ZDROWIE PUBLICZNE WYKŁAD II 28 X 2006 Jerzy Gałęcki epidemiologia epidemiologia jest nauką o rozpowszechnianiu i uwarunkowaniach występowania chorób wśród ludności. Epidemiologia to badania czynników mających wpływ na związane ze zdrowiem stany lub wydarzenia w określonych populacjach i zastosowanie tych badań do planowania i oceny problemów zdrowotnych .tak więc epidemiologia bada ; częstość występowania chorób , inwalidztwa , zgonów lub innych stanów związanych ze stanem choroby. Poszukuje czynników , które będą powodowały tę częstość występowania danej choroby. Epidemiologia daje wskazówki organizatorom służby zdrowia do ustalania głównych kierunków działania. Współczesna epidemiologia to nie tylko nauka o chorobach zakaźnych , ale dostarcza wiedzy o przebiegu chorób , dostarcza też badań epidemiologicznych , przyczynia się także do postępowania profilaktycznego w zakresie ch. Zakaźnych. Ze względu na rodzaj i metodykę działań epidemiologię dzielimy na ; - opisową - analityczną -doświadczalną metody epidemiologiczne też dzielimy na takie grupy; -opisowe - gromadzenie informacji o rozpowszechnianiu się chorób. -analityczne -weryfikacja związków przyczynowych i stawianie hipotez. -doświadczalne- pozwalające sprawdzić skuteczność działań zapobiegawczych. Metoda opisowa badane ; osoby, czas miejsce charakterystyka osób, wiek itd. Badanie zależności występowania chorób od wieku ma fundamentalną podstawę . 1) występowanie danej choroby może być związane z określonym wiekiem. 2) zależność od wieku może być też wykładnikiem pierwszej ekspozycji organizmu na czynnik choroby . 3) wiek może być wykładnikiem wzrastającego z czasem ryzyka zachorowania , zależnego od kumulującego się wraz z wiekiem czynników ( choroby o długim okresie wylęgania) badanie związku pomiędzy wiekiem a częstością występowania. - Osoby a płeć ; znamy choroby, których częstość występowania są różne u kobiet i mężczyzn. - grupy etniczne - podgrupy populacji , które ze względu wspólnego pochodzenia lub ze względów kulturowych są genetycznie lub środowiskowo różne od reszty populacji. Osoby to także zawód. - zawody - są znaczące w wyciąganiu wniosków etiologicznych. Są wskaźnikiem ; stanu społecznego-ekonomicznego, ryzyka związanego z ekspozycją na chemiczne , biologiczne czynniki swoiste dla określonych grup zawodowych. Zawody mogą pośrednio wpływać na styl życia i jakość życia. tj. mają wpływ na choroby wieńcowe, nowotworowe itd. Na częstość choroby mogą wpływać ; - stopień wykrywalności i zgłaszalności choroby, np. może być lepszy w jednej grupie zawodowej. -podjęcie wykonywania jakiegoś zawodu bywa czasem uwarunkowane płcią , wiekiem- naturalna selekcja. -wykonywanie zawodu może być uwarunkowane dobrym zdrowiem(piloci itd.,) - na częstość występowania choroby w danej grupie zawodowej może mieć wpływ np. przeniesienie pracownika do innej grupy, gdzie nie występują czynniki chorobowe. Osoba to także stan cywilny. Wiele chorób wykazuje związek ze stanem cywilnym. Czas ; czas
Dla zakaźności to godziny. Miesiące , dni. Zmiany sekularne - odnoszą się do zmian częstości występowania chorób ( epidemie wracają co 6-8 lat). Miejsce - określenie oznacza dany kraj, epidemiologicznie związek występowania chorób- pozwala wykryć czynniki etiologiczne. Różnice miasto-wieś ( na wsi epidemia wolniej się rozszerza). Techniki epidemiologiczne -rejony występowania chorób, ważna jest migracja ludności. Metoda analityczna są 4 sposoby dochodzenia - formułowanie hipotez. 1) metoda jedynej różnicy . - jeśli częstość występowania choroby jest różna w dwóch populacjach a jednocześnie stwierdza się że na jedną populację działa określony czynnik to może być przyczyną występowania choroby w danej grupie. 2) metoda jedynej zgodności- dany czynnik może być przyczyną choroby, jeżeli jest czynnikiem wspólnym. występującym w różnych okolicznościach co do których stwierdzono, że są związane z obecnością choroby. 3) metoda zmian towarzyszących- poszukuje się czynnika , którego częstość lub nasilenie zmienia się z częstością występowania choroby. 4) metoda analogii - rozpowszechnienie danej choroby może być w znacznym stopniu podobne do innej choroby zbadanej już w sposób pełniejszy i może sugerować wspólną przyczynę obu tych chorób. Metoda doświadczalna celowe zastosowanie lub usunięcie domniemanej przyczyny i obserwowanie czy domniemany skutek wystąpił czy nie. naukowcy przeprowadzają tu różne eksperymenty. - badania kohortowe - badacz może wybrać kohortę np. ciężarnych i bada czy występują wady rozwojowe po podaniu danego leku. - badania przypadku- dobieramy populację noworodków z wadą i dzieci zdrowe. Bada się jaki odsetek matek brało dany lek w ciąży. Badania epidemiologiczne mogą mieć charakter długofalowy np. wpływ przebytej żółtaczki po latach. Ocena stanu zdrowia populacji pomiar stanu zdrowia jest najważniejszy. Zdrowie jako zasób energii biologicznej , który umożliwia fizjologiczne funkcje ustroju jak rozwój fizyczny, psychiczny. Świadome i celowe działanie , rozmnażanie się oraz pokonywanie przeciwstawnych bodźców środowiskowych. - czynniki egzogenne . czyli środowisko - klimat, opieka medyczna. Do mierników stanu zdrowia zaliczamy; pozytywne - bezpośrednie określają one stopień rozwoju fizycznego , sprawność fizyczną i wydolność wysiłkową . odnośnie rozwoju fizycznego wyróżnia się trzy procesy ; cia 1) rozrostu- o przebiegu tu informuje nas masa ciała . 2) różnicowania - doskonalenie struktury komórek, tkanek, narządów. 3) dojrzewanie - proces polega na doskonaleniu funkcji ustroju. Ocena rozwoju fizycznego ma znaczenie w określaniu oceny zdrowia wśród dzieci i młodzieży. SPRAWNOŚC FIZYCZNA -określamy ją jako zdolność organizmu do wykonywania pewnych ćwiczeń , sprawdzamy siłę , skoczność wytrzymałość . WYDOLNOŚĆ WYSIŁKOWA - określa zdolność adaptacji poszczególnych układów do stosowanego wysiłku, jest to także zdolność do wysiłku i regeneracji. Stosowane próby ; bieżnia, rower. Pozytywne mierniki wysiłków mają wpływ na rehabilitację . za osobę zdrową uważamy taką osobę , której wyniki odpowiadają jakimś normom. Kilka rodzajów norm.; - norma statystyczna - populacyjna , opiera się na badaniu przekrojowym całej populacji , zdrowych i chorych. - norma optymalna - docelowa- określamy ją w oparciu o stan zdrowia dzieci lub dorosłych rozwijających się lub żyjących w najkorzystniejszych warunkach. (tylko zdrowi) - norma regionalna - oparta na wartości cech występujących u osób , które mieszkają w danym regionie. Mierniki zdrowia negatywne - pośrednie dotyczące występowania chorób , inwalidztwa , zgonów . im więcej w takiej populacji będzie tych negatywnych zjawisk , tym stan zdrowia w populacji będzie gorszy. OCENA WYSTĘPOWANIA CHORÓB -częstość występowania chorób określa się współczynnikiem zachorowalności. Zachorowalność = zapadalność jest miernikiem dynamicznym, określa liczbę nowych przypadków zachorowań. Liczba nowych przypadków zachorowań liczba osób narażonych na zachorowanie *m obliczamy to w chorobach zakaźnych lub dla chorób przewlekłych ,gdy chcemy ocenić skuteczność profilaktyki. CHOROBOWOŚĆ - współczynnik statyczny- określa częstość występowania chorób przewlekłych i może on dotyczyć osób chorych na daną chorobę dwukrotnie. Współczynnik chorobowości dla osób ; liczba wszystkich osób które chorowały w danym czasie i terenie liczba osób narażonych na ryzyko zachorowania * m współczynnik chorobowości dla przypadków; liczba wszystkich przypadków zachorowań w danym czasie i terenie liczba osób narażonych na ryzyko zachorowania *m chorobowość = zachorowalność * przeciętny czas trwania choroby. Ocena stanu zdrowia w oparciu o mierniki negatywne- zgony. 1) ogólny ilość zgonów ogółem liczba osób narażona na ryzyko zgonu *m 2) szczegółowy - swoiste obliczamy inne dla kobiet , mężczyzn , wieku i wsi i miast itd. Np. kobiet; ilość zmarłych kobiet na danym terenie liczba kobiet narażona na danym terenie *m współczynnik umieralności proporcjonalnej , określa częstość zgonów , ich proporcje, odsetki lub wybranej choroby dla ogółu zgonów. Współczynnik umieralności - jest miarą zagrożenia życia przez daną chorobę czyli stanowi odsetek zgonów spowodowanych daną chorobą wśród ludzi w stosunku do liczby chorych na danym terenie i w danym czasie, na daną chorobę. Wskaźnik umieralności ; dwie różne populacje ale trudno znaleźć podobne do badania (np., taka sama liczba młodych itd.) , więc należy dokonać standaryzacji. Standaryzacja pozwala wyeliminować wpływy wybranych czynników- płeć , wiek. Jest standaryzacja pośrednia i bezpośrednia. Umieralność niemowląt . w I roku życia jest wskaźnikiem stanu zdrowia społeczeństwa. Umieralność niemowląt zależy od czynników; - stan zdrowia matki - przebiegu ciąży - warunki socjalno- ekonomiczne. - rozwój opieki medycznej nad matką i dzieckiem. - poziom oświaty. Współczynnik umieralności niemowląt- ogólny; określa liczbę zgonów dzieci < 1r.ż. w danym czasie i terenie liczba urodzeń żywych w danym czasie i terenie * 1000 najwyższy odsetek dotyczy 1 m.ż. struktura przyczyn zgonów kształtuje się zależnie od wieku np. dziecko - wady genetyczne a w późniejszym wieku czynniki zewnętrzne-np. zap. Płuc. Umieralność wczesna , późna , okołoporodowa. Liczba zgonów niemowląt do 28 dnia ż ogół urodzeń żywych w danym czasie i terenie *1000 późna umieralność liczba zgonów niemowląt od 28 d.ż. do 12 m.ż
Ogólna liczba urodzeń w danym czasie i terenie *1000 wczesna + późna = umieralność niemowląt ogólna zgony niemowląt od 0 -7 d.ż + zgony martwe urodzenia wszystkie żywe + martwe *1000
4