wykonywania i dokumentowania kontroli.
Wytyczne zalecają zwrócenie szczególnej uwagi podczas eksploatacji na:
- utrzymanie odpowiedniej wilgotności
przepływającego powietrza, ograniczającej gromadzenie się wilgoci w instalacjach i w związku z tym zapobiegającej
gromadzeniu się obrostów biologicznych, zwłaszcza na filtrach powietrza,
tłumikach, wymiennikach ciepła,
- kolejność postępowania przy wyłączeniach i włączeniach instalacji.
Zgodnie z wytycznymi, do zakresu regularnych kontroli i przeglądów technicznych wchodzi kontrola higieniczna przeprowadzana przez własny personel
a w większych odstępach czasu przez specjalistyczne służby higieniczne (w przypadku instalacji klimatyzacyjnych z nawilżaniem powietrza w odstępach co 2 lata).
Kontrola higieniczna połączona jest także
z dezynfekcją sieci przewodów i wilgotnych
elementów instalacji takich jak nawilżacze,
filtry, wymienniki ciepła, zbiorniki wody
i skroplin. Do dezynfekcji zaleca się stosowanie biocydów, których skuteczność i nieszkodliwość dla zdrowia została potwierdzona badaniami lub promienniki UV.
3.3 Stany Zjednoczone Anmeryki ASHRAE Guideline 12-2000 Minimizing the Risk of Legionellosis Associated with Building Water Systems (Ograniczanie ryzyka Legionellozy, związanej z systemami wodnymi w budynkach)
Wytyczne ASHRAE opracowane zostały przez American Society of Heating, Refrigerating and Air-Conditioning Engineers, Inc na podstawie bogatej dokumentacji bibliograficznej, sprawozdań z badań przypadków wystąpienia legionelozy oraz przepisów Departamentu Zdrowia USA.
W zakresie systemów klimatyzacji w budynkach wyszczególniono następujące urządzenia, w których ze względu na sprzyjające warunki, mogą występować bakterie Legionella:
- wieże chłodnicze z otwartym i zamkniętym obiegiem, skraplacze wyparne,
- chłodnice z bezpośrednim odparowaniem,
- wytwornice pary,
- komory zraszania,
- nawilżacze
oraz opisano występujące warunki pracy: temperatura, wielkość występujących kropli wody.
W większości tych urządzeń wielkość kropli wody wynosi poniżej 5 µm a wartości temperatury zawierają się w przedziale od 20°C do 40°C, a więc są to warunki sprzyjające rozmnażaniu bakterii Legionella.
Dla poszczególnych urządzeń przedstawiono sposób użytkowania zapobiegający powstawaniu obrostów biologicznych, sprzyjających występowaniu i rozmnażaniu bakterii Legionella, polegający przede wszystkim na regularnych przeglądach, czyszczeniu i myciu zbiorników cieczy, wanien i tac odekowych, powierzchni wymienników ciepła a w razie konieczności na ich dezynfekcji.
W wytycznych omówiono szczegółowo wymagania, jakim powinna odpowiadać woda, dostarczana do urządzeń wchodzących w skład instalacji klimatyzacji (wymienników ciepła, nawilżaczy, wież chłodniczych, komór zraszania) oraz metody jej uzdatniania. Program uzdatniania wody powinien uwzględniać problemy:
- powstawania kamienia,
- ograniczenia korozji (przez stosowanie inhibitorów zawierających np. fosforany, polimery),
-
usuwania zanieczyszczeń mikrobiologicznych, do niszczenia których stosowane są biocydy.
Biocydy zostały wybrane ze względu na wysoką skuteczność niszczenia mikroorganizmów oraz stosunkowo niską toksyczność. Proponuje się stosowanie następujących substancji:
- biocydy utleniające: brom, bromochlorohydantoina, chlor, dwutlenek chloru, jod, estry kwasu izocyjanurowego
- biocydy nieutleniające: bromo-nitro-propan-diol, bromo-nitrostyren, karbaminian, decylotioetanoamina, di-bromonitrylopropionamid, chlorowodorek dodecyloguanidyny, aldehyd
glutarowy, izotiazol, tris-hydroksyme-
tylonitrometan.
Aby zapobiec wzrostowi odporności bakterii, rodzaj stosowanych biocydów powinien być regularnie zmieniany.
Wytyczne zawierają również zalecenia do projektowania takie jak np. odpowiedni wybór lokalizacji wież chłodniczych, skraplaczy wyparnych, chłodnic i nawilżaczy wyparnych, uwzględniający położenie czerpni, otworów wlotowych, wywiewu z kuchni lub innych pomieszczeń emitujących cząstki organiczne, oraz przeważające kierunki wiatrów a także przyszłą zabudowę w otaczającym terenie.
4. Warunki występowania bakterii Legionella
4.1 Występowanie bakterii Legionella w środowisku naturalnym
W warunkach naturalnych bakterie Legionella występują w zbiornikach wód śródlądowych, morskich, gorących źródeł oraz w glebie. Ich rozwój następuje głównie na brzegach zbiorników w pobliżu terenów leśnych (szczególnie podczas kwitnienia glonów) lub miejsc zrzutu ścieków czyli w miejscach występowania wilgotnego mułu, szlamu i innych osadów. Liczba bakterii Legionella w wodach powierzchniowych wynosi l0³-106 JTK w litrze. Ich gwałtowny wzrost następuje w temperaturze 22-43°C (optymalna temperatura, odpowiadająca temperaturze ciała ludzkiego, to 36 ± l °C) przy odczynie pH 5,5 H- 9,2 (optymalny odczyn pH 6,8-7).
Właściwości morfologiczne bakterii Legionella zależą od warunków wzrostu. Na ogół mają kształt pałeczek o wymiarach: szerokość od 0,3 do 0,9 µm, długość 2 µm.
Są one gramujemne. Wygląd na podłożu BCYE jest podstawą do wstępnego odróżnienia gatunków w rodzaju Legionella. Mogą one być barwy szarej, opalizująca różowej, purpurowej lub niebieskiej.
Badania wykazały, że substancje niezbędne do wzrostu pobierają one z żywych lub obumarłych komórek innych bakterii heterotroficznych, promieniowców, grzybów oraz glonów (dlatego uznawane są za bakterie pasożytnicze). Istnieje więc zależność pomiędzy liczebnością bakterii Legionella a stopniem zanieczyszczenia wód cząstkami organicznymi.
4.2 Występowanie bakterii Legionella w instalacjach wentylacji i klimatyzacji
Bakterie Legionella przedostają się z wód powierzchniowych i gleby poprzezstacje uzdatniania wody do instalacji zimnej i ciepłej wody w budynkach a stamtąd do instalacji wentylacyjnych i klimatyzacyjnych. Ponadto mogą one przedostawać się do instalacji wentylacyjnych i klimatyzacyjnych z:
- powietrzem zewnętrznym zawierającym cząsteczki gleby, kurzu, mikroorganizmy,
- opadami atmosferycznymi,
- zanieczyszczeniami przedostającymi się do instalacji podczas montażu, rozruchu lub remontów.
Znaczny przyrost liczby bakterii Legionella następuje w miejscach zastoin wody, gromadzenia się wilgoci, powstawania osadów, obrostów biologicznych oraz rdzy. Bakterie Legionella mogą występować na powierzchniach wykonanych ze stopów żelaza, miedzi oraz tworzyw sztucznych. Jeśli napotkają korzystne warunki temperaturowe, następuje ich gwałtowne namnażanie i wtedy porywane wraz z cząsteczkami wody przez strumień powietrza przedostają się do pomieszczeń obsługiwanych przez instalacje wentylacji czy klimatyzacji, gdzie stanowią już poważne zagrożenie dla użytkowników tych pomieszczeń. Zachorowania następują wtedy, gdy bakterie te dostaną się do płuc.
W systemach klimatyzacji sprzyjające warunki do namnażania bakterii rodzaju Legionella (występowanie osadów i obrostów biologicznych, woda, wilgoć, odpowiednia temperatura) występują głównie w następujących urządzeniach:
- wieże chłodnicze,
- skraplacze wyparne,
- komory zraszania,
- chłodnice z bezpośrednim odparowaniem wody,
- nawilżacze parowe,
- wytwornice mgły,
co nie ogranicza możliwości ich występowania w takich urządzeniach jak filtry powietrza, tłumiki akustyczne a także przewody wentylacyjne.
Wieże chłodnicze i skraplacze wyparne
Wieże chłodnicze z otwartym i zamkniętym obiegiem wody są wyparnymi wymiennikami ciepła, w których powietrze atmosferyczne chłodzi wodę, przeznaczoną do odbierania ciepła ze skraplaczy urządzeń chłodniczych, dostarczających chłód dla klimatyzacji.
Wieże są wysoko skutecznymi „płuczkami" powietrza, w których z przepływającego powietrza wytrącane są zanieczyszczenia organiczne i nieorganiczne a następnie odkładają się na ścianach wewnętrznych oraz gromadzą się na dnie zbiorników ociekowych tworząc osady i obrosły biologiczne. Typowa wieża chłodnicza o mocy 700 kW, działająca przez 1000 godzin może zatrzymać do 270 kg zanieczyszczeń.
Temperatura wody w wieżach chłodniczych i skraplaczach mieści się na ogół w zakresie od + 29°C do + 35°C, chociaż w zależności od obciążenia cieplnego i temperatury otoczenia może przekroczyć + 50°C lub spaść poniżej + 20°C.
Wielkość cząstek aerozolu opuszczającego wieżę chłodniczą lub skraplacz jest mniejsza od 5 mm. Tak więc wieże chłodnicze stanowią idealny biotop dla rozwoju biocenoz złożonych z bakterii heterotroficznych, grzybów, glonów i pierwotniaków wraz z bytującymi w nich bakteriami z rodzaju Legionella.
Przeprowadzone w USA badania jakości wody z 30 wież chłodniczych pokazały, że liczba bakterii z rodzaju Legionella wynosiła średnio 9,7 x l05JTK / ml.

Komory zraszania, chłodnice i nawilżacze z powierzchniami zwilżanymi
Komory zraszania, chłodnice i nawilżacze przeznaczone do nawilżania, chłodzenia oraz osuszania powietrza działają również jako „płuczki" powietrza i mogą w nich gromadzić się organiczne i nieorganiczne cząstki wytrącone ze strumienia przepływającego powietrza. Komory zraszania mogą być zasilane wodą wodociągową lub obiegową z uzupełnianiem wodą wodociągową. Główną przyczyną porywania kropel wody przez strumień powietrza są zanieczyszczone dysze rozpylające i uszkodzone lub brudne odkrapiacze oraz stosowanie zbyt dużych prędkości przepływu powietrza.
W komorach zraszania wytwarzane są krople wody o różnej wielkości, jednak większość stanowią krople o średnicy mniejszej od 5 mm. Temperatura wody obiegowej w tej grupie urządzeń jest zbliżona do temperatury termometru mokrego powietrza przepływającego przez komorę, w większości przypadków jest niższa od + 25°C.
Przeprowadzane w USA badania mikrobiologiczne wody wykazały, że w wodzie z komór zraszania wykrywano bakterie rodzaju Legionella w liczbie do l04 JTK / ml.

Nawilżacze parowe
Ze względu na wysoką temperaturę pary wodnej i fakt, że urządzenia te nie wytwarzają aerozolu wodnego nawilżacze parowe nie są brane pod uwagę jako źródła ryzyka wystąpienia bakterii rodzaju Legionella w normalnych warunkach pracy. Jednak, jeśli nawilżacz jest niewłaściwie zainstalowany wilgoć może zbierać się w przewodach i prowadzić do namnażania bakterii.

Filtry powietrza, tłumiki akustyczne
Filtry powietrza oraz tłumiki akustyczne, ze względu na gromadzenie się w nich zanieczyszczeń, w tym mikroorganizmów, w niekorzystnych warunkach nadmiernego zawilgocenia mogą również stanowić podłoże do namnażania się bakterii z rodzaju Legionella.
W omówionych wyżej urządzeniach najbardziej prawdopodobne miejsca gromadzenia się brudu, kamienia i osadów biologicznych, a tym samym możliwości występowania i namnażania bakterii z rodzaju Legionella, to zbiorniki wody, wanny, tace ociekowe i rury spustowe, wypełnienia wież chłodniczych, powierzchnie wymienników ciepła, najniższe miejsca w sieci (gdzie może zalegać woda), końcówki sieci zasilającej urządzenia w wodę.
Według danych Europejskiej Grupy Roboczej ds. zakażeń Legionella (European Working Group for Legionella Infection - EWGLI) w krajach europejskich najwięcej zachorowań na legionelozę rozpoznaje się w okresie letnio - jesiennym co związane jest z działaniem klimatyzacji z nawilżaniem.
Ze statystyk występowania legionelo-zy wynika, że większość przypadków choroby wystąpiło po okresach postojów wież chłodniczych lub instalacji klimatyzacyjnych, a także częściej występowało w starych obiektach budowlanych, wymagających częstych napraw, co sprzyjało przedostawaniu się do urządzeń instalacji klimatyzacyjnych cząstek gleby a z nimi bakterii, grzybów, glonów, pierwotniaków wraz z bytującymi w nich bakteriami z rodzaju Legionella.

5. Metody zwalczania bakterii Legionella w instalacjach wentylacji i klimatyzacji
Podstawowym i najważniejszym czynnikiem zapobiegającym ryzyku wystąpienia legionelozy, związanej z instalacjami wentylacji i klimatyzacji, jest utrzymywanie instalacji we właściwym stanie higienicznym, zapewniającym bezpieczeństwo zdrowia ludzi oraz w stanie technicznym, zapewniającym sprawność i niezawodność działania.
Aby osiągnąć spełnienie tych wymagań konieczne jest:
- przeprowadzanie okresowych kontroli
stanu technicznego i czystości instalacji,
- naprawa, konserwacja lub wymiana
uszkodzonych elementów instalacji,
- okresowe czyszczenie instalacji środ
kami mechanicznymi,
- właściwa eksploatacja,
- dezynfekcja instalacji środkami chemicznymi,
- kontrola jakości i uzdatnianie wody wykorzystywanej w instalacjach klimatyzacji do procesów przygotowania powietrza (określonych parametrach temperatury i wilgotności) doprowadzanego do pomieszczeń.
Do dezynfekcji instalacji wentylacji i klimatyzacji stosuje się preparaty zwane biocydami takie jak: czwartorzędowe związki amoniowe, alkohole, halogeny, podchloryny, związki nadtlenowe, związki fenolowe, aldehydy, jodofory.
Przy doborze preparatu dezynfekcyjnego do stosowania w instalacjach wentylacji i klimatyzacji należy kierować się następującymi właściwościami:
- oddziaływaniem na szerokie spektrum mikroorganizmów (w tym na bakterie rodzaju Legionella),
- niską toksycznością,
- podatnością na biodegradację,
- nie powodowaniem korozji materiału, z którym styka się środek dezynfekujący.
Decydujący wpływ na skuteczność działania biocydów mają następujące czynniki: stężenie, czas kontaktu z mikroorganizmami, warunki środowiskowe (temperatura, odczyn pH) oraz rodzaju mikroorganizmów, które należy zniszczyć.
Wybór środka dezynfekcyjnego oraz jego stężenia powinien być dokonywany przez specjalistę do spraw higieny. Środek dezynfekcyjny powinien mieć atest np. Polskiego Zakładu Higieny z zaznaczeniem, że może być stosowany w instalacjach klimatyzacyjnych.
Poniżej przedstawiono charakterystykę biocydów określoną na podstawie badań przeprowadzonych w USA (tabl. 1).

Ze względu na słabe oddziaływanie na ludzi i jednocześnie wysoką skuteczność niszczenia, do dezynfekcji instalacji klimatyzacyjnych i wentylacyjnych polecane są związki chloru i alkohole. Najczęściej stosowany jest podchloryn sodowy.

Podchloryn sodowy (NaOCI)
Oddziaływuje on zarówno na bakterie gramdodatnie jak i gramujemne i charakteryzuje się jednym z najlepszych efektów biocydowych. Szczególnie aktywny jest w środowisku kwaśnym (pH 5-6) a wymagany czas kontaktu do zniszczenia mikroorganizmów jest bardzo krótki.
Do ciągłego chlorowania wody w wieżach chłodniczych i obiegach wody chłodzącej stosowany jest podchloryn sodowy zawierający 0,1-0,3 ppm aktywnego chloru a do okresowej dezynfekcji o stężeniu l-2 ppm aktywnego chloru.
Źródła amerykańskie zalecają stosowa
nie stężeń na poziomie 4-5 ppm aktywnego chloru.
Do dezynfekcji przewodów wentylacyjnych i zewnętrznych powierzchni urządzeń stosowany jest wodny roztwór podchlorynu (1-5 %). Po dezynfekcji wymagane jest zmywanie wodą.

Chloramina T
Działa ona skutecznie w środowisku kwaśnym (pH 6-6,2), dobrze rozpuszcza się w wodzie. Do dezynfekcji stosowany jest 5% roztwór.

Alkohole
Alkohole takie jak etanol, propanol i izopropanol, stosowane są na ogół w
stężeniu 50-90 % (optymalnie 70 %).
Po dezynfekcji nie jest wymagane spłuki
wanie instalacji wodą, co ma znaczenie
w przypadku instalacji klimatyzacyjnych, gdyż unika się w ten sposób problemów związanych z usuwaniem wody oraz z nadmiernym zawilgoceniem instalacji.
Gotowe środki dezynfekujące ogólnego przeznaczenia, stosowane w przemyśle spożywczym a także zalecane do stosowania w instalacjach wentylacyjnych i klimatyzacyjnych, stosowane w rozcieńczeniu l : l zawierają 60% etanolu, keton metylowoetylowy, keton metyloizobutylowy, związki utleniające i kwasy organiczne.
Poza dezynfekcją chemiczną do zwalczania bakterii możliwe jest wykorzystanie promieniowania UV (bakterie rodzaju Legionella są szczególnie wrażliwe na DV), jednak do chwili obecnej, poza krótkimi wzmiankami w literaturze, brak jest informacji na temat metod, urządzeń dezynfekujących oraz doboru parametrów działania.
Efektywność procesu dezynfekcji przy użyciu promienników UV zależy od wieku komórek bakterii oraz temperatury w której one egzystują. Przykładowo do usunięcia w 99% młodych komórek bakterii Legionella w wyjściowej liczbie l05-106 JTK/ml niezbędne jest promieniowanie UV o natężeniu 19 m Ws/cm2, natomiast starszych (1-2 tygodniowych, przechowywanych w ciemności) 15 m Ws/cm2.
Odstępy czasu między dezynfekcjami zależne są od warunków lokalnych (np. stopnia zanieczyszczenia otoczenia), jednak na ogół dezynfekcje przeprowadzane są:
- co 2 lata w przypadkach instalacji klimatyzacyjnych,
- co 3 lata w przypadkach instalacji wentylacyjnych.

mgr inż. Elżbieta Buczyńska, mgr inż. Krystyna Rutkowska
COBRTI INSTAL
LITERATURA:
1 Dyrektywa Rady Wspólnot Europejskich
w sprawie zbliżenia ustaw l aktów wyko
nawczych Państw Członkowskich dotyczą
cych wyrobów budowlanych nr 89/106/EEC
2 Wytyczne VDI 6022 - Hygienisthe Anforderungen ctn Raumlufttechnische Anlagen.
Buro-und Versammlungsraume (Wymaga
nia higieniczne do instalacji wentylacji i kli
matyzacji. Biura l sale zgromadzeń,
3 ASHRAE Guicletine 12-2000 Minimizing
the Risk of Legionellosis Associated with
Buiiding Woter Systerns (ograniczenie ryzyka Legioneliozy, związanej z systemami
wodnymi w budynkach)
4 ASHRAE Transactions 1999 Parł 2: Update
on Legionnaires Disease and Cooling Systems: Case History Reviews- What Happe-
ned/ What to do and Current Guideliness.
Paui R. Puckorius
5 ASHRAE Transactions 1999 Parł 2: Control
of Legionnaires Disease - Ań Australian
Perspective, Clive R. Broadbent
6 ASHRAE Transactions 1999 Part 2: Laboratory Observations of Biocide Efficienty
Against Legionella In Model Cooling Tower
Systems, W. AA, Thomas, J. Eccles, C. Fricker
7 ASHRAE Handbook 1996 HYAC Systems
and Equipment. W. J. Kowalski, W. R Bahnfleth: Filtration of airborne Microorganisms.
8 A. Grabińska-Łoniewska, E. Rzechowska:
Bakterie j. rodzaju Legionella jako wskaźnik
mikrobiologicznego zanieczyszczenia środowiska Prace naukowe Politechniki Warszawskiej - Inżynieria Środowiska zeszyt 20
9 A. Charkowska: Charakterystyka biocydów
stosowanych w instalacjach wentylacyjnych
i klimatyzacyjnych, COW nr 10 i 11 / 2002
10 EWGLI: European guideiines for the control
and prevention of travel associated Legionnaires disease. 2001 June
Źródło: INSTAL nr 7-8/2003

POLECAMY "INSTAL" NR 7-8/2003

---